Ali Galip Olayı

Ali Galip Olayı, Sadrazam Damat Ferit Paşa hükûmetinin, Elazığ Valisi Ali Galip Bey?in önderliğinde Sivas Kongresinin yapılmasını engellemeye ve Mustafa Kemal Paşa'yı ortadan kaldırmaya, Heyet-i Temsiliye ve Milli Mücadeleyi durdurmaya çalıştığı girişim

Bu olaya Elazığ Valisi Ali Galip Bey'in yanı sıra Malatya Mutasarrıfı Halil Bey, İngiliz istihbarat Binbaşısı Covbertin Noel ve Kürt Teali Cemiyeti'nin kurucularından olan Kürt aşiret reislerinin oğulları da katılmıştır

Sebepleri

Damat Ferit Sadrazamlığındaki Hürriyet ve İtilaf Fırkası Hükümeti, İngiltere ile iyi ilişkiler kurularak saltanatın sürdürülebileceğini düşünüyordu Ferit Paşa 5 Nisan 1920 tarihinde Sadrazam olur olmaz İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Robbeck ile milli kuvvetlerin durdurulması hususunu konuştu İngiliz'lerin desteği ve onayı ile milli direnişi kırmak için Hilafet Ordusu'nu kurdurdu, Kuva-yı Milliye'cilerin öldürülmelerinin farz olduğunu belirten fetva çıkarttırdı

9 Ordu Müfettişi, Mustafa Kemal Paşa, 22 Haziran 1919 tarihinde imzaladığı Amasya Tamimi'nde İstanbul Hükumetinin düşman devletlerinin baskısı altında ve acz içinde olduğu; milleti, yine kendisnin azim ve kararlılığının kurtacağı belirtilmekteydi Gizlice yayınlanan fakat muhtemelen sızdırılan Amasya Tamiminden sonra Hükümet, idari bir tasarruf görüntüsü altında Mustafa Kemal Paşa'nın görevini bırakarak derhal İstanbul'a dönmesini istedi Ancak Mustafa Kemal bu çağrıyı dinlemedi Amasya Tamimi'nde alınan kararlardan birisi de Sivas'ta bir kongre toplanmasıydı Mustafa Kemal Paşa, arkadaşları ile birlikte yazdığı Amasya Genelgesi'ni 15 Kolordu Komutanı Kazım'a (Karabekir) gönderip onun da onayını aldıktan sonra 22 Haziran 1919 tarihinde Anadolu'daki bütün askeri birlik komutanlıklarına ve valilere göndermişlerdi Amasya Genelgesi, İstanbul Hükümeti ile iyi ilişkiler kurma ihtimalini de ortadan kaldırmıştı Amasya genelgesinin ardından iplerin koptuğunu anlayan Mustafa Kemal Paşa, hükümet onu azletmeden askerlikten ve 9 Ordu müfettişliğinden istifa etti 8 Temmuz 1919 gecesi Harbiye Nazırı ile Telgraflaşan Mustafa Kemal, 9 Ordu Müfettişliğinden ve askerlikten istifa etmiş, kendi deyimiyle Sine-i Millet'e dönmüştü

Sade bir delege olarak katıldığı Erzurum Kongresi'nde başkan seçildi Erzurum Kongresi'nde kararları Heyet-i Temsiliye başkanı olarak askerlikten ve geniş yetkilerle donatılmış 9 Ordu Müfettişliğinden istifa etmiş bir eski subay olarak imzaladı Kararlarının yazılmasında etkili oldu, manda ve himayeyi çözüm olarak gören, büyük devletlerin işgaline karşı koymanın imkânsız olduğunu düşünen delegeleri düşüncelerinden vazgeçirdi, İstanbul hükümetinin otoritesine meydan okuyan Heyet-i Temsiliye'nin (Temsilciler heyetinin) seçilmesine ve Karadeniz ve Doğu Anadoluda kurulmuş Müdafaa-i Hukuk derneklerinin Doğu Anadolu Müdafaa-i hukuk Cemiyetleri adı altında birleştirilme kararına imza attı

İngiliz Yüksek Komiserliği İngiliz Dışişleri'ne Anadoluda işgale karşı oluşan milliyetçi halk hareketi hakkındaki endişelerini rapor etmekteydi Müdafayi Hukuk ve Reddi İlhak Cemiyetleri ile bunların bir araya getiren ve örgütleyen Mustafa Kemal'in engellenmesi hem İngiliz hem de İstanbul Hükümetinin ortak çıkarına uygun düşüyordu

İngiltere, milli kuvvetlerin bolşevikler ile birleşip boğazları, Musul ve Kerkük'ü tehdit edeceğinden endişe ediyordu

Olayın Gelişimi

Olay İstanbul'da Damat Ferit hükümeti, İngiliz Yüksek Komiserliği ve Kürt Teali Cemiyeti'nin kurucusu da olan bazı Kürt ileri gelenleri arasında bir komplo olarak planlanmıştı Dahiliye Nazırı Adil Bey 1 Eylülde Ali Galip ile Sivas'a vali olarak gitmesi hususunda pazarlık yaptı Ali Galip'in oradaki görevi Doğu vilayetlerinde gaile çıkarmaya çalışanların kışkırtmalarını engellemek ve karşı koyanları yakalamaktı 3 Eylül 1919 tarihinde Dahiliye Nazırı Adil Bey ve Harbiye Nazırı Süleyman Şefik Paşa Ali Galip Bey'e bir eminame verdiler Bu emirname 7 Eylülde Mustafa Kemal Paşa'nın eline geçti Emirde Ali Galip'in bölgedeki Kürt aşiretlerinden güvenilir 100-150 silahlı süvari toplayıp Sivas'a gitmesi ve toplantıya meydan vermemesi isteniyordu Ali Galip görevi kendisini Mirlivalığa yükseltilmesi sözünü alarak kabul etti 1911 yılnda askerliği bırakmıştı o tarihten itibareki kıdemini alacaktı Plana göre sözde postayı soyan ve öldürenleri takip etmek maksadıyla galeyana gelmiş silahlı Kürt ahali, önce Malatya'da toplanacak sonra da Sivas üzerine yürüyecek ve Mustafa Kemal Paşa'nın etkisizleştirilmeisnde Ali Galip Bey'e yardımcı olacaklar ve Sivas Kongresi'nin yapılmasına önleyeceklerdi Ne İstanbul Hükümeti ne de İngilizler gayri meşru bir iş yapmamış olacaklar, bölgesel bir ayaklanma sonucu zaten görevinden istifa etmiş olan bir Osmanlı paşası tutuklanacak (veya öldürülecek) ve Sevr anlaşması şartlarına hükümetten izinsiz direnen halktan seçilmiş temsil heyeti de bundan nasbini alacak ve dağalacaktı

Mustafa Kemal'in olayın tertipçileri hakındaki çok sert ifadeleri yazışmalarında açıkça görülmekteydi 7 Eylülde teşebbüsün yapılacağının anlaşılması üzerine Kemah eski mebusu Sağırzadelerden Hâlet Bey'e gönderdiği 9 Eylül 1919 tarihli telgraftaki ifadelerinden Mustafa Kemal'in kızgınlığı anlaşılmaktaydı

İstanbul Toplantısı

Kürdistan Teali Cemiyeti ileri gelenlerinden bazıları, İstanbul'da İngiliz Yüksek Komiser Müşaviri Tom Hohler'in gözetiminde İngiliz İstihbarat subayı Covbertin Noel'in de katılımıyla 1919 Temmuzunda bir toplantı yaptılar Bu toplantıda İngiliz görüşü, İstanbul Hükümeti'nin onayı olmadan Kürt aşiretlerin kendi başlarına bir harekete girişmemeleri şeklindeydi Ayrıca gizliliği ortadan kalkan İngiliz belgelerine göre bu toplantıda Yüzbaşı Noel ve Kürt cemiyeti ileri gelenlerinin dikkat çekmemek için birbirlerinden ayrı olarak bölgeye gitmeleri kararı alındı Buna göre bölgeye gizlice gidecekler ve Halep'te buluşacaklardı

Teşebbüse Katılanlar

Sivas Kongresi'nin dağatılması ve Mustafa Kemal Paşa'nın ortadan kaldırılmasını amaçlayan girişimi başlatanların İngiliz Hükümeti'nin bilgisi ve desteği dahilinde Kürdistan Teali Cemiyeti üyeleri ve İstanbul Hükümeti olduğu görülmektedir

22 Aralık 1918 tarihinde Kürdistan Teali Cemiyeti Başkanı Seyyit Abdülkadir ve Mevlanzade Rıfat gibi cemiyet üyeleri ile Hürriyet ve İtilaf Fırkası mebuslarından Konya mebusu Zeynelabidin, Karesi mebusu Vasıf ve Mustafa Sabri Efendi'nin katıldığı bir toplantı yapılmıştı Bu toplantıda saltanata ve halifeye bağlı kalmaları koşuluyla Hürriyet ve İtilaf Partisi Hükümeti tarafından kendilerine bağımsız Kürdistan sözü verilen bir anlaşma imzalanmıştı İngiliz Yüksek Komiser Müşaviri Tom Hohler, raporunda Kürtlerin özerklik sözü karşılığında Mustafa Kemal'i yoketme vazifelerini yerine getirmek mecburiyetinde olduklarını bildirir

- Covbertin Noel, İngiliz istihbarat Yüzbaşısı

- Tom Hohler, İngiltere İstanbul Yüksek komiser Müşaviri Noel ve Kürt Teali Cemiyeti üyeleri ile birlikte İngiliz Yüksek Komiserlğinde teşebbüsü planlanmasına katıldı

- Cemil Paşa'nı oğlu Ekrem, Diyarbakırda ayrılıkçı faaliyetleri neticesinde Halep'e iltica etmiş sonra Yüzbaşı Noel ile birlrkte Malatya'ya gelmişti

- Bedirhanlılardan Celâdet ve Kâmuran, Teşebbüsün İngiliz Yüksek Komiserliğinde planlanmasında hazır bulundular