31 Mart Olayını Hazırlayan Olaylar

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-25-2012

B Askerin Durumu :

Meşrutiyet düzeninin askerleri hoşnut ettiği söylenemez

Bunun başlıca nedenlerinden biri

Meşrutiyetin bir diplomalılar egemenliği

yani alaylılığın sonu anlamını taşımasıydı

Bu durumda erlerin önce onbaşı

sonra çavuş

arkadan da adım adım Paşalığa kadar yükselmelerine paydos deniliyordu

İş bununla da kalmadı

alaylı subayların ordudan çıkarılmasına doğru admlar atıldı

Demek ki

okumasız basit askerler için askerliği meslek yapma

yükselme kapısı kapanıyordu

Bu kapının kapatılması

orduda yükselmek amacını güden erleri ve tabii bunlardan da önce bu işte ilk adımı başarıyla atmış olan çavuşları

onbaşıları yeni düzeni getiren İttihat ve Terakkiye ve onun belkemiği olan diplomalı subaylara düşman etti

Buna bir de alaylı subayların ekmek parası eklenince hoşnutsuzluk nedenlerinden biri anlaşılmış oldu

Şunu da açıklamak gerekir ki

31 Marttan sonraki günler alaylılığın kısa süreli bir zirvesi oldu

Mebusan Meclisi alaylı subayların sert dilekçesine karşı büyük anlayış gösterdi ve Harbiye Nezaretine alaylı subayların orduda kalmalarına dair yazı yazıldı

Askerler de alaylılığa bir dönüş olduğunu sezmişlerdi

Ayrıca

artık terhis olmak için yapılan ayaklanmalar hoşgörülmemekte

eski gevşeklik ve alışkanlıkların kökünü kazımak için çok sert davranılmakta

asker ayaklanınca eskisi gibi yumuşak yatıştırma tedbirlerine başvurulmamaktaydı

31 Martçı asker

birbirine karşıt iki türlü eğilim arasında bocalamaya başladı

Asker

askerlikle ilgili hoşnutsuzluğun etkisiyle

muhaliflerin umduğu gövde gösterisi yerine kanlı bir ayaklanma sahneye koymuş bulunuyordu

İşin aldığı kanlı biçimi kimse doğru bulmadığı gibi

asker de iyi etmediğini biliyordu

Bu yüzden askerlerin üstüne ağır ağır bir pişmanlık çöktü

Bu pişmanlığı bir yandan muhalefetin ve ulemanın öğütleri ve eleştirmeleri

öte yandan Hareket Ordusunun ve Rumeli’nin öfkeli öcalıcı tavrı derinleştirdi

Ama pişmanlık eğilimi yanında

asker için umut bir ışık

Abdülhamit’in kendisine karşı şımartıcı tutumu ve Abdülhamitçilerin faaliyeti idi

C Ulema :

Ulema zümresi

31 Mart olayına adamakıllı bulaştı

Bir kere askerin ayaklanması Şeriat adına oldu: tek başına bu durum ulemayı ayaklanmada söz sahibi kılmaya yetiyordu

Hükümet ayaklanmayı zorla bastıracağı yerde Şeyhülislam’dan Fetva Eminin’den yani ulemadan ayaklanmanın yatıştırılmasını istedi

31 Martçıların isteklerini Mebusan Meclisine sunanlar da yine ulema oldu

Ayrıca

İstanbul askerinin Hareket Ordusuna karşı koymaması için de yine ulema seferber edildi

Ulema

Meşrutiyeti özgürlük getirmesi bakımından tutarken onun diplomalı egemenliğini getirme niteliğinden hoşnutsuzdu

Bu hoşnutsuzluğu da İttihat ve Terakki üzerinde toplanıyordu

Bu yüzden

yani İttihat ve Terakki’ye muhalefet etmiş olmak için

ulema Ahrara eğilimliydi

Ulemanın genel olarak 31 Martçı

ya da İttihat ve Terakki’ye karşı olması

bu zümreyi Hareket Ordusunun başarısı karşısında zor durumda bıraktı

Hareket Ordusu askerini ayartmak isteyen hafiyelerin de ilmiyeli oluşları

ya da bu kıyafeti seçmeleri

ulemaya karşı bir düşmanlık uyandırdı

Artık ulema için sarıkla sokağa çıkmak tehlikeli bir hal almıştı

Bunlar

sokağa fesle çıkmak zorunluluğu duyuyorlardı

Ama Hareket Ordusunun da ulema aleyhinde ersmen tavır alması

hele bunu sürdürmesi aleyhine olurdu

Onun için Mahmut Şevket

17 Nisan 1325 günlü bildiri ile ulemaya Hareket Ordusuna ve Meşrutiyete yaptıkları hizmetlerden ötürü teşekkür etmek ihtiyacını duydu

Harp Divanı dahi Vahdeti ve Lütfi’yi idama mahkum etmekle yetindi

C Muhalefet :

İttihat ve Terakki’yi istemeyenlerin önünde muhalefet geliyordu

Muhalefetin başında

uzun süredir İttihat ve Terakki’ye karşı cephe almış bulunan Sabahattin Bey ve onun peşinden gelen ademi merkeziyetçiler yer alıyordu

Ayrıca

İttihat ve Terakki’ye çeşitli nedenlerden dolayı küsenler

çıkarlarını muhalefette görenler vardı

Kâmil ve Nazım Paşalar

Fedakarân-ı Millet üyeleri bunlardandı

Muhalefetin baş teşkilatı Sabahattin Bey’in gizli başkanı bulunduğu Ahrar fırkasıydı

Ahrar

özellikle adem-i merkeziyetçilerden oluştuğu ölçüde

bir diplomalılar teşkilatıydı

Osmanlı Devletinde din hiçbir siyasal kuruluşun kolay kolay reddedemeyeceği pek güçlü bir destekti

Nitekim Ahrar Volkan’ı reddetmedi

yalnız onun desteğinden habersiz görünmeye çalıştı

Zira Derviş

en kurnaz oyununu oynuyordu : din yoluyla askerlere seslenmekteydi

Askerlerin muhalefetle birleştikleri gün

İttihatçıların ordudan aldıkları güç

bir avuç diplomalı subayın desteğinden başka bir şey olmayacaktı

Askersiz subaylar ise

bu durumda

sudan çıkmış balığa döneceklerdi : 31 Mart bu taktiğin bir ölçüde başarıya ulaştığını gösterdi

Muhalefet nasıl bir 31 Mart bekliyordu? Şöyle bir tahmin ileri sürülebilir : asker Meclise yürüyecek

hükümetin istifasını

İttihat ve Terakki ileri gelenlerinin uzlaşmalarını

Kamil Paşa’nın Sadrazam

Nazım Paşa’nın Harbiye Nazırı

İsmail Kemal’in Mebusan başkanı olmasını isteyecekti

Bu arada çapulculuk

taşkınlık yapılmayacaktı

Bütün bunlar

Şeriat adına yapılacağı

askerin hareketi de beklenmedik bir olay olacağı için herkes şaşıracak ve hareketin zorla bastırılması söz konusu olmayacaktı

Böylece ileri gelen İttihatçılar sinecek

sinince mebuslar İttihat ve Terakki’nin baskısından kurtulacak

bu sayede istenen kişiler başa geçirilebilecekti

31 Marttan sonra muhalefet için ilk dönüm noktası

ayaklanmanın aldığı biçim ve askerin Abdülhamit’e eğilim göstermesi ise

ikinci dönüm noktası

Hareket Ordusunun İstanbul önlerinde birikmeye başlamasıydı

Bu andan başlayarak muhalefet ve onunla birlikte hükümet

Hareket Ordusuyla bir anlaşmaya

bir uzlaşmaya varılması için var güçlerini harcadılar

İstenen şeyler

Hareket Ordusunun ya geri dönmesi

ya da surların dışında kalıp İstanbul askerleriyle yakınlaşma kurması gibi şeylerdi

D 31 Mart Olayı ve Yabancı Devletler :

31 Mart olayı karşısında Bulgaristan

henüz bağımsızlığını Osmanlı Devletince tanınmamış olduğu ve Makedonya’da ülkesini genişletmek emelinde olduğu için

Osmanlı Devletinin ayaklanma dolayısıyla düştüğü zayıf durumdan yararlanmayı düşünmüştü

Fakat kısmen uluslararası durumun elverişli olmaması sayesinde bir Bulgar askeri müdahalesi tehlikesi gerçekleşmedi

Öte yandan

ayaklanmanın çıkmasında İngiltere’nin rolünden söz etmek mümkündür

İstibdat döneminin ikinci yarısında Abdülhamit

Alman siyaseti gütmüştü

Yani

Almanya’nın güttüğü siyaset izlenmiş

onun himayesi aranmış

buna karşılık Alman sermayesine daha çok istisadi imtiyazlar verilmişti

Bu yüzden

Meşrutiyet ilan edildiği vakit

istibdadın dış siyasetine de tepki gösterilmiş ve İngiltere’ye karşı büyük bir yakınlık başlamıştı

Ayrıca İngiliz elçiliği baş tercümanı sadrazamı ziyaret ederek

İngiltere’nin en yakın sempatisini açıklamış ve o zamana kadar İngiltere’nin Makedonya ve Ermenistan konularında giriştiği teşebbüslerin düşmanca niyetlerden ileri gelmediğini

bununla birlikte bu çetin dönemde Osmanlı hükümetinin durumunu daha da zorlaştıracak davranışlardan kaçınacağını bildirmişti

Sonuç olarak denebilir ki

muhalefetin siyasal tutumunun belki en büyük özelliği ve kuvvet aldığı nokta

İngiliz siyaseti idi

Ayaklanma muhalefetin eseri kabul edilsin ya da edilmesin

madem ki 31 Martla Ahrarın durumu geçici olarak da olsa güçlenmiştir

İngiltere’ye yaklaşma

ayaklanma sonuçlarından biri sayılabilir

Nitekim İstanbul’da siyaset meydanı boşaldığı için

Hareket Ordusu başkente girinceye kadar

Ahrarcılarla İngilizler hemen hemen istedikleri gibi at oynatabilmişler

resmi İngiliz makamları kurulmasına çalışılan İttihat ve Terakki’siz siyasi düzenin devamı için

manevi ve siyasi desteklerini esirgememişlerdi

Mesele

İngiltere’nin Osmanlı Devletini kendine dostlukla bağlaması açısından ele alınırsa İngiliz siyasetinin büyük bir başarısızlık olduğu görülür

Zira siyasetlerini Ahrar gibi İmparatorluktaki zayıf bir Meşrutiyetçi fırkanın ve ihtiyar Kamil Paşa’nın üzerine kurmuşlardı

E Abdülhamit ve 31 Martta İstibdatçılar :

Harp Divanı

Abdülhamit’in de muhakeme edilmesini gerekli görmüş

fakat bu istek
tarafından kabul olunmamıştı

Demek ki Harp Divanı

onu suçlayabilecek delilleri edindiği kanısındaydı

Bununla birlikte

bu suçlama Abdülhamit’in 31 Mart olayını düzenleyip başlattığını kanıtlamıyor

zira bu bakımdan

ortaya konabilmiş inandırıcı deliller yoktur

Ayaklanma sırasında asker ne Abdülhamit’in lehinde ne de aleyhinde gösteri yapmıştır

Askerin Abdülhamit’e geleneksel bağlılığı ve “Padişahım çok yaşa” duasını her yerde tekrarladığı düşünülürse

ayaklanmanın Abdülhamit’e karşı olması ya da hiç olmazsa ondan yana olmaması için çalışıldığı sonucuna varılabilir

Abdülhamit’in kendisini tehdit altında gördüğünün bir işareti de; askerin bütün taşkınlıklarına rağmen onların suyuna gitmek istemesiydi

Ayaklanan askeri affettikten sonra kışlalarına dönmelerini öğütlediği halde

asker sabahlara kadar ve ertesi gün havaya ateş etti

subayların canına kastetmek dahil her türlü taşkınlığı yaptı

11-25-2012	#7
Prof. Dr. Sinsi	31 Mart Olayını Hazırlayan Olaylar B Askerin Durumu : Meşrutiyet düzeninin askerleri hoşnut ettiği söylenemez Bunun başlıca nedenlerinden biri Meşrutiyetin bir diplomalılar egemenliği yani alaylılığın sonu anlamını taşımasıydı Bu durumda erlerin önce onbaşı sonra çavuş arkadan da adım adım Paşalığa kadar yükselmelerine paydos deniliyordu İş bununla da kalmadı alaylı subayların ordudan çıkarılmasına doğru admlar atıldı Demek ki okumasız basit askerler için askerliği meslek yapma yükselme kapısı kapanıyordu Bu kapının kapatılması orduda yükselmek amacını güden erleri ve tabii bunlardan da önce bu işte ilk adımı başarıyla atmış olan çavuşları onbaşıları yeni düzeni getiren İttihat ve Terakkiye ve onun belkemiği olan diplomalı subaylara düşman etti Buna bir de alaylı subayların ekmek parası eklenince hoşnutsuzluk nedenlerinden biri anlaşılmış oldu Şunu da açıklamak gerekir ki 31 Marttan sonraki günler alaylılığın kısa süreli bir zirvesi oldu Mebusan Meclisi alaylı subayların sert dilekçesine karşı büyük anlayış gösterdi ve Harbiye Nezaretine alaylı subayların orduda kalmalarına dair yazı yazıldı Askerler de alaylılığa bir dönüş olduğunu sezmişlerdi Ayrıca artık terhis olmak için yapılan ayaklanmalar hoşgörülmemekte eski gevşeklik ve alışkanlıkların kökünü kazımak için çok sert davranılmakta asker ayaklanınca eskisi gibi yumuşak yatıştırma tedbirlerine başvurulmamaktaydı 31 Martçı asker birbirine karşıt iki türlü eğilim arasında bocalamaya başladı Asker askerlikle ilgili hoşnutsuzluğun etkisiyle muhaliflerin umduğu gövde gösterisi yerine kanlı bir ayaklanma sahneye koymuş bulunuyordu İşin aldığı kanlı biçimi kimse doğru bulmadığı gibi asker de iyi etmediğini biliyordu Bu yüzden askerlerin üstüne ağır ağır bir pişmanlık çöktü Bu pişmanlığı bir yandan muhalefetin ve ulemanın öğütleri ve eleştirmeleri öte yandan Hareket Ordusunun ve Rumeli’nin öfkeli öcalıcı tavrı derinleştirdi Ama pişmanlık eğilimi yanında asker için umut bir ışık Abdülhamit’in kendisine karşı şımartıcı tutumu ve Abdülhamitçilerin faaliyeti idi C Ulema : Ulema zümresi 31 Mart olayına adamakıllı bulaştı Bir kere askerin ayaklanması Şeriat adına oldu: tek başına bu durum ulemayı ayaklanmada söz sahibi kılmaya yetiyordu Hükümet ayaklanmayı zorla bastıracağı yerde Şeyhülislam’dan Fetva Eminin’den yani ulemadan ayaklanmanın yatıştırılmasını istedi 31 Martçıların isteklerini Mebusan Meclisine sunanlar da yine ulema oldu Ayrıca İstanbul askerinin Hareket Ordusuna karşı koymaması için de yine ulema seferber edildi Ulema Meşrutiyeti özgürlük getirmesi bakımından tutarken onun diplomalı egemenliğini getirme niteliğinden hoşnutsuzdu Bu hoşnutsuzluğu da İttihat ve Terakki üzerinde toplanıyordu Bu yüzden yani İttihat ve Terakki’ye muhalefet etmiş olmak için ulema Ahrara eğilimliydi Ulemanın genel olarak 31 Martçı ya da İttihat ve Terakki’ye karşı olması bu zümreyi Hareket Ordusunun başarısı karşısında zor durumda bıraktı Hareket Ordusu askerini ayartmak isteyen hafiyelerin de ilmiyeli oluşları ya da bu kıyafeti seçmeleri ulemaya karşı bir düşmanlık uyandırdı Artık ulema için sarıkla sokağa çıkmak tehlikeli bir hal almıştı Bunlar sokağa fesle çıkmak zorunluluğu duyuyorlardı Ama Hareket Ordusunun da ulema aleyhinde ersmen tavır alması hele bunu sürdürmesi aleyhine olurdu Onun için Mahmut Şevket 17 Nisan 1325 günlü bildiri ile ulemaya Hareket Ordusuna ve Meşrutiyete yaptıkları hizmetlerden ötürü teşekkür etmek ihtiyacını duydu Harp Divanı dahi Vahdeti ve Lütfi’yi idama mahkum etmekle yetindi C Muhalefet : İttihat ve Terakki’yi istemeyenlerin önünde muhalefet geliyordu Muhalefetin başında uzun süredir İttihat ve Terakki’ye karşı cephe almış bulunan Sabahattin Bey ve onun peşinden gelen ademi merkeziyetçiler yer alıyordu Ayrıca İttihat ve Terakki’ye çeşitli nedenlerden dolayı küsenler çıkarlarını muhalefette görenler vardı Kâmil ve Nazım Paşalar Fedakarân-ı Millet üyeleri bunlardandı Muhalefetin baş teşkilatı Sabahattin Bey’in gizli başkanı bulunduğu Ahrar fırkasıydı Ahrar özellikle adem-i merkeziyetçilerden oluştuğu ölçüde bir diplomalılar teşkilatıydı Osmanlı Devletinde din hiçbir siyasal kuruluşun kolay kolay reddedemeyeceği pek güçlü bir destekti Nitekim Ahrar Volkan’ı reddetmedi yalnız onun desteğinden habersiz görünmeye çalıştı Zira Derviş en kurnaz oyununu oynuyordu : din yoluyla askerlere seslenmekteydi Askerlerin muhalefetle birleştikleri gün İttihatçıların ordudan aldıkları güç bir avuç diplomalı subayın desteğinden başka bir şey olmayacaktı Askersiz subaylar ise bu durumda sudan çıkmış balığa döneceklerdi : 31 Mart bu taktiğin bir ölçüde başarıya ulaştığını gösterdi Muhalefet nasıl bir 31 Mart bekliyordu? Şöyle bir tahmin ileri sürülebilir : asker Meclise yürüyecek hükümetin istifasını İttihat ve Terakki ileri gelenlerinin uzlaşmalarını Kamil Paşa’nın Sadrazam Nazım Paşa’nın Harbiye Nazırı İsmail Kemal’in Mebusan başkanı olmasını isteyecekti Bu arada çapulculuk taşkınlık yapılmayacaktı Bütün bunlar Şeriat adına yapılacağı askerin hareketi de beklenmedik bir olay olacağı için herkes şaşıracak ve hareketin zorla bastırılması söz konusu olmayacaktı Böylece ileri gelen İttihatçılar sinecek sinince mebuslar İttihat ve Terakki’nin baskısından kurtulacak bu sayede istenen kişiler başa geçirilebilecekti 31 Marttan sonra muhalefet için ilk dönüm noktası ayaklanmanın aldığı biçim ve askerin Abdülhamit’e eğilim göstermesi ise ikinci dönüm noktası Hareket Ordusunun İstanbul önlerinde birikmeye başlamasıydı Bu andan başlayarak muhalefet ve onunla birlikte hükümet Hareket Ordusuyla bir anlaşmaya bir uzlaşmaya varılması için var güçlerini harcadılar İstenen şeyler Hareket Ordusunun ya geri dönmesi ya da surların dışında kalıp İstanbul askerleriyle yakınlaşma kurması gibi şeylerdi D 31 Mart Olayı ve Yabancı Devletler : 31 Mart olayı karşısında Bulgaristan henüz bağımsızlığını Osmanlı Devletince tanınmamış olduğu ve Makedonya’da ülkesini genişletmek emelinde olduğu için Osmanlı Devletinin ayaklanma dolayısıyla düştüğü zayıf durumdan yararlanmayı düşünmüştü Fakat kısmen uluslararası durumun elverişli olmaması sayesinde bir Bulgar askeri müdahalesi tehlikesi gerçekleşmedi Öte yandan ayaklanmanın çıkmasında İngiltere’nin rolünden söz etmek mümkündür İstibdat döneminin ikinci yarısında Abdülhamit Alman siyaseti gütmüştü Yani Almanya’nın güttüğü siyaset izlenmiş onun himayesi aranmış buna karşılık Alman sermayesine daha çok istisadi imtiyazlar verilmişti Bu yüzden Meşrutiyet ilan edildiği vakit istibdadın dış siyasetine de tepki gösterilmiş ve İngiltere’ye karşı büyük bir yakınlık başlamıştı Ayrıca İngiliz elçiliği baş tercümanı sadrazamı ziyaret ederek İngiltere’nin en yakın sempatisini açıklamış ve o zamana kadar İngiltere’nin Makedonya ve Ermenistan konularında giriştiği teşebbüslerin düşmanca niyetlerden ileri gelmediğini bununla birlikte bu çetin dönemde Osmanlı hükümetinin durumunu daha da zorlaştıracak davranışlardan kaçınacağını bildirmişti Sonuç olarak denebilir ki muhalefetin siyasal tutumunun belki en büyük özelliği ve kuvvet aldığı nokta İngiliz siyaseti idi Ayaklanma muhalefetin eseri kabul edilsin ya da edilmesin madem ki 31 Martla Ahrarın durumu geçici olarak da olsa güçlenmiştir İngiltere’ye yaklaşma ayaklanma sonuçlarından biri sayılabilir Nitekim İstanbul’da siyaset meydanı boşaldığı için Hareket Ordusu başkente girinceye kadar Ahrarcılarla İngilizler hemen hemen istedikleri gibi at oynatabilmişler resmi İngiliz makamları kurulmasına çalışılan İttihat ve Terakki’siz siyasi düzenin devamı için manevi ve siyasi desteklerini esirgememişlerdi Mesele İngiltere’nin Osmanlı Devletini kendine dostlukla bağlaması açısından ele alınırsa İngiliz siyasetinin büyük bir başarısızlık olduğu görülür Zira siyasetlerini Ahrar gibi İmparatorluktaki zayıf bir Meşrutiyetçi fırkanın ve ihtiyar Kamil Paşa’nın üzerine kurmuşlardı E Abdülhamit ve 31 Martta İstibdatçılar : Harp Divanı Abdülhamit’in de muhakeme edilmesini gerekli görmüş fakat bu istek tarafından kabul olunmamıştı Demek ki Harp Divanı onu suçlayabilecek delilleri edindiği kanısındaydı Bununla birlikte bu suçlama Abdülhamit’in 31 Mart olayını düzenleyip başlattığını kanıtlamıyor zira bu bakımdan ortaya konabilmiş inandırıcı deliller yoktur Ayaklanma sırasında asker ne Abdülhamit’in lehinde ne de aleyhinde gösteri yapmıştır Askerin Abdülhamit’e geleneksel bağlılığı ve “Padişahım çok yaşa” duasını her yerde tekrarladığı düşünülürse ayaklanmanın Abdülhamit’e karşı olması ya da hiç olmazsa ondan yana olmaması için çalışıldığı sonucuna varılabilir Abdülhamit’in kendisini tehdit altında gördüğünün bir işareti de; askerin bütün taşkınlıklarına rağmen onların suyuna gitmek istemesiydi Ayaklanan askeri affettikten sonra kışlalarına dönmelerini öğütlediği halde asker sabahlara kadar ve ertesi gün havaya ateş etti subayların canına kastetmek dahil her türlü taşkınlığı yaptı