Nizamî Gencevî'de İdeal Toplum Ve Devlet

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-25-2012

Nizamî, 'İkbalnâme' adlı eserinde, devlet yöneticilerine aslında önemli bir ikazda bulunmaktadır

O, zulmederek makam ve servete sahip olanların öldüklerinde -herkes gibi- kabre yanlarında hiçbir şey götüremediklerini ifade ederek, sadece iyiliklerle ebedilik kazanılabileceğini vurgulamaktadır

"Halkı kötü yollardan et Hakk'a davet,
Onlarda Allah'a etsin itaat

Yenile kökünden eski binayı,
Temizle gafletten bütün dünyayı"11 mısralarında yöneticilere, adaleti ve cömertliği kendine rehber, halkı hayır ve refaha kavuşturmayı gâye edinmelerini tavsiye etmektedir

Nizamî Asr-ı Saadet'i yaşayan İslâm toplumunun huzurlu ve mutlu bir hayatın sırları hususunda başka bir arayışa girmesinin yanlışlığını açık bir şekilde vurgular

İdeal toplumu arama seferine çıkan İskender mutluluklar ülkesini gördükten sonra:

"Yol buysa, peki nedir başka ayinler?
Biz kimiz, peki insan bunlarsa eğer?
Bunları önceden görseydim eğer,

Dünyayı bu kadar etmezdim heder

"12 diyerek şaşkınlığını açıkça ifade etmiş ve bunca zamandır arayışının boşuna olduğunu, bu arayışın gereksizliğini ortaya koymuştur

Eserin sonuna doğru İskender, kâmil toplum adına çıktığı seferi sona erdirip, Makedonya'ya geri döner

Nizamî'nin anlayışında ideal toplum için sadece mânevîyatı güçlü hükümdar yeterli değildir

Devletin başı, veziri, komutanı kadar, işçisiyle köylüsüyle, askeriyle toplumun bütününün, ahlâken ve mânen sağlam olması gerekmektedir

O bunu:

"Fakir bir tayfayız, hem de dindar,
Doğruluktan asla vazgeçmeyiz tüy kadar

Yalan dolanmaz dilimizde,
Ayrı rüya görünmez gözümüze

Bizde yüksek değil hiç kimse bir diğerinden,
Bizde ağlayana gülmez hiç kimse

Dedikodu nedir bilmez bir insanımız,
Hata edenin ayıbına göz yumarız biz

Dertlinin derdine oluruz şerik,
Mutlu olsa, onunla mutlu oluruz

Altına, gümüşe aldanmaz hiç kimse,
Bunlar bizim ülkede bir şeye değmez

Sevgidir mihrabı yüce göklerin,
Sevgisiz ey dünya, nedir değerin?

Yüzüne söylenmeyen bir sözü,
Bizde kuraldır, arkadan da söylemez hiç kimse

'13
gibi mısralarla ifade etmiştir

Netice
Gencevî'nin ideal insanı, kemâlat hamuruyla yoğrulan, ilmi, adaleti, cömertliği, infak etmeyi kendisine rehber edinen, toplum menfaatini ve en önemlisi Allah'a itaati hayatın gâyesi gören bir karaktere sahiptir

Bu özelliklere sahip insanlardan oluşan toplum, ideal toplumu ve 'mutluluklar ülkesi'ni kuracaktır

Buradaki yöneticiler toplumda varlıkları hissedilmeyecek kadar hassas, dünya ve âhiret dengesini, makama, sıfata bakılmaksızın dengede tutacak kadar bilge, halkını maddî-mânevî düşmanlardan koruyacak kadar güçlü ve dirayetlidir

Gencevî'nin düşünce dünyasında tasvir edilen ideal fert, toplum ve devlet anlayışı birçok yönüyle günümüz toplum ve devlet anlayışının fevkindedir

Nizamî Gencevî örneği göstermektedir ki, Türk düşünce ve sanat adamları, asırlar öncesinde ideal toplum ve devlet anlayışını tartışmış, incelemiş ve onu belli ölçülerde uygulamaya muvaffak olmuştur

Dipnotlar
1

Bünyatov, Azerbaycan vı Epohu Nizamî (Nizamî Dönemi Azerbaycanı), Baku: Elm, 1991, s

3

2

G M

Ahmedov, Goroda Azerbaycana Epohi Nizamî (Nizamî Dönemi Azerbaycan Şehirleri), Bakü: Elm, 1991, s

3

N

Gencevi, Şerefname, s

44

4

A

Rüstemova, "Ölümsüz Söz Ustası", Sırlar Hazinesi, Bakü: Çaşıoğlu 2004, s

6

5

Chingiz Gajar, The famous Sons of Ancient and Medieval Azerbaijan, Baku, 2004, s

168

6

Gencevî, İskendername, Bakü: Çaşıoğlu 2004, s

329 vd

7

Nizamî Gencevî 850, Bakü: Işık yayınları, 1991, s

5

8

Gencevî, İkbalname, s

461

9

Rüstemova, "Önsöz", İskendername, s

8

10

Gencevî, İkbalname, 407

11

Gencevî, a

g

e, 403

12

Gencevî, İkbalname, s

461
13

N

Gencevi, a

g

e, s

459–460

Kaynaklar
- Ahmedov, G

M

Goroda Azerbaycana Epohi Nizamî (Nizamî Dönemi Azerbaycan Şehirleri), Bakü: Elm, 1991

- Bünyatov, Azerbaycan vı Epohu Nizamî (Nizamî Dönemi Azerbaycanı), Bakü: Elm, 1991

- Gajar, Chingiz, The famous Sons of Ancient and Medieval Azerbaijan, Bakü, 2004

- Gencevî Nizamî, "Şerefname", İskendername, Bakü: Çaşıoğlu, 2004

- Gencevî, İkbalname, İskendername, Bakü: Çaşıoğlu 2004

- Gencevî, Nizamî, Seçilmiş Eserleri, Bakü: Azerbaycan Devlet yayınevi, 1989

- Nizamî Gencevî 850, Bakü: Işık yayınları, 1991

- Pamatniki Materialnoy Kulturı Azerbaycana Epoxi Nizamî (Nizamî Dönemi Azerbaycan Kültürü Materyalleri Dağarcığı), Bakü: Elm,1991

- Rüstemova, Azade "Ölümsüz Söz Ustası", Sırlar Hazinesi, Bakü: Çaşıoğlu 2004

- Rüstemova, Azade, "Önsöz ", İskendername, Bakü: Çaşıoğlu, 2004

11-25-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Nizamî Gencevî'de İdeal Toplum Ve Devlet Nizamî, 'İkbalnâme' adlı eserinde, devlet yöneticilerine aslında önemli bir ikazda bulunmaktadır O, zulmederek makam ve servete sahip olanların öldüklerinde -herkes gibi- kabre yanlarında hiçbir şey götüremediklerini ifade ederek, sadece iyiliklerle ebedilik kazanılabileceğini vurgulamaktadır "Halkı kötü yollardan et Hakk'a davet, Onlarda Allah'a etsin itaat Yenile kökünden eski binayı, Temizle gafletten bütün dünyayı"11 mısralarında yöneticilere, adaleti ve cömertliği kendine rehber, halkı hayır ve refaha kavuşturmayı gâye edinmelerini tavsiye etmektedir Nizamî Asr-ı Saadet'i yaşayan İslâm toplumunun huzurlu ve mutlu bir hayatın sırları hususunda başka bir arayışa girmesinin yanlışlığını açık bir şekilde vurgular İdeal toplumu arama seferine çıkan İskender mutluluklar ülkesini gördükten sonra: "Yol buysa, peki nedir başka ayinler? Biz kimiz, peki insan bunlarsa eğer? Bunları önceden görseydim eğer, Dünyayı bu kadar etmezdim heder"12 diyerek şaşkınlığını açıkça ifade etmiş ve bunca zamandır arayışının boşuna olduğunu, bu arayışın gereksizliğini ortaya koymuştur Eserin sonuna doğru İskender, kâmil toplum adına çıktığı seferi sona erdirip, Makedonya'ya geri döner Nizamî'nin anlayışında ideal toplum için sadece mânevîyatı güçlü hükümdar yeterli değildir Devletin başı, veziri, komutanı kadar, işçisiyle köylüsüyle, askeriyle toplumun bütününün, ahlâken ve mânen sağlam olması gerekmektedir O bunu: "Fakir bir tayfayız, hem de dindar, Doğruluktan asla vazgeçmeyiz tüy kadar Yalan dolanmaz dilimizde, Ayrı rüya görünmez gözümüze Bizde yüksek değil hiç kimse bir diğerinden, Bizde ağlayana gülmez hiç kimse Dedikodu nedir bilmez bir insanımız, Hata edenin ayıbına göz yumarız biz Dertlinin derdine oluruz şerik, Mutlu olsa, onunla mutlu oluruz Altına, gümüşe aldanmaz hiç kimse, Bunlar bizim ülkede bir şeye değmez Sevgidir mihrabı yüce göklerin, Sevgisiz ey dünya, nedir değerin? Yüzüne söylenmeyen bir sözü, Bizde kuraldır, arkadan da söylemez hiç kimse'13 gibi mısralarla ifade etmiştir Netice Gencevî'nin ideal insanı, kemâlat hamuruyla yoğrulan, ilmi, adaleti, cömertliği, infak etmeyi kendisine rehber edinen, toplum menfaatini ve en önemlisi Allah'a itaati hayatın gâyesi gören bir karaktere sahiptir Bu özelliklere sahip insanlardan oluşan toplum, ideal toplumu ve 'mutluluklar ülkesi'ni kuracaktır Buradaki yöneticiler toplumda varlıkları hissedilmeyecek kadar hassas, dünya ve âhiret dengesini, makama, sıfata bakılmaksızın dengede tutacak kadar bilge, halkını maddî-mânevî düşmanlardan koruyacak kadar güçlü ve dirayetlidir Gencevî'nin düşünce dünyasında tasvir edilen ideal fert, toplum ve devlet anlayışı birçok yönüyle günümüz toplum ve devlet anlayışının fevkindedir Nizamî Gencevî örneği göstermektedir ki, Türk düşünce ve sanat adamları, asırlar öncesinde ideal toplum ve devlet anlayışını tartışmış, incelemiş ve onu belli ölçülerde uygulamaya muvaffak olmuştur Dipnotlar 1 Bünyatov, Azerbaycan vı Epohu Nizamî (Nizamî Dönemi Azerbaycanı), Baku: Elm, 1991, s 3 2 G M Ahmedov, Goroda Azerbaycana Epohi Nizamî (Nizamî Dönemi Azerbaycan Şehirleri), Bakü: Elm, 1991, s 3 3 N Gencevi, Şerefname, s 44 4 A Rüstemova, "Ölümsüz Söz Ustası", Sırlar Hazinesi, Bakü: Çaşıoğlu 2004, s 6 5 Chingiz Gajar, The famous Sons of Ancient and Medieval Azerbaijan, Baku, 2004, s168 6 Gencevî, İskendername, Bakü: Çaşıoğlu 2004, s 329 vd 7 Nizamî Gencevî 850, Bakü: Işık yayınları, 1991, s 5 8 Gencevî, İkbalname, s 461 9 Rüstemova, "Önsöz", İskendername, s8 10 Gencevî, İkbalname, 407 11 Gencevî, age, 403 12 Gencevî, İkbalname, s 461 13 N Gencevi, age, s 459–460 Kaynaklar - Ahmedov, G M Goroda Azerbaycana Epohi Nizamî (Nizamî Dönemi Azerbaycan Şehirleri), Bakü: Elm, 1991 - Bünyatov, Azerbaycan vı Epohu Nizamî (Nizamî Dönemi Azerbaycanı), Bakü: Elm, 1991 - Gajar, Chingiz, The famous Sons of Ancient and Medieval Azerbaijan, Bakü, 2004 - Gencevî Nizamî, "Şerefname", İskendername, Bakü: Çaşıoğlu, 2004 - Gencevî, İkbalname, İskendername, Bakü: Çaşıoğlu 2004 - Gencevî, Nizamî, Seçilmiş Eserleri, Bakü: Azerbaycan Devlet yayınevi, 1989 - Nizamî Gencevî 850, Bakü: Işık yayınları, 1991 - Pamatniki Materialnoy Kulturı Azerbaycana Epoxi Nizamî (Nizamî Dönemi Azerbaycan Kültürü Materyalleri Dağarcığı), Bakü: Elm,1991 - Rüstemova, Azade "Ölümsüz Söz Ustası", Sırlar Hazinesi, Bakü: Çaşıoğlu 2004 - Rüstemova, Azade, "Önsöz ", İskendername, Bakü: Çaşıoğlu, 2004