Osmanlı'da Modern Yüksek Öğretim

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-25-2012

Nuri Paşa Konağı'nın yanması üzerine Dârülfünûn, Divanyolu'nda günümüzde Basın Müzesi olarak kullanılan binada eğitime devam etti

Son yıl tamamen bitirme tezi olmak üzere, dört yıllık bir okul olan üniversitede, her ne kadar Fransız materyalist felsefesi hâkim olsa, Lâtince, Roma Hukuku, Fransız Medenî Hukuku okutulsa da, bunun yanında Arapça, Farsça ve İslâm Hukuku da okutulmuştur

Siyasî çalkantıların ve döneme damgasını vurmuş iç ve dış gelişmelerin tesirinin görüldüğü bu devirde, din ilimlerinin eklenmesi, Doğu-Batı sentezi yapılmaya çalışıldığının da açık bir göstergesi olarak okunmalıdır

O dönem Batı'da en yaygın akımlar olan Hümanizm ve Pozitivizm'in bütün başucu kitaplarının sipariş edildiği ve edebiyatın bile Servet-i Fünûn olarak tavsif edildiği hatırlanırsa, bu derslerin müfredata girmesinin kolay olmadığı anlaşılır

1900 yılına gelindiğinde üniversitenin adı "Dârülfünûn-u Osmanî" olmuş ve bir İlahiyat Fakültesi (Ulûm-u Âliye-yi Dîniye ) de eklenmiştir

Tanzimat döneminde doğmuş olan Osmanlılık ideolojisi (din, dil, ırk farkı olmaksızın herkesin eşitliği) doğrultusunda, meselâ 1

sınıf Fransızca dersine Konstantini Efendi, resim dersine Mösyö Giz, daha sonra yine Fransızca dersine, Maarif Meclisi üyesi Jan Aristoklas Efendi girebiliyor ve bu durum yadırganmıyordu

Açılış yılında başvurular ümit verici gözükmüş, 1

000 başvuru içinden 450 kişi bir giriş imtihanından sonra alınmıştı

Bu kişilerin çoğu medrese talebesi idi

Dönemin Maarif Vekili Safvet Paşa, Osmanlı tarihinin ilk iki yüzyılında bilim ve fen adamlarına gösterilen himaye, saygı ve teşvik, iki yüzyıl daha sürdürülmüş olsaydı, Avrupa'nın uygar milletleriyle münasebet kurulur, bu milletlerin ilerleme hızıyla baş başa gidilir ve netice olarak ülke bugünkünden çok farklı olurdu, demiştir

12 yıl Osmanlı'nın Paris Sefareti'nin sefirlik imamlığını da yapan, Batı bilimlerine âşina ve Batı materyalizminin tesirinde kalan Dârülfünûn Rektörü Hoca Tahsin Efendi'nin, halk arasında "Gavur Tahsin" olarak anılmaya başlanması, Cemaleddin Afganî'nin okulda verdiği bir derste, "Peygamberliği bir sanat, Peygamberimiz'i de (sallallahü aleyhi ve sellem) bir sanatçı olarak zikretmesi", şeyhülislâmlığın sert tepkisine sebep olmuş ve Dârülfünûn'u tartışılır hâle getirmiştir

Bütün bu tartışmalar yaşanmış olsa da, Dârülfünûn'un kökleşememesinin önemli sebeplerden biri, mâlî kaynakların yetersizliğidir

Osmanlı Devleti'nin 1875'te dış borçlardan dolayı mâlî iflâsını ilân ettiği (Muharrem Kararnamesi) hatırlanırsa, talebe harçları, vakıf ve devlet yardımlarıyla ayakta durması plânlanan ve geniş halk kitlelerinin desteğinden mahrum bir müessesenin gerektiği şekilde gelişemeyeceği açıktır

19

asır sonlarından itibaren Sanayi-i Nefise (güzel sanatlar), Baytar Okulu, Maden Mektebi, Dârülmuallim (öğretmen okulu) gibi birbirinden bağımsız çok sayıda yüksekokulun açılması da Dârülfünûnun önemini azaltmıştır

Bediüzzaman'ın Eski Said döneminde önemli bir isim olarak gördüğü Dârülfünûn'un Rektörü Hoca Tahsin Efendi, abartılı tenkitlere uğramıştı

Onun şahsî yanlışları koca bir müessesenin karalanmasına sebep oluyordu

Hâlbuki Dârülfünûn bu millete lâzımdı ve şahsî hataların önemli bir müesseseye mâl edilmemesi gerekiyordu

Dârülfünûn'un kendisinden beklenen fonksiyonu icra edememesinin ana sebebi ilgisizlik, sahiplenmeme ve kaynak yetersizliği idi

Meseleyi din ilimleri-fen ilimleri tartışmasına döndürmek oldukça yersiz bir ithamdır ve konuyu açıklamaktan uzaktır

Avrupa ile aramızdaki mesafeyi kapatmaya çalışan bir müessese, maalesef çok verimli bir şekilde çalıştırılamamıştır

1900 yılında şimdiki İstanbul Üniversitesi'nin merkez binasındaki Dârulfünûn-u Osmanî'nin kurulmasına kadar kesintili bir eğitim vermiştir

Cumhuriyet döneminde Dârülfünûn kapatılmış ve yerine İstanbul Üniversitesi açılmıştır

Özerk olan yapısı değiştirilmiş ve rektör ataması Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlanmıştır

Türk yüksek öğrenim tarihini "1933 Üniversite Reformu" adı verilen kanunla başlatıp, o yıl Dârülfünûn'un kapatılmasını sanki bir bayrammışçasına ele almak, akıl ve izandan uzak bir yaklaşımdır

Birçok hususta olduğu gibi bu konuda da "öncesi yokmuş" gibi davranma ve sanki bir günde, bir gecede müesseseler tesis edilip hemen meyveleri alınıyormuş gibi bir intiba uyandırma, en azından gerçeklere uygun, ilmî ve ahlâkî bir duruş değildir

11-25-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlı'da Modern Yüksek Öğretim Nuri Paşa Konağı'nın yanması üzerine Dârülfünûn, Divanyolu'nda günümüzde Basın Müzesi olarak kullanılan binada eğitime devam etti Son yıl tamamen bitirme tezi olmak üzere, dört yıllık bir okul olan üniversitede, her ne kadar Fransız materyalist felsefesi hâkim olsa, Lâtince, Roma Hukuku, Fransız Medenî Hukuku okutulsa da, bunun yanında Arapça, Farsça ve İslâm Hukuku da okutulmuştur Siyasî çalkantıların ve döneme damgasını vurmuş iç ve dış gelişmelerin tesirinin görüldüğü bu devirde, din ilimlerinin eklenmesi, Doğu-Batı sentezi yapılmaya çalışıldığının da açık bir göstergesi olarak okunmalıdır O dönem Batı'da en yaygın akımlar olan Hümanizm ve Pozitivizm'in bütün başucu kitaplarının sipariş edildiği ve edebiyatın bile Servet-i Fünûn olarak tavsif edildiği hatırlanırsa, bu derslerin müfredata girmesinin kolay olmadığı anlaşılır 1900 yılına gelindiğinde üniversitenin adı "Dârülfünûn-u Osmanî" olmuş ve bir İlahiyat Fakültesi (Ulûm-u Âliye-yi Dîniye ) de eklenmiştir Tanzimat döneminde doğmuş olan Osmanlılık ideolojisi (din, dil, ırk farkı olmaksızın herkesin eşitliği) doğrultusunda, meselâ 1 sınıf Fransızca dersine Konstantini Efendi, resim dersine Mösyö Giz, daha sonra yine Fransızca dersine, Maarif Meclisi üyesi Jan Aristoklas Efendi girebiliyor ve bu durum yadırganmıyordu Açılış yılında başvurular ümit verici gözükmüş, 1000 başvuru içinden 450 kişi bir giriş imtihanından sonra alınmıştı Bu kişilerin çoğu medrese talebesi idi Dönemin Maarif Vekili Safvet Paşa, Osmanlı tarihinin ilk iki yüzyılında bilim ve fen adamlarına gösterilen himaye, saygı ve teşvik, iki yüzyıl daha sürdürülmüş olsaydı, Avrupa'nın uygar milletleriyle münasebet kurulur, bu milletlerin ilerleme hızıyla baş başa gidilir ve netice olarak ülke bugünkünden çok farklı olurdu, demiştir 12 yıl Osmanlı'nın Paris Sefareti'nin sefirlik imamlığını da yapan, Batı bilimlerine âşina ve Batı materyalizminin tesirinde kalan Dârülfünûn Rektörü Hoca Tahsin Efendi'nin, halk arasında "Gavur Tahsin" olarak anılmaya başlanması, Cemaleddin Afganî'nin okulda verdiği bir derste, "Peygamberliği bir sanat, Peygamberimiz'i de (sallallahü aleyhi ve sellem) bir sanatçı olarak zikretmesi", şeyhülislâmlığın sert tepkisine sebep olmuş ve Dârülfünûn'u tartışılır hâle getirmiştir Bütün bu tartışmalar yaşanmış olsa da, Dârülfünûn'un kökleşememesinin önemli sebeplerden biri, mâlî kaynakların yetersizliğidir Osmanlı Devleti'nin 1875'te dış borçlardan dolayı mâlî iflâsını ilân ettiği (Muharrem Kararnamesi) hatırlanırsa, talebe harçları, vakıf ve devlet yardımlarıyla ayakta durması plânlanan ve geniş halk kitlelerinin desteğinden mahrum bir müessesenin gerektiği şekilde gelişemeyeceği açıktır 19 asır sonlarından itibaren Sanayi-i Nefise (güzel sanatlar), Baytar Okulu, Maden Mektebi, Dârülmuallim (öğretmen okulu) gibi birbirinden bağımsız çok sayıda yüksekokulun açılması da Dârülfünûnun önemini azaltmıştır Bediüzzaman'ın Eski Said döneminde önemli bir isim olarak gördüğü Dârülfünûn'un Rektörü Hoca Tahsin Efendi, abartılı tenkitlere uğramıştı Onun şahsî yanlışları koca bir müessesenin karalanmasına sebep oluyordu Hâlbuki Dârülfünûn bu millete lâzımdı ve şahsî hataların önemli bir müesseseye mâl edilmemesi gerekiyordu Dârülfünûn'un kendisinden beklenen fonksiyonu icra edememesinin ana sebebi ilgisizlik, sahiplenmeme ve kaynak yetersizliği idi Meseleyi din ilimleri-fen ilimleri tartışmasına döndürmek oldukça yersiz bir ithamdır ve konuyu açıklamaktan uzaktır Avrupa ile aramızdaki mesafeyi kapatmaya çalışan bir müessese, maalesef çok verimli bir şekilde çalıştırılamamıştır 1900 yılında şimdiki İstanbul Üniversitesi'nin merkez binasındaki Dârulfünûn-u Osmanî'nin kurulmasına kadar kesintili bir eğitim vermiştir Cumhuriyet döneminde Dârülfünûn kapatılmış ve yerine İstanbul Üniversitesi açılmıştır Özerk olan yapısı değiştirilmiş ve rektör ataması Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlanmıştır Türk yüksek öğrenim tarihini "1933 Üniversite Reformu" adı verilen kanunla başlatıp, o yıl Dârülfünûn'un kapatılmasını sanki bir bayrammışçasına ele almak, akıl ve izandan uzak bir yaklaşımdır Birçok hususta olduğu gibi bu konuda da "öncesi yokmuş" gibi davranma ve sanki bir günde, bir gecede müesseseler tesis edilip hemen meyveleri alınıyormuş gibi bir intiba uyandırma, en azından gerçeklere uygun, ilmî ve ahlâkî bir duruş değildir