|
Prof. Dr. Sinsi
|
Kabusnâme Nedir ? Kabusname'den Öğütler
Kabusnâme Nedir ? Kabusname'den Öğütler
Kisinin geçimi neredeyse evi orada olmali
Ey ogul!
Yaslandiginda bir yerde yerlesmeye çalis, çünkü yaslilikta yolculuk yapmak akillilarin isi degildir, hele yoksul olursa Çünkü yaslilik bir düsman, yoksulluk baska bir düsman, bu iki düsmanla yola çikmak akillica bir is degildir Ama eger mecburi olarak yola çikmak gerekirse, çaresiz olunca çik
Eger Yüce Allah o yolculukta sana yardim ederse ve nimet eline girerse, evine dönmeyi arzu etme ki, bir evden ötürü yine yolculuk zahmetini çekmeyesin
Çünkü kisinin geçimi nerede iyiyse evinin orada olmasi uygundur "Orada dogdum, orada yaslandim" demek olmaz, gerçi "vatan ikinci anadir" derler, çünkü anasini sevmek nasil imandan ise "vatanim sevmek imandandir" dediler; "içinde aç, müflis oturmak imandandir" demediler
Öyleyse isin nerede gelismisse orayi vatan edin Çünkü demislerdir ki: "Kazanci nerede ise o yerde olmak saadet belirtisidir" Bahtsizlarin belirtisi odur ki, aç ve dinç otursun, kitlik çeksin, bu vatanimdir, terk etmem desin Bu eblehliktir Görmez misin, Resulullah (asm) Mekke´de dogdu, ama teblig görevini Medine´de daha rahat yaptigi için artik Medine´den ayrilmadi
Sen de yararli bir yer bulunca oradan ayrilmamaya çalis, orada ayak direyesin Sakin filan yerde fayda daha çoktur, deyip basibos varmayasin, burada olan zarari orada kötü kilarsin ve orada daha zararli olursun Çünkü demislerdir ki: Iyi bir yeri birakip daha iyisini bulayim deme, bu hayal ile onu bulamazsin ve olani da elden çikarirsin
Ömrünü düzensiz geçirme
Ey cigerkösem!
Eger dosta ve düsmana iyi görünmek istiyorsan ömrünü düzensiz geçirme Ömrünü bos yere geçirirsen, avamdan sayilirsin Öyleyse kendi isinin düzenini iyi koru
Sakada ölçülü ol
Ey ogul!
Kimseyle sakalasma Demisler ki, "Saka etmek serrin kilavuzudur, ne ederse eder, savas sakadan kopar" derler Ama iyi sakalar yaparsan yap, iyi saka yapmak ne ayiptir, ne de günahtir Saka yapmak iyidir, ama saçma sapan saka yapma, yaparsan da senden asagi kisilerle yapma, tâ ki itibarin eksilmesin
Eger sakayi terk edemiyorsan bari kendi akraninla yap, tâ ki onlarin sözü sana agir gelmesin Ama bayagi sakayi yapmamak daha iyidir, yaparsan temiz sakalari yap Gerçi halk arasinda saka herzesiz olmaz, ama sakayi temiz yapmak için çalismak gerek
Bayagi saka insanin bütün hünerini hor eyler, çünkü kisi ne kadar agir basli ve hünerli olursa olsun, bayagi mizahla ugrasirsa, hafif ve itibarsiz olur Çünkü sen ne söylersen, ister istemez cevabini isitirsin Sen baskasina ne yüklersen, sana da o kadar yük gelir
Mali saklamak kazanmaktan güçtür
Ey ogul!
Mal elde etmekte gafil olma, nereden toplarsan topla, yalniz helâlden saglanmis olsun, tehlikeli yerden elde etmemeye çalis Ne kazanirsan dogru ve uygun yerden kazanmaya çalis, tâ ki oradan kazandigin sana sinsin
Sana kazanç geldigini gördügünde, o kazanci telef etme, dagitma; yani olur olmaz yere harcama Mali saklamak kazanmaktan daha güçtür Çünkü parayi çok kisi kazanir, ancak saklamadigi için yine de cimrilikten kurtulamaz
Çalis, dünyaliktan biriktirdigin olsun Eger bir gün ihtiyacin olursa, toplayip biriktirdiginle istedigini satin alirsin Sonra tez çalis ki, o aldigin kadar toplayasin ve yine yerine koyasin Eger hep keseden yersen, aldiginca yerine koymazsan, Karun mali olsa da çabucak heba olur
Zenginlige gönül baglama
Ey ogul!
Gönlünü bir seye büs bütün baglama Eger o gönül bagladigin sey ansizin elinden giderse üzülmezsin Yani zenginlige büs bütün "Bana kalsin" diye gönül baglama Eger basina yoksulluk gelirse, üzülüp gönlün daralmasin Eger malin çok olursa, birgün yoksul olacagini düsün, o mali ihtiyatla harca, ölçüyle nafaka edin
Çünkü ölçüyle harcayinca mal ne kadar az olsa da sonunda bir sey kalir, ama ölçüsüz harcayinca mal ne kadar çok olursa olsun sonunda hiçbir sey kalmaz Demislerdir ki: "Zahmetle saklamak zahmetle istemekten iyidir" Meselâ eline degeri az olan bir sey geçti, "Bundan ne olur " deme, onu saklamaya çalis Çünkü degeri az olan seyi saklayamayan çok degerlisini de saklayamaz
Tembellikten uzak dur
Ey ogul!
Hangi isi yaparsan tembel davranma Tembellikten utan, tembellik bahtsizligin basidir Her ise emek ver Emek verilen isin sonu tembellikten iyi olur Çünkü emek vermekle elde edilen ne kadar çok olursa, tembellikte de o kadar eksilir Yazik degil mi, bir anlik emek yüzünden elde edilecek seyi tembellik yüzünden yitiresin
Öyleyse geri durmak akillica bir is degildir; yoksa muhtaç olarak yasarsin Bilmis ol ki, muhtaç olduktan sonra, "Ah n´olaydi emek çekseydim, tembellik etmeseydim, simdi lâzim olan seyi elde etseydim" deyip pisman olmanin yarari olmayacaktir
Harcamani gelirine göre yap
Ey ogul!
Çalis ki emeginin neticesini yine sen yiyesin, tâ ki emegin bosa gitmesin Sende degerli bir sey varsa ve birisi o sevdigin seyi senden isterse, eger lâyiksa ondan esirgeme Çünkü ne olursa olsun, kisi mezarina bir sey alip gitmez
Akilliysan harcamani gelirine göre yap, tâ ki yoksulluk atesi sana yol bulamasin Elinde olanla yetin, çünkü kanaat ikinci zenginliktir Sakin açgözlü olma Çünkü sana yük olacak sey nerede olsa yetisir
Israfin sonu yoksulluktur
Ey ogul!
Israf etme Israf etmeyi mübarek bilme, kötü bil Çünkü israf Allah´in sevmedigi seydir Allah´in sevmedigi sey kullar için ugursuzdur Nitekim Allah buyurur: "Israf etmeyin, muhakkak Allah müsrifi sevmez
Madem ki Allah müsrifi sevmiyor, sen de israfi ve müsrifi sevme Her felaket bir sebepten dolayi gelir Yoksulluk da bir felakettir ve onun sebebi israftir, Israfin fakirlikten baska sonucu yoktur
Insanin kendi ihtiyaci için harcadigi sey israf degildir Israf, gereksiz yerlere harcanan seydir; ne dünyasina, ne de ahiretine yaramayan seydir
Sözde, sohbette, yemekte, içmekte ve her bir iste israf iyi degildir Çünkü israf, teni eritir, nefsi incitir, cani daraltir ve diri insani öldürür
Bu söze delil olarak, görmez misin ki çeragin yasamasi yagladir, ama ölçüyle oldugu zaman Israf ederlerse, yani yagi fitilin üstüne çikacak kadar koyarlarsa, alev hemen fitile bogulur ve çerag söner Yag ölçülü olunca çeragin hayatina yani yanmasina sebepti, israf edip ölçüsüz yag yakmak çeragin ölümüne yani sönmesine sebep oldu
Bundan anlasiliyor ki, çeragin hayati, yagdan degildir, itidaldendir; yani fitilin üstüne çikmayan yagdandir Iste bunun için Yüce Allah, israfi düsman olarak bildirmistir Bilginler de israfi begenmezler Çünkü israfin sonu zarardir ve yoksulluktur
Devamli israf ederek rizkinin kapisini üstüne kapama Gücün yettigince kendini hos tut, kendi isin için gerekli harcamadan kaçinma Bir sey senin için ne kadar aziz olsa da, kendi canindan daha aziz olmasin Kisacasi, elde ettigim ölçüyle harcamaya çalis
Rahat zahmettedir
Ey ogul!
Dünyada iki sey vardir: Halk birinden kaçar, öbürünü sever Bu dedigimin biri zahmettir, digeri rahatliktir Ama ikisi de insana gereklidir Çünkü zahmet çeken rahata erer, rahat yasayan zahmete ermedikçe olmaz
Bugünkü zahmet yarinin rahatidir, yarinki rahatlik da önceki günün zahmetidir Ne elde edersen, ikisini harca, ikisini sakla Yani bir akçe dört dâniktir, yarisini harca, yarasini da sakla Ne kadar ihtiyacin olursa olsun bundan fazlasini harcama, o yarim akçe birikir, bir zaruret aninda gerek olur
Iste o her gün artani biriktir ve küçük bir ihtiyaç için ona dokunma, onu unut, bir mirasyedi harcasin, yani biriktirince böyle biriktirmek gerekir Eger yaslanmadan ölürsen "Hayirli kisiydi, mirasçisina bu kadar miras birakti" desinler Yaslanirsan zaten isten güçten kalirsin, o zaman bu biriktirdigin sana destek olur
Borcun gecikmesi, dostu düsman eder
Ey ogul!
Borç edinme, bir seyini rehine koyma, faizle para alma Buna benzer islerden dolayi halk içinde hor ve itibarsiz görülürsün Öyleyse bu isleri kendine büyük günah bilmelisin
Bir dostuna ödünç vermissen, artik ona "malimdir" deme, o parayi o dosta bagisladin farzet O dostun kendiliginden vermedikçe isteme, tâ ki gecikmesi sebebiyle dostluk bozulup kesilmesin Çünkü borcun gecikmesi, dostu çabuk düsman eder, ama düsmani dost etmek güçtür Düsmani ve dostu bilmemek çocuklarin isidir Dostu düsmandan ayirmak ve akillica davranmak güngörmüs yaslilarin isidir
Elinde olandan hak" edenlere hayir etmeyi esirgeme Kimsenin malina tamah etme, tâ ki halkin gözünde büyüyesin Kendi malini kendin, elin malini da elin bil
Tok yere yemin etme, aldanma ve aldatma
Ey ogul!
Dogru için olsa bile yemin edici olmamaya çalis Halk içinde çok yemin edici olarak taninma Tâ ki mecbur kalip da yemin edersen yeminine inansinlar
Her ne kadar zengin olsan da güvenilir, dogru sözlü ve iyi isim yapmis olmazsan kendini yoksul bil Çünkü yalan söyleyenlerin ve kötü isim yapmis olanlarin sonu yoksulluktur
Kimseyi aldatmamaya çalis ve sakin aldanma, hele alis ve veriste Çünkü insan alis veriste çabuk aldanilir
Sabirli ol, aceleci olma
Ey ogul!
Bütün islerde sabirli ol, aceleci olma "Sabretmek ikinci akilliliktir" demisler Yani bir kisinin ne kadar akli olursa ve bir isini sabirla islerse, akli o kadar çok olur
Her iste kendi isinden habersiz olma, gafillik ikinci ahmakliktir Yani gafil olan kisi ne kadar akilsizsa, ahmakligi ve akilsizligi bir o kadar daha artar Sonra her iste bezgin olma, bezginlik ikinci cahilliktir Eger sana is ve güç kapansa, tezce isini açmaya çalis, isin düzelmeye yüz tutuncaya kadar sabret, çünkü hiç bir is aceleyle iyi olmaz
Komsularina iyi davran
Ey ogul!
Eger ev almak istersen öyle bir yerde satin al ki, o mahallenin halki iyi kisiler olsun Sonra sehrin ortasinda ev al, ücra yerde alma Önce komsusunu gör sonra evini al, "Önce komsu, sonra ev" demislerdir
Evi alinca komsuna çok hürmet et Mahalle halkiyla iyi geçin, hastalarini sor, ölüsü olana bassagligi dile, cenaze merasimine katil Komsunu sevinilecek bir isi olursa sen de birlikte sevin, eger üzülecek bir isi varsa sen de birlikte üzül
Imkânin ölçüsünde komsuna hediye ver, yiyecek giyecek gibi Çünkü sen komsularinla iyi geçinecek olursan, o mahallenin ileri gelenlerinden olursun Komsunun çocugunu görünce sev, oksa, mahallenin yaslilarini agirla ve hürmet et
Kusursuz dost arama
Ey ogul!
Dostsuz olma Her kim dostlarinin isiyle ilgilenirse, dostlari da onun isiyle ilgilenirler Eger o ilgilenmezse dostlar da ilgilenmezler Öyleyse dostunun isini düsünüp ilgilenmeyen kisiye hiç kimse dost olmaz Her an bir dost edinmeyi âdet haline getir, tâ ki dostlarin çok olsun Çünkü çok dost arasinda kisinin birçok ayiplari örtülür ve çok hüneri açilir Bundan dolayi kisinin dostunun çok olmasi gerekir Ama yeni dost tutunca eski dostlarindan da yüzünü çevirme
Dostlarinin dostlarini da düsün, onlar da senin dostlarindir Düsmanlarinla dost olan dosttan da çekin Ayrica dostuna düsman olan dosttan da sakin Önüne kim gelirse sebepsiz yere seni sikâyet eden dostlardan uzak dur Böyle kisiden dostluk bekleme ve dünyada hiç kimseyi ayipsiz sanma
Iyilerle kötüleri birbirinden ayird et Iyilerle gönülden dost ol, kötülerle dil ucuyla dostlugun olsun Çünkü kisinin daima iyilere isi düsmez Eger bir kötü kisiye isin düserse dostlugun sebebiyle elde edersin Öyleyse kötülerle de dostluk et
Düsmanin güleryüzüne aldanma
Ey ogul!
Kimseye düsman olmamaya çalis Eger bir kimse sana düsman olursa korkma ve önem verme Çünkü, "düsmani olmayan kisi, düsmanin eglencesi olur" demislerdir Gizli ve açik, düsmanin isinden habersiz olma Çünkü o daima kötü tasarilarla seni aldatma hesaplan pesindedir Sen de bir an bile oun kötü oyunlarindan kendini güvende sanmayasin
Düsmaninin tasarladigi oyunlari her an sora dur, tâ ki düsmanin belâsina ve âfetlerine ugramayasin Sonra, firsat düsmedikçe düsmanligini belli etme ve düsmanina karsi ne kadar büyüklük taslarsan tasla, kendini düsmana büyük göster Ne kadar düsmüs olsan da ona durumunu alçak gösterme
Düsmaninin güleryüz göstermesine, tatli sözüne aldanip gönül baglama ve inanma Eger düsman sana seker gösterse, sen onu aci bir sey san Düsmanin ne kadar küçük olsa da, onu hor görme
Bir düsmanin senden aman dilerse, ne kadar düsmanin olsa da ve sana ne kadar eziyet etmisse de sen ona aman ver ve düsmanin aman dilemesini çok büyük bir nimet yerine say Çünkü düsmanin yenilmesi, kaçmasi ve ölmesi nasilsa, aman dilemesi de öyledir Düsmanini güçsüz gördügünde birden emin olup oturma, onu arada sirada gözetleyedur
Ikiyüzlü insanlardan uzak ol
Ey ogul!
Önce isi yapmaya; sonra yaptigini söylemeye gayret et Baskasinin sana dil uzatmasini istemiyorsan, sen de kimseye dil uzatma
Asla ikiyüzlülük etme ve ikiyüzlü insanlardan uzak ol Yedi basli ejderhadan korkma, ama "evet" deyiciden kork Çünkü onun söz götürüp getirmekten bir anda yirttigini sen bir yilda dikemezsin
Birisi senin bir ayibini yakarlasa, o ayibi hemen kendinden uzaklastir
Kendini itibarli bir yere geçirme, tâ ki o yerden uluorta asagi inmeyesin
Özür dilememek için hatâ yapma
Ey ogul!
Olur olmaz her suç için kimseyi cezalandirmayi düsünme Eger birisi bir suç islerse, büyüklük göster ve ondan özür dilemesini iste Çünkü o suçlu Âdem ogludur, âlemde suçu önce Âdem atamiz isledi
Küçük bir suç için kimseyi suçlama, tâ ki seni de baskalari yok yere suçlamasinlar Yani "keske böyle yapmasaydi" diye suçlamasinlar
Yok yere öfkelenme, Kizginligini yutmayi aliskanlik haline getir
Birisi senin yaninda hata yapsa, sonra da dönüp af dilese, o hatayi bagislamayi boynunun borcu bil Çok büyük bir suç olsa da affetmek güzeldir Her islenen hataya ceza verecek olsan büyüklügün nerede kalir
Sonra özür dilememek için hatâ yapmamaya çalis Birisine karsi aniden hata islersen özür dilemekten utanma
Senden de suçlular af isterse sen de bagisla, dileklerini kabul et
Cömert kimselerden bir sey iste
Ey ogul!
Eger birisinden bir sey istemeyi düsünürsen, önce onu dene, gör; o kisi cömert midir, yoksa cimri midir Cömertse ihtiyacini dile getir, ama dilek vaktini de gözet Yani o kisinin gönlü dar veya aç oldugu vakit dilegini dileme ki umdugundan mahrum kalmayasin Sonra dilersen mümkün olani dile, ele geçmesi mümkün olmayan seyi dileme, tâ ki elde edebilesin
Bir istekte bulunmaya gittigin vakit önce iyi sözler tasarla ve hos bir edep ve usûlle ortaya uygun bir söz at, sonra buna uygun bir davranisla sözü maksadina getir ve hacetini dile Söyledigin sözlerle ona lütuf göster, "Hacet vaktinde lütuf göstermek ikinci aracidir" demisler, yani lütuf, sözü geçen kisi gibidir Lütuf göstermenin, ona en yakininin söylemesi kadar yardimi vardir
Öyleyse bir dilekte bulundugun kimsenin katinda kendini bir aciz kul yerinde görmelisin, "insan iyilige kuldur" Biz Allah´a, her an Onun dergâhina ihtiyacimiz oldugu için kulluk ederiz Eger muhtaç olmasaydi, hiç kimse Allah´a yüzünü ve yönünü döndürmezdi
Dilek diledin ve dilegin kabul edildi, verdiler, o kisiye tesekkürünü yerine getir, onu hosnut et Böylece dilegin artarak devam eder Nitekim Allah buyurur: "Sükür nimet çokluguna sebep olur" Allah, sükreden kullarini sever
Hem, önceki dilek kabul olunca tesekkür etmek, ikinci dilegin kabul olunmasinin da umududur Birisinden bir dilekte bulundun, fakat dilegin kabul edilmedi; bunu da kendi talihinden bil Varip o kisiyi halka sikâyet etme, "Hacetimi bitirmedi" deme Çünkü o senin halka sikâyet etmene önem verseydi, hacetini bitirirdi
Gönlünde ilim sevgisini saglamlastir
Ey ogul!
Bütün ilimlerin içinde din ilminden büyük ilim yoktur Din, kökü birlik olan bir agaçtir, dallari seriattir ve bunlari birbirinden ayiran dünya menfaatidir
Gücün yettigi kadar din ilmine çalis, din ilmini bilenlerin etrafinda dolas, tâ ki hem dünyayi elde edesin, hem de âhireti ele geçiresin Allah nasip ederse önce din ilmine yapis, çünkü o gövdedir, kalani daldir Gövdesiz dal istemek sapiklik nisanidir
Eger bu dedigim islerden ilmi istersen kanaatkar ol, yani helâli ve harami seçici ol, açgözlü olma Gönlünde ilim sevgisini saglamlastir, dünya sevgisini gider Söyle ki: Ilme dost olmalisin, dünyaya düsman Cefaya ve zahmete dayanikli ol Gece uyumayi ve erken uyanmayi huy edin
Yanindan kitap eksik olmasin
Ey ogul!
Yazmaya ve okumaya karsi çok hirsli ol, yani yazmaktan ve okumaktan baska hiçbir seye istegin olmasin Gayet alçakgönüllü ol, burnu büyük olma Okumaktan üsenme, ne okursan ezberle ve ezberini tekrarla
Âlimleri sev ve daima ilim ehline yakinlas, onlarin katinda saygili ol, edepsiz olma Ilim ögrenmekte hirsli ol, unutkan olma Ama hocana ve her iyilik gördügüne karsi haktanir ol Yanindan kitap, kalem eksik olmasin Gönlün bunlardan baska seylerle ugrasmasin
Uzak fikirli ve ince bakisli ol
Ey ogul!
Ne isitirsen aklindan tutmaya çalis Sözü az söyle, ileri görüslü ve ince fikirli ve kusursuz ol, kusurluluga razi olma Çünkü bir ilim talibi bu dedigim gibi olursa, çok süre geçmeden benzeri bulunmayan bir âlim olur
Eger çalisip âlim olursan, gayet dindar olmalisin Ibadette, namaz, oruç ve taat bucagina komsu ol, elbiseni daima temiz tut ve hazir cevap ol Sana sorulan her türlü meselede düsünmeden cevap verme Uygunsuz hareketlerin hosuna gitmesin Baskasinin uygunsuz sözüyle hareket etme Kendi görüsünü baskasinin görüsünden üstün tutmamaya çalis Zayif bir mesele için, "Bu meselenin iki yüzü ve iki söylenisi vardir" deyip hareket etme
Seriatin hükümlerini iyi koru
Konusma sirasinda kaskati kesilip durma Karsina, sagina soluna bakarak konus ve hararetli hararetli konusurken, sözü çevirip gevsek gevsek konusma Toplulukta seni dinleyen halki her an kontrol et Ince görüslülükle iyiden iyiye bak, eger agir nükteler hoslarina gidiyorsa güzel nükteler yap Yok, eger ämiyane nükteler istiyorlarsa sen de amiyane konus Toplulukta söyledigin her sözü aklinda tut ve ayni unutma ki bir toplulukta onu tekrar etmeyesin
Her an açik yüzlü ol, asik yüzlü olma Tenini ve giysini daima temiz tut, seriatin hükümlerini, içinde ve disinda iyi koru: Namaz gibi, oruç gibi ve nafile ibadet gibi
|