İnsanı Güzelleştiren Sözler, Davranışlar, Haller

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

Edeb
Güzel terbiye ve güzel huylarla vasıflanmaktır, utanılacak şeylerden insanı koruyan bir hal demektir

Edeb, insan için büyük bir şereftir

Edebin karşıtı İsaetdir ki, kötülük yapmak ve terbiyeye aykırı davranmak demektir

Edeb, insanın süsüdür

Edeb, insanı nefsin arzusuna uymaktan korur ve kurtarır

“İnsanın edebi, zehebinden (altınından) iyidir” denilmiştir
Edebden yoksun olan bir insan, bir toplum için zararlı mikroplardan daha tehlikelidir
İttika
Yüce Allahdan korkmak, haramdan ve şüpheli şeylerden sakınmaktır

Böyle bir hale “Takva” denir

Bunun sahibine de “Müttakî” denilir

Müttakî olan bir zat, güvenilir ve itimat edilir bir insan demektir

Ondan hiç bir kimseye zarar gelmez

İslâm önünde insanlar esasen birbirine eşittirler

Bunların seçkinliği ancak takva iledir

Kuran-ı Kerimde buyurulmuştur:
“Şüphe yok ki, Allah yanında en iyiniz, en çok müttakî olanınızdır”
İttikanın karşıtı fıskdır, fücurdur Daha açığı, doğru yoldan çıkmak, Allaha asi olmak, haram ve şüpheli şeylerden kaçınmamaktır Böyle bir halin sonucu da felâkettir, azabdır
İstikamet
Her işte doğruluk üzere bulunmak, adaletten ve doğruluktan ayrılmayıp din ve akıl çerçevesi içinde yürümek demektir Din ve dünya görevlerini olduğu gibi yapmaya çalışan bir müslüman, tam istikamet sahibi bir insandır
Böyle bir insan toplumun en önemli bir organı sayılır
İstikametin karşıtı, hıyanettir ki, doğruluğu bırakıp verilen sözü gözetmemek, caymak, emanete riayet etmemektir, insanların haklarına tecavüz etmektir

Bir âyet-i kerimede,
Peygamber Efendimize hibaten şöyle buyurulmuştur:
“Emrolunduğun gibi istikamette bulun”
İşte bu âyet-i kerime, istikametin ne kadar önemli ve gerekli olduğunu göstermeğe yeter
İtaat
Üst amirin dince yasak olmayan emirlerini dinleyip ona göre yürümektir

Yüce Allahın buyruklarını dinleyip tutmak bir taattır

İnsanın mutluluğu da bu taata bağlıdır

Bunun karşıtı isyandır

Yüce Allahın emirlerini dinlemeyen bir insan günahkâr ve hayırsız bir kimsedir ki, kendisini tehlikeye atmış olur

Artık böyle bir kimseden insanlık ne bekleyebilir:
Kuran-ı Kerimde şöyle buyurulmuştur:
“Allaha itaat ediniz; Allahın Peygamberine de, sizden olan idarecilere de itaat ediniz”
Lûtf
İyilik ve güzelliktir Yumuşaklıkla ve okşama ile muamele yapmaktır ki, insanlık nişanıdır Karşıtı, cevr (eziyet)dir ki, insanlığa yakışmaz
Yaratıklar hakkında gösterilen lûtuf ve kerem, yaratıcının yardımına kavuşmaya bir yoldur
Lâtife, Mizah
Şaka ve hoş duygulu söz demektir Karşıtı, ciddiyetdir Sırf bir eğlence ve iltifat için yapılan ve hiç bir kimsenin gönlüne dokunmayan lâtifeler caizdir Yeter ki hoş olsun, gereğinden fazla olmasın
Lâtifenin çokluğu gülmeyi artırır, kalbi öldürür, heybeti giderir, düşmanlığa sebeb olur
Bir hadis-i şerifde buyurulmuştur:
“İnsan bir söz söylerken bununla yanındakiler gülüşürse, kendisi Süreyyadan (yıldızdan) daha uzağa uçar gider”
Şeref ve heybeti havaya gider, demektir Bundan dolayı, bu gibi lâtifelerden çekinmelidir
Tedib
Terbiye etmek, edeb ve ahlâk üzere yetiştirmek demektir Bunun karşıtı da, terbiyeyi terk etmek, yapmamaktır Terbiye işinde asla gevşeklik yapmamalıdır Kendi çocuklarını güzelce terbiye etmeye çalışmak, her aile idarecileri için vacib olan bir görevdir Burada yapılacak dikkatsizliğin zararları yalnız bir aileye ve ferde değil, koca bir topluma aittir
Denmiştir ki:
“Baba ile ananın terbiye etmediğini, gece ile gündüz (zaman) terbiye eder Zamanın terbiye etmediğini de, Cehennem terbiye eder”
Teenni
Bir işte acele etmeyip düşünerek hareket etmektir Böyle bir davranışa “Teüde” de denir Vakti gelip çatan hayırlı bir iş için teenniye (yavaş davranmaya) gerek yoktur Fakat henüz zamanı gelmeyen bir iş içinde acele etmek, pişmanlık doğuracağından doğru değildir
Teenninin karşıtı istical, acele etmektir Bir şeyi zamanından önce elde etmeğe çalışmaktır
Bir hadis-i şerifde buyurulmuştur:
“Yavaş davranmak (teennî) Rahmandan, acele ise Şeytandandır”
Diğer bir hadis-i şerifde de şöyle buyurulmuştur:
“Âhiret işi müstesna, her işte yavaş ve tedbirli davranmak hayırlıdır”
Mübahat
Öğünme, böbürlenme, maddî ve manevî bazı vasıflardan dolayı öğünmek demektir Takdir edilmeye değer yüksek şeylere sahib olmaktan dolayı övünmede bulunmak caizdir Fakat herhangi bir geçici varlıktan dolayı öğünmek, kendisini yüksek görmek asla caiz değildir Böyle bir davranışa “Ucb, gurur, cahilce öğünme” denir ki, pek kötüdür
Bir hadis-i şerifde buyurulmuştur:
“Üç şey helâk edicidir: Fazla cimrilik, kendisine uyulan heva (nefis arzusu), kişinin kendi nefsini beğenmesi”
Metanet
Sağlamlık, dayanıklık manasınadır

Deyim olarak: İnsanın fikrinde sabit olması, tutumunda kuvvetli ve inancında köklü bulunması demektir

Bunun karşıtı, gevşeklik ve kuvvetsizliktir

Hak uğrunda metanet göstermek, kıymetli bir huydur
Muhabbet
Sevgi, dostluk ve lezzet duyulan bir şeye gönlün meyletmesi demektir Bunun karşıtı Buğz (nefret), düşmanlıktır
Muhabbetler iki türlüdür: Biri sebebi kaybolan muhabbetlerdir Bir kimseyi yalnız dünyalığından dolayı sevmek O dünyalık aradan kalkınca, muhabbet de aradan kalkar Diğeri sebebi kaybolmayan muhabbettir Herhangi bir insanı, yalnız Allah için sevmek gibi… Bu tür muhabbetler devam eder İşte ahlâkça bir fazilet sayılan muhabbetlerden maksad da, bu tür sevgilerdir
Bir hadis-i şerifde şöyle buyurulmuştur:
“Yüce Allaha amellerin en sevgilisi, Allah için muhabbet ve Allah için buğzdur” Onun için insan Yüce Allahın sevdiği şeyleri sevmeli ve sevmediği şeyleri de sevmemelidir
Merhamet, Rahm
Esirgemek, acımak, şefkat göstermek, çaresizlerin hallerine kalben acı***** kendilerine yardımda bulunmak demektir Merhamet, temiz ruhların bir süsüdür Yalnız insanlara değil, hayvanlara da merhamet etmeli, acımalıdır
Bir hadis-i şerifde buyurulmuştur:
“Yerde olanlara merhamet ediniz ki, gökte olanlar size merhamet etsin”
Sabır
Acıya katlanmak, bedene uygun düşmeyen hallere telâş göstermeksizin karşı koymaktır Bunun karşıtı sabırsızlık (ceze) dir İnsan yaşadıkça birtakım acı olaylar karşısında kalır İşte bunlara karşı sabretmek gerekir
Bir âyet-i kerimede de:
“Şüphe yok ki, Allah sabredenlerle beraberdir,” buyurulmuştur
Sabrın sonu selâmettir, başarıdır Sabır acıdır; fakat sonucu tatlıdır
Sabırsızlık ruhun gevşekliğinden ileri gelir Ancak, dine uymayan şeyler hakkında sabır caiz değildir Bunlara karşı kalben bir acı duyulması ve mümkün ise mücadele yapılması gerekir Savulması mümkün olan kötülüklere veya ihtiyaçlara katlanmak sabır değil, bir acziyet ve miskinliktir
Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurmuşlardır:
“Allahım! Ben acziyetten ve tenbellikten sana sığınırım”

11-04-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İnsanı Güzelleştiren Sözler, Davranışlar, Haller Edeb Güzel terbiye ve güzel huylarla vasıflanmaktır, utanılacak şeylerden insanı koruyan bir hal demektir Edeb, insan için büyük bir şereftir Edebin karşıtı İsaetdir ki, kötülük yapmak ve terbiyeye aykırı davranmak demektir Edeb, insanın süsüdür Edeb, insanı nefsin arzusuna uymaktan korur ve kurtarır “İnsanın edebi, zehebinden (altınından) iyidir” denilmiştir Edebden yoksun olan bir insan, bir toplum için zararlı mikroplardan daha tehlikelidir İttika Yüce Allahdan korkmak, haramdan ve şüpheli şeylerden sakınmaktır Böyle bir hale “Takva” denir Bunun sahibine de “Müttakî” denilir Müttakî olan bir zat, güvenilir ve itimat edilir bir insan demektir Ondan hiç bir kimseye zarar gelmez İslâm önünde insanlar esasen birbirine eşittirler Bunların seçkinliği ancak takva iledir Kuran-ı Kerimde buyurulmuştur: “Şüphe yok ki, Allah yanında en iyiniz, en çok müttakî olanınızdır” İttikanın karşıtı fıskdır, fücurdur Daha açığı, doğru yoldan çıkmak, Allaha asi olmak, haram ve şüpheli şeylerden kaçınmamaktır Böyle bir halin sonucu da felâkettir, azabdır İstikamet Her işte doğruluk üzere bulunmak, adaletten ve doğruluktan ayrılmayıp din ve akıl çerçevesi içinde yürümek demektir Din ve dünya görevlerini olduğu gibi yapmaya çalışan bir müslüman, tam istikamet sahibi bir insandır Böyle bir insan toplumun en önemli bir organı sayılır İstikametin karşıtı, hıyanettir ki, doğruluğu bırakıp verilen sözü gözetmemek, caymak, emanete riayet etmemektir, insanların haklarına tecavüz etmektir Bir âyet-i kerimede, Peygamber Efendimize hibaten şöyle buyurulmuştur: “Emrolunduğun gibi istikamette bulun” İşte bu âyet-i kerime, istikametin ne kadar önemli ve gerekli olduğunu göstermeğe yeter İtaat Üst amirin dince yasak olmayan emirlerini dinleyip ona göre yürümektir Yüce Allahın buyruklarını dinleyip tutmak bir taattır İnsanın mutluluğu da bu taata bağlıdır Bunun karşıtı isyandır Yüce Allahın emirlerini dinlemeyen bir insan günahkâr ve hayırsız bir kimsedir ki, kendisini tehlikeye atmış olur Artık böyle bir kimseden insanlık ne bekleyebilir: Kuran-ı Kerimde şöyle buyurulmuştur: “Allaha itaat ediniz; Allahın Peygamberine de, sizden olan idarecilere de itaat ediniz” Lûtf İyilik ve güzelliktir Yumuşaklıkla ve okşama ile muamele yapmaktır ki, insanlık nişanıdır Karşıtı, cevr (eziyet)dir ki, insanlığa yakışmaz Yaratıklar hakkında gösterilen lûtuf ve kerem, yaratıcının yardımına kavuşmaya bir yoldur Lâtife, Mizah Şaka ve hoş duygulu söz demektir Karşıtı, ciddiyetdir Sırf bir eğlence ve iltifat için yapılan ve hiç bir kimsenin gönlüne dokunmayan lâtifeler caizdir Yeter ki hoş olsun, gereğinden fazla olmasın Lâtifenin çokluğu gülmeyi artırır, kalbi öldürür, heybeti giderir, düşmanlığa sebeb olur Bir hadis-i şerifde buyurulmuştur: “İnsan bir söz söylerken bununla yanındakiler gülüşürse, kendisi Süreyyadan (yıldızdan) daha uzağa uçar gider” Şeref ve heybeti havaya gider, demektir Bundan dolayı, bu gibi lâtifelerden çekinmelidir Tedib Terbiye etmek, edeb ve ahlâk üzere yetiştirmek demektir Bunun karşıtı da, terbiyeyi terk etmek, yapmamaktır Terbiye işinde asla gevşeklik yapmamalıdır Kendi çocuklarını güzelce terbiye etmeye çalışmak, her aile idarecileri için vacib olan bir görevdir Burada yapılacak dikkatsizliğin zararları yalnız bir aileye ve ferde değil, koca bir topluma aittir Denmiştir ki: “Baba ile ananın terbiye etmediğini, gece ile gündüz (zaman) terbiye eder Zamanın terbiye etmediğini de, Cehennem terbiye eder” Teenni Bir işte acele etmeyip düşünerek hareket etmektir Böyle bir davranışa “Teüde” de denir Vakti gelip çatan hayırlı bir iş için teenniye (yavaş davranmaya) gerek yoktur Fakat henüz zamanı gelmeyen bir iş içinde acele etmek, pişmanlık doğuracağından doğru değildir Teenninin karşıtı istical, acele etmektir Bir şeyi zamanından önce elde etmeğe çalışmaktır Bir hadis-i şerifde buyurulmuştur: “Yavaş davranmak (teennî) Rahmandan, acele ise Şeytandandır” Diğer bir hadis-i şerifde de şöyle buyurulmuştur: “Âhiret işi müstesna, her işte yavaş ve tedbirli davranmak hayırlıdır” Mübahat Öğünme, böbürlenme, maddî ve manevî bazı vasıflardan dolayı öğünmek demektir Takdir edilmeye değer yüksek şeylere sahib olmaktan dolayı övünmede bulunmak caizdir Fakat herhangi bir geçici varlıktan dolayı öğünmek, kendisini yüksek görmek asla caiz değildir Böyle bir davranışa “Ucb, gurur, cahilce öğünme” denir ki, pek kötüdür Bir hadis-i şerifde buyurulmuştur: “Üç şey helâk edicidir: Fazla cimrilik, kendisine uyulan heva (nefis arzusu), kişinin kendi nefsini beğenmesi” Metanet Sağlamlık, dayanıklık manasınadır Deyim olarak: İnsanın fikrinde sabit olması, tutumunda kuvvetli ve inancında köklü bulunması demektir Bunun karşıtı, gevşeklik ve kuvvetsizliktir Hak uğrunda metanet göstermek, kıymetli bir huydur Muhabbet Sevgi, dostluk ve lezzet duyulan bir şeye gönlün meyletmesi demektir Bunun karşıtı Buğz (nefret), düşmanlıktır Muhabbetler iki türlüdür: Biri sebebi kaybolan muhabbetlerdir Bir kimseyi yalnız dünyalığından dolayı sevmek O dünyalık aradan kalkınca, muhabbet de aradan kalkar Diğeri sebebi kaybolmayan muhabbettir Herhangi bir insanı, yalnız Allah için sevmek gibi… Bu tür muhabbetler devam eder İşte ahlâkça bir fazilet sayılan muhabbetlerden maksad da, bu tür sevgilerdir Bir hadis-i şerifde şöyle buyurulmuştur: “Yüce Allaha amellerin en sevgilisi, Allah için muhabbet ve Allah için buğzdur” Onun için insan Yüce Allahın sevdiği şeyleri sevmeli ve sevmediği şeyleri de sevmemelidir Merhamet, Rahm Esirgemek, acımak, şefkat göstermek, çaresizlerin hallerine kalben acı***** kendilerine yardımda bulunmak demektir Merhamet, temiz ruhların bir süsüdür Yalnız insanlara değil, hayvanlara da merhamet etmeli, acımalıdır Bir hadis-i şerifde buyurulmuştur: “Yerde olanlara merhamet ediniz ki, gökte olanlar size merhamet etsin” Sabır Acıya katlanmak, bedene uygun düşmeyen hallere telâş göstermeksizin karşı koymaktır Bunun karşıtı sabırsızlık (ceze) dir İnsan yaşadıkça birtakım acı olaylar karşısında kalır İşte bunlara karşı sabretmek gerekir Bir âyet-i kerimede de: “Şüphe yok ki, Allah sabredenlerle beraberdir,” buyurulmuştur Sabrın sonu selâmettir, başarıdır Sabır acıdır; fakat sonucu tatlıdır Sabırsızlık ruhun gevşekliğinden ileri gelir Ancak, dine uymayan şeyler hakkında sabır caiz değildir Bunlara karşı kalben bir acı duyulması ve mümkün ise mücadele yapılması gerekir Savulması mümkün olan kötülüklere veya ihtiyaçlara katlanmak sabır değil, bir acziyet ve miskinliktir Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurmuşlardır: “Allahım! Ben acziyetten ve tenbellikten sana sığınırım”