Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

I-İ Harfi

İA´ Koyun sürmek, koyun gütmek

İAB Kökünden koparmak

İAD Korkutmak, tehdit etmek

Vaidde bulunmak

İADE Geri vermek

Eski haline getirme

* Mukabilini yapma

Karşılığını yapma

* Avdet ettirmek

* Edb: Bir mısraın veya beytin son kelimesini, kendisinden sonra gelen mısra veya beytin ilk kelimesi olarak kullanma sanatı

İade´li şiire "muâd" da denmektedir

Ey vücud-u kâmilin esrar-ı hikmet masdarıMasdarı zatın olan eşyâ sıfatın mazharıMazharı her hikmetin sensin ki kilk-i kudretinSafha-i eflâke nakşetmiş hutut-ı ahteriAhteri mes´ud olan oldur ki tâb-ı pâkinin Kabil-i feyz ola nutkundan safâ-yı cevheriCevheri ma´yub olan nâkıs benim kim muttasılSadedir hattın hayalinden zamirim defteriDefter-i a´malimin hattı hatadandır siyâhKan döker çeşmim hayâl ettikçe hevl-i mahşeriMahşeri eşkim verir seylâba ger ruz-i cezaOlmasa makbul-i dergâhın sirişkin gevheri Gevheridir ışık bahrinin Fuzulî ab-ı çeşmLiyk bir gevher ki Lütf-u Hak ânadır müşteri

Fuzulî gazelinde olduğu gibi

İADE-İ ÂFİYET Hastalıktan sonra âfiyetin iadesi

İyileşme

İADE-İ İTİBAR Ticarette iflâstan kurtulma

* Kaybedilen itibarı tekrar kazanma

Şerefini kurtarma

İADE-İ MÜCRİMÎN Suçluların kendi memleketlerine iade edilmesi

İADE-İ ZİYARET Ziyarete gelenin ziyaretine gitmek

İADETEN Geri vermek üzere

İALE Çoluk çocuğun nafakasını te´min etme

Evlâd u iyâlin maişetini tedarik etme

* İyali çoğalmak, çoluk çocuğu artmak

İANAT (İâne

C

) İaneler

İANE Yardım

İmdat

Yardım için istenen, toplanan şey

İANE-İ ASKERİYE Tanzimattan sonra cizye yerine Hristiyan tebeadan alınan vergi

Bu vergi sonradan "bedel-i askerî" adını almış ve 1908 Temmuz inkılâbına kadar devam etmiştir

İANE-İ CİHADİYE Muharebe zamanında harbin icab ettirdiği fazla masrafları karşılamak ve yardım olmak için halktan alınan paralar

Miktarı, her mahallin iktidarı derecesine göre kaza ve liva üzerine merkezden tertib ve "tevzi defterleri"ne maktu´ miktar olarak konulurdu

Bu çeşit vergi ve ianeler Tanzimat´tan sonra kaldırılmıştır

İANET (Avn

dan) Yardım

İANETEN İane suretiyle, yardım olmak üzere

İARE Emaneten vermek

Bir malın kullanılmasından karşılık istemiyerek meccanen başkasına vermek

İARE-İ MUKAYYEDE Bir mülkün kayıd ve şartlarla birine ödünç olarak verilmesi

İARE-İ MUTLAKA Bir mülkün, bir eşyanın sâhibi tarafından hiç bir şart ve kayda bağlı kalmayarak başka birine ödünç verilmesi

İARETEN İare olarak

Emaneten

İAŞE Geçindirmek

Beslemek

Yaşatmak

Diriltmek

İAZ İşaret etmek

İAZA (İvaz

dan) Bedel ve karşılık vermek

Bedel vermek

İAZE Sığındırmak

Muhafaza etmek

İltica

İBA´ Çekinmek

Tiksinmek

* Kabul etmemek, bir işe razı olmamak

* Doymadan yemekten çekilmek

ÎBA´ Tiksindirmek, iğrenme

İ´BA´ Hazırlık

İBABE Yol, tarik

İB´AD Uzaklaştırmak

Sürmek

Kovmak

İBAD Tıb: Bacaklarda diz mafsalının iç kısmındaki büyük damar

İBAD (Abd

C

) Kullar

Allah´ın kulları

İBAD Devenin ayağını bağladıkları ip

İ´BAD Kul etmek, köle yapmak

İBADAT (İbâdet

C

) İbâdetler

İBADE Helâk etmek

İBADET Allah´ın (C

C

) emirlerini yerine getirmek ve nehiylerinden kaçmak

Yapılmasında sevab olup, ihlâsla yapılan herhangi bir amel

Şeriatta bildirildiği gibi Allah´a kulluk etmek

Kâinatın ve dolayısıyla insanların hilkatindeki hikmet ve gaye

(Bak: Târik-üs-salât)(

İbadet´in ruhu ihlâstır

İhlâs ise yapılan ibadetin yalnız emredildiği için yapılmasıdır

Eğer başka bir hikmet ve bir faide ibadete illet gösterilse o ibadet bâtıldır

Faydalar, hikmetler yalnız müreccih olabilirler, illet olamazlar

İ

)(İbadetin mânası şudur ki: Dergâh-ı İlâhîde abd, kendi kusurunu ve acz ve fakrını görüp kemal-i rububiyyetin ve kudret-i Samedaniyyenin ve rahmet-i İlâhiyyenin önünde hayret ve muhabbetle secde etmektir

Yâni, rububiyetin saltanatı, nasılki ubudiyeti ve itaati ister; rububiyetin kudsiyeti, pâklığı dahi ister ki: Abd, kendi kusurunu görüp istiğfar ile ve Rabbini bütün nekaisten pâk ve müberra ve ehl-i dalâletin efkâr-ı bâtılasından münezzeh ve muallâ ve kâinatın bütün kusuratından mukaddes ve muarrâ olduğunu, tesbih ile Sübhanallah ile ilân etsin

Hem de rububiyetin kemal-i kudreti dahi ister ki: Abd, kendi za´fını ve mahlukatın aczini görmekle kudret-i Samedaniyyenin azamet-i âsârına karşı istihsan ve hayret içinde Allahu Ekber deyip huzu ile rükua gidip O´na iltica ve tevekkül etsin

Hem rububiyetin nihayetsiz hazine-i rahmeti de ister ki: Abd, kendi ihtiyacını ve bütün mahlukatın fakr ve ihtiyâcâtını sual ve dua lisaniyle izhar ve Rabbinin ihsan ve in´âmatını, şükür ve sena ile ve Elhamdülillâh ile ilân etsin

Demek, namazın ef´âl ve akvâli, bu mânaları tazammun ediyor ve bunlar için taraf-ı İlâhîden vaz´edilmişler

S

)
İBADETGÂH f

Kanunlarla tanınmış bir dine, bir mezhebe ait ibadetlerin icrasına tahsis olunan yerler

Mabet, ibadethane

İBADETHANE f

İbadetgâh

Allah´a ibadet edilen yer

İBADETKÂR f

İbadet yapan

İbadete düşkün

İBADULLAH Allah´ın kulları

İBAET Bir şeyi diğer bir şeye ircâ etme

İBAG Helâk etmek

İBAH İtibar etmek, ehemmiyet vermek

Hürmet etmek

İBAHA (İbahe) Sevab veya günah olmamak

Bir şeyin yasak ve haram olmaktan çıkması

* İzin vermek

Mübah ve helâl kılmak

* Bir şeyi izhâr etmek

İBAHA Ateşi söndürme

İBAHAT (İbâhe

C

) Mübahlar

Günah ve sevab olmayan işler

İBAHÎ Herşeyi mübah sayan

İBAHİYYE Sevab veya günah olduğunu kabul etmeyen bâtıl ve dalâlete saparak dinden çıkan bir fırka veya bu fırkadan olan kimse

İBAHİYYUN İbaheciler

Her şeyi mübah sayan bâtıl bir zümre

İBAK Bir esirin, bir köle veya câriyenin sebepsiz olarak, sahibini bırakıp kaçması

İBALE Kuyu bileziği

* Hayvanları muhafaza etme

* Küçük çocuklara def-i hacet ettirme

* Devenin hallerini ve huylarını iyi bilmek

İBANE Irak etmek, uzaklaştırmak

* Ayırmak

* İzhar etmek, göstermek

İBAR Eritilmiş kurşun

* (İbre

C

) İğneler, ibreler

İBARAT (İbare

C

) İbareler

Bir ifadeyi meydana getiren kelime ve cümleler

İBARATÜNA ŞETTÂ Bizim ibarelerimiz çeşit çeşittir, muhteliftir, dağınıktır

İBARE Bir fikri anlatan bir veya birkaç cümlelik yazı

Parağraf

* İbretli ders veren söz

(Bak: İbaret)
İBARE Helâk etmek

İBARE-SENC f

Düzgün konuşan, akıcı söz söyleyen

İBARET Meydana gelmiş, toplanmış

Bir şeyden teşekkül etmiş

Bir şeyin aynı

Bir şeyin içindekini ve aslını beyan

Bir halden bir hale tecavüz eylemek

* Rüya tabir etmek

İB´AS Yeniden yaratmak, göndermek

Hayat vermek

İBAS Kurutmak

İBASE Tedkik ve teftiş etme

İBAT (İbt

den) Bohça, koltuğun altına alınan şey

Paket

İBATE Bir yerde barındırma

Gece yatırma

İBATE VE İAŞE Barındırma ve besleme

İBAVET Yabancı bir adamın bir çocuğa baba gibi olması, babalık yapması

İBB Zâyi ve telef etmek

İBBÂN Uygun zaman, vakit

Her şeyin mevsimi

İBBÂN-ÜL FÂKİHE Meyva mevsimi

İBCAL Büyük saygı, tâzim ve tekrim

(Bu mânâlarda kullanılırsa da tebcil şeklinde kullanılması doğrudur

)
İBCAM Huzur ve rahatını bozma

Rahatsız etme

İBDA´ İzhar etmek

Bir yerden diğer bir yere çıkmak

* Yaratmak

Nümunesiz şey yapmak

İBDA´ Cenab-ı Hakkın âletsiz, maddesiz, zamansız, mekânsız yaratması ve icâdı

* Misli gelmemiş bir eser meydana koymak, icâd, ("İbda´, ihdâs, ihtirâ, icâd, sun´, halk, tekvin" kelimeleri birbirine yakın mânâdadırlar

) * Edb: Geçmişte benzeri olmayan şiiri söylemek

İBDA-I SAN´AT Benzeri olmayan mükemmellikte san´at eseri

İbda´ yapabilene mübdi´, eserlerine bedi´a denir

İBDA´ (İbzâ´) Parça parça etmek

* Sorulan şeye güzel cevab vermek

* Kandırmak

* Birisine, kâr tamamen kendine âit olmak üzere sermaye vermek

İBDAD Uzaklaştırma, teb´id

* Bir şeyi uzatma

İBDAL Değiştirmek

Tebdil ve tahvil eylemek

Birinin yerine diğerini getirmek

İBDAN Kısrak

* Câriye, kız veya kadın esir

İBEK f

Put, sanem, haç

İBER (İbret

C

) İbretler, ders alınacak şeyler

İBER (İbre

C

) İbreler, iğneler

İBGAZ (Buğz

dan) Buğzetme, nefret etme, hoşlanmama, sevmeme

İBHA Kesilme, inkıtâ´

İBHAC Sevindirme, sürur ve sevinç verme

İBHAH Sesini boğuk bir şekilde çıkarma

İBHAK Gözünü çıkarma, kör etme

İBHAL Kendi hâline bırakma, salıverme

İBHAM Mübhem, kapalı bırakmak

Belirsiz olmak

Muayyen olmayan

* Edb: Sözün kolayca anlaşılmayacak şekilde kapalı olması, vâzıh olmayışı

* Baş parmak

İBHAMAT (İbham

C

) Mübhem şeyler, açıklanmayan mes´eleler, üstü kapalı sözler

İBHAMVARÎ f

Belli etmeyerek, âşikâr surette tanıtmıyarak, gizli bir şekilde, mübhem olarak

İBHAR (Bahr

dan) Deniz yolculuğu

İBHİRAR Gece yarısı olma

İBİBİK Çavuşkuşu, hüdhüd

İBİK Horozun başındaki kırmızımsı bir renkte uzanmış et parçası

İBİL (Bak: İbl)
İBİŞ Hımbıl, salak

* Orta oyunu ve kukladaki şahıslardan biri

İBKA Ağlatmak

İBKA Bâkileştirmek

Devamlı etmek

Azletmeyip yerinde bırakmak

Yerinde devamlı etmek

* Tayinleri her sene, bir sene müddetle yapılan memurlardan bu müddet bitmeden evvel hizmetleri beğenilenlerin yeniden bir sene için yerlerinde kalmalarına müsaade edilmesi

* Mc: Sınıfta bırakmak

(

Madem her şey elimizden çıkacak, fâni olup kaybolacak

Acaba bâkiye tebdil edip ibka etmek çaresi yok mu deyip, düşünürken birden semavî sadâ-yı Kur´an işitiliyor

S

)
İBKAEN İbka suretiyle

İBKAEN TA´YİN İşinden ayrılan bir memuru tekrar eski işine getirme

İBKA FERMANI Tâyinleri bir sene müddetle yapılan memurların vazifelerinde devam edeceklerine dâir gönderilen ferman

İBKAL Yerde ot bitmesi

Ramis adı verilen otun yeşermesi

İBKAR Fecirden kuşluğa kadar olan vakit

* Tehir etmek, sonraya bırakmak

İBL (İbil) Dişi deve

* Deve sürüsü

İBLA´ Yutturma, emdirme

İBLAG Bildirmek

Yetiştirmek

Haberdar etmek

Göndermek

İBLAK Alaca olmak

Kapı açmak

İBLAN İki sürü deve

İBLAS Mahzun olmak, ümitsiz olmak

İBLÎ Deveci

İBLİM Anber

* Bal

İBLİS İnsanları Allah yolundan çıkarmağa çalışan şeytan

(Bak: Hannas, Şeytan)
İBLİSANE Şeytanca

İblisçesine, müfsidane

İBN Oğul

İBN-İ ABBAS (Bak: Abdullah İbn-i Abbas)
İBN-İ ARZ Garip, gurbette bulunan

İBN-ÜL BETÛL Hz

İsâ (A

S

)

Hz

Meryem´in oğlu

(Bak: Betûl)
İBN-İL CELLÂ Meşhur kişi

Namlı ve şöhretli adam

İBN-İ CERİR-İ TABERÎ (Bak: Taberî)
İBN-İ CEVZÎ (Hi: 508-597) El-Muğni isimli Kur´an-ı Kerim tefsiri vardır

Hanbelî fıkhı ve tarihî bilgilerde muhakkik âlimlerdendir

Ebu-l Ferec İbn-i Cevzî diye de meşhurdur

İBN-İ DEHALİZ Hırsız

İBN-İ HACER-İ ASKALANÎ (Hi: 773-852) Büyük hadis âlimidir

Şafiî mezhebinin meşhur fukahasından olup hadis üzerine çok eserleri vardır

İBN-ÜL HABBE Ekmek

İBN-İ HURRE Dürüst, doğru ve namuslu insan

İBN-İ HÜMAM (Hi: 788-861) Hanefî fukahasından meşhur bir zattır

Şer´î ilimlerde, edebiyatta mütehassıs idi

İBN-İ IRS (C: Benât-ı ırs) Gelincik dedikleri küçük hayvan

İBN-İ İSHAK (Ebu Abdullah Muhammed) Medine´de büyümüştür

Hz

Muhammed´in (A

S

M

) hayatına dair vak´aları derin bir alâka ile toplamağa başladı

Daha sonra Mısır´a, oradan da Irak´a gitti

Hi: 151 veya 152 tarihinde Bağdat´ta vefat etti

Siyere dair iki eser vücuda getirmiştir

1

Kitab-ül Mübtedâ ve Kısâs-ul Enbiya

2

Kitab-ül Magazi

İBN-ÜL MÂ´ Su kuşu

İBN-İ MES´UD Ebu Abdurrahman Abdullah Bin Mes´ud da denir

(R

A

)şeref-i İslâm ile müşerref olanların altıncısıdır

Bütün gazvelere iştirak etmiştir

Dâimî surette huzur-u Risalette bulunduğundan Kur´an-ı Kerim´i herkesten iyi öğrendiği gibi, pekçok hadis de işitmiş ve ezberlemişti

Kur´an-ı Kerim´i en evvel Mekke´de Kureyş´e duyuran, Makam-ı İbrahim´de "Rahman" Suresini açıktan okuyan, bu zâttır

Ashab-ı Kiramın büyük fakih ve müçtehidlerindendir

Bünyesi çok zayıftı

Resul-i Ekrem (A

S

M

) bir gün Ashab-ı Kirama hitaben: "Siz İbn-i Mes´ud´un vücudca zayıf olduğuna bakmayınız

Mizanda hepinizden ağırdır

" buyurmuşlardır

Bir gün kendisine: Hangi ilim mu´teberdir diye sormuşlar

"Kur´an-ı Kerim ve Hadis-i Şerif ilmini çok severim" cevabını vermiştir

Resul-i Ekrem´den (A

S

M

) 840 hadis rivayet etmiştir

Hicri 32 tarihinde 60 yaşını mütecaviz olduğu halde ebedî hayata kavuşmuştur

İBN-İ MİKRAZ Sansar

İBN-İ ÖMER (Bak: Abdullah İbn-i Ömer)
İBN-İ RÜŞD (Kadı Muhammed Bin Ahmed) (Hi: 514-595) Endülüs Devleti zamanında yetişen bir filozoftur

Kurtuba´da doğmuştur

(Kur´an vahiy olmakla beraber delâil-i akliye ile te´yid ve tahkim edilmiş

Evet kâmil ukalânın ittifakı buna şâhiddir

Başta ulema-i ilm-i Kelâmın allâmeleri ve İbn-i Sina, İbn-i Rüşd gibi felsefenin dâhileri müttefikan esasat-ı Kur´aniyeyi usulleriyle, delilleriyle isbat etmişler

M

)
İBN-İ SEBİL Yolcu

Seyyah

İBN-İ SİNA (Hi: 370-428) Buhara´lı olup zamanının en büyük âlimi, doktor ve filozofudur

Avrupa´da, Avicenna diye tanınmıştır

İBN-İ TEYMİYE (Hi: 661-728) Diğer adı Ahmed bin Abdülhalim Harranî´dir

Hanbelî fıkıh ve hadis âlimi olarak bilinir

Bazı mes´elelerde ifrata kaydığından cumhur-u ulemaca hüsn-ü kabul görmemiştir

İBN-İ UYEYNE (Hi: 107-198) Ebu Muhammed Süfyan bin Uyeyne, ikinci derecede tâbiinden olup aslen Kufeli olduğu hâlde Mekke-i Mükerreme´de kalmıştır

Hadisde, tefsirde ve bilhassa Hadis-i Şerifleri tefsir etmede derin âlim olup yedi bin Hadis-i Şerif nakletmişti

Zâhid, müttaki ve sâlih bir zât olup kuru arpa ekmeği ile beslendiği meşhurdur

(Rahmetullahi aleyh)
İBN-ÜL ÜNS Dost

İBN-İ ÜSBUAYN Çok güzel genç

* Ayın ondördü

İBN-ÜS-SEBİL Misâfir

İBN-İ VAKT Zamanın uyarına giden, vaktin icaplarına göre hareket eden kişi

Zamane adamı

* Mizaç ve tabiata göre söz söyleyen kimse

İBN-İ VERDÂN Hamam içinde olan kara çekirge

İBN-İ ZÜKÂ Sabah

İBN-ÜZ ZAMAN Zamanın çocuğu

Devrin adamı

İBN-ÜZ ZİNÂ Zinâ sonucu meydana gelen çocuk

Piç

İBNE Kız çocuğu

Veya teennüs eden oğlan

İBRÂ (Ber´

den) Temize çıkarmak

Borçtan kurtarmak

Sağlamlaştırmak

İBRÂ-İ ÂMM Huk: Bir kimsenin zimmetini bütün haklardan, dâvâlardan temize çıkarmak

İBRÂ-İ HÂS Huk: Bir kimsenin zimmetini belirli bir haktan, hususi bir dâvâdan veya bir kısım haklardan beri kılmaktır

İBRÂ-İ ISKAT Huk: Bir kimsenin diğer bir kimsedeki hakkını, tamamen veya kısmen terketmesi

İBRÂ-İ İSTİFA Bir kimsenin, başka birisindeki hakkını aldığına dair ikrar etmesi

İBRAD Güçsüzleştirme, âciz bırakma

* Soğutma

İBRAHİM İbrahim kelimesi, İbranicede baba anlamına gelen "eb"; ve cumhur demek olan "reham" kelimelerinden meydana gelmiştir

"Ebu-l cumhur" ise; cumhurun babası demektir

Bu ismi meydana getiren kelimelerin ikisinin de hareke veya telaffuzlarını az bir değişiklik yapmakla yine bu mânalar Arapçada vardır

Bu da İbranilerle Arapların yakınlıklarına delildir

İBRAHİM (A

S

) Halilullah ve Halil-ür Rahman da denir

Peygamberlerden İshak ve İsmâil´in (A

S

) babasıdır

Yirmi sahifelik kitap kendisine nâzil olmuştur

Süryanice konuşurdu

Peygamberimizin de (A

S

V

) ceddi idi

Urfa´da doğduğu da rivayet edilir

Zamanın kralı Nemrud tarafından ateşe atılmak istendi, mu´cize olarak ateş onu yakmadı

En şiddetli zamanda dahi Allah´tan başka kimsenin dostluğunu kabul etmediğinden, sadece ondan meded beklediğinden kendisine Halilullah denilmiştir

Sonra Mısır´a ve Kenan iline gitti

Oğlu İsmail (A

S

) ile birlikte Kâbe-i Muazzama´yı yeniden inşa´ ettiler

Kudüs´te medfun´dur

( $ Ayet-i Kerimesinin delâletine göre, Hazret-i İbrahim ateşe atıldığı zaman, ateşin harareti burudete inkılâb etmesi, beşerin keşfettiği yakıcı olmayan mertebe-i nâriyeye örnek ve me´hazdır

İ

)(Hazret-i İbrahim Aleyhisselâm´ın Nemrud´a karşı imate ve ihyâda Güneş´in tulu´ ve gurubuna intikali, cüz´î imate ve ihyadan küllî imate ve ihyâya intikaldir ve bir terakkidir

O delilin en parlak ve en geniş dairesini göstermektir

Yoksa bir kısım ehl-i tefsirin dedikleri gibi, hafî delili bırakıp, zâhir delile çıkmak değildir

M

)
İBRAHİM BİN EDHEM Babası Belh Şehrinin Pâdişahı idi

Hicri 2

asırda yetişmiş büyük bir veliyullahtır

Bir çok kerametleri görülmüş, Allah rızası yolunda dünya saltanatını terk ederek fakirliği kabul etmiş ve bütün ömrünü ibadet ve taat ile geçirmiştir

Kerametleri dillere destandır

İBRAHİM DESUKÎ Büyük âlim ve mutasavvıflardan olup büyük makam sâhibi bir zâtdır

Pek meşhur ve çok güzel sözleri ve mev´izaları vardır

676 tarihinde 43 yaşında Şam´da vefat etmiştir

(K

S

)
İBRAHİM HAKKI (K

S

) : Hi: 12

asırda yaşamış büyük âlim ve mutasavvıftır

Hasankale´li olup en son Tillo´da yaşamıştır

Marifetname isimli meşhur eseri vardır

İBRAHİM-VARİ f

İbrâhim (A

S

) gibi

Fani, gelip geçici şeylere kalbini bağlamamak sureti ile

İBRAK Av hayvanlarını ürkütüp korkutmak

* Koyun kurban etmek

* Şimşek çakmak

İBRAK Deveyi çökertmek

İBRAM Israrla rica etmek

Usandırıncaya kadar üzerine düşmek

* Usandırmak, yıldırmak

* İpi sağlam bükmek

* Muhkem kılmak

İBRAMAT (İbram

C

) Yalvarmalar, ısrar etmeler, rica etmeler, zorlamalar

İBRANAME Alacaklı kimse tarafından alacak ve verecek kalmadığına dair verilen kâğıt

İbrâ senedi

İBRANİ Eski Yahudi Sülâlesi veya o soydan olan

İBRAR Yapılan yeminin doğru olduğu tasdik edilme

İBRAZ Göstermek

Meydana koymak

İBRAZ-I FAZL U HÜNER Hüner ve fazilet gösterme

İBRE İnce iğne gibi âlet

* Saatlerde veya pusuladaki rakamlara işâret eden ince âlet

* Çam gibi ağaçların yaprağı

İBRE-İ HAYYAT Kendi işlerini bırakıp başkasının işlerini halledip düzeltmeye çalışan adam

* Terzi iğnesi

İBRET Uyanıklığa sebeb olan ders

* Çok çirkin ve düşündürücü

* Tuhaf, acâyip

İBRET-İ ÂLEM İÇİN Bütün âleme ibret olsun diye

Herkese ibret olsun için

İBRETAMİZ (İbret-âmiz) f

İbret öğreten

Ders verici hâdise

İBRETBAHŞ f

İbret veren, ibreti iktiza eden

İBRETBİN f

İbret almış, ders almış

İBRETEN İbret olmak üzere, intibah ve ibret vesilesi olmak için

İBRETFEŞAN f

İbret dağıtan, çok mühim ders verici hâdise

İBRETNÜMA f

İbret gösteren

İbret veren

İBRETNÜMUN f

İbret olan, ders olan

İBRÎ (İbriyye) İğne yapan veya satan kimse

* İğne veya ibresi olan

İBRÎ Yahudi, İbrani

İBRİC Yoğurdu yayıp ayran yapmağa yarayan âlet

Yayık

İBRİK (C

: Ebârik) Topraktan, tenekeden, hattâ bakırdan, gümüşten, altundan yapılan emzikli su kabı

* Abdest almağa, çay, kahve v

s

yapmağa yarayan ayrı ayrı ve türlü türlü kaplar

* İyi ve parlak kılıç

İBRİKDAR Eskiden sarayda büyük devlet adamlarının konaklarında su döken ve leğen ibrik işlerine bakan kimse

İBRİN Yüzü çok parlak ve güzel olan sevgili

İBRİNŞAK Ağaçta çiçek açmak

İBRİŞİM İpek ipliği, bükülmüş ipek

* İbrişimden yapılmış

İBRİYE Baş konağı

İBRİYY İğne yapıcı veya satıcı

İBRİYYUN Yahudiler, İbraniler

İBRİZ Halis altun, saf altun

İBS Sevinmek, ferah

İBSAL Bir şeyi sipariş etme

* Men etme

İBSAN Bir kimsenin huyunun veya yüzünün güzel olması

İBSAR Dikkatle bakmak, tetkik etmek

İBSAS Sırrı açıklama

* Yayma, dağıtma

İBSİ´RAR At yarışlarında koşuşma

İBŞAR (Büşr

den) (C

: İbşarât) Müjdeleme, tebşir etme, sevinçli bir haber bildirme

İBŞARAT (İbşâr

C

) Müjdelemeler, tebşir etmeler, sevinç verici haber bildirmeler

İBŞAS Bazı bitkilerin veya çiçeklerin birbirine sarılıp karışması

İBTA´ Gecikme, geciktirme

* Ağır hareket

İBTAL Battal etmek

Çürütmek

Hükümsüz bırakmak

İBTAL-İ HİSS Duygusunu battal etmek ve uyuşturmak

(Evet, şu elim elemi ve dehşetli mânevi azabı hissetmemek için ehl-i dalâlet, ibtâl-i his nev´inden gaflet sarhoşluğu ile muvakkaten hissetmez

Fakat hissedeceği zaman kabre yakın olduğu vakit birden hisseder

Çünki, Cenab-ı Hakka hakiki abd olmazsa kendi kendine mâlik zannedecek

S

)
İBTALE Bâtıl ve boş şey

İBTALİYYAT İşe yaramıyan, boş sözler

İBTAR Parçalama

* Mahrum etme, esirgeme

* Gündüzün başlangıcı

İBTAR Şaşma, tuhafına gitme, hayrette kalma

* Alabileceği miktardan fazla yük yükletme

İBTAŞ Şiddetle tutma, kavrama

İBTAT Kesmek

Kat´etmek

İBTİAR Kuyu kazma

İBTİAS Gönderme, ba´s etme

İBTİDA´ Benzeri olmayan bir şey yaratmak

(Bak: İbdâ´)
İBTİDA Baş taraf

Evvel

Başlangıç

En önce, başta

İBTİDA-İ DÂHİL Tar: Medreselerden orta tahsili verenler

İBTİDA-İ CÜLUS Hükümdarlığın başlangıcı

Tahta çıkışın ilk zamanları

İBTİDAD İki kişinin bir şeyi bir tarafından tutup kavraması

İBTİDAEN Önceden, ilk ve başlangıç olarak

İBTİDAÎ Başlangıca ait, en önce olarak

İlk, evvelâ

* Ham, işlenmemiş

* İlk tahsil veren okul

(Daha da evvel bunun yerine "Sıbyan Mektebi" tabiri kullanılırdı

)
İBTİDÂİYYÂT Başlangıçta olanlara öğretilen bilgiler

* Bu derslere ait kitaplar

İBTİDA-ŞÜDEGAN f

Stajyer

İBTİDAR Bir işe sür´atle başlama

İBTİGA Maksad, gaye

Taleb, arzu, istek

İBTİGA-İ TE´VİL Te´vil maksadıyla

Te´vil ederek izahta bulunma

İBTİHAC Sevinç, sevinme

İç açıklığı

İBTİHAC Bolluk, bereket, mebzuliyet

İBTİHAL Halktan alâkayı keserek Allaha tazarru´ ve niyazda bulunmak

İBTİHAR İki parça olma, ikiye bölünme

İBTİHAS Bir şeyin doğruluğunu öğrenmek için soruşturma, tetkik etme

İBTİKA´ Bir şeyin renginin fıtri olarak değişikliğe uğraması

İBTİKA´ (Bükâ

dan) Ağlama, göz yaşı dökme

İBTİKAR Sabahleyin erkenden kalkma

İBTİLÂ Belâya uğramak

Musibete düşmek

İyi veya kötü şeye düşkünlük, tiryakilik

* İnsanın iyiliğini, kötülüğünü ve kemâl derecesini meydana çıkaran imtihan, tecrübe

İBTİLÂ-Yİ ŞEDİD Şiddetli tiryakilik

İBTİLA´ Zorlukla yutmak

* Gelini gerdeğe koymak

İBTİLAC Meydana çıkma, zuhur etme, görünme

İBTİLAL Islanmak

İBTİLAZ Alma

İBTİNA´ (Binâ

dan) Bir şeyin üzerine bina etme

Bir dava veya bahiste bir şeye istinad etme

İBTİNAEN İbtinâ ederek, mübteni olarak, dayanarak

İBTİRA´ Ağaç yontma

İBTİRAD Duş yapma, soğuk su ile banyo yapma

* Serinlemek için soğuk su içme

İBTİSAM Tebessüm etmek

İnce ve hafif gülümsemek

İBTİSAR (Basar

dan) Kalb gözüyle görme

Basiret

* Görüp hakikatına varma

İBTİSAR Bir şeye başlama, ibtida

İBTİŞAK Haysiyet ve nâmusa dokunma

* Yalan söyleme

İBTİTA´ Kesilme, inkıta´

İBTİTAR Tâbi olma, uyma, ittiba etme

İBTİYA´ Satın alma, mübâyaa etme

İBTİYAR Seçip kabul etme

* Kavga yapma, dövüş etme

* Güçsüz, zaif ve kuvvetsiz olma

İBTİYAZ Biriktirip yığma

İBTİZA´ Birşey meydanda ve açık olma

İBTİZAL Çokluğu sebebiyle bir nimetin kıymetini bilmeyip, hor kullanmak

* Devamlı şeklide bir şeyi kullanmak

* Edb: Herkesin bildiği bir sözü tekrar etmek

(Mümtâziyetin zıddıdır

)
İBTİZAR Cebren ve zorla alma

Soygunculuk yapma

İBTİZAZ İhtiyacdan dolayı zillet ve hakaretlere tahammül etme

İBYİZAZ Beyazlama, ağarma

İBZA´ Bir kimseyi sıkıntı ve kedere boğma

Mahvetme

İBZA´ Kötü söyleme, fena söyleme

İBZAL Esirgemeyip bol sarfetme, bol kullanma

İBZAZ Yağlanma, şişmanlama, semirme

İBZAZ Bir şeyi istenilen miktardan veya gerektiğinden az verme