Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

I-İ Harfi

İCA´ (Veca

dan) Ağrıtma, veca verme

İCAA (Cu

dan) Yemek içmek için hiçbir şey vermiyerek aç bırakma

İ´CAB Şaşırtmak

Hayran etmek

Hayrete düşürmek

* Hodpesendlik

Kendini beğenmişlik

İCAB Lâzım

Gerekli

Lüzum

Sebeb olmak

* Ist: Akitlerde ilk söylenen söz

Bir mal sahibinin müşteriye karşı, "Bu malımı sana şu kadar paraya sattım" demesidir

Müşterinin de kabul etmesine dair olan sözüne "kabul" denir

Şer´i ıstılahta buna "icâb ve kabul" denir

İCABAT İcablar

Gerekenler

Lüzum edenler

İCABE(T) Kabul olmak

Kabul etmek

* Râzı olma, rızâ gösterme, muvafakat etme

İCABE-İ DUÂ Duânın kabul olması

Duâya cevap verilmesi

Muvafakat edilmesi

(Bak: Dua)
İCABETGÂH f

Kabul etme yeri

İCABÎ Müsbet

İcaba âit, icaba dair

* Lâzım, gerekli, zarurete müteallik

İCAD Vücuda getirmek

Yeniden bir şey meydana getirmek

Yoktan var etmek

(Bak: İbda´)(şu zamanda çok ileri giden feylesoflar diyorlar ki: "Hiçten, hiçbirşey icad edilmiyor ve hiçbirşey idam edilmiyor; yalnız bir terkip bir tahlildir ki, Kâinat fabrikasını işlettiriyor

"Elcevap : Nur-u Kur´an ile mevcudata bakmayan feylesofların en ileri gidenleri bakmışlar ki, tabiat ve esbab vasıtasiyle bu mevcudatın teşekkülât ve vücudlarını -sabıkan isbat ettiğimiz tarzda- imtina derecesinde müşkilâtlı gördüklerinden, iki kısma ayrıldılar

Bir kısmı, Sofestaî olup, insanın hassası olan akıldan istifa ederek, ahmak hayvanlardan daha aşağı düşerek, Kâinatın vücudunu inkâr etmeyi; hatta kendilerinin vücudlarını dahi inkâr etmesini

dalâlet mesleğinde esbab ve tabiatın icad sahibi olmalarından daha ziyade kolay gördüklerinden; hem kendilerini, hem Kâinatı inkâr edip, cehl-i mutlaka düşmüşler

İkinci güruh bakmışlar ki; dalâlette esbab ve tabiat mucid olmak noktasında, bir sinek ve bir çekirdeğin icadı, hadsiz müşkilâtı var

Ve tavr-ı aklın haricinde bir iktidar iktiza ediyor

Onun için bilmecburiye icadı inkâr ediyorlar, "yoktan var olmaz" diyorlar ve idamı da muhal görüyorlar, "var yok olmaz" hükmediyorlar

Yalnız, harekât-ı zerrât ile, tesadüf rüzgârlariyle bir terkib ve tahlil ve dağılmak ve toplanmak suretinde bir vaziyet-i i´tibariye tahayyül ediyorlar

İşte sen gel, ahmaklığın ve cehaletin en aşağı derecesinde, en yüksek akıllı kendini zanneden adamları gör; ve dalâlet, insanı ne kadar maskara ve süfli ve echel yaptığını bil; ibret al! Acaba her senede, dört yüzbin envâı birden zemin yüzünde icad eden ve Semavat ve Arzı altı günde halkeden ve altı haftada, her baharda, kâinattan daha san´atlı, hikmetli zihayat bir kâinatı inşa eden bir Kudret-i Ezeliye, bir İlm-i Ezelî´nin dairesinde, plânları ve mikdarları taayyün eden mevcudat-ı ilmiyeyi göze göstermiyen bir ecza ile yazılan ve görünmeyen bir yazıyı göstermek için sürülen bir ecza misillü, gayet kolay o mâdumât-ı hâriciye olan mevcudat-ı ilmiyeye vücud-u hârici vermeği o Kudret-i Ezeliyeden uzak görmek ve icadı inkâr etmek; evvelki güruh olan Sofestâilerden daha ziyade ahmakane ve cahilânedir

Bu bedbahtlar, âciz-i mutlak ve yalnız bir cüz-i ihtiyariden başka ellerinde olmayan; firavunlaşmış kendi nefisleri, hiçbir şeyi idam ve yok edemediklerinden ve hiçbir zerreyi, bir maddeyi, hiçten, yoktan icad edemediklerinden ve güvendikleri esbab ve tabiatın ellerinde hiçten icad gelmediği cihetle, ahmaklıklarından diyorlar: "Yoktan var olmaz, var da yok olmaz" deyip, bu bâtıl ve hatâ düsturu, Kadir-i Mutlak´a teşmil etmek istiyorlar

Evet, Kadir-i Zülcelâl´in iki tarzda icadı var

Biri; ihtira ve ibda´ iledir

Yâni; hiçten, yoktan vücud veriyor; ve ona lâzım her şey´i de hiçten icad edip eline veriyor

Diğeri; inşâ ile, san´at iledir

Yâni; kemal-i hikmetini ve çok esmasının cilvelerini göstermek gibi, çok dakik hikmetler için, kâinatın anasırından bir kısım mevcudatı inşa ediyor

Her emrine tâbi olan zerratları ve maddeleri, Rezzakıyet kanunuyla onlara gönderir ve onlarda çalıştırır

Evet Kadir-i Mutlak´ın, iki tarzda; hem ibda´ hem inşâ suretinde icadı var

Varı yok etmek ve yoğu var etmek; en kolay, en sühuletli, belki daimî, umumî bir kanunudur

Bir baharda, üçyüz bin envâ-i zihayat mahlukatın şekillerini, sıfatlarını, belki zerratlarından başka bütün keyfiyat ve ahvallerini hiçten var eden bir kudrete karşı, "yoğu var edemez!" diyen adam, yok olmalı!

L

)(Eğer desen: "Delil-i İhtiraî i´tâ-i vücuddur

İ´tâ-i vücud ise; i´dam-ı mevcudun refikidir

Halbuki: Adem-i sırftan vücudu ve vücud-u mahzdan adem-i sırf-ı aklımız tasavvur etemiyor

" Cevaben derim: Yahu!

Sizin bu istis´âbınız ve şu mes´elenin tasavvurundaki istiğrabınız, bir kıyas-ı hâdi´in netice-i vahimesidir

Zira icad ve ibda-i İlâhiyi, abdin san´at ve kesbine kıyas edersiniz

Halbuki abdin elinden bir zerreyi imate veyahut icad etmek gelmez

Belki yalnız umur-u itibariye ve terkibiyede bir san´at ve kesbi vardır

Evet, bu kıyas aldatıcıdır, insan kendini ondan kurtaramıyor

Elhasıl : İnsan kâinatta mümkinatın öyle bir kuvvet ve kudretini görmemiş ki, icad-ı sırf ve i´dam-ı mahz etsin

Halbuki hükm-i aklîsi de daima üss-ül-esası, müşahedattan neş´et eder

Demek âsâr-ı İlâhiyeye mümkinat tarafından bakıyor

Halbuki: Hayret-efza âsârıyla müsbet olan kudret-i Sâni´in canibinden temaşa etmek gerektir

Demek ibadın ve kâinatın umur-u itibariyeden başka tesiri olmayan kuvvet ve kudretlerin cinsinden olan bir kudret-i mevhume içinde Sânii farz ederek o noktadan şu mes´eleye temaşa ediyor

Halbuki Vacibü´l-vücud´un canibinden, kudret-i tâmmesi nokta-i nazarından bu mes´eleye temaşa etmek gerektir

R

N

)
İCAD (Ücâd) Kapı ve pencerelerin üstlerinde bulunan kemer

İCADE İyi yapma, iyi işleme

İCADGERDE f

İcad olunmuş

İC´AF Yere düşürme, yıkma

İ´CAF Devamlı olarak hastaya bakma

* Zayıflatmak

İCAH Örtü, perde

İ´CAL Acele ettirme, çabuk yaptırma

* Öne geçme

İCAL Korkutmak

İCALE (Cevelan

dan) Dolaştırma, cevelan ettirme

İCALE-İ ESB Atı dolaştırma

İCALET El kitabı

Lüzum etttiği zaman müracaat olunup faydalanılan, cepte ve elde taşınabilir küçük kitap

* Acele ile ve derhal yapılan iş

İCALETEN Hemen, acele olarak, seri bir şekilde

İ´CAM Harflere, yazıya nokta koymak

* İsteğini açıklıkla bildiremeyip, maksadı belirsiz, muğlak söylemek

İCAM (Eceme

C

) Arslan yatakları

* Çalılıklar, ağaçlıklar, meşelikler

İCAN Boyun, unk

İCANE (C: Ecanin) Hamam taşı

* İçinde bez ve kaftan yıkanılan kap

İCAR Kiralamak

Kiraya vermek

* Kira parası

İCAR Kadının başına bağladığı nesne

İCARAT Kiranın gelirleri

Gelirler

İCARE Kira

Gelir, irâd

Ücret

* Fık: Belli bir menfaati belli bir karşılık ile satmak

İCARE-İ AKAR Ev, dükkân, arsa gibi yerlerin kirası

İCARE-İ FÂSİDE İn´ikad şartlarını câmi´ olduğu halde sıhhat şartlarını tamamen veya kısmen cami olmayan icaredir

Bu, aslen meşru olduğu hâlde vasfen meşru bulunmamış olur

Binaenaleyh böyle bir icareyi mucir ile müstecirden herhangi biri fesh edebilir

İCARE-İ GAYR-İ MÜN´AKİDE İn´ikad şartlarını tamamen veya kısmen câmi´ olmayan icaredir ki, buna "İcare-i batıla" da denir

İCARE-İ MEVKUFE Başkasının hakkı taalluk edip icazeti lahık olmadıkça nâfiz olmayan icaredir

İCARE-İ MÜECCELE Sonradan alınacak kirâ

İCARE-İ MÜN´AKİDE Bey´ide olduğu gibi in´ikad şartlarını tamamen câmi´ olan icaredir

İCARE-İ MÜNECCEZE Bir şeyi akd-i icare ânından itibaren kiraya vermektir

Akd zamanında kiranın başlangıcı söylenmezse kira, bir icare-yi müneccezeye haml olunur

İCARE-İ MÜSANEHE Yıllık olarak yapılan icaredir

Bir hanenin bir yıl müddetle kiraya verilmesi gibi

İCARE-İ MÜŞAHERE Aylık olarak yapılan icaredir

Bir haneyi bir aylığına kiraya vermek gibi

İCARE-İ MÜZAFE Bir şeyi gelecek muayyen bir vakitten itibaren kiraya vermektir

Meselâ: Bir hâneyi gelecek falan ayın birinden itibaren bir sene müddetle şu kadar bin liraya kiraya vermek, bir icare-i müzafedir

İCARE-İ SAHİHA İn´ikad ve sıhhat şartlarını tamamen câmi´ olan icaredir ki, şuyu´ı asilden ve şartı mufsidden hâli olmak üzere malum bir menfaatı, malum bir bedel mukabilinde temlik etmekten ibarettir

İCARET İcâr, ücret

Kiraya vermek

* Kurtarmak, yardım etmek

İCARETEYN Müeccel ve muaccel icarelerle kiralanan vakıf emlâkı

Hem derhal alınan, hem ileride alınacak kirası olan vakıf bina

İCAS Gönlüne korku düşürmek

İ´CAZ Âciz bırakmak

Acze düşürmek, şaşırtmak

* Edb: Mu´cize derecesinde düzgün ve icazlı söz söylemek

Benzerini yapmada herkesi acze düşürmek

Güzel söz söylemekte insanların muktedir olmadıkları derece

* Mu´cizelik olan şey

(Kur´an 1350 senedir bütün hakaikını kâinat çarşısında açıp teşhir ettiği halde herkes, her millet, her memleket onun cevahirinden, hakaikından almıştır ve alıyorlar

Halbuki, ne o ülfet, ne o mebzuliyet, ne o mürur-u zaman, ne o büyük tahavvülâtlar onun kıymettar hakaikına, onun güzel üslublarına halel vermemiş, ihtiyarlatmamış, kurutmamış, hüsnünü söndürmemiş; şu hâl tek başı ile bir i´câzdır

M

)
İCAZ (İycâz) Edb: Az söyle çok şey anlatmak

Sözü muhtasar söylemek

Çok mânaya gelen kısa cümlenin hâli

Mâruf ve müteârif olan cümleden kısa bir cümle ile maksadı ifâde san´atı

Böyle sözlere mucez, veciz veya vecize denilir

İCAZ-I BİTTAKDİR Maksadı az sözle ifade etmekle beraber fazla olan etraflı mânaların zuhurudur

İCAZ-I HASR Lafzan hiçbir hazf olmadığı halde, ibârenin mânaca zengin olmasıdır

İCAZ-I HAZF Mânâya halel gelmemek şartı ile ve lâfzî veya aklî karine delâleti ile cümleyi tamamlayanlardan birinin hazfıdır

İCAZ-I MAKBUL Tazammun ve hazf ile olan icaz

İCAZ-I MUHİLL Sözün istenilen mânayı ifadeye kifayet etmemesi yüzünden mânanın bozulması halidir

İCAZ Kadın eşarbı

Baş örtü

İCAZET İzin

Müsaade

Şehadetname

Diploma

"Olur" demek

Destur vermek

İlmî ehliyet

Reva görmek

İCAZET-İ FİİLİYE Bir kimseden izin ve ruhsata delalet eden bir fiil ve hareketin sudûr etmesi

İCAZET-İ KAVLİYE Bir kimsenin bir şey hakkında "izin verdim" demesi

İCAZET-İ KÜLLÎ Vaktiyle Osmanlı serdarlarına ve sefirlerine müsâlaha, muahede akdi ve sair işler hakkında verilen mezuniyet

Tam salâhiyet demektir

Bu salâhiyeti alan kumandan veya sefir, üzerine aldığı işi merkezden sormaya ihtiyaç kalmadan maslahatın icabettirdiği ve kendi aklının erdiği vechile yapıp bitirirdi

İCAZET-İ LÂHİKA Bir kimsenin önce izni olmadığı halde, yapıldıktan sonra bir şeyi tasdik edip kabul etmesi

İCAZETNAME f

Şehadetname

Diploma

Şehadet kâğıdı

İCAZET VERMEK Medrese usulüne göre okuttuğu dersi bitiren talebeye hocası tarafından izin verilmesi

Bu tasdikan verilen mühürlü kâğıda "icazetname", icazet vermiş olan müderrise de "muciz" denilirdi

İCAZÎ İcaza dair, icaza ait ve müteallik

Veciz bir tarzda

İCAZKÂR f

İcazlı, kısa ifadelerle çok şey anlatmak halinde olan

İ´CAZKÂR f

Mu´cizeli olmak

Başkalarını acze düşürecek derecede olmak

İ´CAZKÂRANE f

Herkesi yarışmada âciz bırakacak yolda

İ´CAZNÜMA Mu´cize gösterir derecede

Mu´cize derecesinde eser göstermek

Âciz bırakmayı göstermek

İCBA´ Ekilen ekini henüz olgunlaşmadan satmak

İCBAR Zor

Zorlama

Cebretmek

İCBAR-I NEFS Kendini zorlama, nefsini icbar etme

İCCAR (C: Ecâcir) Dam, çatı

İCCAS Erik

* Zerdâli

* Armut

İCDAF Bağırıp çağırma

İCDAN Sonradan zengin olma

İCFA´ Koparmak

İCFAL Gidermek

* Devekuşu seğirtmek

İCFİL Yaşlı kadın, ihtiyar kadın

* Korkak adam

İCHA´ Ayaz çıkma

İCHAD Eziyet çekme, elem ve sıkıntıya mâruz bırakılma

* Gayret etme

İCHAF Zulüm etme, gaddarlık

* Gidermek

* Noksan etmek, eksiltmek

İCHAM Men´etmek, engel olmak

İCHAR (Cehr

den) Sesle okuma

* Ortaya çıkarma, zuhur ettirme, meydana çıkarma, açıklama

İCHAŞ Bir kimseden yardım ve medet istemek

İCHAZ Hazırlandırmak

İCÎ f

Atmaca

* Hükümdar vekili

İCL Dana

Sığır yavrusu

İCL-İ SAMİRÎ Musa (A

S

) zamanında Samirî´nin yaptığı buzağı heykeli

(Bak: Samirî)
İCL (C: İcâl) Boyun ağrısı

* Sığır sürüsü

İCLÂ (Cilâ

dan) Sürme, nefyetme, sürgün etme

Evinden barkından ayırma

* Sür´atle seğirtme

* Cilâlama, parlatma

İCLÂ-Yİ VATAN Yerinden yurdundan sürgün etme, başka tarafa nefyetme

İCLAB Cem´etmek, toplamak

* Yoldaşlık etmek

* Ardından çağırmak

* "Gitsin" diye haykırmak

İCLAL Ağırlama

İkram

Tekrim eylemek

Büyüklüğünü kabul edip hürmet etmek

Büyüklük

Azamet

İCLALEN Büyük sayarak, saygı ve hürmet göstererek

İCLAS Oturtmak

Tahta çıkartmak

Padişahı tahta oturtmak

İCLE Düve, dişi buzağı

İCLET (C: Ucul) Dişi buzağı

* Bir cins ot

* Kırba

İCLİHMAM Toplanmak, cem´olmak

İCLİNBAB Yan yatmak

İCMA´ Toplanma

Dağınık şeyleri toplamak

* Hazırlamak

* Azm ve kasdeylemek

* Topluluk

Fikir birliği

Bir mes´eleden âlimlerin ittihad etmesi

* Fık: Sahabe-i Güzin Hazretlerinin (R

A

) ittifakları üzere akaid hükmüne geçmiş umur-u diniyenin tamamı

İCMA-İ ÜMMET Ist: Aynı asırda yaşamış olan İslâm âlimlerinden müctehid olanların, şeriatın bir mes´elesi hakkında verilen hükümde birleşmeleridir

İCMAD Dondurma, câmidleştirme

İCMAD-I MÂ Suyun dondurulması

Suyun buz haline getirilmesi

İCMAEN Toplu olarak, hep birlikte

İcma-i ümmet olarak

İCMAL Hülâsa etmek

Kısaltmak, bir araya toplamak

Kısa anlatmak

Biriktirmek

* Uzun bir hesaptan çıkarılan hülâsa, netice

İCMAL-İ SENEVÎ Senelik gelir ve giderleri yahut yalnız giderleri toplu ve kısaltmış olarak gösteren cetveller

İCMAL-İ ŞEHRÎ Aylık gelir ve giderleri, yahut yalnız giderleri toplu ve kısaltılmış olarak gösteren cetveller

İCMALEN Kısaca

Özlüce

İcmali ve hülâsa olarak

İCMALÎ Kısaca, toplu olarak, tafsilatsız

Muhtasaran

İCMALÎ İMAN İman esaslarını kısaca bilmek

Allah´a ve Peygamberine imân ettiğini söylemek ve tasdik etmek

(Bak: İman-ı icmalî)
İCMAM Atı soluklandırma, dinlendirme

* Biriktirme

İCMAR Bir araya toplamak

* Süratle yürümek

* Atın sıçrayarak yürümesi

* Bir şeyin umumi olması

Ateşe öd ağacı koymak

* Bir şeyi buhurlamak

Tahmini hesab yapmak

* Yeni ayın görünmesi

İCNAF Doğruluktan ayrılma

Sadakattan uzaklaşma

İCNAN Deli etme, divane eyleme

* Bir şeyi örtme

İCNE Tıb : Yanak kemiği

İCNİS Tembel ve uyuşuk adam

İCRA Bir işi yürütmek

* Yerine getirmek

Yapma

Tatbik etme

* Vekil göndermek

* Mahkeme kararını yerine getirmek

* Suyu akıtmak

* Huk: Borçlunun alacaklıya karşı ödemekle mükellef olduğu bir borcu, adlî bir teşekkül vâsıtasıyla ödetme

İCRA-YI İCABÎ Lüzum eden muamelenin yerine getirilmesi

İCRA-YI LU´BİYYAT Oyun icra etme, sahnede oyun oynama

İCRAAT (İcrâ

C

) Meydana getirilen işler

Yapılan işler

* Ameliyat

Tatbikat

İCRAAT-I CELİLİYE Allah (C

C

)ın celalî sıfatına yani, kibriya ve azametine delâlet eden, kudret-i hakkı ile hâsıl olan icraatı

İCRA HEY´ETİ Mahkeme kararını tatbike memur olan heyet

İcra memurları heyeti

İCRA KUVVETİ Memleketi idâre eden, kanunları tatbik eden kuvvet

İCRAM Kabahat yapma, cürüm işleme

İCRA MEMURU Mahkeme kararını tatbik ile borçludan borcunu alıp alacaklıya vermekle vazifeli olan adliye memuru

İCRA VEKİLLERİ HEY´ETİ Vekiller heyeti

Başvekilin riyaset ettiği bakanlardan meydana gelen hey´et

İCSA´ Dizüstü getirme

Çökertme

İCŞAM Teklif etmek

İCŞAŞ Bir şeyi döverek ufaltma, küçültme

İCTİBA Seçmek

İhtiyar ve intihâb etmek

Seçkin bir şeyi almak

* Tahsildarın para ve vergi toplaması

İCTİBAZ Mıknatıstaki kendine çekme hasiyeti

İCTİHAD Kudret ve kuvvetini tam kullanarak çalışmak

Gayret etmek

Çalışmak

* Anlayış

* Kanaat

* Fık: Şeriatın fer´î mes´elelerine âit hükümleri, İslâm müçtehidlerinin, usulüne uygun olarak, Kur´an ve Hadis-i Şeriflerden çıkarmaları ve bunun için tam gayret etmiş olmaları

Böyle içtihad eden zâtlara Müçtehid denir

(Mesail-i diniyeden olan içtihad kapısı, açıktır

Fakat, şu zamanda oraya girmeğe altı mâni vardır:Birincisi : Nasılki, kışta fırtınaların şiddetli olduğu bir vakitte, dar delikler dahi seddedilir; yeni kapılar açmak hiç bir cihetle kâr-ı akıl değil

Hem nasılki, büyük bir selin hücumunda tâmir için duvarlarda delikler açmak gark olmağa vesiledir

Öyle de: Şu münkerat zamanında ve âdât-ı ecânibin istilâsı ânında ve bid´aların kesreti vaktinde ve dalâletin tahribatı hengâmında, içtihad namıyla kasr-ı İslâmiyetten yeni kapılar açıp, duvarlarında muharriplerin girmesine vesile olacak olan delikler açmak İslâmiyete cinâyettir

İkincisi : Dinin zaruriyatı ki içtihad onlara giremez

Çünki kat´i ve muayyendirler

Hem o zaruriyat, kut ve gıda hükmündedirler, şu zamanda terke uğruyorlar ve tezelzüldedirler

Ve bütün himmet ve gayreti onların ikamesine ve ihyâsına sarfetmek lâzım gelirken, İslâmiyetin nazariyat kısmında ve selefin içtihadat-ı sâfiyâne ve hâlisânesiyle bütün zamanların hacatına dar gelmeyen efkârları olduğu halde, onları bırakıp, heveskârane yeni içtihadlar yapmak bid´atkârâne bir hıyânettir

Üçüncüsü : Her zamanın insanlarınca kıymetli addedilerek efkârı celbeden câzibedar bir metâ merguptur

Meselâ: Bu zamanda en rağbetli, en iftiharlı, siyâsetle iştigal ve dünya hayatını te´min etmektir

Selef-i sâlihin asrında ve o zaman çarşısında en mergup metâ, Hâlik-ı semâvat ve arzın marziyatlarını ve bizden arzularını kelâmından istinbat etmek ve nur-u Nübüvvet ve Kur´an ile kapatılmayacak derecede açılan âhiret âlemindeki saadet-i ebediyeyi kazandırmak ve vesâilini elde etmek idi

Bu itibarla, o zamanlarda bütün fikirler, kalbler, ruhlar marziyat-ı İlâhiyeyi bilmek ve öğrenmeğe müteveccih idi

Bunun için istidat ve iktidarı olanlar o zamanlarda vukua gelen bütün ahvâl ve vukuat ve muhâverattan ders almakla, içtihadlara zemin teşkil eden yüksek istidatlar vücuda gelirdi

Şimdi ise, fikir ve kalblerin teşettütü, inâyet ve himmetlerin zâfiyeti, insanların siyaset ve felsefeye iptilâ ve rağbetleri yüzünden bütün istidatlar fünun-u hâzıra ve hayat-ı dünyeviyeye müteveccihtir

Ahkâm-ı diniyeye sarfedilecek müstakim bir içtihad yoktur

Dördüncüsü : İçtihad kapısından İslâmiyete girip mesâilini genişlendirmeğe meyleden adamın maksadı, zaruriyata imtisal ile takva ve kemale mazhariyet ise güzeldir

Amma zaruriyatı terk ve hayat-ı dünyeviyeyi, hayat-ı uhreviyeye tercih eden adam ise, onun içtihada meyli, meyl-üt-tahribdir

Tekliften çıkıp kaçmak için bir yol bulmaktır

Beşincisi : Her şeyin, her hükmün vücuda gelmesi bir illete binaen olduğu gibi, bir maslahata dahi tâbidir

Fakat maslahat illet değildir

Ancak tercih edici bir hikmettir

Bu zamanın efkârı, bizzat saadet-i dünyaya müteveccihtir

Şeriatın nazarı ise, bizzat saadet-i uhreviyeye müteveccih olup, bittabi dünyaya da nâzırdır

Çünki, dünya âhirete vesiledir

Umumi bir beliyye olan ve nâsın ona müptelâ olduğu çok işler vardır ki zaruriyattan olmuştur

O gibi işler su-i ihtiyar ile gayr-i meşru meyillerden doğmuş olduklarından, mahzuratı ibâhe eden zaruriyattan değildir

Ve ruhsat ve müsaade-i şer´iyenin şümulüne dâhil olamazlar

Meselâ: Bir adam su-i ihtiyâriyle haram bir tarzda kendini sarhoş etse, hâl-i sekirde yaptığı tasarrufatta mâzur olamaz

Bu zamanda bu gibi içtihadlar, semavî değil ancak arzî içtihadlardır

Bu gibi içtihadlar ile Hâlik-ı Semavat ve Arz´ın hükümlerinde yapılan tasarrufat merduttur

Meselâ : Bazı gafiller, hutbenin Türkçe okunmasını istihsan ediyorlar ki, halkın bilhassa siyasî ahvalden haberleri olsun

Halbuki bu gibi ahval-i siyasiye yalandan, hileden, şeytani fikirlerden hâli değildir

Hutbe makamı ise, ahkâm-ı İlâhiyenin tebliği için ittihaz edilmiş bir makamdır

Sual : Avâm-ı nâs Arabiden haberdar değildir, fehmedemez Cevap : Avâm-ı nâs, zaruriyat ve müsellemat-ı diniyeye muhtaçtır

Ve hutbe makamı da bu gibi hükümlerin tebliği içindir

Bu hükümler kisve-i Arabiye içinde tafsilen değilse de icmalen avâm-ı nâsa mâlum ve mâruftur

Maahaza lisan-ı Arabda bulunan şehamet, yükseklik, meziyet, satvet diğer lisanlarda yoktur

M

N

)
İCTİHADÂT (İctihad

C

) İçtihadlar

İCTİHADÎ İçtihada müteallik

İçtihada dair

İçtihada ait

İCTİHAF Bir şeyden çok şey almak

* Üç parmakla yemek

İCTİHAH Kadının veya dişi hayvanların hâmile olması

İCTİHAR Askeri çoğaltma

* Meydanda ve gözükür olma

Aşikâr olma

İCTİLAB Celbetmek, çekmek

İCTİLAL Bir şeye bakmak

İCTİMA´ Toplantı

Toplanmak

Bir araya gelmek

Kavuşmak

İCTİMA-İ A´ZAM Ast: Bir çok gezegenin burç mıntıkalarının aynı noktasına tesadüf etmiş gibi görünmeleri

İCTİMA-İ NEYYİREYN Güneş ile Ay´ın bir istiva üzerine gelmeleri

İCTİMA-İ SÂKİNEYN İki sessiz harfin yanyana bulunması

* Ast: İki gezegenin yan yana gelmesi

İCTİMA-İ ZIDDEYN İki zıt şeyin bir arada, beraber olması

(Bir şey zâtî olsa onun zıddı o zâta ârız olamaz

Çünkü "ictima-i zıddeyn" olur, o da muhâldir

İşte bu sırra binaen madem Kudret-i İlâhiyye zâtiyedir ve Zât-ı Akdes´in lâzım-ı zarurîsidir

Elbette o kudretin zıddı olan acz, O Zât-ı Kadir´e ârız olması mümkün olmaz

Ş

)
İCTİMAAT İçtimalar

Toplanmalar

İCTİMAÎ Topluluğa ait, birlikte yaşayanlara dair

Cemiyet hayatına ait ve müteallik

Sosyal

İCTİMAİYYAT İçtimaî ilimler

Topluluk hayatına dair ilimler

Sosyoloji

İCTİMAİYYUN İçtimaî hayatı en güzel şekilde idareyi düşünen ve ona çalışan

İçtimaî mes´elelere dair ilimlerle uğraşan kimseler

Sosyologlar

İCTİMAR Tütsülenme, buhurlanma

İCTİNA Meyve toplamak

Meyve devşirmek

Bir yere toplamak

* Aldanmak

İCTİNAB Çekinmek

Sakınmak

Uzak olmak

İCTİNAH Bir yana eğilme, meyletme

* Secde etme

* (Hayvan) bir tarafa meyilli koşma

İCTİNAN Gizlenmek

İCTİRA´ (Cür´et

den) Cesaret etme, cür´et etme, yeltenme, atılma

İCTİRA´ (Cür´a

dan) Suyu soluk almadan birden içme

* Ağacı bir tutuşta kırma

İCTİRAH El emeği ile kazanılan para ile geçinme

İCTİRAM Kabahat yapma, cürüm işleme

İCTİRAR İleri ve geri çekme, çekilme

* Hayvanın geviş getirmesi

İCTİRAZ Devenin geviş getirmesi

İCTİSAR Cür´et ve cesâret göstermek

* Çölü aşıp gitmek

* Denizde geminin geçip gitmesi

İCTİSAS Ağacı kökünden çekip koparmak

İCTİSAS Hayvanın, ağzı ile çayırı araştırarak otlaması

İCTİSAS Evleri yakın olmakla bir arada olma

İCTİŞA´ Yer uygun olmama

İCTİVA´ İğrenme, tiksinme

İCTİVAR (Civar

dan) Komşu olma, muhit yapma

İCTİYAB Gömlek giyme

* Yırtma

* Kuyu kazma

İCTİYAH Öldürme

İCTİYAL Doğru yoldan döndürme

İCTİYAS Yağma için dolanma

* Taleb etmek, istemek

İCTİYAZ Geçmek, mürur

İCTİZA´ Ağaç veya dal kesme

İCTİZA´ İktifa etmek, yeter bulmak

İCTİZAB (Cezb

den) Çekip uzatma

* Etrafına toplanma

İCTİZAL Sevinme, mesrur olma

İCTİZAZ Yün kırkma

* Çayır ve ot biçme

İCTİZAZ-I AGNAM Koyun kırkma

İCYAM Men´etmek, engel olmak

İCZAB Koparmak

İCZAL Birini sevindirme, mesrur etme, gönlünü hoş etme

İCZAL Semerin, devenin boynunu yara etmesi

İCZAM El kesme

* Hızlı yürüme

İÇ t

Herşeyin içerisi, dâhil, derun

* Bir şeyin ortasındaki kısım, göbek

* Karın, mide

* Kalb, vicdan, gönül

* Harem dairesi

* Bir şeyin görünmez ciheti, bâtın

İÇ CEBEHANE t

Şimdiki askerî müzeye eskiden verilen addır

İç cebehâne tâbiri bilahare "Hazine-i esliha", Üçüncü Sultan Ahmed devrinde "Dâr-ül esliha", daha sonraları da "Harbiye ambarı" olarak değiştirilmiş, en sonunda "askerî müze" şeklini almıştır

İÇERLEK t

Dip, kuytu yer

Çıkmaz

* Daha geride, daha içeride bulunan

İÇ EZAN t

Cuma günleri hatib minberde iken müezzin tarafından mahfilde okunan ezan

Diğer namazlarda yalnız minarede ezan okunurken, cuma günleri öğle vaktinde hem minarede, hem de caminin içinde müezzin mahfilinde ezan okunur

İkinci ezan caminin içinde okunduğu için buna "iç ezan" denilir

İÇGÜVEY t

(İçgüveyi, içgüveysi) Kayınpederinin evine alınan dâmat

Karısı tarafının evinde oturan dâmat

İÇ HAZİNE t

Osmanlı İmparatorluğu zamanında sarayda muhafaza edilen bir kısım paralar

İÇ İL MÜDERRİSLERİ t

İstanbul, Edirne ve Bursa´da ve bunlara bağlı yerlerde 150´şer akça ve daha fazla yevmiyeleri olan medrese müderrisleri

İÇ KALE t

Kale duvarlarıyla çevrilmiş şehir ve kasabaların bazılarının ortasında ve en yüksek yerinde yapılan küçük kaleler

Bu çeşit kalelere "bâlâ hisâr" da denilirdi

Bu iç kaleler, düşmanın, surları geçmesi hâlinde veya şehirde bir isyân çıktığı zaman, hükümdar veya kumandanın çekilip kendini müdafaa etmesi için yapılırdı

İÇLİ t

İçi dolu

* Çabuk müteessir olan, hassas duygulu

* Kin tutan, haset eden

İÇ OĞLANI t

Saray hizmetine alınıp devletin çeşitli makamlarına namzed olarak yetiştirilen gençler

İç oğlanı, Yıldırım Bayezid zamanında yeni teşekküle başlayan saray hizmetlerinde bulunmak üzere yeniçerilik için toplanan devşirmelerden ayrılmak suretiyle meydana getirilmiş ve bu usûl sonradan yapılan kanunla devam edip gitmiştir

İÇTİHAD (Bak: İctihad)
İÇTİMAÎ (Bak: İctimaî)
İÇTİNAB (Bak: İctinab)