|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi
I-İ Harfi
İHA Sevketme, gönderme
İHAB Ham deri
İHAB Verme, bağışlama
İHAFE Korkutmak Havf ettirmek
İHAKE Te´sir etme * Kesme
İHALE Bir işi birisinin üzerine bırakmak Bir hâlden diğer hâle dönmek * Artırma veya eksiltmeye çıkarılan bir işi en münâsib bulunan bir istekliye vermek * Zayıf addetmek * Muhal söz söylemek
İHALETEN İhale ederek, ihale suretiyle
İHAM Vehme düşürmek, vehimlendirmek * Edb: İki mânaya gelen bir kelimeden en az kullanılan mânayı bilerek kullanmak
İHAM-I KABİH Edeb ve terbiye dışı anlamı bilerek kullanma Sözü edeb ve terbiyeye aykırı bir mecazî mânâya getirme
İHAME Çadır kurma
İHAN (Vehn den) Bir kimseyi zayıf, kuvvetsiz tutma Güçsüzlendirme * Hor görme, tahkir etme
İHAN (İhnet C) Kızgınlıklar, öfkeler, gazablar, dargınlıklar
İHANET (Hevn den) Alçak ve hakir addedip itibar etmemek, kıymet vermemek * Hainlik Haksızlık Kötülük
İHANET Helâk etmek Öldürmek Mahvetmek
İHASE Toprağı kazarak bir şeyler arama
İHAŞ Bir kimsenin namusuna dokunma, namusunu lekeleme
İHAŞE Avı, tuzağa düşürebilmek için sürüp götürme
İHATA Etrafından çevirmek, kuşatmak, içine almak Kuşatılmak, sarılmak * Geniş bilgi ile anlamak, tam kavramak
İHATAVÎ İhata edecek şekilde Kaplayıp içine alacak yolda
İHAZE Kalkanın elle tutulacak olan yeri * Timar Hükümdarın verdiği arazi
İHBA´ Örtmek, saklamak, gizlemek * Ateşi basıp söndürmek
İHBAB Muhabbet etmek Sevgisini göstermek
İHBAK Boyun eğme, inkıyâd, yumuşaklıkla söz dinleme
İHBAL Gebe koyma, hâmile yapma * Çiçekler dökülüp meyve tutma
İHBAR Haber vermek Haber almak Alınan haber Anlatmak (Bak: Ahbâr)
İHBAR-I GAYBÎ Gayıbdan verilen haber Geçmiş zamandan veya gelecekten verilen haber (Bak: Ahbar)
İHBARAT Bildirilen haberler İhbarlar Bildirilen hadis-i şerifler
İHBARÎ Haberle alâkalı Haber vermeğe dair * Gr: Bir işin ne zaman olacağını bildiren fiil
İHBARİYYAT Haberle alâkalı, habere âit cümleler
İHBARİYYE Haber vermek işi * Kaçak veya kayıp eşyayı haber verene mükâfat olarak verilen para
İHBARNAME f Yazılı haber Yazı ile haber vermek * Belirli hadiselere dair bilgi olarak, alâkalı olduğu yere verilen yazı * Bir paranın ödenmesi veya başka bir muamelenin yapılması lüzumuna dair resmi bir daireden gönderilen ihtarnâme
İHBAS Eteğinde bir şey gizleme * Hapsetme * Vakfetme Hayır yollarında mal ve hayvan bağışlama
İHBAS Birinin hakkını yeme
İHBAT Huşu ve tevazu etmek
İHBAT Mahveylemek Battal ve geçmez hale koymak * Kuyunun suyu çoğalmak veya bitmek * İşin karşılığını vermek * Amelin sevabını giderip, hiçe indirmek
İHBAT Koşturmak
İHCAC Hac vazifesi için bedel vermek veya nâib tutmak Nâib tutana "Âmir, menub veya mahcucun anh" da denir
İHCAF Noksanlık, eksiklik, kusurluluk
İHCAL (Hacl den) Utandırma
İHCAM Bir şeyden korkarak vaz geçme, dönme cayma Men olunma
İHDA (Müennes) Bir Ehad
İHDA İman ve İslâmiyet yolunu göstermek Hidayete eriştirmek Doğru yola götürmek Allah rızasına uyan yola girmesine vesile olmak * Hediye etmek Armağan yollamak
İHDA AŞER Onbir
İHDAD (Gövdenin) derisi şişme
İHDAD Keskinleştirme
İHDAF Gelip çatmak Karşısına dikilip durmak Hedef olmak
İHDAİYYE Hediye etme vesilesiyle yazılan yazı
İHDAL Islatma
İHDAR (Hadr dan) Tıb : Bir organın hissini iptal etme, uyuşturma * Kızı yaşmaklandırma, ferace giydirme
İHDAR (Heder den) İptal etme, battal etme, hükümsüz bırakma * Boşa harcama
İHDAR-I DEM Huk: Maktulün (öldürülmüş olan kimsenin) diyetini katilden (öldürenden) aldırmamak
İHDAS Yeniden bir şey yapmak Ortaya koymak Meydana koymak (Bak: İbda´, Hudus)
İHEVAT (İhve C) Samimi ve sâdık arkadaşlar Candan dostlar * Tarikat arkadaşları
İHFA Saklamak Gizlemek Ketmetmek Gizlenilmek * Tecvidde: Harflerden birisini söylerken gizli ve zayıf söylemek
İHFAF Hafifletmek Birinin şerefine dokunacak şekilde konuşmak
İHFİK Yer sarsıntısı ve zelzeleler neticesinde meydana gelen yarıklar, çatlaklıklar
İHFİK-ÜL ARZ Yer yarığı
İHKAB Arkası kesilme
İHKAD Başka bir kimsede garaz ve kin uyandırma
İHKAK Mazlumun hakkını zâlimden almak Hakkı yerine getirmek Hak ile hasmına galib olmak
İHKAK-I HAK Haklıya hakkını vermek Hakkı, usülü dairesinde yerine getirmek
İHKÂM Manen tahkim etmek Sağlamlaştırma Muhafaza ile fesaddan menetmek
İHKAR Rezil ve rüsvay etme
İHLA Boş bırakma Boşaltmak, hâli kılmak
İHLA-İ SEBİL Yolunu açık bırakma
İHLA´ (Hulv den) Tatlılandırma
İHLAF Yemin vermek Yemin etmek * Yok etmek Telef etmek
İHLAK (Helâk dan) Harcama, tüketme, bitirme * Yok etme, helâk etme, öldürme
İHLAL (Mahal den) Yer değiştirmek Vermek Yerleştirmek * Helâl kılmak
İHLAL (Halel den) Sakatlamak Bozmak Halel vermek * Birini ihtiyaç içinde bırakmak * Düşmanın haklarına vefa etmeyip gadretmek
İHLAS Müşteriyi aldatmak Müflis olmak
İHLAS (Hulus dan) Kalbini safi etmek İçten, samimi, riyasız sevgi İçten gelen sevgi ile doğruluk ve bağlılık * Sırf Allah emretmiş olduğu için ibadet etmek Yapılan ibadet ve işlerde hiçbir karşılık ve menfaati, hakiki ve esas gaye etmeyerek yalnız ve yalnız Allah rızasını esas maksat ve gaye edinmek İnsanlara riyakârlıktan, gösterişten uzak olmak(Bu dünyada, hususan uhrevî hizmetlerde, en mühim bir esas, en büyük bir kuvvet, en makbul bir şefaatçi, en metin bir nokta-i istinad, en kısa bir tarik-i hakikat, en makbul bir duâ-yı manevî, en kerametli bir vesile-i makasıd, en yüksek bir haslet, en sâfi bir ubudiyet ihlastırCenab-ı Hakk´ın rızası ihlas ile kazanılır Kesret-i etba´ ile ve fazla muvaffakiyet ile değildir Çünkü onlar vazife-i İlâhiyyeye ait olduğu için istenilmez; belki bazan verilir Evet, bazan bir tek kelime sebeb-i necat ve medar-ı rıza olur Kemmiyetin ehemmiyeti o kadar medar-ı nazar olmamalı Çünkü, bazan bir tek adamın irşadı, bin adamın irşadı kadar rıza-yı İlâhîye medar olur Hem, ihlas ve hakperestlik ise, müslümanların nereden ve kimden olursa olsun, istifadelerine taraftar olmaktır Yoksa benden ders alıp sevap kazandırsınlar düşüncesi, nefsin ve enaniyetin bir hilesidir L)(Cay-ı ibret bir hâdise: Bir vakit İmam-ı Ali Radıyallahü Anh, bir kâfiri yere atmış Kılıncını çekip keseceği zaman, o kâfir O´na tükürmüş O kâfiri bırakmış, kesmemiş O kâfir, O´na demiş ki: "Neden beni kesmedin " Dedi: "Seni Allah için kesecektim Fakat bana tükürdün; hiddete geldim Nefsimin hissesi karıştığı için ihlasım zedelendi Onun için seni kesmedim" O kâfir, O´na dedi: "Beni çabuk kesmen için seni hiddete getirmekti Mâdem dininiz bu derece sâfi ve hâlistir; o din haktır" dedi M)
İHLAS-MEND f İhlaslı, ihlas sahibi, temiz kalbli
İHLAS-MENDANE f Temiz yürekli kimseye yakışır şekilde, ihlaslı kişiye uygun tarzda
İHLAS-MENDÎ f İhlaslılık, temiz kalblilik
İHLAS-PERVER f İhlas sahibi, temiz kalbli
İHLAS-PERVERANE f Temiz yürekli, ihlas sahibi bir kimseye yakışacak surette
İHLAS-PERVERÎ f Temiz yürekli, ihlas sâhibi olma
İHLAS SURESİ Kur´an-ı Kerim´de şirkin ve küfrün envâını reddedip, tevhidi ilân eden $ diye başlayan 112 SureBu sureye: Esas, Tevhid, Tefrid, Tecrid, Necat, Velâyet, Marifet, Samed, Muavvize, Mazhar, Berâe, Nur, İman suresi de denilmektedir Maâni, Müzekkire gibi isimleri de vardır (ET)
İHLİL Erkek tenasül organının deliği, sidik yolu Sidik deliği * Kadınlarda memede sütün aktığı yer
İHMA Bir şeyi ateşte kızdırma
İHMAD Ateşin alevini söndürmek
İHMAL Bir şeyi yüklemesi için yardım etmek Yükletilmek
İHMAL Ehemmiyet vermemek Yapılması lâzım bir işi sonraya bırakma Dikkatsizlik Başlayıp bırakmak Terk etmek
İHMALCİ t Dikkat etmeyen, dikkatsiz, müsamahacı
İHMALKÂR f İhmalci, işine dikkat etmeyen
İHMAM Kederlendirmek Mahzun etmek * İhtiyarlatmak
İHMİRAR Kızarmak Kızıllık * Kızıl hastalığı
İHN Yün Renkli yün, renkli kumaş
İHNA´ Acıma, merhamet etme, şefkat etme
İHNAC Bir şeyi bir yana eğme
İHNAK (Hunk dan) Boğma
İHNAK (Hunk dan) Kin bağlama Gazaplandırma
İHNET Gazap, öfke Hiddet * Kalb katılığı * Kin bağlamak
İHRA´ Eksiltme, azaltma, noksanlaştırma
İHRAB Harâb etme, perişan etme
İHRAB Kavgayı kızıştırma, muharebeyi alevlendirme
İHRAB Kaçma zorunda bırakma * Çalışma, azmetme, didinme
İHRAC Çıkarmak Dışarı atmak Fazla malı başka memlekete göndermek İstifade için meydana koymak
İHRACAT (İhrâc C) Memleketteki fazla malı başka memlekete göndermek, satmak * Çıkarmalar İhraç etmeler
İHRAK Ateşe atmak Yakmak Yandırmak * Bulamaç yapmak
İHRAK Akıtma, dökme
İHRAK-I DÜMU´ Gözyaşı akıtma, ağlama
İHRAKAN Yakmak suretiyle
İHRAK Bİ-N-NAR Ateşte yakma
İHRAM Hacıların örtündükleri dikişsiz elbise * Yün yaygı Büyük yün çarşaf * Fık: Hac veya umreyi yada her ikisini eda etmek için mübah olan şeylerden bazılarını nefsine menetmek ve onlardan sakınmak
İHRAS Dilsiz olmak Dilsiz kalmak
İHRAZ Nail olmak Erişmek * Kazanmak Kesbetmek * Birisini güzel bir surette korumak
İHRİZ Bitkin, dermansız Kımıldanmağa ve bir şey yapmağa hâli ve mecâli olmayan
İHSA Saymak Sayılmak İstatistik, sayım * Kandırmak, aldatmak * Zaptetmek * Ezber etmek * Fehmetmek İdrâk eylemek
İHSA´ Hayvan tezeği yakma
İHSA´ Yalnız bir ilim ve san´at dalıyla meşgul olup, o hususda ihtisas yapıp terakki etme Husyelerini çıkarma, iğdiş etme, eneme, erkekliğini giderme
İHSAB Ucuzlama, fiattaki azalma
İHSAD Ekin veya ot biçme veya biçtirme Hasâd etme
İHSAÎ Sayım ile alâkalı İstatistiğe ait
İHSAİYAT İstatistik İstatistiğe ait mâlumatı toplama ilmi
İHSAN İyilik, lütuf, bağışlamak * Sahilik etmek, cömertlik yapmak * Allah´ı görür gibi ibadet etmek * Güzel bilmek Güzel eylemek
İHSAN (Hısn dan) Sağlamlaştırmak Tahkim etmek * Zevcesini nâmahremden korumak Kadın kendisini haramdan sakınmak * Ehl-i azamet olmak
İHSANAT (İhsan C) İhsanlar, lütuflar
İHSANDİDE (C: İhsandidegân) f İhsan görmüş, bağış almış Birinin lütfunu görmüş, minnettar
İHSAN-DİDEGÂN (İhsandide C) İyilik görmüş olanlar, bahşiş almış kimseler, minnettar bulunanlar
İHSANEN İhsan suretiyle Bağışlayarak, lütuf ve iyilik ederek
İHSANNAME f Edb: İltifat mektubu İltifat ve tahsini hâvi yazılan mektub
İHSANPERVER f İhsan edici İyiliği çok sever(İhsan ihsandır, eğer nev´e olsa veya muhtaca ve fakire olsa Sehavet o vakit tam sehavettir, eğer millet için olsa, yahut milleti tazammun eden bir ferde olsa güzeldir Şayet muhtaç olmayan şahsa olsa, şahsı tembel eder Çingeneliğe alıştırır Elhasıl, millet bâkidir, fert fâni!) (Münazarat)
İHSAR (Hasr dan) Birisini işinden alıkoymak * Fık: Hac için ihrama girmiş bir zâtın, Arafat´ta durmakla ziyaret tavafından; ve umre için ihrama girmiş bir kimsenin de tavaftan men edilmesi Böyle men edilen zâta "muhsar" denir * Kısaltma, kısalma * Sıkıştırma
İHSAS Hissetmek Hissettirmek Açık anlatmadan kapalıca bahsetmek * Bulmak Görmek Bilmek Zannetmek İdrak etmek Duyurmak
İHSAS (Hisse den) Pay ayırmak Hisse vermek * Azletmek
İHSAS-I GANAİM Düşmandan ele geçirilen ganimet mallarını paylaşma
İHSAS Kandırmak, tergib, teşvik etmek
İHSAS Aşağılık işler yapma * Cimrilik, pintilik, hasislik
İHSASÎ Hisse ait ve müteallik Duygu ile alâkalı
İHSASİYYE Tecrübeden ve hissedilenden gayrısını kabul etmeyen Hissiyyun ve maddiyyun fırkasından olanlar İmansızlık Dinsizlik
İHŞA´ Tevazu ve alçak gönüllülükle zorlama
İHŞAD (Halk) Birikme, toplanma, cem´ olma
İHŞAM Utandırma, kızdırma
İHTA´ Yanılma veya yanıltma * Hatâya düşürme veya düşürülme
İHTAR Hatırlatmak Dikkati çekmek Tenbih Uyarma Kalbe gelen doğuş, ilham( Fakat dinî olmayan musibetler hakikat noktasında musibet değildirler Bir kısmı ihtar-ı Rahmanîdir Nasıl ki, çoban gayrın tarlasına tecavüz eden koyunlarına taş atıp, onlar o taştan hissederler ki zararlı işten kurtarmak için bir ihtardırL)
İHTARAT (İhtar C) İhtarlar, hatırlatmalar * Dikkati çekmeler, tenbihler
İHTİBA´ (Habâ dan) İyice saklayıp gizleme
İHTİBAK Kumaş ve bez dokuma
İHTİBAL (Habl den) İpten yapılmış ağ ile tuzak kurma
İHTİBAR Yoklama Deneme Sınama Tecrübe
İHTİBAS (Habs den) Tutulma, tutukluk * Hapsolunma, hapsetme
İHTİBAS-I BEVL İdrar tutukluğu, zorluğu
İHTİCA´ Karşılıklı olarak birbirini hicvetme
İHTİCAB Örtünme Saklanma Gizlenme Perdelenme * Doğumun belirli zamanından fazla uzaması
İHTİCAC (C: İhticacat) Delil, vesika, şahit göstermek Münâzaa ve mürâfaada hüccet ve delil göstermek Bir mes´elenin şüphesizliğini delillerle isbat etmek
İHTİCACAT (İhticac C) Delil, şahit göstermeler
İHTİCACEN Delil, şahit ve vesika gösterme yoluyla
İHTİCAM (Hacamet den) Hacamet olma, kan aldırma
İHTİCAN Bir yerin etrafına duvar yapma, çit çekme
İHTİDA´ Aldatmak Hile yapmak Oyun etmek
İHTİDA´ Tevazu, alçak gönüllülük, mahviyet, mütevazilik
İHTİDA Hidayete ermek Delâlet ve irşadı kabul edip doğru yola girmek Allah´a ve Resül-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm Efendimize iman etmek * Başkasına tekaddüm etmek
İHTİDAB Kına ile saç ve sakalı boyama * Boyanma, renklenme
İHTİDAD Keskinleşmek * Hızlanmak * Azmak * Hiddetlenmek
İHTİDAR Örtülenme, perdelenme, perde tutma
İHTİFA Gizlenme Saklanma
İHTİFA´ Çıplak ayakla yürüme
İHTİFAD Acele yapma, sür´atle ve çabuk olarak işleme
İHTİFAF Kuşatma, etrafını çevirme * Yüzdeki kılları giderme, traş etme
İHTİFAL Hürmet ve saygı için büyük cemaat ile yapılan merasim Cenaze alayı
İHTİFALAT (İhtifal C) Törenler, merasimler * Cenaze alayları
İHTİFAR (Hafr dan) Kazma veya kazılma
İHTİFAZ Darılma, küsme * Bir şeyi nefsine hasretme * Kendini sakınma, muhafaza etme
İHTİFAZ (Bastırarak) Aşağılatma
İHTİKA´ Bir şeyin sağlamlığı, muhkemliği * Dimağ heyecanı
İHTİKAK Hakkını istemek Niza´ etmek Birbirine husumet etmek Hapseylemek * Fık: İki taraftan her birinin haklı olduğunu iddia etmesi
İHTİKAK (Hikke den) Sürtünüp kaşınma
İHTİKAN Kan toplanması Bir uzva kan birikmesi sebebi ile oranın şişip kabarması * Şırınga kullanma
İHTİKAN-I DEM Vücudun bir tarafına kanın hücum etmesi
İHTİKAR Hor ve hakir görmek Hakarete katlanmak
İHTİKÂR Bir şeyi kıymetlensin diye saklamak * Ist: İnsanların veya ehlî hayvanların yiyeceklerine âit şeylerin satış kıymetleri yükselsin diye kırk gün kadar saklamak Böyle yapan kimseye muhtekir denir * Vurgunculuk, bozgunculuk (Bak: Muhtekir)
İHTİKÂREN İhtikâr suretiyle, vurgunculukla
İHTİLA´ Tenha yere veya halvete çekilme * Taze ot koparma, biçme
İHTİLA´ (Kadın) Nikâhı bozdurma Kadın mehrinden vazgeçip veya çok para vererek kocasından boşanması
İHTİLAB Aldatma, kandırma * Aldatılma, kandırılma Hile yapılma
İHTİLAB Süt sağma
İHTİLAC Seğirtme * Çarpıntı, çarpma * Etler gevşeyip büzülme * Havale nöbeti
İHTİLACAT (İhtilâc C) İhtilaclar, çarpıntılar, seğirtmeler
İHTİLACAT-I ASABİYE Asabî çarpıntılar
İHTİLAF (Hulf den) Anlaşmazlık, uyuşmazlık, karışıklık, ikilik * Birisinin halifesi olmak(Eğer denilse: Hadiste $ denilmiş İhtilaf ise, tarafgirliği iktiza ediyor Hem tarafgirlik marazı; mazlum avâmı, zâlim havassın şerrinden kurtarıyor Çünki: Bir kasabanın ve bir köyün havassı ittifak etseler, mazlum avâmı ezerler Tarafgirlik olsa, mazlum bir tarafa iltica eder, kendisini kurtarır Hem, tesadüm-ü efkârdan ve tehâlüf-ü ukulden hakikat tamamiyle tezahür eder Elcevab : Birinci suale deriz ki: Hadisteki ihtilaf ise, müsbet ihtilaftır Yâni: Herbiri kendi mesleğinin tamir ve revacına sa´yeder Başkasının tahrip ve ibtaline değil, belki tekmil ve ıslahına çalışır Amma menfi ihtilaf ise ki; garazkârane, adavetkârane birbirinin tahribine çalışmaktır Hadisin nazarında merduttur Çünki birbiriyle boğuşanlar, müsbet hareket edemezlerİkinci suale deriz ki: Tarafgirlik eğer Hak namına olsa, haklılara melce´ olabilir Fakat şimdiki gibi garazkârâne, nefis hesabına olan tarafgirlik, haksızlara melce´dir ki; onlara nokta-i istinad teşkil eder Çünki garazkârane tarafgirlik eden bir adama şeytan gelse, onun fikrine yardım edip taraftarlık gösterse, o adam o şeytana rahmet okuyacak Eğer mukabil tarafa melek gibi bir adam gelse, ona hâşâ lânet okuyacak derecede bir haksızlık gösterecekÜçüncü suale deriz ki : Hak namına, hakikat hesabına olan tesadüm-ü efkâr ise; meksatta ve esasta ittifak ile beraber, vesailde ihtilaf eder Hakikatın her köşesini izhar edip, hakka ve hakikata hizmet eder Fakat, tarafgirane ve garazkârane firavunlaşmış nefs-i emmare hesabına hodfuruşluk, şöhretperverane bir tarzdaki tesadüm-ü efkârdan bârika-i hakikat değil, belki fitne ateşleri çıkıyor Çünki maksatta ittifak lâzım gelirken, öylelerin efkârının Küre-i Arz´da dahi nokta-i telâkisi bulunmaz Hak namına olmadığı için, nihayetsiz müfritane gider Kabil-i iltiyam olmayan inşikaklara sebebiyet verir Hâl-i âlem buna şahittir M)
İHTİLAF-I DÂR Huk: Mirası bırakan ile vâristen her birinin başka başka ülkeler ahâlisinden olması
İHTİLAF-I DİN Biri müslim, diğeri gayr-ı müslim olmak gibi ayrı dinde bulunmak Din ayrılığı miras almağa mânidir Binaenaleyh gayr-i müslim, müslimin; müslim de gayr-i müslimin mirasına nâil olamaz Fakat müslim olmayan milletler arasında din ayrılığı miras almağa mani değildir
İHTİLAF-I METALİ´ Güneş, ay gibi gök cisimlerinin ufukta doğdukları yerin farklı oluşu
İHTİLAF-I RE´Y Fikir ihtilafı, fikirlerin başka başka olması
İHTİLAF-I RE´Y-İ ÜMMET Ümmetin re´y ayrılığı Halkın fikirlerinin başka başka olması
İHTİLAFAT Anlaşmazlıklar, uyuşmazlıklar İhtilaflar
İHTİLAF-DAR f Huk: Mirasçı ile miras bırakanın ayrı ayrı memleketler halkından olması
İHTİLAK Tıraş etme veya edilme
İHTİLAK Huy ve tabiat edinme * Yalan uydurma
İHTİLAKEN İhtilak suretiyle, yalan uydurarak
İHTİLAKIYYAT Yalanlar, aslı olmayan sözler Uydurma sözler
İHTİLAL (C: İhtilalât) Ayaklanma, devlete isyan Bozukluk, karışıklık * Şerre çalışmak, düzensizlik
İHTİLAL-İ NİZAM Nizamın bozukluğu
İHTİLAL-İ UMÛR İşlerin karışıklığı, işlerin bozukluğu
İHTİLALAT (İhtilâl C) Ayaklanmalar, isyan etmeler, ihtilaller(Bütün ihtilalât ve fesadın aslı ve mâdeni ve bütün ahlâk-ı rezilenin muharrik ve menbaı tek iki kelimedir O iki kelimenin imtizacından bomba gibi küre-i arz patladı Ve izdivacından medeni insanlardan canavarlar doğduBirinci kelime : "Ben tok olsam, başkası açlıktan ölse bana ne!"İkinci kelime: "İstirahatım için zahmet çek; sen çalış, ben yiyeyim"Merhametsiz nefis-perest olan birinci kelime-i gaddâredir ki, âlem-i insanı zelzeleye getirip kıyameti kopmak üzeredir Şu kelimenin ırkını kesecek tek bir devası var ki; o da zekâttır ve zekâtın mükemmili olan sadakadır Ve onun mütemmimi olan karz-ı hasendirHaris, hodgâm, zalim olan ikinci kelimedir ki, beşerin terakkiyatını öyle sarsıyor ki, herc ü merc ateşine atmak üzeredir Şu dahiye-i dehyânın tek bir devası var O da hürmet-i ribadır ve faizin bütün vesailini hayat-ı içtimaiyeden ref´ etmektir Adalet-i Kur´aniye âlem kapısında durup ribaya: "Yasaktır, girmeğe hakkın yoktur" der Beşer bu emri dinlemedi, büyük bir sille yedi, daha müthişini yemeden dinlemeli! M)
İHTİLAM Uyurken cenabet olmak, düş azmak Ergenlik
İHTİLAS (C: İhtilasât) Çalma, sirkat, hırsızlık * Usulca ve elçabukluğu ile aşırma * Bir çeşit ok atma tavrı
İHTİLAS-İ VAKT İşlerin arasında vakit bulabilme
İHTİLASAT (İhtilas C) Hırsızlıklar, çalmalar, sirkatler
İHTİLASKÂR f Çalan, aşıran, hırsızlık yapan
İHTİLASKÂRAN (İhtilaskâr C) Çalanlar, aşıranlar, ihtilas edenler
İHTİLASKÂRANE f Çalıp aşıranlara yakışacak şekilde, hırsızlar gibi
İHTİLAT Karışmak, karışıp görüşmek
İHTİLATGÂH f İhtilat yeri
İHTİMA´ (Himye den) Perhiz * Kaçınma, ictinâb etme * Sığınma, himâyesine girme
İHTİMAL (Haml den) Mümkün olma, belki Olması mümkün görünmek * Kabul eylemek * Yükselip götürmek * İhsana mukabil şükretmek * Kızma ve hiddetlenmekten dolayı yüzünün rengi değişmek
İHTİMAL-İ ZATÎ (Bak: İmkân-ı zatî)
İHTİMALAT (İhtimal C) İhtimaller Olması mümkün olan şeyler
İHTİMALAT-I BAİDE Uzak ihtimaller
İHTİMALAT-I KARİBE Yakın ihtimaller
İHTİMALAT-I KESİRE Pek çok ihtimaller
İHTİMAM Özenmek, fazla dikkat etmek Gayret ve dikkat etmek
İHTİMAM Elem ve kederden uyuyamamak * Perhizkârlık etmek, riyazette bulunmak
İHTİMAM Süpürmek, süpürülmek
İHTİMAM-I BEYT Evi süpürme, temizleme
İHTİMAR (Hamr dan) Mayalanma, ekşiyip mayalanma
İHTİNAC Meyletme, bir tarafa yönelme, dönme
İHTİNAK (Hank dan) Boğazın sıkılıp tıkanmasından dolayı nefes alamama Boğulma
İHTİNÂK-I RAHM Eskiden, rahmin tıkanmasından dolayı olduğu sanılan ve kadınlarda görülen asabî bir hal ve hastalık
İHTİNAN Sünnet olma
İHTİRA´ Evvelce keşfolunmamış, bilinmeyen bir şeyi keşfetmek İcad etmek * Edb: Hiç kimse tarafından kullanılmamış tabirler ve mazmunlar kullanma (Bak: Delil-i ihtira´, İbda´)
İHTİRAB Savaşma, muharebe etme
İHTİRAÎ (C: İhtiraiyyat) İcad ve ihtira ile alâkalı
İHTİRAK Yanmak, tutuşmak, yanıp kül olmak * Koz: Bir gezegenin güneşe yaklaşması
İHTİRA´-KERDE f Eşine rastlanmayan keşif * Yaratılmamış olmak
İHTİRAM Hürmet olunmak, tazim olunmak, hürmet, saygı
İHTİRAMAT (İhtiram C) İhtiramlar, hürmetler, saygılar
İHTİRAMEN Hürmet ederek, saygı göstererek
İHTİRAMKÂR f Saygılı, hürmetkâr
İHTİRAS Aşırı istek sahibi olmak, hırs duymak, şiddetli arzu
İHTİRAS (Hiraset den) Kaçınmak, kendini korumak, muhafaza etmek * Kesmek
İHTİRAS Ekme
İHTİRASAT (İhtiras C) Şiddetli arzu ve istekler İhtiraslar
İHTİRASÎ Korunma, muhafaza olunma, kendini gözetme
İHTİRAZ Sakınmak, çekinmek, kaçınmak
İHTİRAZEN Korunarak, sakınarak, muhafaza olunarak
İHTİRAZÎ Çekinmeye ait, sakınmayla alâkalı
İHTİSAB Hesab sorma, mes´uliyet * İhtisab dâiresinin aldığı vergi * Emr-i bilma´ruf nehy-i an-ilmünker vazifesi, * Ceza * Eskiden belediye işlerine bakan memurun işi ve dâiresi
İHTİSABİYYE İhtisaba (belediyeye) ait vergi
İHTİSAB RESMİ Eskiden belediye varidatı olarak damga, tartı, ölçü, panayır ve pazar vergisi adı altında alınan vergiler ile, hile yapan esnaftan alınan para cezalarının umumi adı
İHTİSAD Hasad etme, biçme
İHTİSAD-I MEZRUAT Ekinlerin biçilmesi
İHTİSAM (Husumet den) Düşmanlık, husumet, muhâsame
İHTİSAR İcmâl etmek Sözün kısaltılması Kısaltmak * Mat: Sadeleştirme, basitleştirme Hesapta bir tenasübü en küçük haddine indirme
İHTİSAREN İhtisar suretiyle, muhtasar olarak, kısaltarak, tafsilâtsız, kısaca
İHTİSAS (Husus dan) Kendine mahsus kılmak Bir kimsenin dünyevi veya uhrevi, Kur´âni, İslâmi, imâni bir mesleğe, fen veya san´ata hasr-ı mesâi etmesi; yalnız onunla meşgul olması (Bu metot insanı muvaffakiyete eriştiren en birinci ve en büyük bir âmildir Bir kimse yaktığı bir meş´aleyi parlatabilmesi ve bâkileştirebilmesi için o meş´alenin, o nurun pervanesi olması gerekir) Zübeyir Gündüzalp (RAleyh)* Gr: Mütekellim veya muhatab zamiri olan mübtedanın haberinin hükmünü bir isme âit (mahsus) kılma Bu isim zamiri tâkibeder(Bir fennin veya bir san´atın medar-ı münakaşa olmuş bir mes´elesinde, o fennin ve o san´atın hâricindeki adamlar ne kadar büyük ve âlim ve san´atkâr da olsalar, sözleri onda geçmez Hükümleri hüccet olmaz; o fennin icmâ-i ulemâsına dâhil sayılmazlar Meselâ; büyük bir mühendisin, bir hastalığın keşfinde ve tedavisinde bir küçük tabib kadar hükmü geçmez Ve bilhassa, maddiyatta çok tevaggul eden ve gittikçe maneviyattan tebaud eden ve nura karşı gabileşen ve kabalaşan ve aklı gözüne inen en büyük bir feylesofun münkirâne sözü maneviyatta nazara alınmaz ve kıymetsizdirAcaba yerde iken arş-ı azamı temaşa eden, hârika bir dehâ-yı kudsî sahibi olan ve doksan sene maneviyatta terakki edip çalışan ve hakaik-i imaniyeyi ilmelyakîn, aynelyakîn hattâ hakkalyakîn suretinde keşfeden Şeyh Geylâni (KS) gibi yüzbinler ehl-i hakikatın ittifak ettikleri tevhidî ve kudsî ve manevî mes´elelerde, maddiyatın en dağınık ve kesretin en cüz´î teferruatına dalan ve sersemleşen ve boğulan feylesofların sözleri kaç para eder ve inkârları ve itirazları, gök gürültüsüne karşı sivrisineğin sesi gibi sönük olmaz mı Ş)
İHTİSAS Hissetmek Sezmek Duymak Duygulanmak Hislenmek
İHTİSASİYYUN İhtisas sâhibi kimseler, mütehassıslar
İHTİSAT İtibar gösterme, rağbet etme
İHTİŞA´ Tam olarak dolma * Yastık veya döşek gibi bir şey edinme
İHTİŞAD Toplanmak, birikmek, yığılmak
İHTİŞAM Debdebe Şanlı görünüş * Etbâ dairesi ve takımının kalabalığı
İHTİŞAR Büyük kafalı olma, koca başlı olma * Toplanma, cem´ olma
İHTİŞAŞ Kuru ot veya saman gibi hayvan yemi biriktirme
İHTİTAB (Hatab dan) Odun toplamak, odun kesmek
İHTİTAB Nikâhla kadın veya kız istemek
İHTİTAF (Hatf dan) Göz kamaştırma * Kapıp götürme, kapma
İHTİTAL Gizli söylenen sözü dinleme Kulak kabartma
İHTİTAM Hitam bulma, sona erme, iş bitme
İHTİTAN (Hitan dan) Sünnet ettirme
İHTİTAT Yukarıdan aşağı indirme
İHTİTAT Sınırlandırma, hududlandırma Hat çekme * Sakal bitme
İHTİVA İçinde bulundurmak, içine almak, hâvi olmak, şâmil olmak Bir şeyi toplamak ve korumak
İHTİYAC Çaresiz kalıp istemek Muhabbetle meyletmek Acz, fakr ve yoksulluk Zaruret hali
İHTİYAC-I MÜBREM Elzem ve zaruri olan ihtiyaç
İHTİYACAT (İhtiyac C) İhtiyaçlar Lüzumlu olan şeyler
İHTİYACAT-I ZARURİYE Zaruri ihtiyaçlar (Ev, yeme, içme, yakma, giyinme vs gibi)
İHTİYAL Gururlanma, enaniyetlenme, kibirlenme
İHTİYAL (Hile den) Hile yapma, aldatma, düzen, oyun etme
İHTİYAL Korkma, havfetme
İHTİYALAT (İhtiyal C) Düzenler, hileler, aldatmalar, oyunlar
İHTİYAN Sözde durmama, emanete hiyanet etme
İHTİYAR Yaşlanmış kimse Yaşlı * Ist: İstek, arzu Razı olmak Katlanmak Seçmek Tensib etmek Seçilmek (Bak: İrade)
İHTİYAR-I CÜZ´Î (İhtiyar-ı cüz´iye) İnsanın küçücük ihtiyarı, iradesi Pek az, zayıf ihtiyar (Bak: Cüz´-i ihtiyarî)
İHTİYAR-I KÜLFET Külfete katlanma
İHTİYAR-I ZAHMET Zahmet ve meşakkate katlanma
İHTİYAR ELDEN GİTMEK Mc: Kendini zaptedememek, hiddet ve gazaba gelmek, irâdeyi kaybetmek
İHTİYARÎ Mecburi olmayan İsteğe bağlı Bir kimsenin isteğine bırakılmış olan
İHTİYARİYAT Yapılması insanın kendi elinde olan şeyler
İHTİYAT Sakınmak İşleri iyi düşünmek Tedbirlilik İşlerde basiret üzere bulunmak Yedek
İHTİYATEN İhtiyat ederek, ilerisini düşünerek
İHTİYAT HAZİNESİ Tar: Savaş ve diğer fevkalâde masraflara karşılık olmak üzere sarayda biriktirilen paralar Gelirleri havass-ı hümayun hâsılatı, ganimetlerin beşte biri ve başka hükümdarlardan gelen hediyelerdi Buna "iç hazine" veya "enderun hazinesi" de denilirdi
İHTİYATÎ İhtiyatla alâkalı Gelecek zamana ait olan
İHTİYATKÂR f İhtiyatlı, ilerisini düşünen
İHTİYATKÂRANE f İhtiyatla, sakınganlıkla
İHTİZA´ Tevazu Gönül alçaklığı Alçak gönüllülük
İHTİZA Ateş yakıp alevlendirme
İHTİZAB (Saç, sakal vsyi) boyama
İHTİZAM Kemer takma, kuşak bağlama
İHTİZAN Birisini işinden alıkoyma * Çocuğu besleme
İHTİZAR (İhtidar) Huzura çıkmak Hâzır olmak * Can çekişmek Hastanın ölüme hazır olması
İHTİZAR Hazer etmek Korunmak Sakınmak
İHTİZAZ Haz duymak Ferahlamak
İHTİZAZ Hafif titremek Deprenmek * Şevk ile meyil ve hareket Harekete geçme * Sallanma, sıçrayıp oynama
İHTİZAZ Alçalma, tezellül
İHTİZAZÎ İhtizaza ait Titremekle alâkalı
İHVAN ( kelimesinin cem´i) Kardeşler Eş, dost * Sâdık arkadaşlar * Aynı mezheb veya tarikata mensub olanlar
İHVAN-I BÂSAFA Mevlevi tabirlerindendir Saf, yani kalbinde gıll u gış bulunmayan kardeşler mânâsınadır
İHVANİYAT Arkadaşlar, eş dost mektubları
İHVE Kardeşler Arkadaşlar
İHYA Diriltmek Yeniden hayata kavuşturmak Canlandırmak Şenlendirmek Uyandırmak * Gece de uyumayıp çalışmak veya ibâdetle vakit geçirmek(İnsan der: "Çürümüş kemikleri kim diriltecek " Sen, de: "Kim onları bidayeten inşâ edip hayat vermiş ise o diriltecek" S) (Bak: Hayat)
İHYA-Yİ EMVAT Ölüleri diriltmek
İHYA-Yİ LEYL Geceyi ibadetle geçirmek
İHYA-Yİ MEVAT İşlenmemiş toprağı, ekin için elverişli bir hâle getirme
İHYA-KERDE f İhya edilmiş Lutfedilmiş Yeniden inşa edilmiş
İHYANEN (Bak: Ahyanen)
İHZA´ Ganimetten pay ayırma * Ayakkabı giydirme
İHZA´ Semirme, yağlanma Semirtme, semirtilme
İHZA´ Rezil ve rüsvay etme Kepâze etme
İHZAK Kahkaha ile gülme Çok gülme
İHZAL Islatma, ıslatılma
İHZAL Şaka ve alay ile çok uğraşma
İHZAN Mahzun etme, hüzünlendirme, keder verme
İHZAR Hazır etmek Hazırlamak * Huzura getirmek Derpiş etmek * Mahkemeye gelmeyenleri cebren getirme müzekkeresi
İHZARAT (İhzar C) Hazırlıklar, hazırlanmalar
İHZAREN Huzura getirerek Birini mahkemeye dâvet ederek * Hazırlayarak, ihzar ederek
İHZARÎ Hazırlık mahiyetinde olan Hazırlayan
İHZARİYE Aleyhine açılan dâva münasebetiyle getirilen şahıslardan, gönderilen mübaşir veya muhzirin masrafı karşılığı olarak tahsil edilen para İhzariyeye mübaşir ve muhzirin at ve araba masrafından başka yemek, içmek gibi şahsî masrafları da ilâve edilirdi * Birinin mahkemeye çağrılması için yazılan yazı
İHZAZ Rahatlandırmak Haz duymak Nasipli olmak Bahtlı
İJEK f Kıvılcım, şerare
|