Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

I-İ Harfi

İKA´ (Vuku´

dan) Vuku buldurmak

Fena bir şey yapmak

Meydana getirmek

Yetiştirmek

Düşürmek

İKÂ´ Dayanma, istinad etme

* Dayanacak bir şey verme

İKAB Şiddetli azab, eziyet, ceza

İK´AD Bir hükümdarın tahta oturtulması

Oturtmak

İKAD Ateş yakma, tutuşturma

İKAD-I KANADİL Kandillerin yakılması

İ´KAD Düğümlemek

Bağlamak

Bend etmek

İKAD Kuvvetlendirme, sağlam kılma

İKAE Kusturma, istifra ettirme

Kusturulma

İKAF (Vakf

dan) Vakfetme, malını vakıf şekline koyma

* Bir işten vaz geçme, durdurma

İKAF Palan

İKAHE Düşmana üstün gelme, galibiyet

İKAL Ayak bağı, ayak köstegi

* Bağ, bend

İKALE Pazarlığı bozma

Her iki tarafın isteğiyle alışveriş mukavelesini bozma

Bir hukuki muamele ile meydana gelen vaziyetin diğer bir hukuki muamele ile eski haline getirilmesi

* Demediği halde "Dedin" diye iddia etme

İKAM Kısırlar, akamete uğrayanlar

İKAME Oturtmak

Mukim olmak

Yerleştirmek

İskân eylemek

Bulundurmak

Meydana koymak

Vücuda getirmek

Dâva açmak

Ayağa kaldırmak

Kıyam etmek

İKAME-İ BEYYİNE Şâhid getirme

İKAME-İ DA´VA Dâvâ açma

İKAMET Bir yerde kalmak

Oturmak

* Müezzinin kamet getirmesi

İKAMETGÂH f

Ev, hane

* İkamet yeri

İKAN İyi ve yakînen bilmek

* Sağlam bir iş

* Yakin hasıl etmek ve edilmek suretiyle bilmek

İKAR Doldurma, doldurulma

İ´KAR Kadının dölyatağını sakatlama

İK´AR Derinletme, derinleştirme

İK´AR-I ÂBÂR Kuyuların derinleştirilmesi

İK´AR-I ENHAR Nehirlerin derinleştirilmesi

İKAZ Uyandırmak

Gafletten kurtarmak

Tenbih

İKBAB Yüzüstü düşme, kapanma

* Bir şeyin üstüne fazla düşme

Olması için aşırı derecede çalışma

İKBAH (Kubh

dan) Fenalık yapma, kötülük etme

İKBAL Bir şeye yönelmek

Teveccüh etmek

Reddetmeyip kabul etmek

Bir şeyi birinin önüne götürmek

Baht açıklığı

Talih

Refah

* İstemek

(Bak: İdbar)
İKBAL-İ BEŞER İnsanın saadeti

İKBALCU f

İkbal ve büyüklük arayan

Onların peşinde olan

İKBALMEND f

Bahtiyar, mutlu, saadetli, talihli

* Refaha, büyük bir makama erişen

İKBALPEREST f

Bir mevki ve makam için hırslı olan

İkbale çok hırs duyan

İKBAR Ulu görme, büyük görme veya görülme

İKBAR Kabre koyma, mezara koyma veya konulma

İKBAR-I MEYYİT Ölünün kabre konulması

Mevtanın gömülmesi

İKDAM Gayret ve sebat ile çalışmak

İlerlemeye gayret etmek

Devamlı çalışmak

İlerlemek

İKDAMAT (İkdam

C

) İlerlemeler

Sürekli çalışmalar

İKDAR (Kudret

den) Kudret verme, kuvvetleştirme, güç kazandırma

Geçimini sağlama

* Birini kayırma

İKDİRAR Bulanma, bulanık olma

İKDİRAR-I MÂ´ Suyun bulanması

İKFA´ Edb: Sesleri birbirine yakın olan harflerle kafiye yapmak

İKFAL Kilitlenmek, kilitlemek, kilit takmak

İKFAL Kefil gösterme, tekellüf ettirme

İKFAR Birisine kâfir demek, kâfir denilmek

İKHAT Kuraklığa uğratma, kıtlığa uğratma

İKİÇİFTE t

Dört kürekli kayık

İKİ DİRHEM BİR ÇEKİRDEK Mc: "Pek süslü" yerine kullanılır bir tabirdir

Osmanlı altını iki dirhem bir çekirdek ağırlığında olduğu için bu tâbir meydana gelmiştir

İKİ ELİ YAKASINDA OLMAK Mecaz yoluyla âhiret gününde birinden hakkını aramak

İKİLİK t

İki kuruş kıymetindeki eski gümüş para

* İki kısımdan meydana gelmiş

* Ayrılık, ihtilâf, ikiye bölünme, iki taraf olma

İKİNDİ DİVANI t

Tanzimattan evvel sadrazamların kendi konaklarında yaptıkları divanlar

Bu divan ikindi namazından sonra toplandığı için bu adı almıştı

Bâb-ı Âlî teşkilâtının ilk şekli olarak Divan-ı Hümayun, muayyen günlerde toplandığı zaman, vezir-i azamlar da divanda bitirilemeyen veya arza lüzum görülmeyen işleri kendi konaklarında salı ve perşembenin haricindeki günlerde hallederlerdi

Sadrazamdan başka hiçbir vezir, ikindi divanı aktedemezdi

(O

T

D

S

)
İKLAB Tersine çevrilme, çevirmek

Tersine döndürmek

İKLAL (Kıllet

den) Azaltma, miktarını indirme

* Az bulma, az görme

İKLİL Hz

Peygamber´in (A

S

M

) Zebur´da geçen bir ismidir

Müzeyyen tâç manâsına da gelir

İKLİM (Bak: Iklim)
İKMAH Buğdayı un yapma

Buğday yetiştirme

* Kafa tutmak, kibir ve azametle karşı gelmek

İKMAL Tamamlamak

Bitirmek

Mükemmelleştirmek

İKMAL-İ NEVAKIS Eksiklikleri tamamlamak

İKMAL-İ NÜSAH Bütün sahifeleri tamam etmek, okuyup bitirmek

İKMAM Ağaçların tomurcuklanması

Çiçek tomurcuğu görünmesi

* Elbiseye yen yapmak

İKMAN Gizleme, saklama, örtme

İKNA´ Kanaat vermek

Râzı etmek

Râzı edilmek

İnandırmak

İnandırılmak

* Ayakta iki tarafa bakmadan durmak

İKNAİYYAT İknâ etmek veya râzı etmek için söylenilen sözler

İKNAİYYAT-I HİTABİYYE Kelâm ilmine ait bir ıstılahtır

Zannî olan aklî delil demektir

Bürhanın aşağı mertebesidir

Aklı, muhalif fikirlerle karışmamış ve bürhanı anlayamayacak kimseler için kullanılır

İsbattan çok ikna vasfı taşır

İKNAN Örtme, saklama, gizleme

İKRA´ Okutmak

"Oku" diye emretmek

* Selâm göndermek

Yakın gelmek

Ziyafet istemek

İKRA Kiraya verme

İKRAB Kederlendirme, hüzün verme

İKRAH İğrenmek

Tiksinmek

Bir işi istemiyerek yapmak

* Birine zorla iş yaptırmak veya muamele yapmak

İKRAH-I GAYR-İ MÜLCÎ Huk: Eskiden döğme ve hapis gibi yalnız keder ve elemi icab ettiren şeylerle vuku bulan ikrah

İKRAH-I MÜLCÎ Huk: Ölüm veya bir uzvun kesilmesi veya bunlara sebep olacak şiddetli döğme ile olan ikrah

İKRAH-I NÂKIS Huk: Dayak ve hapis gibi keder ve elemi gerektiren şeylerden meydana gelen mecburiyet

İKRAHEN İstemiyerek, tiksinerek

Zorlanarak

İKRAM Ağırlamak

Hürmet etmek

Saygı göstermek

* İltifat olarak bir şeyler vermek

* Bağış

* Hesap dışı verilen şey veya yapılan indirme, tenzilât

* Allah´ın lütfu ve ihsanı

(İkramın izharı, yani Allah´ın lütfu ve ihsanı olan ikramın izharı tahdis-i nimettir

İnsanın nefsi, Allah´ın lütfunu kendine isnad etmez

Çünkü kesbinin medhali yoktur

)
İKRAMAT (İkram

C

) İkramlar, hürmetler, bağışlar

İKRAMEN İkram olarak

Ağırlama suretiyle

Hürmet, tazim ve saygı için

İKRAMİYE Hürmet ve mükâfat için verilen para veya hediye

* Memurlara maaş haricinde ve her sene belli bir zamanda verilen para

* Yapılan iyilik karşılığı olarak verilen hediye veya para

* Satıcı tarafından pazarlığın hâricinde olarak müşteriye yahut arada vasıta olana verilen şey

* Bazı teşekkül ve müesseselerin belirli zamanlarda, hisse sahiplerine kur´a çekerek dağıttıkları para

İKRAR Açıktan söylemek

Kabul ve tasdik etmek

Hakkı itiraf etmek

Karar vermek

Mukarrer kılmak

* Fık: Bir kimseye diğerinin kendisinde olan hakkını haber vermek

İKRAR-I MARİZ Ölüm ânında iken edilen ikrar

Vasiyetname

İKRAR Bİ-L KİTABE Bir kimsenin diğer bir kimseye olan borcunu kitabetle yani yazı ile tasdik etmesi

Tabirin mânası yazı ile ikrar´dır

İKRAZ Ödünç vermek

Borç vermek

* Kesip ayırmak

İKRAZAT Borçlar

Borç vermeler

İKSA´ Kasvet

Sıkıntı vermek

Sıkıntı verilmek

İKSA-Yİ KALB Gönül sıkıntısı, iç darlığı

İKSA Giydirmek

Giyecek vermek

İKSA-Yİ EYTAM Yetimlerin giydirilmesi

İKSAD (Kesad

dan) Kesada düşürme, kesatlandırma

İKSAL (Kesel

den) Bezginlik ve bıkkınlık verme

İKSAM Kasem etme, yemin etme, and içme

İKSAM Çok miktarda mal alıp biriktirme

* Kökünü kırma

Hepsini silip süpürme

İKSAR (Kesret

den) Çoğaltma, fazlalaştırma, arttırma

İKSAR-I KELÂM Çok söyleme, sözü uzatma, gevezelik etme

İKSAR Bir şeyi yapmak imkânı varken yapmama

İKSAT Doğruluk ve hakkaniyet gösterme

İKSİR Çok te´sirli, her derde devâ sayılan mevhum cisim

Bir şeyin olmasına veya hastanın iyileşmesine sebeb olan ehemmiyetli madde

* Tıb: Oldukça şekerli ve kolayca alınabilen bir ilâç

* Eski kimyada: (Bazılarının söylediğine göre) kıymetsiz madenleri ve sair şeyleri altuna tebdile ve bütün hastalıkları gidermeye vesile olan ve öyle te´sirli farzedilen ilâç

İKŞİ´RAR Ürperme

Ürkmeden dolayı tüylerin diken diken kalkması ve derinin iğne iğne kabarması

İKTAB (Ketb

den) Yazdırma, dikte ettirme

İKTAM (Ketm

den) Gizleme, saklama

İKTAN Yapıştırma veya yapıştırılma

İKTAT Alçak sesle kulağa fısıldama

İKTIFA Arkasından gitme, ardına düşme, takib

İKTİBAS Bir söz veya yazıyı olduğu gibi veya kısaltarak almak

Birisinden ilmen istifade etmek

İstifade suretiyle almak, alınmak

* Söz arasında Kur´an-ı Kerimden veya Hadis-i Şeriftden veya başka makbul eserlerden bir cümlenin kâmilen veya kısmen az tasarruf ile veya tasarrufsuz alınması

* Ateş almak

* Ödünç almak

İKTİBASAT (İktibas

C

) İktibaslar, aktarmalar

İKTİBASEN İktibas suretiyle

Faydalanma yoluyla alarak

Parça alarak

İKTİDA Uymak, tâbi olmak

Birinin hareketini örnek alarak ona benzemeye çalışmak

İttiba etmek

İKTİDAEN Uyarak, tâbi´ olarak

İKTİDAB Bir şeyi kendisi için kesmek

* Henüz öğretilmemiş deveye binmek

* İrticâlen söz söylemek

* Edb: Şâir, kasidesinden teşbihi keserek maksadına, yani medhettiğinin medhine geçmek

Hüsn-i tahallus (yani: Bir şeyin meydana gelmesine hayali ve güzel bir sebeb göstermek ile olan intikal), en uygunu ve en lâtifi olur

Müelliflerin Emmâ ba´dü, "Bundan sonra" kelimesine iktidab demeleri hamdeleden inkitaa binaendir

Edb

S

)
İKTİDAR Güç, takat

Kudret

Güç yetmek

Yapabilmek

İKTİDAR-I KÂMİN Gizli güç

İKTİDARÎ Güç ve iktidarla alâkalı ve mensub

İKTİFA Fazla istemeyiş

Yeter bulmak

Kâfi görmek

Var olanı yeter saymak

İKTİHAL Göze sürme çekme

İKTİHAL İhtiyarlama, yaşlılanma, kocama

* Saç ve sakala kır düşme

İKTİHAM Hücum ve istilâ eylemek

* Dayanmak

Tahammül etmek

Katlanmak

Güçlükleri yenmek

* Mülâhazasız bir işe başlamak

* Bir şeyi hakir addetmek

İKTİHAMAT (İktihâm

C

) İktihamlar, hücumlar, saldırışlar

* Tahammül etmeler, göğüs germeler

İKTİHAN Kır saçlı ve sakallı olma

İKTİLA´ Kapıp alma, koparma

İKTİMAN Gizlenme, saklanma

İKTİMAN-I SÂRIK Hırsızın gizlenmesi

İKTİNA´ Künyelenme

* Anlaşılmayacak şekilde söyleme

* Gizlenme, saklanma

İKTİNA´ Yığma, biriktirme

* Çalışarak kazanma

* Meslek edinme

* Tuzak kurup avlanma

* İmsak etme

* Sermâye verme

İKTİNAF Bir şeyin etrafını kuşatmak

* Deve için ağıl edinmek

İKTİNAH (Künh

den) Bir işin esâsını, künhünü, kökünü ve gerçeğini anlama

İçyüzüne, derinliğine varma

İKTİNAN Saklanma, gizlenme

İKTİNAN-I NİSVAN Kadınların örtünmesi

İKTİNAS Tuzak kurup avlanma

İKTİRA´ Kurrâ atma, seçme

İKTİRA´ (Kirâ

dan) Kiralama, kira ile tutma

İKTİRAB Tasalı ve gamlı olma

Korkulu ve hüzünlü bulunma

İKTİRAB (Kurb

dan) Yanaşma, yaklaşma, takarrüb

İKTİRAB-I SAAT Kıyamet vaktinin yaklaşması

İKTİRAC Paslanma, küflenme

İKTİRAF Emek çekerek kesb ü kâr eylemek, kazanmak

* Günah kazanmak

İKTİRAH (C

: İktirahat) (Karh

dan) Evvelden hazırlamadan düzgün bir şekilde ve içe doğduğu gibi (şiir veya nutuk) söyleme

İKTİRAN Ulaşmak

Mukarin olmak

Yaklaşmak

Yetişmek

* İki şeyin bir arada gelmesi

İki nimetin aynı anda bulunması gibi

(İktiran tâbirinden anlaşılan: Bir şeyin zahirî sebebiyle o şeyin beraber görünmesidir

Meselâ bir bahçeye su vermek zahirî sebebi ile nebatların büyümesi; veya bir mürşidin irşadiyle hidayete ermenin bir zaman içinde beraber bulunmaları ki, hem zahirî sebeplerin, hem de neticelerin hakiki sahibi ve müessiri ancak Cenab-ı Hak´tır

)(Esbab-ı zâhiriyeyi perestiş edenleri aldatan; iki şeyin beraber gelmesi veya bulunmasıdır ki, "iktiran" tabir edilir, birbirine illet zannetmeleridir

Hem bir şeyin ademi, bir nimetin mâdum olmasına illet olduğundan, tevehhüm eder ki: O şeyin vücudu dahi, o nimetin vücuduna illettir

Şükrünü, minnettarlığını o şeye verir, hataya düşer

Çünki bir nimetin vücudu, o nimetin umum mukaddematına ve şerâitine terettüb eder

Halbuki o nimetin ademi, birtek şartın ademiyle oluyor

Meselâ: Bir bahçeyi sulayan cedvelin deliğini açmıyan adam, o bahçenin kurumasına ve o nimetlerin ademine sebeb ve illet oluyor

Fakat o bahçenin nimetlerinin vücudu, o adamın hizmetinden başka yüzer şeraitin vücuduna tevakkufla beraber, illet-i hakiki olan kudret ve irade-i Rabbaniye ile vücuda gelir: İşte bu mağlatanın ne kadar hatâsı zâhir olduğunu anla ve esbabperestlerin de ne kadar hatâ ettiklerini bil! L

)
İKTİRAN-I KEVAKİB Ast: İki gezegenin zâhiren birbirine yakın bir mevziye gelmeleri veya aynı burçta bulunmaları

İKTİRANÎ KIYAS Man: Neticenin aynı veya nakizı, mukaddemelerinin birisinde bilfiil zikredilmeyen kıyastır

Meselâ: "Her cisim muhdestir"

Ve nakizı olan: "Bazı cisimler muhdes değildir" kaziyeleri, ne birinci ve ne de ikinci mukaddemede hey´et-i mecmuası ile zikredilmiş olmadığından iktirânidir

İKTİRAS Bir işe ehemmiyet verme, bir şeyi mühimseme

* Kederli ve hüzünlü olma

İKTİRAZ (Karz

dan) Borç alma

İKTİSA Giyinmek, giymek

İKTİSA Biriktirme, toplama, yığma

İKTİSA-İ NUKUD Para biriktirme

İKTİSAB Kazanmak

Tahsil etmek

Elde etmek

İKTİSAB-I ŞAN Ü ŞÖHRET Şan ve şöhret kazanma, meşhur olma

İKTİSABAT (İktisab

C

): İktisablar, kazanmalar, elde etmeler ve edinmeler

İKTİSAD Tutum, biriktirme

Her hususta itidal üzere bulunmak

Lüzumundan fazla veya noksan sarfiyattan kaçınmak

* Edb: Beyit veya kasideyi birbirine vasl ile uzatmak

(İktisad ve hıssetin çok farkı var

Tevâzu, nasıl ki ahlâk-ı seyyieden olan tezellülden mânen ayrı ve sureten benzer bir haslet-i memduhadır

Ve vakar, nasıl ki kötü hasletlerden olan tekebbürden mânen ayrı ve sureten benzer bir haslet-i memduhadır

Öyle de: Ahlâk-ı âliye-i Peygamberiyeden olan ve belki kâinattaki nizâm-ı hikmet-i İlâhiyye´nin medarlarından olan iktisad ise, sefillik ve bahillik ve tama´kârlık ve hırsın bir halitası olan hısset ile hiç münasebeti yok

Yalnız, sureten bir benzeyiş var

Bu hakikatı te´yid eden bir vâkıa:Sahabenin abâdile-i seb´a-yı meşhuresinden olan Abdullah İbn-i Ömer Hazretleri ki: Halife-i Resulullah olan Fâruk-u Azam Hazret-i Ömer´in (R

A

) en mühim ve büyük mahdumu ve sahabe âlimlerinin içinde en mümtazlarından olan o zat-ı mübârek çarşı içinde, alış verişte, kırk paralık bir meseleden iktisad için ve ticaretin medarı olan emniyet ve istikameti muhafaza için şiddetli münakaşa etmiş

Bir sahabe ona bakmış

Ruy-i zeminin Halife-i Zişânı olan Hazret-i Ömer´in mahdumunun kırk para için münakaşasını acip bir hısset tevehhüm ederek o imamın arkasına düşüp, ahvâlini anlamak ister

Baktı ki Hazret-i Abdullah hâne-i mübârekine girdi

Kapıda bir fakir adam gördü

Bir parça eğlendi; ayrıldı, gitti

Sonra hanesinin ikinci kapısından çıktı, diğer bir fakiri orada da gördü

Onun yanında da bir parça eğlendi; ayrıldı, gitti

Uzaktan bakan o sahabe merak etti

Gitti o fakirlere sordu: "İmam sizin yanınızda durdu, ne yaptı " Herbirisi dedi: "Bana bir altın verdi

" O sahabe dedi: "Fesübhânallah

Çarşı içinde kırk para için böyle münakaşa etsin de, sonra hanesinde ikiyüz kuruşu kimseye sezdirmeden kemâl-i rıza-yı nefisle versin!" diye düşündü, gitti, Hazret-i Abdullah İbn-i Ömer´i gördü

Dedi: "Ya İmam! Bu müşkülümü hallet

Sen çarşıda böyle yaptın, hanende de şöyle yapmışsın

" Ona cevaben dedi ki: "Çarşıdaki vaziyet iktisattan ve kemâl-i akıldan ve alışverişin esası ve ruhu olan emniyetin, sadâkatın muhafazasından gelmiş bir hâlettir; hısset değildir

Hânemdeki vaziyet kalbin şefkatinden ve ruhun kemalinden gelmiş bir hâlettir

Ne o hıssettir ve ne de bu israftır

"İmam-ı Azam, bu sırra işaret olarak: "Lâ isrâfe fi-l hayri kemâ lâ hayre fi-l isrâfi" demiş

Yani: "Hayırda ve ihsanda (fakat müstahak olanlara) israf olmadığı gibi, israfta da hiçbir hayır yoktur

" L

)(İktisad, lügatta "amelde i´tidal" demektir ki, kasıddan me´huzdur

Çünkü matlubunu iyi tanıyan bir kimse, onu hiç eğilip bükülmeden istikamet üzere kasdeder

Maksudunun mevzi ve mevkiini bilemiyen ise tahayyür içinde kalır

İfrat veya tefrit ile kâh sağa, kâh sola bocalar, çabalar durur

İşte bu sebeple iktisad, maksada müeddi olan amel demek olmuştur

Umur-u maliyedeki iktisadın da esası budur

) (E

T

)
İKTİSADÎ İktisada ait, tutumla alâkalı

Ekonomik

İKTİSADİYAT İktisad bilgisi

İktisad ve tutumla alâkalı olan işler

İKTİSAM (Kısım

dan) Bölüşmek, paylaşmak

İKTİSAR (Kasr

dan) Sözü kısa kesmek

Kısaltmak

İKTİSAR (Kesir

den) Paralamak

Kırılmak

İKTİSAS Birinin izinden, ardından gitmek

* Kısas istemek

İntikam almak

* Kıssa

* Hikâyeyi veya bir haberi doğruca söylemek

İKTİSAS Çekip koparma veya koparılma

İKTİTA´ Almak

Bir şeyin bir kısmını koparıp almak

İKTİTAB Yazılmış olan bir şeyin kopyasını çıkarma, suretini alma

İKTİTAF Edb: Sözün özünü almak

* Ağaçtan meyve toplamak

Toplanma

Toplama

* Bir uğraşma sonucunda faydalanma

İKTİTAF-I ESMAR Meyve toplama

İKTİTAL Birbirini öldürme

İKTİTAM (Ketm

den) Ketmetme, gizleme, saklama

* Sararma

İKTİVA´ Dağlama

Kızgın demirle vücudun bir yerine dağ vurma

İKTİVA´ Kuvvetlenme

İKTİYAD Tutup götürme veya götürülme

İKTİYAD Hile yapma, dalavere ve oyun etme

İKTİYAL Kile veya ölçek ile ölçme

İKTİYAS Benzerini bulma

* Ölçme, kıyas tutma

İKTİZA Lâzım gelme, gerekme

* Lâzım, ihtiyaç

Gerek

* İşe yarama

İKTİZA-Yİ HAL Halin ve durumun gösterdiği lüzum

İKTİZAZ Bozulup buruşma

İKVAL Bir kimsenin, söylemediği halde bir sözü söyledi diye iddia etme

İKZA Azarlama, sövme, hakaret etme

11-04-2012	#10
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi I-İ Harfi İKA´ (Vuku´ dan) Vuku buldurmak Fena bir şey yapmak Meydana getirmek Yetiştirmek Düşürmek İKÂ´ Dayanma, istinad etme * Dayanacak bir şey verme İKAB Şiddetli azab, eziyet, ceza İK´AD Bir hükümdarın tahta oturtulması Oturtmak İKAD Ateş yakma, tutuşturma İKAD-I KANADİL Kandillerin yakılması İ´KAD Düğümlemek Bağlamak Bend etmek İKAD Kuvvetlendirme, sağlam kılma İKAE Kusturma, istifra ettirme Kusturulma İKAF (Vakf dan) Vakfetme, malını vakıf şekline koyma * Bir işten vaz geçme, durdurma İKAF Palan İKAHE Düşmana üstün gelme, galibiyet İKAL Ayak bağı, ayak köstegi * Bağ, bend İKALE Pazarlığı bozma Her iki tarafın isteğiyle alışveriş mukavelesini bozma Bir hukuki muamele ile meydana gelen vaziyetin diğer bir hukuki muamele ile eski haline getirilmesi * Demediği halde "Dedin" diye iddia etme İKAM Kısırlar, akamete uğrayanlar İKAME Oturtmak Mukim olmak Yerleştirmek İskân eylemek Bulundurmak Meydana koymak Vücuda getirmek Dâva açmak Ayağa kaldırmak Kıyam etmek İKAME-İ BEYYİNE Şâhid getirme İKAME-İ DA´VA Dâvâ açma İKAMET Bir yerde kalmak Oturmak * Müezzinin kamet getirmesi İKAMETGÂH f Ev, hane * İkamet yeri İKAN İyi ve yakînen bilmek * Sağlam bir iş * Yakin hasıl etmek ve edilmek suretiyle bilmek İKAR Doldurma, doldurulma İ´KAR Kadının dölyatağını sakatlama İK´AR Derinletme, derinleştirme İK´AR-I ÂBÂR Kuyuların derinleştirilmesi İK´AR-I ENHAR Nehirlerin derinleştirilmesi İKAZ Uyandırmak Gafletten kurtarmak Tenbih İKBAB Yüzüstü düşme, kapanma * Bir şeyin üstüne fazla düşme Olması için aşırı derecede çalışma İKBAH (Kubh dan) Fenalık yapma, kötülük etme İKBAL Bir şeye yönelmek Teveccüh etmek Reddetmeyip kabul etmek Bir şeyi birinin önüne götürmek Baht açıklığı Talih Refah * İstemek (Bak: İdbar) İKBAL-İ BEŞER İnsanın saadeti İKBALCU f İkbal ve büyüklük arayan Onların peşinde olan İKBALMEND f Bahtiyar, mutlu, saadetli, talihli * Refaha, büyük bir makama erişen İKBALPEREST f Bir mevki ve makam için hırslı olan İkbale çok hırs duyan İKBAR Ulu görme, büyük görme veya görülme İKBAR Kabre koyma, mezara koyma veya konulma İKBAR-I MEYYİT Ölünün kabre konulması Mevtanın gömülmesi İKDAM Gayret ve sebat ile çalışmak İlerlemeye gayret etmek Devamlı çalışmak İlerlemek İKDAMAT (İkdam C) İlerlemeler Sürekli çalışmalar İKDAR (Kudret den) Kudret verme, kuvvetleştirme, güç kazandırma Geçimini sağlama * Birini kayırma İKDİRAR Bulanma, bulanık olma İKDİRAR-I MÂ´ Suyun bulanması İKFA´ Edb: Sesleri birbirine yakın olan harflerle kafiye yapmak İKFAL Kilitlenmek, kilitlemek, kilit takmak İKFAL Kefil gösterme, tekellüf ettirme İKFAR Birisine kâfir demek, kâfir denilmek İKHAT Kuraklığa uğratma, kıtlığa uğratma İKİÇİFTE t Dört kürekli kayık İKİ DİRHEM BİR ÇEKİRDEK Mc: "Pek süslü" yerine kullanılır bir tabirdir Osmanlı altını iki dirhem bir çekirdek ağırlığında olduğu için bu tâbir meydana gelmiştir İKİ ELİ YAKASINDA OLMAK Mecaz yoluyla âhiret gününde birinden hakkını aramak İKİLİK t İki kuruş kıymetindeki eski gümüş para * İki kısımdan meydana gelmiş * Ayrılık, ihtilâf, ikiye bölünme, iki taraf olma İKİNDİ DİVANI t Tanzimattan evvel sadrazamların kendi konaklarında yaptıkları divanlar Bu divan ikindi namazından sonra toplandığı için bu adı almıştı Bâb-ı Âlî teşkilâtının ilk şekli olarak Divan-ı Hümayun, muayyen günlerde toplandığı zaman, vezir-i azamlar da divanda bitirilemeyen veya arza lüzum görülmeyen işleri kendi konaklarında salı ve perşembenin haricindeki günlerde hallederlerdi Sadrazamdan başka hiçbir vezir, ikindi divanı aktedemezdi (OTDS) İKLAB Tersine çevrilme, çevirmek Tersine döndürmek İKLAL (Kıllet den) Azaltma, miktarını indirme * Az bulma, az görme İKLİL Hz Peygamber´in (ASM) Zebur´da geçen bir ismidir Müzeyyen tâç manâsına da gelir İKLİM (Bak: Iklim) İKMAH Buğdayı un yapma Buğday yetiştirme * Kafa tutmak, kibir ve azametle karşı gelmek İKMAL Tamamlamak Bitirmek Mükemmelleştirmek İKMAL-İ NEVAKIS Eksiklikleri tamamlamak İKMAL-İ NÜSAH Bütün sahifeleri tamam etmek, okuyup bitirmek İKMAM Ağaçların tomurcuklanması Çiçek tomurcuğu görünmesi * Elbiseye yen yapmak İKMAN Gizleme, saklama, örtme İKNA´ Kanaat vermek Râzı etmek Râzı edilmek İnandırmak İnandırılmak * Ayakta iki tarafa bakmadan durmak İKNAİYYAT İknâ etmek veya râzı etmek için söylenilen sözler İKNAİYYAT-I HİTABİYYE Kelâm ilmine ait bir ıstılahtır Zannî olan aklî delil demektir Bürhanın aşağı mertebesidir Aklı, muhalif fikirlerle karışmamış ve bürhanı anlayamayacak kimseler için kullanılır İsbattan çok ikna vasfı taşır İKNAN Örtme, saklama, gizleme İKRA´ Okutmak "Oku" diye emretmek * Selâm göndermek Yakın gelmek Ziyafet istemek İKRA Kiraya verme İKRAB Kederlendirme, hüzün verme İKRAH İğrenmek Tiksinmek Bir işi istemiyerek yapmak * Birine zorla iş yaptırmak veya muamele yapmak İKRAH-I GAYR-İ MÜLCÎ Huk: Eskiden döğme ve hapis gibi yalnız keder ve elemi icab ettiren şeylerle vuku bulan ikrah İKRAH-I MÜLCÎ Huk: Ölüm veya bir uzvun kesilmesi veya bunlara sebep olacak şiddetli döğme ile olan ikrah İKRAH-I NÂKIS Huk: Dayak ve hapis gibi keder ve elemi gerektiren şeylerden meydana gelen mecburiyet İKRAHEN İstemiyerek, tiksinerek Zorlanarak İKRAM Ağırlamak Hürmet etmek Saygı göstermek * İltifat olarak bir şeyler vermek * Bağış * Hesap dışı verilen şey veya yapılan indirme, tenzilât * Allah´ın lütfu ve ihsanı(İkramın izharı, yani Allah´ın lütfu ve ihsanı olan ikramın izharı tahdis-i nimettir İnsanın nefsi, Allah´ın lütfunu kendine isnad etmez Çünkü kesbinin medhali yoktur) İKRAMAT (İkram C) İkramlar, hürmetler, bağışlar İKRAMEN İkram olarak Ağırlama suretiyle Hürmet, tazim ve saygı için İKRAMİYE Hürmet ve mükâfat için verilen para veya hediye * Memurlara maaş haricinde ve her sene belli bir zamanda verilen para * Yapılan iyilik karşılığı olarak verilen hediye veya para * Satıcı tarafından pazarlığın hâricinde olarak müşteriye yahut arada vasıta olana verilen şey * Bazı teşekkül ve müesseselerin belirli zamanlarda, hisse sahiplerine kur´a çekerek dağıttıkları para İKRAR Açıktan söylemek Kabul ve tasdik etmek Hakkı itiraf etmek Karar vermek Mukarrer kılmak * Fık: Bir kimseye diğerinin kendisinde olan hakkını haber vermek İKRAR-I MARİZ Ölüm ânında iken edilen ikrar Vasiyetname İKRAR Bİ-L KİTABE Bir kimsenin diğer bir kimseye olan borcunu kitabetle yani yazı ile tasdik etmesi Tabirin mânası yazı ile ikrar´dır İKRAZ Ödünç vermek Borç vermek * Kesip ayırmak İKRAZAT Borçlar Borç vermeler İKSA´ Kasvet Sıkıntı vermek Sıkıntı verilmek İKSA-Yİ KALB Gönül sıkıntısı, iç darlığı İKSA Giydirmek Giyecek vermek İKSA-Yİ EYTAM Yetimlerin giydirilmesi İKSAD (Kesad dan) Kesada düşürme, kesatlandırma İKSAL (Kesel den) Bezginlik ve bıkkınlık verme İKSAM Kasem etme, yemin etme, and içme İKSAM Çok miktarda mal alıp biriktirme * Kökünü kırma Hepsini silip süpürme İKSAR (Kesret den) Çoğaltma, fazlalaştırma, arttırma İKSAR-I KELÂM Çok söyleme, sözü uzatma, gevezelik etme İKSAR Bir şeyi yapmak imkânı varken yapmama İKSAT Doğruluk ve hakkaniyet gösterme İKSİR Çok te´sirli, her derde devâ sayılan mevhum cisim Bir şeyin olmasına veya hastanın iyileşmesine sebeb olan ehemmiyetli madde * Tıb: Oldukça şekerli ve kolayca alınabilen bir ilâç * Eski kimyada: (Bazılarının söylediğine göre) kıymetsiz madenleri ve sair şeyleri altuna tebdile ve bütün hastalıkları gidermeye vesile olan ve öyle te´sirli farzedilen ilâç İKŞİ´RAR Ürperme Ürkmeden dolayı tüylerin diken diken kalkması ve derinin iğne iğne kabarması İKTAB (Ketb den) Yazdırma, dikte ettirme İKTAM (Ketm den) Gizleme, saklama İKTAN Yapıştırma veya yapıştırılma İKTAT Alçak sesle kulağa fısıldama İKTIFA Arkasından gitme, ardına düşme, takib İKTİBAS Bir söz veya yazıyı olduğu gibi veya kısaltarak almak Birisinden ilmen istifade etmek İstifade suretiyle almak, alınmak * Söz arasında Kur´an-ı Kerimden veya Hadis-i Şeriftden veya başka makbul eserlerden bir cümlenin kâmilen veya kısmen az tasarruf ile veya tasarrufsuz alınması * Ateş almak * Ödünç almak İKTİBASAT (İktibas C) İktibaslar, aktarmalar İKTİBASEN İktibas suretiyle Faydalanma yoluyla alarak Parça alarak İKTİDA Uymak, tâbi olmak Birinin hareketini örnek alarak ona benzemeye çalışmak İttiba etmek İKTİDAEN Uyarak, tâbi´ olarak İKTİDAB Bir şeyi kendisi için kesmek * Henüz öğretilmemiş deveye binmek * İrticâlen söz söylemek * Edb: Şâir, kasidesinden teşbihi keserek maksadına, yani medhettiğinin medhine geçmek Hüsn-i tahallus (yani: Bir şeyin meydana gelmesine hayali ve güzel bir sebeb göstermek ile olan intikal), en uygunu ve en lâtifi olur Müelliflerin Emmâ ba´dü, "Bundan sonra" kelimesine iktidab demeleri hamdeleden inkitaa binaendir Edb S) İKTİDAR Güç, takat Kudret Güç yetmek Yapabilmek İKTİDAR-I KÂMİN Gizli güç İKTİDARÎ Güç ve iktidarla alâkalı ve mensub İKTİFA Fazla istemeyiş Yeter bulmak Kâfi görmek Var olanı yeter saymak İKTİHAL Göze sürme çekme İKTİHAL İhtiyarlama, yaşlılanma, kocama * Saç ve sakala kır düşme İKTİHAM Hücum ve istilâ eylemek * Dayanmak Tahammül etmek Katlanmak Güçlükleri yenmek * Mülâhazasız bir işe başlamak * Bir şeyi hakir addetmek İKTİHAMAT (İktihâm C) İktihamlar, hücumlar, saldırışlar * Tahammül etmeler, göğüs germeler İKTİHAN Kır saçlı ve sakallı olma İKTİLA´ Kapıp alma, koparma İKTİMAN Gizlenme, saklanma İKTİMAN-I SÂRIK Hırsızın gizlenmesi İKTİNA´ Künyelenme * Anlaşılmayacak şekilde söyleme * Gizlenme, saklanma İKTİNA´ Yığma, biriktirme * Çalışarak kazanma * Meslek edinme * Tuzak kurup avlanma * İmsak etme * Sermâye verme İKTİNAF Bir şeyin etrafını kuşatmak * Deve için ağıl edinmek İKTİNAH (Künh den) Bir işin esâsını, künhünü, kökünü ve gerçeğini anlama İçyüzüne, derinliğine varma İKTİNAN Saklanma, gizlenme İKTİNAN-I NİSVAN Kadınların örtünmesi İKTİNAS Tuzak kurup avlanma İKTİRA´ Kurrâ atma, seçme İKTİRA´ (Kirâ dan) Kiralama, kira ile tutma İKTİRAB Tasalı ve gamlı olma Korkulu ve hüzünlü bulunma İKTİRAB (Kurb dan) Yanaşma, yaklaşma, takarrüb İKTİRAB-I SAAT Kıyamet vaktinin yaklaşması İKTİRAC Paslanma, küflenme İKTİRAF Emek çekerek kesb ü kâr eylemek, kazanmak * Günah kazanmak İKTİRAH (C: İktirahat) (Karh dan) Evvelden hazırlamadan düzgün bir şekilde ve içe doğduğu gibi (şiir veya nutuk) söyleme İKTİRAN Ulaşmak Mukarin olmak Yaklaşmak Yetişmek * İki şeyin bir arada gelmesi İki nimetin aynı anda bulunması gibi (İktiran tâbirinden anlaşılan: Bir şeyin zahirî sebebiyle o şeyin beraber görünmesidir Meselâ bir bahçeye su vermek zahirî sebebi ile nebatların büyümesi; veya bir mürşidin irşadiyle hidayete ermenin bir zaman içinde beraber bulunmaları ki, hem zahirî sebeplerin, hem de neticelerin hakiki sahibi ve müessiri ancak Cenab-ı Hak´tır)(Esbab-ı zâhiriyeyi perestiş edenleri aldatan; iki şeyin beraber gelmesi veya bulunmasıdır ki, "iktiran" tabir edilir, birbirine illet zannetmeleridir Hem bir şeyin ademi, bir nimetin mâdum olmasına illet olduğundan, tevehhüm eder ki: O şeyin vücudu dahi, o nimetin vücuduna illettir Şükrünü, minnettarlığını o şeye verir, hataya düşer Çünki bir nimetin vücudu, o nimetin umum mukaddematına ve şerâitine terettüb eder Halbuki o nimetin ademi, birtek şartın ademiyle oluyor Meselâ: Bir bahçeyi sulayan cedvelin deliğini açmıyan adam, o bahçenin kurumasına ve o nimetlerin ademine sebeb ve illet oluyor Fakat o bahçenin nimetlerinin vücudu, o adamın hizmetinden başka yüzer şeraitin vücuduna tevakkufla beraber, illet-i hakiki olan kudret ve irade-i Rabbaniye ile vücuda gelir: İşte bu mağlatanın ne kadar hatâsı zâhir olduğunu anla ve esbabperestlerin de ne kadar hatâ ettiklerini bil! L) İKTİRAN-I KEVAKİB Ast: İki gezegenin zâhiren birbirine yakın bir mevziye gelmeleri veya aynı burçta bulunmaları İKTİRANÎ KIYAS Man: Neticenin aynı veya nakizı, mukaddemelerinin birisinde bilfiil zikredilmeyen kıyastır Meselâ: "Her cisim muhdestir" Ve nakizı olan: "Bazı cisimler muhdes değildir" kaziyeleri, ne birinci ve ne de ikinci mukaddemede hey´et-i mecmuası ile zikredilmiş olmadığından iktirânidir İKTİRAS Bir işe ehemmiyet verme, bir şeyi mühimseme * Kederli ve hüzünlü olma İKTİRAZ (Karz dan) Borç alma İKTİSA Giyinmek, giymek İKTİSA Biriktirme, toplama, yığma İKTİSA-İ NUKUD Para biriktirme İKTİSAB Kazanmak Tahsil etmek Elde etmek İKTİSAB-I ŞAN Ü ŞÖHRET Şan ve şöhret kazanma, meşhur olma İKTİSABAT (İktisab C): İktisablar, kazanmalar, elde etmeler ve edinmeler İKTİSAD Tutum, biriktirme Her hususta itidal üzere bulunmak Lüzumundan fazla veya noksan sarfiyattan kaçınmak * Edb: Beyit veya kasideyi birbirine vasl ile uzatmak(İktisad ve hıssetin çok farkı var Tevâzu, nasıl ki ahlâk-ı seyyieden olan tezellülden mânen ayrı ve sureten benzer bir haslet-i memduhadır Ve vakar, nasıl ki kötü hasletlerden olan tekebbürden mânen ayrı ve sureten benzer bir haslet-i memduhadır Öyle de: Ahlâk-ı âliye-i Peygamberiyeden olan ve belki kâinattaki nizâm-ı hikmet-i İlâhiyye´nin medarlarından olan iktisad ise, sefillik ve bahillik ve tama´kârlık ve hırsın bir halitası olan hısset ile hiç münasebeti yok Yalnız, sureten bir benzeyiş var Bu hakikatı te´yid eden bir vâkıa:Sahabenin abâdile-i seb´a-yı meşhuresinden olan Abdullah İbn-i Ömer Hazretleri ki: Halife-i Resulullah olan Fâruk-u Azam Hazret-i Ömer´in (RA) en mühim ve büyük mahdumu ve sahabe âlimlerinin içinde en mümtazlarından olan o zat-ı mübârek çarşı içinde, alış verişte, kırk paralık bir meseleden iktisad için ve ticaretin medarı olan emniyet ve istikameti muhafaza için şiddetli münakaşa etmiş Bir sahabe ona bakmış Ruy-i zeminin Halife-i Zişânı olan Hazret-i Ömer´in mahdumunun kırk para için münakaşasını acip bir hısset tevehhüm ederek o imamın arkasına düşüp, ahvâlini anlamak ister Baktı ki Hazret-i Abdullah hâne-i mübârekine girdi Kapıda bir fakir adam gördü Bir parça eğlendi; ayrıldı, gitti Sonra hanesinin ikinci kapısından çıktı, diğer bir fakiri orada da gördü Onun yanında da bir parça eğlendi; ayrıldı, gitti Uzaktan bakan o sahabe merak etti Gitti o fakirlere sordu: "İmam sizin yanınızda durdu, ne yaptı " Herbirisi dedi: "Bana bir altın verdi" O sahabe dedi: "Fesübhânallah Çarşı içinde kırk para için böyle münakaşa etsin de, sonra hanesinde ikiyüz kuruşu kimseye sezdirmeden kemâl-i rıza-yı nefisle versin!" diye düşündü, gitti, Hazret-i Abdullah İbn-i Ömer´i gördü Dedi: "Ya İmam! Bu müşkülümü hallet Sen çarşıda böyle yaptın, hanende de şöyle yapmışsın" Ona cevaben dedi ki: "Çarşıdaki vaziyet iktisattan ve kemâl-i akıldan ve alışverişin esası ve ruhu olan emniyetin, sadâkatın muhafazasından gelmiş bir hâlettir; hısset değildir Hânemdeki vaziyet kalbin şefkatinden ve ruhun kemalinden gelmiş bir hâlettir Ne o hıssettir ve ne de bu israftır"İmam-ı Azam, bu sırra işaret olarak: "Lâ isrâfe fi-l hayri kemâ lâ hayre fi-l isrâfi" demiş Yani: "Hayırda ve ihsanda (fakat müstahak olanlara) israf olmadığı gibi, israfta da hiçbir hayır yoktur" L)(İktisad, lügatta "amelde i´tidal" demektir ki, kasıddan me´huzdur Çünkü matlubunu iyi tanıyan bir kimse, onu hiç eğilip bükülmeden istikamet üzere kasdeder Maksudunun mevzi ve mevkiini bilemiyen ise tahayyür içinde kalır İfrat veya tefrit ile kâh sağa, kâh sola bocalar, çabalar durur İşte bu sebeple iktisad, maksada müeddi olan amel demek olmuştur Umur-u maliyedeki iktisadın da esası budur) (ET) İKTİSADÎ İktisada ait, tutumla alâkalı Ekonomik İKTİSADİYAT İktisad bilgisi İktisad ve tutumla alâkalı olan işler İKTİSAM (Kısım dan) Bölüşmek, paylaşmak İKTİSAR (Kasr dan) Sözü kısa kesmek Kısaltmak İKTİSAR (Kesir den) Paralamak Kırılmak İKTİSAS Birinin izinden, ardından gitmek * Kısas istemek İntikam almak * Kıssa * Hikâyeyi veya bir haberi doğruca söylemek İKTİSAS Çekip koparma veya koparılma İKTİTA´ Almak Bir şeyin bir kısmını koparıp almak İKTİTAB Yazılmış olan bir şeyin kopyasını çıkarma, suretini alma İKTİTAF Edb: Sözün özünü almak * Ağaçtan meyve toplamak Toplanma Toplama * Bir uğraşma sonucunda faydalanma İKTİTAF-I ESMAR Meyve toplama İKTİTAL Birbirini öldürme İKTİTAM (Ketm den) Ketmetme, gizleme, saklama * Sararma İKTİVA´ Dağlama Kızgın demirle vücudun bir yerine dağ vurma İKTİVA´ Kuvvetlenme İKTİYAD Tutup götürme veya götürülme İKTİYAD Hile yapma, dalavere ve oyun etme İKTİYAL Kile veya ölçek ile ölçme İKTİYAS Benzerini bulma * Ölçme, kıyas tutma İKTİZA Lâzım gelme, gerekme * Lâzım, ihtiyaç Gerek * İşe yarama İKTİZA-Yİ HAL Halin ve durumun gösterdiği lüzum İKTİZAZ Bozulup buruşma İKVAL Bir kimsenin, söylemediği halde bir sözü söyledi diye iddia etme İKZA Azarlama, sövme, hakaret etme