Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

I-İ Harfi

İLA Son, nihâyet, dek, değin,

ye,

ye kadar (mânâlarına gelir, harf-i cerdir

)
İ´LA (Ulüv

den) Yükseltmek

Bir şeyin yukarısına çıkmak

Yukarı kaldırmak

Şânını yüceltmek

Şöhretini artırmak

İ´LA-YI KELİMETULLAH Allah kelâmının, İslâmiyetin ulviyetini ve hakikatlarının kıymetini bildirmek ve yaymak

Hakaik-ı Kur´âniye ve imâniyenin neşir ve tâmimine cehd ile çalışmak

(Bu zamanda her bir mü´min i´lâ-yı Kelimetullah ile mükelleftir

H

)(Eskiden beri i´lâ-yı Kelimetullah ve beka-yı istiklâliyet-i İslâm için farz-ı kifâye-i cihadı deruhde ile, kendini yek-vücud olan Alem-i İslâma fedaya vazifedâr ve hilâfete bayrakdar görmüş olan bu devlet-i İslâmiyenin felâketi; Alem-i İslâmın saâdet-i müstakbelesiyle telâfi edilecektir

Zira şu musibet, mâye-i hayatımız ve âb-ı hayatımız olan uhuvvet-i İslâmiyenin inkişaf ve ihtizazını harikulâde ta´cil etti

R

N

)
İLA´ Çok istekli ve tâlib kılma, haris etme

İLA´ Sıkıntı ve derde uğramak

* Karısına yaklaşmamak için erkeğin yemin etmesi

İLÂ-ÂHİR Sona kadar, diğerleri de böyledir ve başkaları

(manalarına gelir

)
İL´AB Oynatma, oynatılma

İLAC İçeri sokma, idhal etme, girdirme

İLAC Derde devâ olan şey

Hastayı veya yaralıyı iyi etmek için içmek veya sürmek üzere verilen şey

* Devâ, mualece

* Mc: Tedbir, çare, tavsiye, derman

* Hastaya bakma, iyi olmasına çalışma

İLAC NÂ-PEZİR f

Tedavisi mümkün olmayan, ilâç kabul etmeyen

* İmkânsız, çaresiz

İLAC-PEZİR f

Çaresi bulunabilen

* Tedavi edilebilen, ilâç kabul eden

İLAD (Veladet

den) Doğurma, tevlid etme

* Doğurtma

İLAF Ülfet etmek

Alıştırmak

Ülfet ettirmek

* Bir adedi bine çıkarmak

İ´LAF (Alef

den) Hayvana yem verme

İLAH Kendine ibadet edilen, Allah (C

C

) Her şeyden çok sevilen, tâzim ve tesbih edilen Allah Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri

(Eğer her şey Cenab-ı Hakk´a isnad edilmezse, bir an-ı vâhidde, gayr-ı mütenahî ilahların isbatı lâzım gelir; ve bütün zerrat-ı kâinattan daha çok olan şu ilahların herbirisi, bütün ilahlara hem zıd hem misil olması lâzım geliyor

Ve aynı zamanda, herbirisi, bütün kâinata elini uzatmış tasarrufatta bulunuyor gibi bir vaziyet alması lâzım gelir

Meselâ: Bal arısının bir ferdini yaratan bir kudretin hükmü bütün kâinata câri ve nâfiz olması lâzımdır

Zira o bal arısı, kâinatın unsurlarına nümunedir; eczasını kâinattan alıyor

Halbuki, vücud sahasında mahal ve makam, yalnız ve yalnız Vacib-ül Ehad´a mahsustur

Eğer eşya kendi nefislerine isnad edilirse, herbir zerreye bir uluhiyet lâzımdır

Meselâ: Ayasofya´nın bânisi inkâr edildiği takdirde, herbir taşı bir Mimar Sinan olması lâzım geliyor

Öyle ise, kâinatın Sânia olan delâleti, kendi nefsine olan delâletinden daha vâzıh, daha zâhir, daha evlâdır

M

N

)
İLAH Arabçadaki "ilâ âhir" kelimesinin kısaltılmışı

"Sonuna kadar, böylece devam eder" demektir

İLAHE Müşriklerin kadın heykeli şeklindeki putları

Bâtıl mâbud

İLAHÎ Cenâb-ı Hak ile alâkalı, Allah´a dâir

Cenab-ı Hakk´a aid ve müteallik

* Ey Allahım, ey İlâhım! (meâlinde duâ içinde söylenir)

* Edb: Tasavvufî şairler tarafından dinî ve İlâhî fikirleri havi olmak üzere yazılmış olan ve makamla okunan şiirler

İLAHİYAT Hikmet ilminin dinden ve sadece Cenab-ı Hak´tan bahseden kısmı

Filozoflarca fikir olarak ileri sürülen dine dâir nazariyeler, düşünceler

İLAHİYYUN İlâhiyatçılar

* Fls: Sadece Allah´ın varlığından bahseden filozoflar

Sadece akıllarına güvenerek Cenab-ı Hak´tan bahseden bir kısım filozoflar

(Bak: Feylesof)
İ´LAK (Alak

dan) Sülük yapıştırmak

İ´LAL Harf-i illetlerin kolaylık için başka harfe değiştirilmesine denir

( ) nin ( ) olduğu gibi

İLALLAH-İL MÜŞTEKA Şikâyet Allah´adır

Allaha şikâyet edilir

İ´LAM Bildirmek

Belli etmek

Anlatmak

* Mahkeme hükmünü bildiren resmi karar yazısı

İLAM Elem vermek

Rencide etmek

* Düğün yemeği

İ´LAMAT (İ´lam

C

) Bir dâvânın mahkemece nasıl bir hükme bağlandığını gösteren resmî vesikalar

İ´LAMAT-I NİZAMİYE Huk: Nizamiye mahkemelerinden çıkan ilâmlar

İ´LAMAT-I ŞER´İYE Huk: Şer´iye mahkemelerinden nafaka, nikâh vs

ye dâir verilen i´lâmlar

İ´LAMAT-I ŞER´İYE MÜMEYYİZİ Şeyh-ül İslâm kapısındaki fetvahanenin üç kaleminden biri olan "İlâmat Odası"nın başındaki memurun ünvanı idi

Kadılar tarafından verilen ilâmları tetkik vazifesiyle mükellef olduğu için, bu memuriyete, ulemadan tanınmış olanlar tâyin edilirdi

(O

T

D

S

)
İ´LAN (İLÂN) Belli etmek

Yaymak

Herkese duyurmak

* Gazetelerde veya sokaklarda duvarlara kâğıt yapıştırarak ticari bir iş, bir adres veya başka bir şeyi herkese bildirme

* Açığa vurma, yayma, meydana çıkarma

İLÂN-I HARB Savaş açma

Harb ilân etme

İLÂN-I İFLÂS Tüccarın işinde güçsüzlüğünü yani iflâs ettiğini resmî olarak söyleyip açığa vurması

İLÂN-I TEKVİNÎ Umumi âfetler ve gök taşları düşmesi gibi Cenab-ı Hakk´ın tekvinî âyetleri ve ibretli hâdiseleri ile hakaik ve hikmet-i İlâhiyesini ilân edip bildirmesi

İ´LANAT İlânlar

İLANE Yumuşatmak

İ´LANEN İlân ederek, ilân yoluyla

İLA-NİHAYE Sona kadar, nihayete kadar

Böylece devam eder

İ´LANNAME f

İçinde ilân yazılı olan kâğıt

* Bir hususun herkese ilân edilmesi için hükümetçe hazırlanıp bastırılan resmi kâğıt

İLAS Kinâyeli ve iğneleyici sözler söyleme

İLAVAT (İlâve

C

) İlâveler, ekler, katmalar

İLAVE (C

: İlâvât) Katma, ek yapma, arttırma, zam

* Bir kitabın sonuna gerek yazarı ve gerek başkası tarafından sonradan eklenen kısım

Zeyil

* Bir gazetenin çıkardığı sayıdan başka ona ek olarak ve ayrıca çıkardığı sayı

* İmzadan sonra mektubun altına yazılan şey

İLÂVETEN İlâve olarak, ekliyerek, katarak, arttırarak

İLA-YEVM-İL KIYAME Kıyamete kadar

İLBAD Yamama, yırtıkları kapatma

* Yapıştırma veya yapıştırılma

İLBAS (Lebs

den) Giydirme veya giydirilme

* Örtme yahut örtülme

İLBAS-I HIRKA Bir tarikata intisab ile mutad olan menzilleri geçerek irşad mertebesine yükselenlere, şeyhlerinden gördükleri yolda başkalarını irşad ile izin verme salâhiyetini ihtiva eden "İcazetname: hilâfetname" verme

İLBAS-I HİL´AT Hil´at giydirmek

(Üst elbisesi demek olan hil´at; padişahlar ile sadrazam ve vezirler tarafından memurlarla, âyân ve eşrâfa, taltif makamında giydirilirdi

Sonradan bunun yerine rütbe ve nişan verilmeğe başlanmıştır

) (O

T

D

S

)
İLBAS Durdurma, mâni olma, alıkoyma

İLCA´ Mecbur etme

Zorlama

Muztar kılma

* Tefviz eyleme

İLCAAT Zorlamalar

* Lüzumlu şeyler

İLCAAT-I ZAMAN Zamanın zorlamaları ve mecburiyetleri

Yaşanılan zaman içinde meydana gelmiş bazı sebeplerin neticesi olarak karşılanan mecburiyetler

İLCAC Feryad etme, bağırma

İLCAM Gemleme, gem takma

Gemlenme

İLÇE t

İdarî bakımdan vilâyetten sonra gelen yer

Kaza

Kaymakamlık

İLEL (İllet

C

) İlletler

Esaslar

Temeller

Sebebler

* Sakatlıklar

Hastalıklar

İLEL-İ MUHTELİFE Türlü illetler ve sebepler, çeşitli hastalıklar

İLEL-İ MÜSTEVLİYE Tıb: Salgın hastalıklar

İLEL-İ MÜTESELSİLE Zincir gibi birbirine bağlı olup devam eden sebepler, illetler

İLEL-İ SÂRİYE Tıb: Bulaşıcı hastalıklar

Sâri illetler

İLE-L-AN Şimdiye kadar, bu âna kadar

İLE-L-EBED Ebede kadar

Nihayetsiz

İLEL Ü EMRAZ Hastalıklar ve sakatlıklar

İ´LEM ( $ masdarından emirdir

) "Bil!" mânasına gelir

İLEYH Ona

(Erkek olan tek kimse için)
İLEYHA Ona

(Kadın olan tek kimse için)
İLEYHİM Onlara

(Erkek olan çok kişi için söylenir

)
İLEYHİMA Onlara

(Erkek olan iki kişi için söylenir)
İLEYHİNNE Onlara

(Kadın olan çok kişi için söylenir

)
İLGA Kaldırmak

Hükümsüz bırakmak

Lağvetmek

Bâtıl eylemek

İLGAZ (Lugaz

dan) Sözde maksadı gizleme

İLH "İlâ âhir" sözünün kısaltılmışı

İLHA´ Boş şeylerle meşgul etmek

Gaflet

İLHAB Tutuşturma, alevlendirme

* İltihaplandırma, şişirip kızartma

İLHAD Dinden çıkmak

Dinsizlik

Dinden dönmek

Allahın varlığına, birliğine inanmamak

İmânsızlık

İLHAD Zulüm yapma, eziyet etme

İLHAF İstemekle ısrar etme, zorlama

İLHAH Zorlamak

Israr etmek

Bir şeyin kabulü için son derece üstüne düşmek

İLHAHAT (İlhah

C

) Direnmeler, zorlamalar

İLHAK İlâve etmek, eklemek

Katmak

İLHAM Allah tarafından kalbe gelen mâna

(İlhamın ekserisi vasıtasız olarak kalbe gelir

İlhamın en cüz´îsi ve basiti hayvanat ilhamıdır

Sonra avâm-ı nâsın ilhamatıdır

Sonra melâikenin ilhamatıdır, sonra evliya ilhamatıdır, sonra melâike-i izam ilhamatıdır

S

) (Bak: Vahiy)(İlham, aslında bir şeyi bir defada yutmak mânasına "lehm" den if´al olup, lahzada yutturmak mânasınadır

E

T

)
İLHAM Söverek ve hakaret ederek onur kırma

İLHAMAT İlhamlar

Allah tarafından kalbe gelen mânalar

İLHAMÎ İlham ile elde edilen ve nâil olunan

İlham ile alâkalı

* Erkek adı

İLHAN Tar: Cengizlilerin İran kolunun Hülâgu hanedanının hükümdarlarına verilen ünvan

İLHANÎ İlhanlık

İlhanla alâkalı

İlhanın idare ettiği devlet şekli, imparatorluk

Bu idareye bağlı memleketler

İlhan olma hâli

İLHANLILAR İlhanlılar hanedanı ve bu hanedanın idare ettiği XIII

asrın sonu ve XIV

asrın ilk yarısında yaşayan bir yakındoğu imparatorluğu

İLHAZ Yan bakışla bakma

İLİK t

Elbisenin düğme geçmeye mahsus deliği

* Kemiğin içinde bulunan madde

İLİM (Bak: İlm)
İLKA´ Koymak, bırakmak

Terk etmek

Öne atmak

İLKAAT Zararlı sözlerle şaşırtmak

* Bırakmalar, terk etmeler

İLKAH Döllenmek

Döllemek

Gebe bırakmak

Aşılamak

* Tıb: İki ayrı cins hücrenin birleşmesi

İLKAHAT (İlkah

C

) İlkahlar, döllemeler, gebe bırakmalar

İLKAM Yutturma, boğazından geçirtme

İLKAN Çabuk ezberleme

İLKBAHAR t

Mart, nisan ve mayıs aylarını içine alan mevsim

İLKE (Bak: Unsur - Umde - Mebde´)
İLKEL (Bak: İbtidâi)
İLKTEŞRİN Ekim ayı

Teşrin-i evvel

İLL Keskinlik veya parlaklık mânasından alınmış olup; feryat, yemin, ahid ve karâbet mânalarına gelir

İbrânice "il", ilâh demek olduğu da söylenmiştir

(E

T

)
İLLÂ (İstisnâ edatıdır) Maadâ, olmadığı suretle, alel-husus, mutlaka, illâ, meğer, aksi hâlde, ne olursa olsun, bâhusus, ancak (gibi mânalara gelir)

İLLÂHU Ancak O

Allah (C

C

)
İLLE (İllet) Esas sebeb

Vesile

* Hastalık, maraz, dert, sakatlık

Mûcib, maksad, gaye

(

Göz ile görünmeyen bir mikrob, bir hayvancık, küçüklüğüyle beraber pek ince ve garib bir makine-i İlâhiyeyi hâvidir

O makina mümkinattan olduğundan vücud ve ademi mütesavidir

İlletsiz vücuda gelmesi muhaldir

O makinenin bir illetten vücuda geldiği zaruridir

İ

)
İLLE-İ GAİYE Elde edilmesi için çalışılan gaye, maksad ve netice

Vazifeye terettüb eden maslahat, fayda, semere, iş

İLLE-İ IZTIRARÎ Kabul edilmesi mecburi görülen sebeb

İLLET-İ TÂMME Herhangi bir şeyin var olması için lâzım gelen sebeblerin tamamı

Bu sebebler var olunca neticesinin vücuda gelmesi bizzarure ve bilvücub iktiza eder

İLLÎ Sebebe ait

Neden ve sebeple alâkalı

İLLİYET Sebeb ile alâkalı

Esas sebeble alâkadarlık

Sebeb arayış

İLLİYYE (Ulliyye) En şerefli, yüksek

İLLİYYUN (İlliyyîn) (Aliyyu

C

) Cennetin en yüksek tabakası

Ahirete giden tam kâmil mü´minlerin yeri

Hafaza meleklerinin divanları ismidir ki, salihlerin amelleri oraya yükseltilir

Ahirette yüksek dereceye, dergâh-ı rızâya en yakın olan derecedir

İLLİZYON Lât

Cisimleri yanlış idrak etme

Meselâ su borusunu yılan gibi görme

İLM (İlim) Okumakla veya görmek ve dinlemekle veya ihsan-ı Hak´la elde edilen malumat

Bilmek

İdrak etmek

(İlim, hakikatı bilmekten ibarettir

İlim, marifetten daha umumidir

Marifet, tefekkürle bilmek mânasına olmakla beraber, Cenab-ı Hakk´a nisbeti câiz olmaz

Gerek huzurî olsun (ilm-i İlâhî gibi) ve gerek husulî olsun (ilm-i ibad gibi) ve vech-i dikkat üzere bilmeye de denir

Şuur, fıtnat gibi

İlmin zıddı "cehil"dir

Marifetin zıddı ise "inkâr"dır

) * İlm-i Kelâm´da: İlim; bilmek, idrak etmek sıfatıdır

Cenab-ı Hak ilim sıfatı ile de muttasıftır

O´nun ilmi, mahlukatın ilmi gibi basit ve mahdut olmayıp, bütün kâinatı muhittir

Hiç bir şey onun ilminden gizlenemez ve haricinde kalamaz

Allah´ın ilmi mutlaktır

Allah, Alîm-i Mutlak´tır

İlim mâluma tâbidir

Yani: İlim sıfatı varlıkları icad etmez ve hâdiseleri meydana getirmez

Belki, varlıkları ve hâdiseleri bilmekle ilim olur

Cenab-ı Hak ilmi ile, olmuş ve olacak herşeyi ezelî ve ebedî olarak bilir

Böylece o eşya, ilm-i İlâhîde bilinmesiyle vücud-u ilmîye mazhardır

Fakat maddî vücutlarının icadı, kudret-i İlâhiyeye istinad eder

Yani mahlukatın maddî vücudunu ilim icad etmez, kudret icad eder

Bu itibarla malumun yani mahlukun icadı, ilme değil, kudrete tâbidir

(Bak: İrfan, Ulum)
İLM-İ ÂDÂB Yemek, içmek, yatıp kalkmak, giyinmek, sefer gibi hâllere dair hadisler için, ilm-i hadis istılâhında kullanılan tâbirdir

İLM-İ AHBÂR (Bak: İlm-i hadis)
İLM-İ AHLÂK Ahlâk bilgisi

İLM-İ AHVÂL-İ CEVV Meteoroloji

İLM-İ ARZ (İlm-ül arz) Yer bilimi

Jeoloji

İLM-İ ÂSÂR (Bak: İlm-i hadis)
İLM-İ BEDEN (İlm-ül ebdân) Hekimlik bilgisi, tabâbet

İLM-İ BEDİ´ İlm-i beyânın üç bölümünden üçüncü bölümüdür ki, bediiyat da denir

Muktezâ-yı hâle uygun bir kelâmın lâfız ve mânâ bakımından daha da güzelleştirilmesinin kaidelerinden bahseder

Bu kaidelere Edebî San´atlar da denir

Her şeyin güzellik cihetlerinden bilhassa Arabi terkiblerden bahseder, kelâmın güzelliğini ve muktezâ-yı hâle mutabakatını ve vuzuh-u delâletini işitmeğe ve ruha mülâyim ve hoş gelecek surette intisak, insicam, tertib ve intizamını bildiren usul ve kaidelerin ilmidir

Cemi olarak hepsine ulum-u bedi´a dendiği gibi, İlm-i bedi´ diye de söylenir

İki kısma ayrılır

1- Muhassınât-ı mâneviye : Kelâmın mânâsına ait san´atlar

Tevriye, hüsn-ü ta´lil, üslub-u hakim

gibi

2- Muhassınât-ı lâfziyye : Kelâmın lâfzına ait san´atlar

Seci´, cinas gibi

(Bak: Bedi´)
İLM-İ BELÂGAT Edb: Güzel söz söyleme veya yazmayı öğreten ilim

Edebiyatın bir şubesi

İLM-İ BEYAN Belâgat ilminin, yâni edebiyatın, hakikat, teşbih, istiâre, mecaz, kinaye kısımlarından bahseden ilim dalıdır

İLM-İ CİFİR Harflerin sayı değerlerinden mânâ çıkararak elde edilen ilim

(Bak: Ebced)
İLM-İ FİTEN Asr-ı saadetten sonra zuhur eden hâdiselere, fitnelere dâir olan hadis-i şeriflere, ehl-i hadis ıstılahında İlm-i Fiten denilmektedir

İLM-İ HADİS (İlm-i Rivayet - İlm-i Ahbâr - İlm-i Âsâr) Resulüllah´ın (A

S

M

) akvâli (sözleri), ef´ali ve hallerine dâir ilimdir

Ehl-i hadis ıstılahında; tarihe ve siyere dâir hadis-i şeriflere bazan İlm-i Hadis-ül Halk, bazan da Sîre (Sîret) tabir edilir

(Bak: Hadis)
İLM-İ HÂL İbadet usullerini, din kaidelerini bildiren kitap

İLM-İ HESAB Hesap bilgisi, aritmetik, matematik

İLM-İ HEY´ET Gökler ve yıldızlar ilmi

Astronomi

İLM-İ HURUF Gr: Harflerden mâna çıkarıp tefsir etmek ilmi

(Ebced hesabında olduğu gibi)
İLM-İ İCTİMAÎ İçtimaî hayat ilmi

Toplu yaşayış ve cemiyet bilgisi

Sosyoloji

İLM-İ KELÂM Cenab-ı Hakk´ın zât ve sıfatlarından ve nübüvvet ve itikada ait mes´elelerinden İslâmî esaslar dairesinde bahseden ilim

Usul-üd din de denir

Bu hususlara çalışan İslâm allâmelerine "Mütekellimîn" denir

İLM-İ KIRAAT Usul ve kaidesine uygun olarak Kur´an-ı Kerimin okunması ilmi

Bak: (Kıraat) ve (Kıraat-ı seb´a) ve (Fenn-i kıraat)
İLM-İ LEDÜN (Bak: Ledün)
İLM-İ MEVALİD Tabiat, eşya ilmi

Hayvanat, nebatât ve maddelerine ait ilim

İLM-İ NÜCUM (İLM-İ TENCİM) İlm-i Ahkâm-ı Nücum da denir

Yıldızların ahvalinden, hareketlerinden mâna çıkarmağa çalışmak ve araştırmak ilmidir

İLM-İ RİVAYET (Bak: İlm-i Hadis)
İLM-İ RUH Ruh ilmi

Psikoloji

İLM-İ TABAKAT-ÜL ARZ Arzın tabakalarından bahseden ilim

Jeoloji

İLM-İ TEVHİD Allah´ın varlığı ve birliğini isbat ve izah etme ilmi

* Akaide müteallik hadis-i şeriflere ehl-i hadis ıstılahında İlm-i Tevhid tabir edilir

İLM-İ USUL Delillerden hüküm nasıl çıkarıldığını öğreten ilim

(Usul-ü fıkıh, Usul-ü şeri´at veya hikmet-i teşriiye de denir

)
İLM-İ USUL-ÜD DİN (Bak: İlm-i Kelâm)
İLMA Çalma, hırsızlama, sirkat

İLMA´ Parlatma

* İşaret etme

İLMAH Hemen gösterip çabucak yok etme

* Bir şeyi parlatma

* Güzel simalı bir kadın veya kız, yüzünü gösterip hemen çekilme

İLMAM İki şey birbirine yaklaşma

* Küçük günah işleme

İLMÎ İlimle, bilgi ile alâkalı

İlme ait ve müteallik

Câhilce ve tetkiksizce olmayan

İLMİYE Fıkıh ve şeriat ilimleri, iman ve Kur´an hakikatları ve tahkiki iman dersleri ile iştigal eden zatların mensub oldukları yol

Alimlerin mesleği

İLMİYE KIYAFETİ İlmiye mensublarının giyiniş tarzları

İlmiye kıyafeti; şalvar, cübbe ve sarıktı

Bununla birlikte ilmiye mensublarının kıyafetlerinde bazı değişiklikler de vardı

Orta derecedekiler cübbe ile sokağa çıktıkları halde üst tabakayı teşkil eden ricâl kısmı, lata yahut biniş giyerlerdi

Ayrıca ilmiyenin, "İlmiye" maddesinde yazılı, resmi günlere mahsus kıyafetleri de vardı

(O

T

D

S

)
İLMİYE RİCALİ İlmiye tarikinin yüksek tabakasına verilen addır

Bunun yerine "ricâl-i ilmiye" tabiri de kullanılırdı

İlmiye mensubları cübbe ile sokağa çıktıkları halde ilmiye ricali lata yahut biniş giyerlerdi

İLMİYE RÜTBELERİ İlmiye denilen ulema sınıfına mahsus rütbeler

Rütbeler, aşağıdan üste doğru şöyle idi: Müderrislik, kibar-ı müderrisîn, mahreç mevleviyeti, bilâd-ı hamse mevleviyeti, Haremeyn-iş şerifeyn mevleviyeti, İstanbul kadılığı, Anadolu ve Rumeli kazaskerliği

İLMÜHABER (İlm-i haber) Resmi bir daireye verilmek üzere hazırlanan ve bir adamın ahvâli hakkında bilgileri ihtiva eden kâğıt

Resmi vesika

* Para, evrak vs

teslim olunduğunu gösteren ve bunları getiren adamın eline verilen pusula

İLSAK Yapışmak

Bitişmek

Ulaşmak

Yapıştırılma

Kavuşturulmak

İLTİAB Oynama

Oyun oynama

İLTİAK Rengi bozulma, rengi değişme

İLTİAN (Bak: Lian)
İLTİBAS Birbirine benzeyen şeyleri şaşırıp birbirine karıştırmak

Yanlışlık

Karışıklık

* Tereddüt

Şüphe

İLTİCA Sığınmak

Melce´ ve penaha varmak

Birinden himâye istemek

İLTİCAC Karışık olma, karışma

* Sığınma

İltica etme

İLTİCAGÂH f

Sığınılacak yer

Sığınacak şey

Sığınak

İLTİDA´ Yalvarma

İLTİFAF Örtünme, sarınma

* Çiçeklerin katmerleşmesi

İLTİFAT Güzel sözle samimi olarak okşamak

Yüz göstermek

Teveccüh etmek

İyilik etmek

Lütfetmek

* Dikkat, itina

* Edb: Bir mevzu anlatılırken, o anda kalbe doğan bir ilham coşkunluğu ile -mevzu dışına çıkmadan- sözün ve hitabın yönünü değiştirme san´atıdır

Meselâ: (Asım´ın nesli

Diyordum ya

Nesilmiş gerçek: İşte çiğnetmedi namusunu, çiğnetmeyecekŞüheda gövdesi, bir baksana, dağlar taşlar

O, rüku olmasa, dünyada eğilmez başlar

Vurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor,Bir hilâl uğruna ya Rab ne güneşler batıyor! Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker,Gökten ecdad inerek öpse o pâk alnı değer

Mehmed Akif Ersoy)
İLTİFATAT İltifatlar

İLTİFATKÂR İltifat eden, mültefit

Hal hatır sorup gönül alan

İLTİFATKÂRANE f

İltifat edene yakışır şekilde

İLTİFATPERVER f

İltifat eden, iltifatkâr, mültefit

İLTİHA´ Oynama, eğlenme

İLTİHA´ (Lihye

den) Sakal bırakma

* Kabuk soyma

İLTİHAB Caddede gitmek

Geniş yolda yürümek

İLTİHAB Alevlenmek

Yanmak

* Tıb: Bir uzuvda olan hararet, yanma

Cerahat toplanıp yaranın hararetlenmesi

İLTİHAB-I A´VER Tıb: Körbağırsağın iltihabı

İLTİHAB-I EDEME Tıb: Cildin iltihablanarak katılaşması

İLTİHAB-I KEBED Tıb: Karaciğer iltihabı

İLTİHABAT (İltihab

C

) İltihablar, alevlenmeler

İLTİHABÎ İltihabla alâkalı

İLTİHAF (Lihaf

dan) Sarılıp bürünme

Örtünme

İLTİHAF Parlama, yanma

İLTİHAK Karışmak

Katılmak

Yetişmek

Bitişmek

İLTİHAM Yaranın iyi olup ağzının kapanması, etlenerek iyileşmesi

* Muharebenin kızışması

İLTİHAP (Bak: İltihab)
İLTİHAS Açlık veya susuzluktan dolayı soluma

İLTİHAT Öfkelenme, kızma, gazaba gelme, hiddet etme

İLTİKA Rast gelmek

Buluşmak

Kavuşmak

* Kavuşturulmak

İLTİKA´ İnsanın rengi değişmek

Benzi sararmak

İLTİKAM (Lokma

dan) Lokma etme, yutma

İLTİKAT Yere düşen şeyi almak

* Toplamak

Çeşitli kitaplardan bilgi toplamak

(Bak: Lükata)
İLTİMA Sararıp solmak

Renk değiştirmek

İLTİMA´ Parıldamak

Işıldamak

* Kapıp almak

İLTİMA-İ KEVAKİB Yıldızların parıldaması

İLTİMAH (Lemh

den) Bir şeye şaşkın şaşkın bakınma

İLTİMAM Bir kimseyi ziyaret etme

* Konma, konup durma

İLTİMAS Tavsiye

Rica

İstirham

* Kayırmak, tutmak, haksız olarak yardımda bulunmak

* Yapılmasını isteme

İLTİMASAT (İltimas

C

) İltimaslar, tavsiyeler, ricalar

* Kayırmalar, tutmalar

İLTİMASGERDE f

İltimas edilen, kayırılan

İLTİMASNAME f

İltimas mektubu

Kayırma yapılması için yazılan mektub

İLTİSAK Rutubetlenmek, ıslanmak

İLTİSAK İki uzvun birbirine yapışık olması

* Bitişmek

Yapışmak

Kavuşmak

Yapışık olmak

İLTİSAK-I ECFAN Tıb : Ağrı ve sızıdan dolayı gözkapaklarının birbirine bitişmesi

İLTİSAKÎ İltisakla alâkalı

* Yapışan, birleşen

Kavuşan, bitişen

İLTİSAM Örtünmek, yaşmaklanmak, ağzını örtmek

* Öpmek, takbil eylemek, öpülmek

İLTİSAM-I NİSVAN Kadınların örtünmeleri

İLTİTAM Dalgalanma, temevvüc

İLTİVA Burulmak

* Kıvrılmak, bükülmek

* Sarılıp birbirine dolaşmak

* Dalgalanma

* Eğri durma

* Nehrin dolaşıklı bir yatağı olma

İLTİVA-Yİ EM´Â Tıb: Bağırsağın kendi üzerine helezoni biçimde kıvrılması

İLTİYA´ Heyecanlanmak, iç alevlenmesi

* İç sıkıntısı çekme, dertlenme

İLTİYAH Vücudun güneşten yanması

* Susama

* Şimşek çakma

* Yıldızın parıltısı

İLTİYAH Mayalanmak

* Karışmak

İLTİYAK Sıkı fıkı dost olma, candan arkadaş olma

İLTİYAM Yaranın kapanıp iyi olması

* Cem´ olmak

* Zemmolunmak

(Hayatın yarası iltiyam bulur

İzzet-i İslâmiyenin ve namusun ve izzet-i milliyenin yaraları pek derindir

M

)
İLTİYAM-PEZİR f

İyi olabilir, kapanabilir yara

İLTİYAM-NÂPEZİR f

İyi olmaz, kapanmaz yara

İLTİZAK Yapışma, birleşme

İLTİZAK-I ESABİ´ Parmakların yapışması

İLTİZAM Kendine lâzım kılma

İcrasına cehdettiği şeyi kendi üzerine vâcib kılma

Mülâzemet etme

Gerekli bulma

* Tarafgirlik etme, birinin tarafını tutma

* Onyedinci y

y

dan itibâren devlete gelir getiren kaynaklar, yavaş yavaş belirli bedel karşılığında şahıslara verilmeğe başlandı

Bu usulün adı iltizamdı

İltizamı üzerine alan kimseler, yani mültezimler; geliri devlete peşin olarak öderler, sonra bunu halktan tahsil ederlerdi

(Bak: Mültezim)(Dimağda merâtib var, birbiriyle mültebis, ahkâmları muhtelif

Evvel tahayyül olur, sonra tasavvur gelir

Sonra gelir taakkul, sonra tasdik ediyor sonra iz´an oluyor

Sonra gelir iltizam, sonra i´tikad gelir

i´tikadın başkadır, iltizamın başkadır

Her birinden çıkar bir hâlet: Salâbet i´tikaddan

Taassub iltizamdan, imtisal iz´andan, tasdikten iltizam, taakkulde bitaraf, bibehre tasavvurda

Tahayyülde safsata hasıl olur, mezcine eğer olmaz muktedir

Bâtıl şeyleri güzel tasvir etmek her demde

Sâfi olan zihinleri cerhdir, hem idlâli

S

)
İLTİZAMEN İltizam yoluyla, iltizam suretiyle

İLTİZAMİYE Bilerek yapılmış olan ve iltizama müteallik

İLTİZAZ (Lezzet

den) Lezzet duyma, hoş ve lâtif bulma

İLTİZAZAT (İltizaz

C

) İltizazlar, lezzet duymalar

İLVA Çevirmek

Baş eğmek

Başı eğilmek

* Başkasının sözünü maksadı olmayan başka tarafa çevirmek

* Birinin hakkını inkâr eylemek

* Bayrağı kaldırmak

Sancak dikmek

İLVİNAN Renklenme, televvün

İLYAS (ALEYHİSSELÂM) Benî İsrail peygamberlerinden olup, Kur´an-ı Kerim´de ismi geçen ve Tevrat´ta "Ella" diye mezkûr olan bir Peygamberin ism-i mübarekidir

M

Ö

9

asırda yaşamış olup ondan sonra Elyesa (A

S

) Peygamber olmuştur

İlyâs (A

S

), zamanının hükümdarıyla çok mücadele etmiş, çok zaman mağaralarda yaşamış, çok mu´cizeler göstermiştir

(Bak: Merâtib-i hayat)
İLYASÎN İlyas demektir

Bazı kıraetlerde "âl yasin" okunduğundan, her iki kıraete de mutabık olmak için imlâsı, "el yasin" suretinde yazılır

Yasin, İlyas Aleyhisselâm´ın babası olmakla Âl-i Yasin, yine İlyas demek olur

Yasin bir de Resul-i Ekrem´in isimlerinden olduğuna göre, bazıları Âl-i Yasin´den murad; ümmet-i Muhammed (A

S

M

) olduğunu söylemişlerdir

(E

T

)
İLYE Sağrı, but

Kalçanın üst kısmı

İLYETEYN Kaba etler

Sağ ve sol butlar

İLZAK (Lazk

dan) Yapıştırma

İLZAM Muaraza veya muhakemede delil göstererek muhalifini susturmak, iskât etmek

Söz ve fikirde galibiyet

İltizam ettirmek

İsnad ve isbat etmek

İLZAMİYAT Bir kimseyi ilzam edip susturmak için söylenen sözler