Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

I-İ Harfi

İNZA´ Çekip çıkarmak

* Soyunmak

* Zorla çekip çıkarmak

* Feragat

İNZAC İyice pişirip kıvamını buldurma

İNZAL (Nüzul

dan) İndirme

İndirilme

Nüzul ettirme

* Tenasül âletinden meninin çıkması

İNZAL-İ KÜTÜB Cenab-ı Hakk´ın vahiy ile peygamberlere kitab göndermesi

İNZAR (Nazar

dan) Te´hir etme, geciktirme

İmhal

İNZAR (C

: İnzârât) (Nezr

den) Neticenin kötü olacağını bildirerek fenalıktan sakındırmak

Azab ve ceza va´detmek

İNZARAT (İnzar

C

) İhtarlar, tenbihler

İNZILAM Zâlimin zulmüne boyun eğme

İNZIMAM (Zamm

dan) Bir birine ilâve olunmak, katılmak

Yapışmak

Birbiri ile alâkalı oluş

İNZİAC Yerinden koparma, sökülme

* Tas: Allah´a tam teveccüh ederek dünyevî emelleri bırakmak

İNZİBAT Asayiş, düzen ve rahatlık

Umumi emniyetin iyi ve yolunda olması

* Sağlamlaşmak

* Polis vazifesini gören asker, ordu mensubu

İNZİBATÎ Emniyet ve asâyişe dair

İnzibata müteallik

İnzibatla alâkalı

İNZİCAR Çekilmek, vazgeçmek

İNZİMAM Bağlanma

* Yular ile bağlanma

İNZİMAM (Bak: İnzımam)
İNZİVA Feragat edip bir tarafa çekilmek

Bir işe karışmamak

Dünya işlerini bırakmak

Süfli ve hevesi işleri bırakıp ilm-i Kur´an ve imanla, ibadet ve taatla, Kur´ân ve imana hizmetle vakit geçirmek

İNZİVA-GERDE f

İnzivaya çekilen

İPLİKHANE Eskiden suç işlemiş kimselerin hapsedilip çalıştırıldıkları yere verilen addır

* Gemilere lüzumlu halatlarla yelken bezini yapan eski bir deniz müessesenin adı idi

İPNOTİZMA (Fr: Hypnotisme) Telkin ile kabiliyetli bir kimsenin üzerinde, söz ve bakış ile elde edilen bir çeşit uyku hâli

* Uyuşukluk

İradesizlik hâli ve bu hâle ait vaziyetler

İPOTEK Fr

Bir borcun ödeneceği zamana kadar borçlunun alacaklıya vermiş olduğu değerli şey

Rehin

İP PARASI Mc: Belâyı savmak için verilen şey

İPTİDA (Bak: İbtida)
İPUCU Mc: Emare, işaret, alâmet, delil, vesika

İRA Bağış yapma, iyilikte bulunma

* Çakmaktan ateş çıkarma

Parlama

İ´RA Çıplak bırakma, soyma

İR´Â Otlatma

İR´Â-Yİ AGNAM Koyunları otlatma

İ´RAB Düzgün konuşmak ve hakikatı açıklamak

* Gr: Kelime ve fiillerin sonunda bulunan harf veya harekelerin değişmesi ve bu değişikliği ve sebeblerini öğreten ilim

İRABE Şüphelendirme, şüpheye düşürme

İRABET Akıl, anlayış, kavrayış

İRAD Varid kılmak

Getirmek

Söylemek

* Gelir

Kazanç

Bir mal veya mülkün getirdiği kazanç

İRAD-I KELÂM Söz irad etme, söz söyleme

İRAD-I MESEL Edb: Bir fikri isbat için misal getirme

Buna İrsal-i mesel de denir

İRAD-I NUTK Nutuk iradetme

Nutuk söyleme

İRAD Ü MASRAF Gelir ve gider

İR´AD Tehdid etmek, korkutmak

Muztarib etmek

* Kılıç parlatmak

* Kadın yüzünü kendisi açmak

İRADAT (İrade

C

) İstemeler, buyruklar, iradeler, emirler, fermanlar

İRADE İstek, arzu

Dilemek

Emir

Ferman

* Bir şeyi yapmak veya yapmamak için olan iktidar, güç

(İrade, ihtiyardan daha geniştir, umumidir

İhtiyar, taraflardan birini diğerine tafdil ile beraber tercihtir

İrade; yalnız tercihtir

Mütekellimler bazan iradeyi ihtiyar mânasında kullanmışlardır

İradenin zıddı kerâhet; ihtiyarın zıddı icâb ve ıztırardır

İrade, hakikatte dâima ma´duma taalluk eder

Çünkü, bir emrin husûl ve vücudu için o, tahsis ve takdir eder

) * Fık: Cenab-ı Hak irade sıfatı ile muttasıftır ve iradesi ezelîdir

Yaratacağı şeyleri bu irade sıfatı ile kendi hikmeti ile birer veche tahsis buyurur ve onun irade buyurduğu mutlak olur

(Âdetullah üzerine irade-i külliye-i İlâhiye, abdin irade-i cüz´iyesine bakar

Yani, bunun bir fiile taallukundan sonra o taalluk eder

Öyle ise cebir yoktur

İ

) (Bak: Vicdan)
İRADE-İ ALİYE Tar: Sadrazam tarafından verilen emir

Bu emir yazılı olduğu gibi, şifâhi de olurdu

Yazılı olana "iş´arat-ı âliye" de denilirdi

İRADE-İ CÜZ´İYYE Allah tarafından insanın kendi salâhiyetinde bıraktığı istek, arzu

İnsanın herhangi bir tarafa meyletme kuvveti ve isteği

Az ve zayıf irade

İRADE-İ İLÂHİYE Külli irade

Allah´ın emri ve isteği

İRADE-İ KÜLLİYE Külli irade

Allah´ın her şeye şâmil olan emri ve iradesi

İRADE-İ SENİYYE Padişahın, bir işin yapılması veya yapılmaması hakkında verdiği emir

İrade eskiden şifahî, yani ağızdan emir vermek, yahut kendi el yazısı ile yazmak suretiyle verilirdi

Sonradan iradeler mabeyn baş kâtibinin imzasını taşıyan yazılı kâğıtla bildirilmeğe başlamıştır

* Çok yüksek ve mühim yerden gelen emir

İRADE-İ ŞÂHANE Padişahın emri, fermanı, buyruğu

İRADE-İ ZÂTİYE Bir adamın kendi arzu ve isteği

İRADET İrade, istek, dileme

* Gönül isteği

İRADÎ İrade ile alâkalı, iradeye dâir

İRAE Göstermek, göstererek öğretmek

* Göz önüne koymak

* Gösteriş

İRAE-İ TARİK Yol gösterme

Kılavuzluk etme

İRAGA İsteme, irade etme

İRAHE (Rahat

dan) Rahatlandırma, rahat ettirme

İRAKA Dökmek, akıtmak

İRAKA-İ DEM Kan akıtmak

İnsan öldürmek

İRAN Tabut

* Neşeli ve mesrur olma

İRAN Fars memleketi

İRAS Sebeb olmak, vermek

Vâris kılmak, miras bırakmak, miras yemek

* Gerekmek

İRAS-I FÜTUR Bıkkınlık verme

İR´AS Çekerek sarsma

İR´AS Titretme

İRAS (Ağaç) yapraklanma

* Yosun olma

İRAT Tehlikeye, vartaya düşürmek

İ´RAZ Yüz çevirmek

Başka tarafa dönmek

İctinab, çekinmek

İRAZA Kandırmak, kandırılmak

Râzı etmek

İRB (İreb) Akıl

Zihin, zekâ

* Akıllılık

İRBA´ (Ribâ

dan) Çoğaltma, artırma, fazlalaştırma

* Faize verip artırma

(Haramdır)
İRBAB Bir yerde mukim olma

Bir mevkide devamlı olarak kalma

İRBAH (Ribh

den) Fayda ve kazanç elde etme

* Fâize para verme

İRBAŞ Ağacın yeşillenip yapraklanması

İRBE Akıllılık, zekâ

* Hile, oyun

İRBİYAN Teke, istakoz gibi deniz hayvanları

İRCA´ Geri çevirmek, geri döndürmek

* Alışverişi faydalı kılmak

* Musibet vaktinde Allah´a sığındığını âyet okuyarak ifade etmek

İRCA-İ İNAN Atın dizginini çevirme, başka tarafa yöneltme

İRCA-İ KELÂM Sözü yine maksada çevirme ve getirme

İRCA-İ NAZAR Bakışı gerilere çevirme, mâziye bakma

İRCA Sonraya bırakmak

* Kuyuya kenar yapmak

İRCAF (Bak: Recefe)
İRCAL Birini yayan olarak yürütme

İRDA´ Meme vermek, süt emzirmek

(Bak: İrza´)
İRDA´ Helâk etme, aşağı düşürme

İRDAF Ardısıra yürütme, yürütülme

İRDAFEN Ardısıra yürüterek

İREB (Bak: İrb)
İREM (Bak: Irem, Şeddâd)
İREM Kurşun veya ok atılan nişan tahtası

İREN Alt dudak

İRFAD Yardım etme, bağışta bulunma

Hediye verme

İRFAH Refaha ulaştırma, rahata kavuşturma

İRFAK Fayda vermek, işe yaramak

Kolaylık ve mülâyemetle tutmak

İRFAL Elleri sallıyarak yürüme

* Eteği sarkıtma

İRFAN Bilmek, anlayış, tecrübe ve zekâdan ileri gelen zihnî kemal

* İkrar

* Mücazat

* Fık: Esrar-ı İlâhiyeye, iman ve Kur´an hakikatlarına vukufiyet

(İlim ile irfan ve ma´rifet arasında fark vardır: İlim, vech-i küllî ile, yani her vechesiyle bilmektir

İrfan ve marifet ise; vech-i cüz´î ile bilmektir

Bu cihetle Cenab-ı Hakk´a irfan ve marifet isnad olunmaz

Fıtrî istidat eseri olarak inceleyerek tefekkür edip bilmektir

Buna "İlm-i Ledün" ve İlm-i Rabbanî" de denir

) (Bak: Ârif)
İRFAŞ Yeme içme ile uğraşma

* Bir yerde daimi oturma

İRFİTAT Ufak ufak yapma, ufalama

İRGAB Rağbet ettirme

İRGAF Hırsla bakma

* Hızlı yürüme

İRGAM Aşağılatma

Hor, hakir kılma

* Burunu kırma

* Yere sürtme

* Galip olma

* Kahretme

İRGAN Bir işi kolaylaştırma

İRGANDİ Yerinde oynama, sallanma, kımıldama

İRHA Tatlılıkla ve kibarca hareket etme, yumuşak davranma, tatlı muâmele etme

İRHA´ Gevşetme, aşağı salıverme ve sarkıtma

Koyverme, salıverme

* Dilmek, dilim dilim etmek

İRHA-İ İMAME "Sarığı gevşetme" Kaygısız, endişesiz olma

İRHA-İ İNAN Dizginleri salıverme

* İşine devam etme

İRHA-İ LİSAN Ağzına geleni söyleme

İRHAB Bollanma, bol olma

Genişleme

İRHAB Korkutma veya korkutulma

* Kaçırma

İRHAF Bileme

Keskinleştirme

İRHAF Hamuru gevşek ve sulu tutma

İRHAK Sıkıntı ve eziyet etme

* Zorlama, sıkma

İRHAN Rehin koyma veya konulma

İRHAS Fiat indirmek, ucuzlatmak

İRHAS Hayırlı işler yapmak

* Israr etmek

* Duvar yapmak

* Sağlam şey

İRHASAT Hayırlı işlerle uğraşmak

* Sağlam şey

* Ist: Peygamberimiz Hz

Muhammed´in (A

S

M

) nübüvvetinden evvel zuhur eden hârikulâde haller ki, bunlar peygamberliğine delil teşkil eden hâdiselerdendir

İRHEM YAREB Tıb: Bağırsak tıkanması veya dolanması

İRİN (Bak: Cerahat)
İRİS yun

Gözümüzün saydam tabakasının arkasında olup, deliği, ışığın az veya çok miktarda olmasına göre genişleyip büzülen tabaka

Kuzahiye

İRKÂ´ : Geciktirme

* İftira etme

İRKA´ Akan kan veya göz yaşını silme, dindirme

İRKAB Huk: Öldükten sonra kanunî mirasçılarından başka bir kimseye de miras bırakma

İRKÂB (Rükûb

dan) Bindirme

* Binilecek hayvan verme

* Araba veya gemi gibi bir vasıtaya bindirme

İRKÂBEN Bindirerek, irkâb suretiyle

İRKAD Uyutma veya uyutulma

İRKÂH İnanma, itimad etme, güvenme

* Sığındırma, dayandırma

İRKAK Köle edinme

Cariye veya köle satın alma

* İnciltme

İRKAL Hızlı yürüme

İRKAN Kına yakma, kına sürme

* Safran ağacı, kızılağaç

* Tıb: Sarılık hastalığı

İRKAS Oynatma, raksettirmek

İRMA´ Atma, fırlatma

İRMAD Fakir düşme

Sefil olma

* Göz ağartma

İRMAN f

Arzu, taleb, istek

* Dalkavuk

* Nedâmet, pişmanlık

* Dâvet edilmeden bir yere giden kimse

İRMEGAN f

Saadet

İkbal, mutluluk, uğurluluk

* Terbiye eden, mürebbi

İRMİK Buğday gibi hububatdan elde edilen ve helva, çorba yapımında kullanılan iri taneli un

İRS Karı ile kocadan her biri

(Bak: Irs)
İRS Vefat eden kimsenin vâsi olup malını almak

* Ölen yakın akrabadan kalan mal, miras, mülk

* Bir şeyin artığı

Fâsıla nişanları

İRSA´ Mızrak gibi sivri bir şeyle dürtme

İRSA´ Sağlamlaştırma, sâbit kılma

* Geminin demir atması

* Pâyidar olmak

İRSA´ Yerinden ayrılmama

Mukim olma

İRSAD Gözetlemek

* Hâzır ve âmâde eylemek

* Mükâfat vermek

* Edb: Secili ve kâfiyeli bir cümlede ses uyumundaki ana sesi önce tanıtıp, ondan sonra gelecek kelimeyi tanıtma sanatıdır

Meselâ:Elemin Kays´a kıyas etme din-i mahzunun, Yok idi aklı ne derdi var idi Mecnunun

(Baki)Birinci mısrada "Kays" isminin geçmesi, ikinci mısrada ise "Yok idi aklı, ne derdi var idi

" denmesi sözün sonunun "Mecnun" olacağını hemen akla getirmektedir

İRSAH Yerinde tutma, durdurma

Bir şeyi sağlamlaştırma

İRSAL (Resul

den) Göndermek, gönderilmek, yollamak

* Havale kılma

* Salıvermek

Kendi haline koymak

* Sürü sahibi olmak

* Elçi gönderme

İRSAL-İ LİHYE Salak bırakma

İRSAL-İ MESEL Konuşurken meşhur hikmetli sözleri kullanmak

"Hakir olduysa millet, şanına noksan gelir sanmaYere düşmekle cevher sâkıt olmaz kadr ü kıymetten

""Muini zâlimin dünyada erbab-ı denâettir

Köpektir zevk alan sayyad-ı bi-insâfa hizmetten

"(Namık Kemal)
İRSAL-İ RÜSÜL Cenab-ı Hakk´ın insanlara her hususta ve hususen Allah´a itaatte rehber olacak peygamberler göndermesi

İRSALAT (İrsal

C

) Göndermeler

Gönderilen şeyler

İRSALİYE Makbuz

* Her hangi bir yere gönderilen eşya veya malların listesi

İRSAN Muhkem ve sağlam kılma, rasanet verme

İRSAS Eskitme, yıpratma

Eskitilme, yıpratılma

İRSAS-I LİBAS Elbisenin yıpranması, eskitilmesi

İRSEN Miras olarak, anadan, babadan geçmek yolu ile

İRSÎ Miras ile alâkalı, irse âit ve müteallik

İRSİYET Verâset

Aile ve soydan geçen benzerlik

İRŞA´ Rüşvet verme

İRŞAD Doğru yolu göstermek

Akli ve kalbi, mukni ve te´sirli eserler veya sözlerle gafletten uyandırıp hidâyet yolunu göstermek

Cadde-i kürba-yı Kur´aniye yolunda selâmetle devam ettirmek

Allah´a ibadet ve itaata kavuşturmak

Veli bir zâtın, bir kimsenin hidâyete ermesine vesile olması

* Ist: Hak ve hakikatı arayan kimselere bir mürşid-i ekmelin Kur´ânî ve İslâmî eserleriyle veya sözüyle Sırat-ı Müstakim olan İslâmiyet yolunu tanıtması ve tarif etmesi

İmanı kuvvetlendiren ve inkişaf ettiren tahkikî ve yakînî delillerle hak ve hakikatı talim ve tedris etmesi

(Bak: Mürşid)
İRŞADAT (İrşad

C

) İrşadlar

Hak ve hakikatı ve doğru yolu bildirmeler

İkazlar

(Bak: İrşad)
İRŞAF Suyu yavaş yavaş ve yudum yudum içme

İRŞAK Bir şeye dik bakma

Dosdoğru etme

İRTA´ Zoraki ve istemeyerek gülme

İRTA´ Otlatma veya otlatılma

İRTAB Dikme veya dikilme

İRTAC Bir kimsenin sözünü kesme, konuşturmama

* Devamlı yağmur ve kar yağma

* Kapıyı örtme, kapama

* Kıtlık her tarafa yayılma

İRTAM Hatırlamak için parmağa iplik bağlama

İRTAT Tenbellik etme

Yerinden kımıldamama

İRTECEK f

Şimşek, berk

İRTİA´ (Ra´y

den) Otlatma

İRTİA´ Düşünmek, istikbali düşünme

İRTİAB (Ru´b

dan) Ürkme, korkma

İRTİAD (Ra´d ve Ri´d

den) Iztırablı ve sıkıntılı olmak

* Deprenme

Titreme

İRTİAF İleri geçme, ilerleme

İRTİAS Küpe takma

İRTİAS Silkinme, sıçrama, deprenme

İRTİAŞ Ra´şeye tutulma, titreme, sarsılma

İRTİAŞ-I MEST Sarhoş ve baygın titreyiş

İRTİBA´ Bahar mevsiminde güzel bir yerde oturma

İRTİBAB Kokulu şeyler yapma

* Bir çocuğu büluğ çağına varıncaya kadar besleme

İRTİBAH Yükselme, yükseğe çıkma

İRTİBAK Karışık ve çapraşık bir işe girişme

* Karaca, geyik gibi hayvanların tuzağa düşmeleri

* Bir kazâya uğrama

İRTİBAK Çamura batma

* Dolanbaçlı konuşma

* Karışma

* Bir işi aksi veya ters gitme

İRTİBAL Bir malı çoğaltma

Bereketlendirme

İRTİBAS Dağılma

İRTİBAS Perişan ve zor durumda kalma

* Pek karışık ve sıkışık olma

İRTİBAT Bağlanmak, raptedilmek

Muhabbet, dostluk ve alâkadarlık

* Düşmana karşı cenk için hudutta at sahibi olmak

İRTİCA Ummak, ümidetmek, rica etmek

İRTİCA Geri dönmek

Ric´at etmek

Eski hayat tarzına dönmek

(İşte Kur´an´ın bu gibi kudsi kanun-u esasisine irtica namını veren bedbahtlar, vahşet ve bedeviliğin dehşetli bir kanun-u esasisi olarak kabul ettikleri şimdiki öylelerinin siyasetinin bir nokta-i istinadı şudur ki: "Cemaatin selâmeti için fert feda edilir

Vatanın selâmeti için eşhasın hukuku nazara alınmaz

Devletin siyasetinin selâmeti için cüz´i zulümler nazara alınmaz" diye bir tek câni yüzünden bir köyü mahvetmekle bin mâsumun hakkını nazara almaz

Bir tek câninin yüzünden bin adamın kılınçdan geçmesini caiz görür

Bir adamın yaralanması ile binler mâsumu sıkıntıya verdirir

Ve ikiyüz adamı kurşuna dizilmesini o bahane ile nazara almaz

Birinci Harb-i Umumî´de üç bin adamın câniyane siyaset hatalariyle otuz milyon biçâre nev´-i beşer aynı harpde mahvedildiği gibi, binler misaller var

İşte bu vahşiyâne irticaın bu dehşetli zulümlerine karşı gelen Kur´an şakirdlerinin Kur´anın yüzer kanun-u esasîsinden $ âyetinin ders verdiği kanun-u esasisi ile adâlet-i hakikiyeyi ve ittihadı ve uhuvveti te´min etmeğe çalışan ehl-i iman fedakârlarına "mürteci" namını verip onları müttehem etmek, mel´un Yezid´in zulmünü, adalet-i Ömeriyeye tercih etmek misillü en vahşi ve zâlimane bir engizisyon kanununu, beşerin en yüksek terakkiyatına ve adaletine medar olan Kur´an´ın mezkûr kanun-u esasisine tercih etmek hükmündedir

Emirdağ L

) (Bak: Medeniyet, Mürteci´)
İRTİCAC Çalkanmak

Heyecana gelme

* Sarsıntı

Muztaribane hareket etmek

İRTİCAC-I DERYÂ Denizin kabarması, dalgalanması

İRTİCAF (Recfe

den) Sarsma, sarsıntı, çalkalama

Tahrik

İRTİCAÎ (İrticaiye) İrtica ile alâkalı

İRTİCAL(EN) Hazır cevaplılık

Düşünmeden ve birdenbire açıkça güzel söz veya şiir söylemek

İRTİCALİYYAT Düşünmeden, içinden doğarak söylenen sözler

İRTİCAM Birşey üstüste katlanma

İRTİCAN Adamın işi gücü bozulma

İRTİCAS Gök gürleme

* Top bürünme

İRTİCAZ Kısaltma, ihtisâr

İRTİDA´ Süt emmek

İRTİDA (Ridâ

dan) Örtünme, bürünme

İRTİDA´ Dinin yasak ettiği şeyleri yapmama, geri durma

İRTİDAD Din değiştirmekle mürted olmak

İslâmiyetten çıkarak dinsiz olmak

* Geri dönmek

(Bak: Mürted)
İRTİDAF (Redif

den) Ardından gitme, ardına düşme, peşinden koşma

İRTİFA´ Yükseklik

* Yukarı kalkmak

Kaldırmak

Terakki

İRTİFA ALMAK Öğle vakti, güneşin yüksekliğini ölçerek zamanı belirlemek

* Yükselmek

İRTİFAD Kazanma, kesbetme, kazanıp kâr etme

İRTİFAEN Yükseklikçe, yükseklik bakımından

İRTİFAK Bir yere dayanma

* (Kap) dolma

* İhtiyaç duyma

* Arkadaşlık etme

* Tıb: İki kemiğin hareketsiz kalmak üzere mafsallanması

İRTİFAS Fiatların yükselmesi, pahalılık

İRTİGAB (Rağbet

den) Heveslendirme, isteklendirme, rağbet ettirme

İRTİHA´ Katılma, karışma

İRTİHAL Bir yerden başka yere göçmek, gitmek

Nakl-i mekân etmek

* Ölmek

İRTİHAL-İ DÂR-I BEKÂ Dâr-ı bekaya göçme

Ölme

İRTİHAN (Rehn

den) Bir şeyi rehin olarak alma veya alınma

İRTİHAS Ucuz saymak veya sayılmak

İRTİHAŞ Rahatsız olma, huzuru kaçma

Sıkıntı ve ıztırâb içinde bulunma

İRTİHAZ Rezil rüsvay olma

Kepaze olma

İRTİKA´ : Yükselme, yukarı çıkma

* Daha yüksek yerlere ve mevkilere erişme

Yüksek derecelere ulaşma

İRTİKÂ´ Güvenme, dayanma

İRTİKÂB Bir işe girişmek

* Kötü bir iş işlemek

Rüşvet almak gibi çirkin bir şey yapmak

* Bir makamı âlet ederek, hakkı olmayan para veya malı hile ile almak

İRTİKAB Bekleme, gözleme

* Ümit etme, umma

İRTİKAK Söz gücü olan kimsenin, söz söylemekten âciz kalması

İRTİKAM Yığılma, üst üste birikme

İRTİKAS Baş aşağı olmak

* Bir hâdiseye yakalanmak

İRTİKAŞ Harpte askerlerin birbirine karışması

İRTİKAZ Çocuğun, ana karnında kımıldaması

* Çalkanıp durma

* Acı çekme, ıztırâb duyma

İRTİKAZ (Rekz

den) Dikilme

* Bağlanma

* Tıb: Nabız atma

İRTİMA´ Birbirine atışma

İRTİMAS Suya dalma, dalıp gitme

Dalgıçlık

İRTİMAZ Iztırab ve acı içinde kıvranma

* Remzetme

İRTİMAZ Yerinden kaldırıp sıçratma

* Birini koruma, himâye etme

İRTİSA´ Dişler sık olma

* İki şey, birbirine bitişik olma

* Taneleri, iki taş arasında döğüp parçalama

İRTİSAD İstif etme

Birbiri üstüne düzgün bir şekilde yerleştirme

İRTİSAM Resmedilmek, resmi çıkmak, resimli ve nişanlı olmak

* Emrolunan şeye imtisâl etmek

* Cenâb-ı Hakkı tekbir ve O´na ilticâ etmek

İRTİSAS Yayılma, meşhur olma, şüyu bulma, şâyi olma

İRTİŞA´ Rüşvetçilik

Rüşvet almak

İRTİŞAF Emerek ve azar azar içme

* Tıb: Vücudun her hangi bir yerinde toplanan suyun, dışarı atılması

İRTİŞAH (Reşha

dan) Sızma, terleme

İRTİTAC Konuşurken kekelemeye başlama, dili tutulma

İRTİVA´ Suya içerek kanma

* Tıb: Vücuttaki organ ve eklemlerin kuvvetlenip kalınlaşması

İRTİVAH Nöbetle çalışma

İRTİYA´ Ürkme, korkma

İRTİYAB Duraklama, şüphelenme, tereddüt

İRTİYAD Bir kimseden bir şey isteme

İRTİYAH (Rîh

den) Genişleme, ferahlama, feraha erme

* Rüzgârlanıp rahatlama

İRTİYAZ Riyâzet yapma, nefsine eziyet etme

İRTİZA´ Bir şey eksilme, ziyân görme

İRTİZA´ (Rızâ

dan) Memeden süt emme

İRTİZA-İ SABİ Çocuğun süt emmesi

İRTİZA´ (Rıza

dan) Razı olma, rıza gösterme, uygun ve münasib bulma

Kabul etme

* Beğenme, seçme

İRTİZAH Biraz bahşiş alma

* Özür dileme

İRTİZAK (Rızk

dan) Rızık alma, rızıklanma

İRVA Bolca sulamak

Suya kandırmak

* Birisine hadis veya şiir rivayet ettirmek

İRVA VE İSKA Sulama, suya kandırma

İRZA Bir kimseyi râzı etmek, gönlünü yapmak, kandırmak

İRZA-Yİ TARAFEYN İki tarafı anlaştırma, râzı etme

İRZA´ Meme vermek, süt emzirmek veya emzirilmek

İRZA Çayırlık

Otluk yer

İRZAK Rızıklandırmak, maddi veya mânevi ihtiyacını vermek

İRZİZ Dik ses

* Titreme

* Dolu tânesi

11-04-2012	#14
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi I-İ Harfi İNZA´ Çekip çıkarmak * Soyunmak * Zorla çekip çıkarmak * Feragat İNZAC İyice pişirip kıvamını buldurma İNZAL (Nüzul dan) İndirme İndirilme Nüzul ettirme * Tenasül âletinden meninin çıkması İNZAL-İ KÜTÜB Cenab-ı Hakk´ın vahiy ile peygamberlere kitab göndermesi İNZAR (Nazar dan) Te´hir etme, geciktirme İmhal İNZAR (C: İnzârât) (Nezr den) Neticenin kötü olacağını bildirerek fenalıktan sakındırmak Azab ve ceza va´detmek İNZARAT (İnzar C) İhtarlar, tenbihler İNZILAM Zâlimin zulmüne boyun eğme İNZIMAM (Zamm dan) Bir birine ilâve olunmak, katılmak Yapışmak Birbiri ile alâkalı oluş İNZİAC Yerinden koparma, sökülme * Tas: Allah´a tam teveccüh ederek dünyevî emelleri bırakmak İNZİBAT Asayiş, düzen ve rahatlık Umumi emniyetin iyi ve yolunda olması * Sağlamlaşmak * Polis vazifesini gören asker, ordu mensubu İNZİBATÎ Emniyet ve asâyişe dair İnzibata müteallik İnzibatla alâkalı İNZİCAR Çekilmek, vazgeçmek İNZİMAM Bağlanma * Yular ile bağlanma İNZİMAM (Bak: İnzımam) İNZİVA Feragat edip bir tarafa çekilmek Bir işe karışmamak Dünya işlerini bırakmak Süfli ve hevesi işleri bırakıp ilm-i Kur´an ve imanla, ibadet ve taatla, Kur´ân ve imana hizmetle vakit geçirmek İNZİVA-GERDE f İnzivaya çekilen İPLİKHANE Eskiden suç işlemiş kimselerin hapsedilip çalıştırıldıkları yere verilen addır * Gemilere lüzumlu halatlarla yelken bezini yapan eski bir deniz müessesenin adı idi İPNOTİZMA (Fr: Hypnotisme) Telkin ile kabiliyetli bir kimsenin üzerinde, söz ve bakış ile elde edilen bir çeşit uyku hâli * Uyuşukluk İradesizlik hâli ve bu hâle ait vaziyetler İPOTEK Fr Bir borcun ödeneceği zamana kadar borçlunun alacaklıya vermiş olduğu değerli şey Rehin İP PARASI Mc: Belâyı savmak için verilen şey İPTİDA (Bak: İbtida) İPUCU Mc: Emare, işaret, alâmet, delil, vesika İRA Bağış yapma, iyilikte bulunma * Çakmaktan ateş çıkarma Parlama İ´RA Çıplak bırakma, soyma İR´Â Otlatma İR´Â-Yİ AGNAM Koyunları otlatma İ´RAB Düzgün konuşmak ve hakikatı açıklamak * Gr: Kelime ve fiillerin sonunda bulunan harf veya harekelerin değişmesi ve bu değişikliği ve sebeblerini öğreten ilim İRABE Şüphelendirme, şüpheye düşürme İRABET Akıl, anlayış, kavrayış İRAD Varid kılmak Getirmek Söylemek * Gelir Kazanç Bir mal veya mülkün getirdiği kazanç İRAD-I KELÂM Söz irad etme, söz söyleme İRAD-I MESEL Edb: Bir fikri isbat için misal getirme Buna İrsal-i mesel de denir İRAD-I NUTK Nutuk iradetme Nutuk söyleme İRAD Ü MASRAF Gelir ve gider İR´AD Tehdid etmek, korkutmak Muztarib etmek * Kılıç parlatmak * Kadın yüzünü kendisi açmak İRADAT (İrade C) İstemeler, buyruklar, iradeler, emirler, fermanlar İRADE İstek, arzu Dilemek Emir Ferman * Bir şeyi yapmak veya yapmamak için olan iktidar, güç(İrade, ihtiyardan daha geniştir, umumidir İhtiyar, taraflardan birini diğerine tafdil ile beraber tercihtir İrade; yalnız tercihtir Mütekellimler bazan iradeyi ihtiyar mânasında kullanmışlardır İradenin zıddı kerâhet; ihtiyarın zıddı icâb ve ıztırardır İrade, hakikatte dâima ma´duma taalluk eder Çünkü, bir emrin husûl ve vücudu için o, tahsis ve takdir eder) * Fık: Cenab-ı Hak irade sıfatı ile muttasıftır ve iradesi ezelîdir Yaratacağı şeyleri bu irade sıfatı ile kendi hikmeti ile birer veche tahsis buyurur ve onun irade buyurduğu mutlak olur(Âdetullah üzerine irade-i külliye-i İlâhiye, abdin irade-i cüz´iyesine bakar Yani, bunun bir fiile taallukundan sonra o taalluk eder Öyle ise cebir yoktur İİ) (Bak: Vicdan) İRADE-İ ALİYE Tar: Sadrazam tarafından verilen emir Bu emir yazılı olduğu gibi, şifâhi de olurdu Yazılı olana "iş´arat-ı âliye" de denilirdi İRADE-İ CÜZ´İYYE Allah tarafından insanın kendi salâhiyetinde bıraktığı istek, arzu İnsanın herhangi bir tarafa meyletme kuvveti ve isteği Az ve zayıf irade İRADE-İ İLÂHİYE Külli irade Allah´ın emri ve isteği İRADE-İ KÜLLİYE Külli irade Allah´ın her şeye şâmil olan emri ve iradesi İRADE-İ SENİYYE Padişahın, bir işin yapılması veya yapılmaması hakkında verdiği emir İrade eskiden şifahî, yani ağızdan emir vermek, yahut kendi el yazısı ile yazmak suretiyle verilirdi Sonradan iradeler mabeyn baş kâtibinin imzasını taşıyan yazılı kâğıtla bildirilmeğe başlamıştır * Çok yüksek ve mühim yerden gelen emir İRADE-İ ŞÂHANE Padişahın emri, fermanı, buyruğu İRADE-İ ZÂTİYE Bir adamın kendi arzu ve isteği İRADET İrade, istek, dileme * Gönül isteği İRADÎ İrade ile alâkalı, iradeye dâir İRAE Göstermek, göstererek öğretmek * Göz önüne koymak * Gösteriş İRAE-İ TARİK Yol gösterme Kılavuzluk etme İRAGA İsteme, irade etme İRAHE (Rahat dan) Rahatlandırma, rahat ettirme İRAKA Dökmek, akıtmak İRAKA-İ DEM Kan akıtmak İnsan öldürmek İRAN Tabut * Neşeli ve mesrur olma İRAN Fars memleketi İRAS Sebeb olmak, vermek Vâris kılmak, miras bırakmak, miras yemek * Gerekmek İRAS-I FÜTUR Bıkkınlık verme İR´AS Çekerek sarsma İR´AS Titretme İRAS (Ağaç) yapraklanma * Yosun olma İRAT Tehlikeye, vartaya düşürmek İ´RAZ Yüz çevirmek Başka tarafa dönmek İctinab, çekinmek İRAZA Kandırmak, kandırılmak Râzı etmek İRB (İreb) Akıl Zihin, zekâ * Akıllılık İRBA´ (Ribâ dan) Çoğaltma, artırma, fazlalaştırma * Faize verip artırma (Haramdır) İRBAB Bir yerde mukim olma Bir mevkide devamlı olarak kalma İRBAH (Ribh den) Fayda ve kazanç elde etme * Fâize para verme İRBAŞ Ağacın yeşillenip yapraklanması İRBE Akıllılık, zekâ * Hile, oyun İRBİYAN Teke, istakoz gibi deniz hayvanları İRCA´ Geri çevirmek, geri döndürmek * Alışverişi faydalı kılmak * Musibet vaktinde Allah´a sığındığını âyet okuyarak ifade etmek İRCA-İ İNAN Atın dizginini çevirme, başka tarafa yöneltme İRCA-İ KELÂM Sözü yine maksada çevirme ve getirme İRCA-İ NAZAR Bakışı gerilere çevirme, mâziye bakma İRCA Sonraya bırakmak * Kuyuya kenar yapmak İRCAF (Bak: Recefe) İRCAL Birini yayan olarak yürütme İRDA´ Meme vermek, süt emzirmek (Bak: İrza´) İRDA´ Helâk etme, aşağı düşürme İRDAF Ardısıra yürütme, yürütülme İRDAFEN Ardısıra yürüterek İREB (Bak: İrb) İREM (Bak: Irem, Şeddâd) İREM Kurşun veya ok atılan nişan tahtası İREN Alt dudak İRFAD Yardım etme, bağışta bulunma Hediye verme İRFAH Refaha ulaştırma, rahata kavuşturma İRFAK Fayda vermek, işe yaramak Kolaylık ve mülâyemetle tutmak İRFAL Elleri sallıyarak yürüme * Eteği sarkıtma İRFAN Bilmek, anlayış, tecrübe ve zekâdan ileri gelen zihnî kemal * İkrar * Mücazat * Fık: Esrar-ı İlâhiyeye, iman ve Kur´an hakikatlarına vukufiyet (İlim ile irfan ve ma´rifet arasında fark vardır: İlim, vech-i küllî ile, yani her vechesiyle bilmektir İrfan ve marifet ise; vech-i cüz´î ile bilmektir Bu cihetle Cenab-ı Hakk´a irfan ve marifet isnad olunmaz Fıtrî istidat eseri olarak inceleyerek tefekkür edip bilmektir Buna "İlm-i Ledün" ve İlm-i Rabbanî" de denir) (Bak: Ârif) İRFAŞ Yeme içme ile uğraşma * Bir yerde daimi oturma İRFİTAT Ufak ufak yapma, ufalama İRGAB Rağbet ettirme İRGAF Hırsla bakma * Hızlı yürüme İRGAM Aşağılatma Hor, hakir kılma * Burunu kırma * Yere sürtme * Galip olma * Kahretme İRGAN Bir işi kolaylaştırma İRGANDİ Yerinde oynama, sallanma, kımıldama İRHA Tatlılıkla ve kibarca hareket etme, yumuşak davranma, tatlı muâmele etme İRHA´ Gevşetme, aşağı salıverme ve sarkıtma Koyverme, salıverme * Dilmek, dilim dilim etmek İRHA-İ İMAME "Sarığı gevşetme" Kaygısız, endişesiz olma İRHA-İ İNAN Dizginleri salıverme * İşine devam etme İRHA-İ LİSAN Ağzına geleni söyleme İRHAB Bollanma, bol olma Genişleme İRHAB Korkutma veya korkutulma * Kaçırma İRHAF Bileme Keskinleştirme İRHAF Hamuru gevşek ve sulu tutma İRHAK Sıkıntı ve eziyet etme * Zorlama, sıkma İRHAN Rehin koyma veya konulma İRHAS Fiat indirmek, ucuzlatmak İRHAS Hayırlı işler yapmak * Israr etmek * Duvar yapmak * Sağlam şey İRHASAT Hayırlı işlerle uğraşmak * Sağlam şey * Ist: Peygamberimiz Hz Muhammed´in (ASM) nübüvvetinden evvel zuhur eden hârikulâde haller ki, bunlar peygamberliğine delil teşkil eden hâdiselerdendir İRHEM YAREB Tıb: Bağırsak tıkanması veya dolanması İRİN (Bak: Cerahat) İRİS yun Gözümüzün saydam tabakasının arkasında olup, deliği, ışığın az veya çok miktarda olmasına göre genişleyip büzülen tabaka KuzahiyeİRKÂ´ : Geciktirme * İftira etme İRKA´ Akan kan veya göz yaşını silme, dindirme İRKAB Huk: Öldükten sonra kanunî mirasçılarından başka bir kimseye de miras bırakma İRKÂB (Rükûb dan) Bindirme * Binilecek hayvan verme * Araba veya gemi gibi bir vasıtaya bindirme İRKÂBEN Bindirerek, irkâb suretiyle İRKAD Uyutma veya uyutulma İRKÂH İnanma, itimad etme, güvenme * Sığındırma, dayandırma İRKAK Köle edinme Cariye veya köle satın alma * İnciltme İRKAL Hızlı yürüme İRKAN Kına yakma, kına sürme * Safran ağacı, kızılağaç * Tıb: Sarılık hastalığı İRKAS Oynatma, raksettirmek İRMA´ Atma, fırlatma İRMAD Fakir düşme Sefil olma * Göz ağartma İRMAN f Arzu, taleb, istek * Dalkavuk * Nedâmet, pişmanlık * Dâvet edilmeden bir yere giden kimse İRMEGAN f Saadet İkbal, mutluluk, uğurluluk * Terbiye eden, mürebbi İRMİK Buğday gibi hububatdan elde edilen ve helva, çorba yapımında kullanılan iri taneli un İRS Karı ile kocadan her biri (Bak: Irs) İRS Vefat eden kimsenin vâsi olup malını almak * Ölen yakın akrabadan kalan mal, miras, mülk * Bir şeyin artığı Fâsıla nişanları İRSA´ Mızrak gibi sivri bir şeyle dürtme İRSA´ Sağlamlaştırma, sâbit kılma * Geminin demir atması * Pâyidar olmak İRSA´ Yerinden ayrılmama Mukim olma İRSAD Gözetlemek * Hâzır ve âmâde eylemek * Mükâfat vermek * Edb: Secili ve kâfiyeli bir cümlede ses uyumundaki ana sesi önce tanıtıp, ondan sonra gelecek kelimeyi tanıtma sanatıdır Meselâ:Elemin Kays´a kıyas etme din-i mahzunun, Yok idi aklı ne derdi var idi Mecnunun(Baki)Birinci mısrada "Kays" isminin geçmesi, ikinci mısrada ise "Yok idi aklı, ne derdi var idi" denmesi sözün sonunun "Mecnun" olacağını hemen akla getirmektedir İRSAH Yerinde tutma, durdurma Bir şeyi sağlamlaştırma İRSAL (Resul den) Göndermek, gönderilmek, yollamak * Havale kılma * Salıvermek Kendi haline koymak * Sürü sahibi olmak * Elçi gönderme İRSAL-İ LİHYE Salak bırakma İRSAL-İ MESEL Konuşurken meşhur hikmetli sözleri kullanmak"Hakir olduysa millet, şanına noksan gelir sanmaYere düşmekle cevher sâkıt olmaz kadr ü kıymetten""Muini zâlimin dünyada erbab-ı denâettirKöpektir zevk alan sayyad-ı bi-insâfa hizmetten"(Namık Kemal) İRSAL-İ RÜSÜL Cenab-ı Hakk´ın insanlara her hususta ve hususen Allah´a itaatte rehber olacak peygamberler göndermesi İRSALAT (İrsal C) Göndermeler Gönderilen şeyler İRSALİYE Makbuz * Her hangi bir yere gönderilen eşya veya malların listesi İRSAN Muhkem ve sağlam kılma, rasanet verme İRSAS Eskitme, yıpratma Eskitilme, yıpratılma İRSAS-I LİBAS Elbisenin yıpranması, eskitilmesi İRSEN Miras olarak, anadan, babadan geçmek yolu ile İRSÎ Miras ile alâkalı, irse âit ve müteallik İRSİYET Verâset Aile ve soydan geçen benzerlik İRŞA´ Rüşvet verme İRŞAD Doğru yolu göstermek Akli ve kalbi, mukni ve te´sirli eserler veya sözlerle gafletten uyandırıp hidâyet yolunu göstermek Cadde-i kürba-yı Kur´aniye yolunda selâmetle devam ettirmek Allah´a ibadet ve itaata kavuşturmak Veli bir zâtın, bir kimsenin hidâyete ermesine vesile olması * Ist: Hak ve hakikatı arayan kimselere bir mürşid-i ekmelin Kur´ânî ve İslâmî eserleriyle veya sözüyle Sırat-ı Müstakim olan İslâmiyet yolunu tanıtması ve tarif etmesi İmanı kuvvetlendiren ve inkişaf ettiren tahkikî ve yakînî delillerle hak ve hakikatı talim ve tedris etmesi (Bak: Mürşid) İRŞADAT (İrşad C) İrşadlar Hak ve hakikatı ve doğru yolu bildirmeler İkazlar (Bak: İrşad) İRŞAF Suyu yavaş yavaş ve yudum yudum içme İRŞAK Bir şeye dik bakma Dosdoğru etme İRTA´ Zoraki ve istemeyerek gülme İRTA´ Otlatma veya otlatılma İRTAB Dikme veya dikilme İRTAC Bir kimsenin sözünü kesme, konuşturmama * Devamlı yağmur ve kar yağma * Kapıyı örtme, kapama * Kıtlık her tarafa yayılma İRTAM Hatırlamak için parmağa iplik bağlama İRTAT Tenbellik etme Yerinden kımıldamama İRTECEK f Şimşek, berk İRTİA´ (Ra´y den) Otlatma İRTİA´ Düşünmek, istikbali düşünme İRTİAB (Ru´b dan) Ürkme, korkma İRTİAD (Ra´d ve Ri´d den) Iztırablı ve sıkıntılı olmak * Deprenme Titreme İRTİAF İleri geçme, ilerleme İRTİAS Küpe takma İRTİAS Silkinme, sıçrama, deprenme İRTİAŞ Ra´şeye tutulma, titreme, sarsılma İRTİAŞ-I MEST Sarhoş ve baygın titreyiş İRTİBA´ Bahar mevsiminde güzel bir yerde oturma İRTİBAB Kokulu şeyler yapma * Bir çocuğu büluğ çağına varıncaya kadar besleme İRTİBAH Yükselme, yükseğe çıkma İRTİBAK Karışık ve çapraşık bir işe girişme * Karaca, geyik gibi hayvanların tuzağa düşmeleri * Bir kazâya uğrama İRTİBAK Çamura batma * Dolanbaçlı konuşma * Karışma * Bir işi aksi veya ters gitme İRTİBAL Bir malı çoğaltma Bereketlendirme İRTİBAS Dağılma İRTİBAS Perişan ve zor durumda kalma * Pek karışık ve sıkışık olma İRTİBAT Bağlanmak, raptedilmek Muhabbet, dostluk ve alâkadarlık * Düşmana karşı cenk için hudutta at sahibi olmak İRTİCA Ummak, ümidetmek, rica etmek İRTİCA Geri dönmek Ric´at etmek Eski hayat tarzına dönmek(İşte Kur´an´ın bu gibi kudsi kanun-u esasisine irtica namını veren bedbahtlar, vahşet ve bedeviliğin dehşetli bir kanun-u esasisi olarak kabul ettikleri şimdiki öylelerinin siyasetinin bir nokta-i istinadı şudur ki: "Cemaatin selâmeti için fert feda edilir Vatanın selâmeti için eşhasın hukuku nazara alınmaz Devletin siyasetinin selâmeti için cüz´i zulümler nazara alınmaz" diye bir tek câni yüzünden bir köyü mahvetmekle bin mâsumun hakkını nazara almaz Bir tek câninin yüzünden bin adamın kılınçdan geçmesini caiz görür Bir adamın yaralanması ile binler mâsumu sıkıntıya verdirir Ve ikiyüz adamı kurşuna dizilmesini o bahane ile nazara almaz Birinci Harb-i Umumî´de üç bin adamın câniyane siyaset hatalariyle otuz milyon biçâre nev´-i beşer aynı harpde mahvedildiği gibi, binler misaller var İşte bu vahşiyâne irticaın bu dehşetli zulümlerine karşı gelen Kur´an şakirdlerinin Kur´anın yüzer kanun-u esasîsinden $ âyetinin ders verdiği kanun-u esasisi ile adâlet-i hakikiyeyi ve ittihadı ve uhuvveti te´min etmeğe çalışan ehl-i iman fedakârlarına "mürteci" namını verip onları müttehem etmek, mel´un Yezid´in zulmünü, adalet-i Ömeriyeye tercih etmek misillü en vahşi ve zâlimane bir engizisyon kanununu, beşerin en yüksek terakkiyatına ve adaletine medar olan Kur´an´ın mezkûr kanun-u esasisine tercih etmek hükmündedir Emirdağ L) (Bak: Medeniyet, Mürteci´) İRTİCAC Çalkanmak Heyecana gelme * Sarsıntı Muztaribane hareket etmek İRTİCAC-I DERYÂ Denizin kabarması, dalgalanması İRTİCAF (Recfe den) Sarsma, sarsıntı, çalkalama Tahrik İRTİCAÎ (İrticaiye) İrtica ile alâkalı İRTİCAL(EN) Hazır cevaplılık Düşünmeden ve birdenbire açıkça güzel söz veya şiir söylemek İRTİCALİYYAT Düşünmeden, içinden doğarak söylenen sözler İRTİCAM Birşey üstüste katlanma İRTİCAN Adamın işi gücü bozulma İRTİCAS Gök gürleme * Top bürünme İRTİCAZ Kısaltma, ihtisâr İRTİDA´ Süt emmek İRTİDA (Ridâ dan) Örtünme, bürünme İRTİDA´ Dinin yasak ettiği şeyleri yapmama, geri durma İRTİDAD Din değiştirmekle mürted olmak İslâmiyetten çıkarak dinsiz olmak * Geri dönmek (Bak: Mürted) İRTİDAF (Redif den) Ardından gitme, ardına düşme, peşinden koşma İRTİFA´ Yükseklik * Yukarı kalkmak Kaldırmak Terakki İRTİFA ALMAK Öğle vakti, güneşin yüksekliğini ölçerek zamanı belirlemek * Yükselmek İRTİFAD Kazanma, kesbetme, kazanıp kâr etme İRTİFAEN Yükseklikçe, yükseklik bakımından İRTİFAK Bir yere dayanma * (Kap) dolma * İhtiyaç duyma * Arkadaşlık etme * Tıb: İki kemiğin hareketsiz kalmak üzere mafsallanması İRTİFAS Fiatların yükselmesi, pahalılık İRTİGAB (Rağbet den) Heveslendirme, isteklendirme, rağbet ettirme İRTİHA´ Katılma, karışma İRTİHAL Bir yerden başka yere göçmek, gitmek Nakl-i mekân etmek * Ölmek İRTİHAL-İ DÂR-I BEKÂ Dâr-ı bekaya göçme Ölme İRTİHAN (Rehn den) Bir şeyi rehin olarak alma veya alınma İRTİHAS Ucuz saymak veya sayılmak İRTİHAŞ Rahatsız olma, huzuru kaçma Sıkıntı ve ıztırâb içinde bulunma İRTİHAZ Rezil rüsvay olma Kepaze olmaİRTİKA´ : Yükselme, yukarı çıkma * Daha yüksek yerlere ve mevkilere erişme Yüksek derecelere ulaşma İRTİKÂ´ Güvenme, dayanma İRTİKÂB Bir işe girişmek * Kötü bir iş işlemek Rüşvet almak gibi çirkin bir şey yapmak * Bir makamı âlet ederek, hakkı olmayan para veya malı hile ile almak İRTİKAB Bekleme, gözleme * Ümit etme, umma İRTİKAK Söz gücü olan kimsenin, söz söylemekten âciz kalması İRTİKAM Yığılma, üst üste birikme İRTİKAS Baş aşağı olmak * Bir hâdiseye yakalanmak İRTİKAŞ Harpte askerlerin birbirine karışması İRTİKAZ Çocuğun, ana karnında kımıldaması * Çalkanıp durma * Acı çekme, ıztırâb duyma İRTİKAZ (Rekz den) Dikilme * Bağlanma * Tıb: Nabız atma İRTİMA´ Birbirine atışma İRTİMAS Suya dalma, dalıp gitme Dalgıçlık İRTİMAZ Iztırab ve acı içinde kıvranma * Remzetme İRTİMAZ Yerinden kaldırıp sıçratma * Birini koruma, himâye etme İRTİSA´ Dişler sık olma * İki şey, birbirine bitişik olma * Taneleri, iki taş arasında döğüp parçalama İRTİSAD İstif etme Birbiri üstüne düzgün bir şekilde yerleştirme İRTİSAM Resmedilmek, resmi çıkmak, resimli ve nişanlı olmak * Emrolunan şeye imtisâl etmek * Cenâb-ı Hakkı tekbir ve O´na ilticâ etmek İRTİSAS Yayılma, meşhur olma, şüyu bulma, şâyi olma İRTİŞA´ Rüşvetçilik Rüşvet almak İRTİŞAF Emerek ve azar azar içme * Tıb: Vücudun her hangi bir yerinde toplanan suyun, dışarı atılması İRTİŞAH (Reşha dan) Sızma, terleme İRTİTAC Konuşurken kekelemeye başlama, dili tutulma İRTİVA´ Suya içerek kanma * Tıb: Vücuttaki organ ve eklemlerin kuvvetlenip kalınlaşması İRTİVAH Nöbetle çalışma İRTİYA´ Ürkme, korkma İRTİYAB Duraklama, şüphelenme, tereddüt İRTİYAD Bir kimseden bir şey isteme İRTİYAH (Rîh den) Genişleme, ferahlama, feraha erme * Rüzgârlanıp rahatlama İRTİYAZ Riyâzet yapma, nefsine eziyet etme İRTİZA´ Bir şey eksilme, ziyân görme İRTİZA´ (Rızâ dan) Memeden süt emme İRTİZA-İ SABİ Çocuğun süt emmesi İRTİZA´ (Rıza dan) Razı olma, rıza gösterme, uygun ve münasib bulma Kabul etme * Beğenme, seçme İRTİZAH Biraz bahşiş alma * Özür dileme İRTİZAK (Rızk dan) Rızık alma, rızıklanma İRVA Bolca sulamak Suya kandırmak * Birisine hadis veya şiir rivayet ettirmek İRVA VE İSKA Sulama, suya kandırma İRZA Bir kimseyi râzı etmek, gönlünü yapmak, kandırmak İRZA-Yİ TARAFEYN İki tarafı anlaştırma, râzı etme İRZA´ Meme vermek, süt emzirmek veya emzirilmek İRZA Çayırlık Otluk yer İRZAK Rızıklandırmak, maddi veya mânevi ihtiyacını vermek İRZİZ Dik ses * Titreme * Dolu tânesi