Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

I-İ Harfi

İSTADE f

Ayakta durmuş

İSTAH f

Budak, taze filiz

İSTANBUL Türkiye´nin en büyük şehri ve Osmanlı İmparatorluğu´nun taht şehri (1453-1922)

İslâm halifeliğinin son merkezi (1516-1924)

Türklerden önce Bizans "Doğu Roma" İmparatorluğu´nun taht şehri idi (395-1453)

* İstanbul ismi, Rumca şehre veya şehirde demek olan (İstin polin) tabirinden galat olup, bu ismin Osmanlılar tarafından fetih esnasında verilmiş olduğu rivayet ediliyorsa da, Osmanlılardan evvel şehrin bu isimle yâd olunmakta bulunmuş olduğu muhakkak olup, hattâ yedinci hicri yüzyılın ortalarında yani fetihten iki asır önce yazılmış olan "Yakut-u Hamevî´nin Mu´cem-ül Büldan´ında bu isim yazılmıştır

Bununla beraber Osmanlılar yanında dahi Edebiyat lisanında ekseriya "Kostantiniyye" ismi kullanılmıştır; hattâ bazan "İslâmbol" şeklinde yazılmıştır

İSTANBUL EFENDİSİ İstanbul kadıları (hâkimleri)

Bu tabir hicri 1000 tarihinden sonra kullanılmağa başlanmış ve daha sonraları terkolunmuştur

İSTAR Yüzletme, astar çekme

* (C

: Esâtir) Altıbuçuk dirhem ağırlığında (19

5 gr

) bir ölçü

* Dört tane

* Dört veya dört buçuk miskal

İSTAR (Satr

dan) Yazı yazma

İSTARE Perde, zar

İSTARE f

Yıldız

İSTASYON Fr

Demiryolu durağı

İSTATİSTİK Fr

Bir neticeye varmak veya bir hüküm çıkarmak için metodlu olarak mevcud lüzumlu şeyleri toplayıp sayı hâlinde göstermek işi ve bu işle meşgul olan ilim

İSTEBRAK İpekten mâmul ve sırma ile işlenmiş bir çeşit kumaş

Kalın ipek kumaş

İSTEL f

Göl

İSTEM Zulüm ve sitem

İSTENBE f

Cesur, yiğit, bahadır, kahraman

* Çirkin

* Kâbus

İSTIKSAR (Kasr

dan) Kısma

Bir şeyin kısaltılmasını isteme

İSTIKSAS (Kısas

dan) Kısas isteme

Bir katilin şeriatça öldürülmesini isteme

İSTIKTAB (Kutb

dan) Kutuplaşma, bir kutubun etrafında toplanma, bir kutuba bağlanma

İSTIKTAR Damla damla akıtma, damlatma

İSTIRAB (Bak: Iztırab)
İSTISLAH Bir şeyi iyi olarak görmek isteme

Bir şeyin iyi olmasını isteme

İSTISNA´ San´atlı olarak yapmak

* Bir şey yapmak için san´atkârla anlaşma yapmak

İSTITLA´ (C

: İstıtlâât) (Tulu´

dan) Anlamağa ve bilmeğe çalışma

Öğrenmeğe gayret etme

İSTITLAK İç sürgünü olma

Amel olma, ishal olma

* Boşanmayı isteme

İSTITRAB Neşe arama, eğlence isteme

İSTİAB İçine almak

* Kaplamak

Toplamak

Tamam etmek

* Tutulmak

Zapteylemek

İSTİADE Bir şeyin iade edilip geri gönderilmesini isteme

* Yeniden canlanma

* Âdet edinme

İSTİANAT (İstiane

C

) İstianeler, yalvarmalar

İSTİANE Duâ

Yardım istemek

İane istemek

İSTİARE Ariyet istemek

Ödünç almak

Birinden iğreti bir şey almak

* Edb: Bir kelimenin mânasını muvakkaten başka mânada kullanmak; veya herhangi bir varlığa, ya da mefhuma asıl adını değil de, benzediği başka bir varlığın adını verme san´atına istiare denir

Cesur ve kuvvetli bir insana "arslan, kurnaz bir kimseye "tilki" demekle istiare yapmış oluruz

İSTİARE-İ MEKNİYE (Kapalı istiare) Teşbihin temel unsurlarından yalnız benzetilenle yapılan istiare

Meselâ: Merhum Mehmed Akif´in:Şu karşımızda mahşer kudursa, çıldırsa,Denizler ordu, bulutlar donanma yağdırsa,Değil mi ortada bir sine çarpıyor, yılmaz

Cihan yıkılsa, emin ol bu cephe sarsılmaz

beyitlerinde düşman kalabalığı evvelâ mahşere benzetilerek açık istiâre yapmış, sonra o mahşer bir köpeğe teşbih edilerek, fakat müşebbehün bih´i (kendisine benzetileni) zikredilmeyerek onun levâzımatından olan "çıldırsa" ve "kudursa" kelimeleri irad olunarak bir kapalı istiare yapılmıştır

İSTİARE-İ MUSARRAHA (Açık istiare) Teşbihin iki temel unsurundan yalnız kendisine benzetilen ile yapılan istiare

Meselâ: Büyük âlimlere; ayaklı kütüphane veya yaşlı kimselere hayatının son baharında denilmesi gibi

İSTİARE-İ MUTLAKA (Temlihiye veya tehekkümiye) Edb: Şaka, lâtife veya alayı içine alan bir istiaredir

Meselâ: Tilkinin eşeğe "gelsem olmaz mı huzura, a benim aslanım" demesi gibi

(Edb

S

)
İSTİAZA Karşılık olarak, ivaz olarak bir şey istemek

İSTİAZE "Euzü besmele" okuyarak Allah´a sığınmak

İSTİBAA Bir şeyi kendine sattırmağa uğraşma

İSTİB´AD Uzaklaşma

Uzak görme, ihtimal vermeyiş, olmayacak sanma, akıldan uzak görme

* Yakıştırmayış

İSTİ´BAD Köle edinmek, esir almak

İSTİBAHA(T) Mübah ve helâl sayma

* Bir çok kimsenin kanını dökmeğe izin verme

İSTİBAK Yarış etme, yarışma

İSTİB´AL Kadını nikâh ile alma

İSTİBAL Havanın fenalığı ve sıkıcı olması

* (Kendine) idrar döktürme

İSTİBANE Açıklama, belli olma

Meydanda ve âşikâr olma

İSTİ´BAR İbret alma, ders alma

* Rüya tabir ettirme

İSTİBAR Yoklama, muayene etme

İSTİBDA (İstibra´) Ayırmak

Uzak etmek

* Küçük abdest bozduktan sonra idrardan temizlenmek, sidik eserinin tamâmen kesilmesini beklemek

* Nikâhla alınan dul bir kadının gebe olmadığına kanaat getirmek için, kadın bir âdet görünceye kadar beklemek

İSTİBDA´ Bedi´ ve güzel bulma

İSTİBDAD Başlı başına olmak

Keyfî idare sistemi

* Zulüm ve tahakküm

İdaresi altındakilerin istemediği şeyleri yalnız kendi keyfine göre zorla ve zulümle yaptırmaya çalışmak

Kanun ve nizamlara bağlı olmayarak, çok defa da kanun namına kanunsuzluk yaparak, keyfi hükmünü icra ettirmek

Kimseyi tanımadan kendi dediğini ve keyfi emirlerini kuvvet ve cebir kullanmak suretiyle yaptırmaya çalışmak

Allah´ı ve adaletini unutarak dinsizdarane bir zulümle hüküm ve idare etmek

İSTİBDADKÂRANE f

İstibdad idaresi gibi

Kendi kendine, kanunları ve kimseyi tanımadan idare eder surette

İSTİBDAL (Bidl ve Bedel

den) Değiştirmek, değiştirilmek

* Bir vakfı mülk ile mübadele etmek

* Birşey verip yerine başka şey istemek

* Askerliği biten erlere tezkere verip yenilerini almak

İSTİBDAL-İ MÜSECCEL Lüzumuna hükmolunduğundan dolayı nakzı caiz olmayan istibdal

İSTİBGA´ İş için yardım isteme

İSTİBHAC (Behcet

den) Yüzü gülme, sevinme, mesrur olma

İSTİBHAL Azad etme

Azad olma, serbest bırakılma

İSTİBHAM Karışık ve belirsiz olma

* Ses çıkarmama, susma

İSTİBHAR Çok geniş bilgiye sahib olma

* Deniz gibi büyük ve geniş olma

İSTİBHAS Bir şeyin doğruluk ve hakkâniyetini anlayabilmek için, iyice araştırıp tahkik etme

İSTİBKA Devâmını istemek

Bâki ve dâim kılmak

İSTİBKA-Yİ TEVECCÜHLERİ Teveccühlerinizin sürüp gitmesi ve devamı

(Eskiden mektubların sonlarında kullanılırdı

)
İSTİBKÂ Ağlatmak

Ağlamayı istemek

İSTİBRA (Bak: İstibda)
İSTİBRAZ Meydana çıkarmak, açığa vurmak

İSTİBSAR Basiretli olmak

Düşünceli, hesaplı ve dikkatli iş yapmak ve hareket etmek

İSTİBSAS Bir haberin doğru olup olmadığını anlamağa çalışma

İSTİBŞAR Müjde almak

Hayırlı, iyi haber iyi sevinmek

İSTİBTA´ : Ağır ağır hareket etme

* Gecikme, geç kalma

İSTİBTAN Gizliliğe, bir kimsenin iç işlerine vakıf olmak

İSTİBVAR Hırslanma, hiddetlenme, kızma, öfkelenme

İSTİCAB Vâcib olmak

Hak etmek

İSTİ´CAB (Aceb

den) Şaşma, taaccüb etme, hayrette kalma

İSTİCABE (İsticâbet) Duânın Allah tarafından kabul olunması

İSTİCADE İhsan ve bahşiş isteme

İSTİCAL Sonraya bırakılmasını istemek

İSTİ´CAL Acele olmasını istemek

Acele etmek

İSTİCAR Kiralamak

Kiraya vermek

İSTİCARE (Cevr

den) Yardım ve korunma isteme

* Sığınak isteme

İSTİCAZE (Cevaz

dan) İzin ve cevâz isteme

* Sunulan bir manzume için câize, yani para isteme

İSTİCBAR (Cebr

den) Zorlama, cebretme

Baskı yapma

Zoraki yaptırma

İSTİCDAD Yenileme

Yeniden yapma

İSTİCHAL (Cehl

den) Câhil sayma

İSTİCLAB (Celb

den) Çekme, celbetme

Çekmeye vaya getirmeğe sebep olma

* Fls: Uyandırma

İSTİCNAS (Cins

den) Cinsine benzetme

İSTİCVAB Cevab istemek

Sorguya çekmek

* Mahkemede şahidlerin ifadelerini almak

Söyletmek

İSTİCVABNAME f

Şahidlerin ve maznunun ifadelerinin yazılı olduğu kâğıt

İSTİDA´ (Vedâ´

dan) Bakılmak üzere emaneten bir kimseye bir şey bırakmak

Bir malı emaneten bir yere bırakmak

İSTİD´A Rica ile istemek

Davet etmek

* Bir işi için resmî bir daireye verilen ve istek bildiren kâğıt

Dilekçe

İSTİDA´ El uzatma

İSTİ´DA Medet, yardım istemek

İSTİ´DAD Bir şeyin kabulüne ve kazanılmasına olan fıtrî meyil

* Kabiliyet

Akıllılık

Anlayışlılık

Allah Teâlâ Hazretlerinin (C

C

) insanlara ve sâir mahluklara tevdi buyurduğu kabiliyet kuvveleri

İSTİDAD Alışma, ünsiyet etme

* Doğrulma

İSTİDAD-I YED Elin alışması

İSTİ´DADAT (İsti´dad

C

) İstidadlar, kabiliyetler, yetenekler

İSTİ´DAD-ŞURE f

Verimsiz istidad

Çorak yerin kabiliyeti

İSTİDAME (Devam

dan) Bir halin devamını isteme

Bir şeyin devamını arzu etme

İSTİD´A-NAME f

Resmî bir makama dilekçe olarak yazılan pullu, damgalı yazı

İSTİDANE (Deyn

den) Borç alma, alınma

Ödünç alma

İSTİDARE (Devr

den) Dönme, dolaşma

* Daire biçimine girme, yuvarlak olma

İSTİDARÎ Dönerek ve bir daire meydana getirecek olan

İSTİDBAR (İdbar

dan) Yüz çevirmek

Arka dönmek

* Geri geri gitmek

* Bir kimsenin peşinden gitmek

İSTİDHAK (Dıhk

den) Alaya alma, eğlenme

İSTİDKAK İncelemek, dakik olmak

İSTİDLAL (Dalâl

den) İman ve İslâmiyet yolundan çıkarmağa, dalâlete düşürmeğe çalışmak

İSTİDLAL Delil getirmek

Bir delile dayanarak netice çıkartmak

Delile nazar etmek

Muhakeme

Mülahaza ve anlama kudreti

Delil ile anlamak

Zihnin eserden müessire veya müessirden esere intikali

(Ateşin dumana olan delâleti gibi müessirden esere yapılan istidlâle "bürhan-ı limmî" denildiği gibi, dumanın ateşe olan delâleti gibi eserden müessire olan istidlale de "bürhan-ı innî" denir

Bürhan-ı innî, şüphelerden daha salimdir

İ

)(Kur´anda delâil-i akliyeye ve fennin keşfiyatına muhalif bazı âyetler vardır dedikleri üçüncü şüphelerine cevap: Kur´an-ı Kerim´de takib edilen maksad-ı aslî; isbat-ı Sâni´, nübüvvet, haşir, adalet ile ibadet esaslarına cumhur-u nâsı irşad ve îsal etmektir

Binaenaleyh, Kur´an-ı Kerim´in kâinattan yaptığı bahis tebeidir; kasdi değildir

Yani ligayrihidir, lizatihi değildir

Yani Kur´an-ı Kerim, Cenab-ı Hakk´ın vücud, vahdet ve azametine istidlal suretiyle kâinattan bahsetmiştir

Yoksa, kâinatın bizzat keyfiyetini izah etmek için değildir

Çünkü Kur´an-ı Kerim; coğrafya, kozmoğrafya gibi kasden kâinatın keyfiyetinden mânâ-yı ismiyle bahseden bir fen, bir kitab değildir

Ancak, kâinat sahifesinde yazılan san´at-ı İlâhiyyenin nakışları ve yaratılan kudretin mu´cizeleri ve kozmoğrafyacıları hayrette bırakan nizam ve intizamla, mânâ-yı harfiyle Sâni ve Nazzam-ı Hakikî´ye istidlal keyfiyetini öğretmek için nâzil olan bir kitabdır

Binaenaleyh san´at, kasd, nizam; kâinatın her zerresinde bulunur, matlub hâsıl olur; teşekkülü nasıl olursa olsun bizim matlubumuza taalluku yoktur

Febinaen alâ zâlik, madem ki Kur´anın kâinattan bahsi istidlal içindir ve delilin de müddeadan evvel ma´lum olması şarttır ve delilin muhatablarca vuzuhu müstahsendir; bazı âyetlerin onların hissiyatına ve edebî ma´lumatlarına imale etmesi ve benzetmesi, mukteza-yı belâgat ve irşad olmaz mı Fakat bu âyetlerin, hissiyatlarına imale etmesi mes´elesi o hissiyata kasden delâlet etmek için değildir

Ancak, kinaye kabilinden o hissiyatı okşamak içindir

Maahaza, hakikata ehl-i tahkiki îsal için, karine ve emareler vaz´edilmiştir

Meselâ: Eğer Kur´an-ı Kerim, makam-ı istidlalde şöylece demiş olsa idi ki: "Ey insanlar! Güneşin zâhirî hareketiyle hakikî sükûnuna ve Arzın zâhirî sükûnuyla hakikî hareketine ve yıldızlar arasında câzibe-i umumiyenin garibelerine ve elektriğin acibelerine ve yetmiş unsur arasında hâsıl olan imtizacata ve bir avuç su içinde binler mikrobun bulunmasına dikkat ediniz ki, bu gibi hârika şeylerden Cenab-ı Hakk´ın herşeye kadir olduğunu anlayasınız

" deseydi, delil müddeâdan binlerce derece daha hafî, daha müşkül olurdu

Halbuki delilin müddeâdan daha hafî olması, makam-ı istidlale uymaz

İ

)
İSTİDLALAT (İstidlal

C

) İstidlaller

Muhakemeler

İSTİDLALEN İstidlal suretiyle, delil ile

İSTİDRAC Derece derece yükselmeyi isteyiş

* Ist: Hakkı ve hakiki değeri olmadığı halde ve kabiliyetsizliğine rağmen bir kimsenin kesret-i nimete mazhar olması ve bu sebeple küfür ve isyana devam etmesi ile azab ve gazab-ı İlâhiyeye yaklaşması

(Neuzü billah, bu öyle bir işdir ki: Hikmet-i İlâhiye ile bazı kâfirlerin muradı zuhur eder, istediği hârika bir surette olur

Ve bunların küfürleri, Allah´a isyanları da böylece ziyadeleşir

)(

Keramet ile müşerref olan bir şahıs, bilerek harika bir emre mazhar olursa, o halde eğer nefs-i emmaresi baki ise, kendine güvenmek ve nefsine ve keşfine itimat etmek ve gurura düşmek cihetinde istidrac olabilir

M

)(Keramet ile istidrac manen birbirine mübayindir

Zira keramet, mu´cize gibi Allah´ın fiilidir

Ve o keramet sâhibi de kerametin Allah´tan olduğunu bilir ve Allah´ın kendisine hâmi ve rakib olduğunu da bilir

Tevekkül ü yakîni de fazlalaşır

Lâkin, bazan Allah´ın izniyle kerametilerine şuuru olur, bazan olmaz

Evlâ ve eslemi de bu kısımdır

İstidrac ise, gaflet içinde iken eşya-yı gaybiyenin inkişafından ve garip fiilleri izhar etmekten ibarettir

Fakat, bu istidrac sahibi, nefsine istinad ve iktidarına isnad etmekle enaniyeti, gururu öyle fazlalaşır ki okumaya başlar

Lâkin o inkişaf, tasfiye-i nefs ve tenevvür-ü kalb neticesi olduğu takdirde, ehl-i istidrac ile ehl-i keramet arasında tabaka-i ulada fark yoktur

Tam mânasiyle fenaya mazhar olanlar ise, onlara da Allahın izniyle eşya-yı gaybiye inkişaf eder

Ve onlar da, o eşyayı Fenâfillâh olan havaslariyle görürler

Bunun istidracdan farkı pek zâhirdir

Zira, zâhire çıkan bâtınlarının nuraniyeti, mürâilerin zulümatiyle iltibas olmaz

M

N

)
İSTİDRACÎ İstidraca ait, istidrac cinsinden

İSTİDRAK Nâil olmak, ulaşmak, varmak

* Anlamak

* Gr: Bir kelimeyi, evvelki sözden neş´et eden bir tevehhümü kaldırmak için kullanmak

İSTİF İtl

Muntazam yığın

Sıralanmış eşya

Yığma

Nizam

Sıra

Dizi

İSTİ´FA Affını, azlini, bağışlanmasını istemek

* Kendisinin memuriyetten affını taleb etmek

İSTİ´FA-YI KUSUR Özür dileme

İSTİFA Alacağını borçludan tamam olarak almak

* Kabz-ı ruh etmek

İSTİFA-YI KISAS Kısas hakkının bilfiil yerine getirilmesi

Câni hakkında kısas cezasının tatbik edilmiş olması

İSTİFADE Faydalanmak

Faydalanmağa çalışmak

* Anlayıp öğrenmek

* Tahsil etmek

İSTİ´FAF Kötü şeylerden çekilmek

* İffetlilik iddia etmek

İSTİFAKA Hastalıktan kurtulup iyileşme

* Sarhoşluktan ayılma

İSTİFALE Tecvidde: Bir harfin, okunduğu zaman aşağı çene tarafına düşüp üst damağa yükselmesi

Bu hâlde ağızdan çıkan harfler: "Müsta´liye" harflerinin zıddıdır

Bu harfler: "Elif, Be, Te, Se, Cim, Ha, Dal, Zel, Rı, Ze, Sin, Şın, Ayın, Fe, Kaf, Kef, Lâm, Mim, Nun, Vav, He, Yâ" dır

İSTİFANAME f

Bir yerden ayrılıp çekilmeyi bildiren yazı

İSTİFAZA Feyz alma, feyz bulma, feyizlenme

İlim, irfan ve mânevi zenginlik kazanma

İSTİFHAM Sual sorup anlamak

Anlamak için sormak

* Edb: Cevap istemek için değil, daha çok dikkati çekmek, hisleri kuvvetlerdirmek maksadıyla soru şeklinde söylemek san´atıdır

Şefkat, sevgi, hayret, kin ve nefret gibi duyguların te´siri altında vuku bulur

MeselâNerde Ertuğrul´u koynunda büyütmüş obalar Hani Osman gibi Orhan gibi gürbüz babalar Hani bir şanlı Süleyman Paşa, bir kanlı Selim Ah bir Yıldırım olsun göremezsin ne elim!Hani cündileri şahin gibi ceylan kovalarKöpürür, dalgalanır, yemyeşil, engin ovalar Hani tarihi soruldukça, mefahir söyler,Kahramanlar yetişen toprağı zengin köyler Hani orman gibi âfâkı deşen mızraklar Hani atlar gibi sahrayı deşen kısraklar Mehmed Akif Ersoy)
İSTİFHAM-I ANİNNEFY Nefyi olmayan sual sormak

Meselâ: Cenab-ı Hakk´ın ruhlara: Ben Rabbiniz değil miyim diye sorması gibi

Buna istifham-ı takrirî de denir

(Bak: Bezm)
İSTİFHAM-I İNKÂRÎ Gr: Menfî cihetle sual sormak

(İnkâr ettiğini bildirir şekilde "Olmaz" diyen birisine karşı, "Olur mu diye sormak gibi

)
İSTİFHAMAT (İstifham

C

) İstifhamlar, sualler, sormalar

İSTİFHAM EDATLARI Gr: Arabçada: E, men, keyfe, ma

İSTİFHAMÎ İstifhama ait, sormağa dair

İSTİFKAD (Fakd

den) Kaybolmuş olan bir şeyi araştırıp soruşturma

İSTİFLAH Felah bulma, kurtulma

Maksada ulaşma

İSTİFNA Fenaya gitmek

Yokluğa karışmak

İSTİFNAN Cins cins ayırma

Mâhirane bölme

İSTİFRA´ Başlama

İSTİFRAD Ayırma, tek tek yapma

* Yalnız tek başına

İSTİFRAG (Ferag

dan) Kusma

Kay

* Mümkün olanı sarfetmek

İSTİFRAK Farkettirmek, ayırdetmeği istemek

İSTİFRAR Firar etme, gizlice kaçma, savuşma

İSTİFRAŞ Yataklık yapma

Odalık alma

Yatağa alıp beraber yatma

* Haremi ile beraber yatma

İSTİFRAZ Ayırıp tefrik etme

İSTİFSAD (Fesâd

dan) Bir şeyin bozulmasını arzulama, fesâdını isteme

İSTİFSAR İfade isteme

Sorma

Sorup anlama

İSTİFSAR-I HÂTIR Hal hatır sorma

İSTİFTA Fetva istemek

Şeriata ait bir mes´ele hakkında salâhiyetli zatlardan hakikati öğrenmek

(Bak: Fetva)
İSTİFTAH Siftah etmek

Başlamak

Açmak

İSTİFZAL Artırma, çoğaltma, ziyadeleştirme

İSTİGASE Medet isteyiş

Yardım istemek

İSTİGBAR (Gubar

dan) Tozlaşma

İSTİĞFAR (Gufran

dan) Afv dilemek

Cenab-ı Hak´tan kusurlarının affedilmesini, günahlarının bağışlanmasını dilemek

Tevbe etmek

Yalvarmak

" Estağfirullâh" demek

(Cehennem azabını intaç eden büyük bir günahı işleyen bir adam, Cehennem´in tehdidatını işittikçe istiğfar ile ona karşı siper almazsa bütün ruhiyle Cehennem´in ademini arzu ettiğinden küçük bir emare ve bir şüphe Cehennem´in inkârına cesaret veriyor

L

)(Şeytanın mühim bir desisesi: İnsana kusurunu itiraf ettirmemektir

Tâ ki, istiğfar ve istiaze yolunu kapasın

Hem nefs-i insaniyenin enaniyetini tahrik edip, tâ ki, nefis kendini avukat gibi müdafaa etsin; âdeta taksiratdan takdis etsin

Evet şeytanı dinleyen bir nefis, kusurunu görmek istemez; görse de, yüz te´vil ile te´vil ettirir

$ sırriyle: Nefsine nazar-ı rıza ile baktığı için ayıbını görmez

Ayıbını görmediği için itiraf etmez, istiğfar etmez, istiaze etmez; şeytana maskara olur

Hazret-i Yusuf Aleyhisselâm gibi bir Peygamber-i Alişan, $ dediği halde, nasıl nefse itimad edilebilir

Nefsini ittiham eden, kusurunu görür

Kusurunu itiraf eden, istiğfar eder

İstiğfar eden, istiaze eder

İstiaze eden, şeytanın şerrinden kurtulur

Kusurunu görmemek, o kusurdan daha büyük bir kusurdur

Ve kusurunu itiraf etmemek, büyük bir noksanlıktır

Ve kusurunu görse, o kusur kusurluktan çıkar; itiraf etse, afva müstahak olur

L

)
İSTİGLAB Kemâle erme, olgunlaşma, gelişme

İSTİGLAK Sözde durma

Kesin olarak pazarlık etme

İSTİGLAL (Galle

den) Kirası veya mahsulü borca mukabil verilmek üzere bir mülkün rehine verilmesi

İSTİĞLALEN Gayrimenkulü rehine koymak suretiyle

İSTİGLAZ Bir şeyi galiz saymak, galiz bilmek

* Satın almaktan vazgeçmek

İSTİGMAM Sarmak, sarılmak

İSTİGNA Cenab-ı Hak´tan başka kimsenin minneti altına girmemek

* Gönül tokluğu

Elindekini kâfi bulmak

Zenginlik istememek

Muhtaç olmayıp zengin olmak

* Nazlanmak

* Azamet ve tekebbür etmek

İSTİGNAM Ganimet araştırmak, ganimet isteklisi olmak

İSTİGRAB Şaşırmak, garib bulmak, taaccüb etmek, tahayyür

İSTİGRAK Gark olmak, dalmak

* Dalgınlık

* Ist: Seraba kapılmak

Manevî bir hal ile hayret ve taaccübden bayılmak derecesine gelmek

* Tas: Dalgınlıkla, zihni bütün bütün meşgul olmak

Aşk-ı İlâhî ile dünyayı unutup kendinden geçmek

* Gr: "El" harf-i ta´rifinin, isimleri umumi hale koyması

* Edb: Fazla mübalâğa

(Bak: Lâm-ı istiğrak)
İSTİGRAKKÂR f

Kendinden geçen, dalgın, müstağrak

Dalgın halde olan

İSTİGŞA´ Bürünme, örtünme

İSTİGŞAŞ Nasihat edip öğüt veren ve doğru söyleyen kimseyi düşman sanmak

İSTİGZAB Öfkelendirme, kızdırma, gazaba getirme, hiddet ettirme

İSTİHA´ Tıraş etme veya ettirme

İSTİHAB (Hibe

den) Hibe ve hediye olarak isteme

Bağış olarak arzulama

İSTİHAL Müstehak olmak, bir şeye ehil olmak

* Kolaylık elde etmek

İSTİHALAT (İstihale

C

) Değişmeler, başkalaşmalar

İSTİHALE Bir şeyin terkib ve asıl şeklinin başka hâle değişmesi

Başkalaşmak

* Mümkün olmayış, imkânsızlık

İSTİHAM Ok ile fala bakma

İSTİHANE Hor ve hakir görme

İSTİHAR Geri bırakılma, geri kalma

İSTİHARE Tefe´ül

Sual sorup cevap istemek

* Hayırlı olmayı istemek

* Hayran olmak, şaşmak, taaccüb etmek

* Bir işin hayırlı olup olmıyacağı niyetiyle abdest alıp, dua edip rüya görmek üzere uykuya yatma

İSTİHASE Organik maddelerin, şekillerini muhafaza ederek zamanla taş hâline geçmesi

Fosilleşme

İSTİHAZA Kadın âdet görürken fazla kan gelmesi

(Rahimden değil de hastalıktan dolayı bir damardan gelip, tenâsül cihazı yolu ile akan kokusuz bir kandır

Buna "istihâza veya özür kanı" dendiği gibi, böyle bir kadına da "müstahâza" denir

)
İSTİHBAB Bir şeyi iyi ve güzel addetmek

* Dost edinme

* Müstehab etmek ve olmak

İSTİHBABEN Bir şeyi güzel ve iyi kabul ederek, müstehab olarak

İSTİHBAR Haber sormak, haber almayı istemek

İSTİHBARAT Duyulup öğrenilenler

Alınan haberler

* Haber toplama merkezi

İSTİHBARAT-I MEVSUKA Sağlam ve inanılır doğru haberler

İSTİHCAN (Hücnet

den) Kötü görme, çirkin sayma, ayıplama

İSTİHDA´ (Hüdâ

dan) İrşad ve hidâyet istemek

Hak, hakikat, imân ve İslâmiyet yolunu istemek

İSTİHDAF Hedef edinmek, hedef saymak

* Hedef gibi karşıda durmak

* Erişilmek istenilen netice ve gaye

İSTİHDAM Bir hizmette kullanmak, hizmete almak, hizmet ettirmek

* Edb: Bir çok mânâsı olan bir kelimenin her mânâsına muvâfık kelime söylemek

Meselâ: "Avcınızın attığı da, sözleri de saçma idi" cümlesinde olduğu gibi

İSTİHDAR (İstihzar) Hazırlama

İSTİHDAS Bir şeyi sonradan ve yeniden elde etmek

İSTİHFA´ Gizlenme, saklanma

İSTİHFAF Küçük ve aşağı görmek, küçümsemek, tahkir ve tahfif etmek

İSTİHFAFKÂR f

Ehemmiyet vermeyerek

Küçümsemek suretiyle

Tahfif ve tahkir ederek

İSTİHFAFKÂRANE f

Küçümseyerek, küçük görerek, hafifseyerek, ehemmiyet vermeyerek

İSTİHFAZ Hıfzetmek

Korumak

Muhafaza etmek

Bir şeyin muhafaza olunmasını birisinden rica etmek

İSTİHKAK Kazanılan şey, hak edilen

* Hakkını almak

Hakkını istemek

İSTİHKAK-I HARS Huk: Bir yerde ziraatçılık yapma hakkına sahib olma

İSTİHKÂM Sağlamlık

Metin olmak

Kuvvetli ve dayanıklı olmak

* Askerlikte: Düşmana karşı, hücumlarını savmak için hazırlanmış bulunan siper, askeri yapılar

İstihkâm işi ile uğraşan asker sınıfı

* Kuvvet ve metanet vermek

İSTİHKÂMAT (İstihkâm

C

) İstihkâmlar

* Siperler

İSTİHKÂMAT-I DÂHİLİYE Bir istihkâmın iç tarafında, icab ettiği zaman yapılan müstakil sığınaklar

İSTİHKÂMAT-I HAFİFE Harbde kısa zamanda yapılan sığınaklar

İSTİHKÂMÂT-I MUTTASILA Bir birine bitişik ve bağlı olarak yapılmış olan sığınaklar olup, daha ziyade şehirlerin ve mühim mevkilerin etrafına yapılır

İSTİHKAR Hakaret etmek

Küçük görmek

* Hakir görülmek

Hor bakılmak

İSTİHLA Tatlı olmak

* Tatlılık istemek

İSTİHLAB Tırmalama

İSTİHLAF Halef bırakmak

Birisini kendi yerine geçirmek

Kendi yerine başkasını tayin etmek

Kuyudan su çekmek

İSTİHLÂK Boş yere harcamak

* Yeyip bitirmek

* Müstahsilin yaptığı istihsali alıp kullanmak

İSTİHLÂKAT (İstihlâk

C

) Yenilip içilen şeyler

* Harcamalar

İSTİHLÂKAT-I DÂHİLİYE Dâhilî sarfiyat

Memleket içi harcamalar

İSTİHLAL Helâl saymak

Helâllaşmayı istemek

İSTİHLAL Yeni ay´ı gözleyip görmek

Hilâlin görünmesi

* Kılıcın kınından sıyrılıp görünmesi

* Edb: Bir ifadede birbirine benzer, seci´li ve kâfiyeli sözlerin söylenmesi

* Çocuğun doğar doğmaz hemen ağlamağa başlaması

* İyi ve hayırlı bir başlangıca delâlet etmek

İSTİHLAS (Hulus

dan) Bir şeyi elde etmeğe çalışma

* Kurtarma veya kurtarılma

İSTİHMA´ Himâye isteme, korunma arzulama

İSTİHMAK Ahmaklık gösterme, salaklık yapma

İSTİHMAL Havâle etme, havâle edilme

* Yükleme, yükletme

İSTİHMAM Hamama girme, yıkanma

İSTİHMAM Bir kimse, bağlı olduğu cemâate ait işler için her türlü sıkıntıya düşme

* Ehemmiyet verme

İSTİHRAB Bir musibet sebebi ile perişan olma, mahrum olma

İSTİHRAC Bir şeyin içinden bir şey çıkarmak

Bir mânâyı istidlâl etmek

Meydana ve harice çıkarmak

Bâzı emareleri beliren şeylerden ileriye âit olacak şeyleri çıkarmak

İstidlâl etmek

(Bak: Tahric)
İSTİHRACAT (İstihrac

C

) İstihraclar

İSTİHSAD Ekinlerin hasad (biçilme) zamanı gelme

İSTİHSAL Hasıl etmek

Husule getirmek

Elde etmek

Üretmek

İSTİHSALAT (İstihsal

C

) Üretilen şeyler

Bir memleketin veya fabrika gibi faaliyet merkezlerinin çıkardığı, yetiştirdiği şeyler

İSTİHSAN Beğenmek, güzel bulmak

Bir şeyin iyi olduğu kanaatında bulunmak

Beğenilmek

* Fık: Kıyası terkedip, nassa, yani, âyet ve hadis-i şeriflerin hükümlerine en uygun olanı almak

Şeriatta; zorlaştırmayan hükümle, râcih delil ile amel etmektir

(İşte masnuâtı yaldızlayan mezâyâ ve mehasine ve mevcudatı ışıklandıran letaif ve kemâlâta karşı Sübhânallah, Mâşâallah, Allahü Ekber diyerek semâvâtı çınlattıran ve Kur´an´ın nağamâtiyle kâinatı velveleye verdiren istihsan ve takdir ile, tefekkür ve teşhir ile, zikir ve tevhid ile, berr ve bahri cezbeye getiren, yine bilmüşâhede O Zâttır

S

)
İSTİHSANEN Beğenerek, istihsan ederek

İSTİHSAN Korunmak

Korumak, müdâfaa etmek, karşı koymak

* Sağlam bir yere kapanmak

İSTİHSAR Usanmak, fütur getirmek, bıkmak

İSTİHŞAŞ Zevklenme, eğlenme

İSTİHVA Şaşırıp kalmak

Divane olmak

Hevâ ve hevesi hoş görmek

İSTİHYA Utanma, haya etme

* Diriltme, yaşatma

İSTİHVAZ Zafer kazanma, muzaffer ve muvaffak olma, galib gelme

İSTİHZA Alay etmek, birisi ile eğlenmek

* Birisini gülünç duruma düşürmek, maskara etmek

İSTİHZA´ (İstihdâ´) Alçak gönüllülük göstermek, kendisini aşağı tutmak

İSTİHZAR Huzura gelme, hazır etme, huzura dâvet etme

* Hazırlama, bir şeyi hatıra getirme

* Konferans verecek olan hatiplerin okumak ve araştırmak suretiyle evvelce hazırlanması

İSTİHZARAT (İstihzâr

C

) Hazırlıklar

İSTİKA´ Olacak veya vuku bulacak diye endişelenme

İSTİKA´ (Saky

den) Su isteme

İçmek için su alma

* Kendini zorlıyarak ve sun´i olarak kusma

İSTİ´KAB Birisinin kusurlarını, ayıplarını arraştırmak

İSTİKAD Yakma, ateşi tutuşturma

İSTİKADE Adam öldürmüş olan katilin kısasını isteme

İSTİ´KAF Bir yere kapanma

Bir yerde kendini hapsetme

İSTİKAK Bitkilerin sık ve çok olmalarından dolayı birbirine dolaşık olmaları

İSTİKAMET Hatt-ı hareketi doğru olmak

Doğruluk, nâmuslu hareket

Her işte itidal üzere bulunmak

Adâletten, doğruluktan ayrılmayıp, diyânet ve akıl içinde yürümek

* Allah´a kulluk etmek

* Bir şeyin bir tarafa doğru olarak uzanması

* Yön, cihet

İSTİKAN Şüphesiz ve zansız olmak

İSTİKÂNE (İstikânet) Alçaklık etmek

* Zillet ve meskenet göstermek

* Tevazu göstermek

İSTİKÂRE Hızlı hızlı yürüme

* Yükleri sırtına yükleyip götürme

İSTİKAZ Uykudan uyanmak

İSTİKBAH (Kabih

den) Çirkin görme, ayıplama, kabih sayma

İSTİKBAL Ati, gelecek zaman

* Karşılayış, gelen bir kimseyi karşılamak

İSTİKBAL-İ KIBLE Kıbleye, Kâbe istikametine yönelmek

İSTİKBAL-BÎN f

Geleceği bilen ve gören

İSTİKBALEN Karşılayarak, karşılamak üzere

* Gelecek zamanda, ilerde

İSTİKBALÎ Gelecek zamanla alâkalı

İstikbale mensub

İSTİKBALİYYE Edb: Yeni gelen bir kimsenin karşılanması sebebiyle yazılan manzume

İSTİKBAR (Kibr

den) Önemseme, ehemmiyet verme

* Kibir, gurur, enaniyet

Kendini büyük görme, mağrurluk

İSTİKDAM Önde bulunma, öne geçme

* Çok ayaklı olma

Ayaklarının adedi fazla olma

İSTİKDAR Cenab-ı Allah´dan (C

C

) hayırlı şeylerin olmasını isteme

İSTİKFA Yetinme, kâfi bulma, yeter sayma

Mevcud olan ile iktifâ etme

İSTİKFA Bir kimsenin başına veya ensesine sopa ile vurma

İSTİKFAF (Kifâf

dan) Kanaat etme, az şeyi yeter bulup râzı olma

* Yetişme

* Dilenci gibi el uzatma

İSTİKFAL (Kefâlet

den) Kefil olma, kefilliği kabul etme

İSTİKFAL Çekmecede, kasada veya kilitli bir yerde bulundurma

İSTİKLA Te´hir etme

Sonraya bırakma

* Alıkoyma, mâni olma, engel olma

* Veresiye alma, borç olarak alma

İSTİKLÂL (Kıllet

den) Kendi başına olmak, kimseye bağlı olmayış, müstakil oluş

* Az bulma, kâfi görmeme

* Rey sahibi olup keyfi iş görme ve başkasının emrine ve fikrine tâbi olmaktan uzak kalma

İSTİKLÂLCU f

İstiklâl arayan

Müstakil olmak, hür olmak için çalışan

İSTİKLÂLİYET İstiklâl üzere bulunma

Hür ve müstakil olma

Başlı başına buyruk olma

İSTİKMAL Bir şeyin olgunluğa, kemale erdirilmesi

İkmal etmek

Eksiksiz ve tam oluş, tam ve kâmil olmak

İSTİKNAH (Künh

den) Bir şeyin hakikatını ve künhünü araştırma

İSTİKNAN Gizlenme, saklanma

İSTİKRA´ Kiralamak, kiraya vermek

İSTİKRA´ Gezmek, dolaşmak, etraflı bilgi edinmek

Ayrı ayrı hâdiselerdeki müşterek vasıflara dikkat ederek umumi bir netice çıkarmak

Umumi araştırmak

Fertten umuma âit hüküm sâhibi olmak

(Akıl ve hikmet ve istikra ve tecrübenin şehadetleri ile sabit olan hilkat-i mevcudattaki adem-i abesiyet ve adem-i israf, saadet-i ebediyeye işaret eder

S

)
İSTİKRAB Yaklaştırma, yakınlaştırma

* Akraba olma

İSTİKRAH Bir şeyi kötü ve kerih görmek

Beğenmemek, nefret etmek

Bir şeyi cebir ve ikrah ile işlemek

İSTİKRAÎ Man: İstikraya ait ve müteallik

İstikra´ yolu ile

İSTİKRAM Kerem ve lütuf isteme

İSTİKRAR Karar ve sebat üzere olmak

Karar kılma

Sâkin olmak

Yerleşmek

İSTİKRAR (Tekrar

dan) Tekrarlatmak

İSTİKRAZ Borçlanmak

Ödünç almak

Borç almak

İSTİKRAZAT (İstikraz

C

) Ödünç para almalar, borçlanmalar

İSTİKSA Bir şeyi inceden inceye araştırma, künhüne varmaya çalışma

* Tıb: Bir dahili hastalığı iyi teşhis edebilmek için âlet kullanma

İSTİKSAB Kazanma, kesbetme

İSTİKSAM Yemin teklif etme

* Bölüşme, taksim etme, paylaşma

İSTİKSAR (Kesret

den) Çok görme, çok görünme

Çoğumsama, çoğumsanma

* Çokluğu isteme

İSTİKŞAF (C: İstikşâfât) (Keşf

den) Keşfetmeğe çalışma

* Ne olup bittiğini öğrenip anlamak için araştırma yapma

İSTİKTAB Söyleyip yazdırma

Dikte ettirme

* Yazısını kontrol etmek için bir kimseye bir kaç satır yazı yazdırma

İSTİKTAL Ölümden korkmayarak kendini tehlikeye atma

Tehlikeli işlere yiğitçe atılma

İSTİKTAM Gizlemeğe çalışma

Saklamak için uğraşma

İSTİKTAR (Katr

den) Damıtma

Damla damla akıtma

İSTİKVAS Kavislenme, kıvrılma, yay gibi eğilme

İSTİKYA (Kayy

den) Kusma, istifrağ etme

İSTİKZAR Çirkin, pis ve kötü görmek

İSTİ´LA (Ulüv

den) Yükselmek

Üste çıkmak

Yüce olmak

Terfi´ eylemek

Galib olmak

* Gr: Bir şeyin bir şey üzerine çıkması

* Tecvidde: Harf okunduğu zaman dilin, üst damağa kalkmasına denir

(Bak: Müsta´liye)
İSTİLA (Vely

den) Kaplamak, yayılmak

* Ele geçirmek

İşgal etmek

* Meydanın sonuna erişmek

* Basmak

Galebe etmek

İSTİLAB (Selb

den) Kapma, kapıp alma, selbetme

İSTİ´LAC (İlâc

dan) İlaç isteme

İSTİLAC İçilecek şeylerden pek çok içme

İSTİLAD Doğurtma

Çocuk isteme

İSTİLADÎ Doğurtucu

İSTİLAL Sıyırıp çıkarma

Sıyrılıp çıkarılma

İSTİLAL-İ SEYF Kılıcı kınından sıyırıp çıkarma

İSTİLAM Öpmek veya el sürmek

Selâm vermeyi isteme

* Kâbeyi tavaf esnasında Hacer-ül Esvede el sürmek, el süremese el işareti ile öper gibi yapmak, okşamak

İSTİ´LAM (İlm

den) Bilgi edinmek için yüksek bir makamdan alt makama sorulma

* Yazı ile bilgi isteme

İSTİ´LAN (İlân

dan) İlânını isteme

İSTİLANE Bir şeyi mülâyim görmek, mülâyim bulmak

İSTİLBAS Geç kalma, gecikme

İSTİLHAK İlhâk olmağa, katışmağa çalışma

İSTİLKA´ Arka üstü yatarak uyuma

İSTİLZAM Lüzumlu olmak

Gerektirmek

Lâzım addetmek

İcâbettirmek

İSTİLZAZ Hoşa gitmek, lezzet almak

İSTİM Buharla işleyen makinaların kazanında birikip makinayı işleten buğu, buhar

İSTİM f

Cerahat

Yara

İSTİMA´ (Sem´

den) Dinlemek

Kulak vermek

Dinleyip kabul etmek

İşitmek

İSTİMA Birisinin ziyaretine gitmek

İSTİMAHA Birisinden hayır ummak

İyilik ve şefaat beklemek

İSTİ´MAL (Amel

den) Kullanmak

Faydalanmak

İSTİ´MALAT (İsti´mal

C

) Kullanışlar

Kullanmalar

İSTİMALE Avutmak

Meylettirmek

Cezbettirmek

* Gönül almak

Çok mal sahibi olmak

İSTİMAN Aman dilemek, himaye istemek

* Teslim olmak

İSTİ´MAR Bir yeri imar etmek

Bir yerin mâmurluğunu istemek

* Müstemleke yapmak, sömürgeleştirmek

İstimlak etmek

İSTİMARE ing

Gümrük´e ticarî mallara değer takdiri

* Baha biçme

İSTİMAZE Ayrılma, ayrı durma, açıkta bulunma

İSTİMBAT (Bak: İstinbat)
İSTİMBOT ing

Küçük vapur, çatana

İSTİMDAD Medet ve yardım istemek

İSTİMHAL (Mehl

den) Zaman isteme, mühlet isteme

İSTİMLA Bir şey yazılmasını istemek

Birisine birşey yazdırmak

İSTİMLAK İcraî karar alma salâhiyetini hâiz bir amme hükmî şahıs (Vilâyet, Belediye v

s

) tarafından bir malın, halkın faydası için karşılığı verilip alınarak umumun istifadesine arzedilmesi

* Mülk satın almak

* Mülk sahibi olmak

İSTİMLAL (Melâl

den) Can sıkılıp usanma, melâl getirme

İSTİMNAN İhsan isteme

İSTİMRAR Devam

Sürüp gitmek

* Kavi ve dâim olmak

İSTİMRARÎ İstimrara ait ve müteallik

Devamlılık, sürüp gidiş

İSTİMSAK (İmsak

dan) Nefsine hâkim olma, kendini tutma

İSTİMSAL Misal edinmek

Örnek tutmak

İSTİMTA´ (Temettü

den) Faydalanma, menfaati olma

İSTİMTAR Yağmur dileme

İSTİMZAC Uyuşmak

Beraber karışmak

* Birisinin mizacını, huyunu öğrenmeğe çalışmak

* Yoklamak

Fikrini, re´yini sormak

İSTİNAA Yürüyüşte bir kimseyi geçme

İSTİNABE Niyabet istemek

* Huk: Başka bir tarafta görülen bir muhakeme için, şahid veya maznunun yazılı ifadesinin alınması

Muhakemenin icab ettirdiği muameleleri yapması için bir mahkeme tarafından başka bir mahkemeye veya kendi âzâsından birisine salâhiyet verilmesi

İSTİ´NAD İnatlaşma, inat yapma

Muannidlik

İSTİNAD Dayanma

Güvenme

* Sened veya delil söylemek, göstermek

İSTİNADEN İstinad ederek

Dayanarak, güvenerek

İSTİNADGÂH f

Dayanacak yer

Güvenecek yer veya kimse

İSTİNADGERDE İstinad edilmiş

Kendine güvenilmiş veya dayanılmış

İSTİNADÎ İstinad etmekle alâkalı

İSTİNAF Baştan başlamak

Yeniden başlamak

* Gr: Sözün başlangıcı

* Huk: Dâvâ Mahkemesinin verdiği hükmü beğenmeyip bozulmasını daha üst mahkemeden istemek

Dâvâ mahkemeleri ile Temyiz Mahkemesi arasındaki bir derece yüksek mahkemeye verilen isim

İSTİNAFEN İstinaf yolu ile

İSTİNAHE Yaygarayı basma

* Ağlamak isteme

* Kurdun uluması

İSTİNAME Uyur gibi görünme

Yalandan uyuma

İSTİNAN Misvâk kullanma

Dişleri temizleme

(Misvâk kullanmak, sünnet-i seniyyedendir

)
İSTİNARE Parlatmak

Parlak ve aydınlıklı olmak

* Ateş istemek

İSTİNAS Alışmak

Ünsiyetli olmak

Vahşiliğin gitmesi

Ürkekliğin kalkması

İSTİNASE Bir kimseyi beraber götürme

* Depretme

İSTİNBA Haber sormak

Haber istemek

* Vâkıf olmak

Bilmek

İSTİNBAT Bir söz veya bir işten gizli bir mânâyı meydana koymak

* Müçtehid veya büyük bir âlimin gizli bir mânâyı içtihadı ile meydana çıkarması

* Bir mes´eleyi derin tetkik ile meydana çıkarması

* Bir mes´eleyi derin tetkik neticesinde kaynaklarından güçlükle anlamak

İSTİNCA Birisinden maksadını istihsal etmek

* İlm-i Hâlde: Pislikten temizlenmek

Abdest bozduktan sonra veya abdest almadan evvel; kan, sidik, meni´ gibi şeylerin çıktıkları yeri temizlemek

İSTİNCAD Yardım isteme

İSTİNCAH İşinin olmasını isteme

İSTİNCAS Bulaşma veya bulaştırma

İSTİNFAD Bir şeyden bıkkınlık gelme, usanma

* Bir şeyi tüketme, harcama

İSTİNFAK Malı harcıyarak tüketme

* Nafaka peydâ etme

İSTİNFAR Ürküp dağılma

İSTİNFAZ Bir yerin bütün her tarafını iyice öğrenebilmek için dikkatle bakma, inceleme

İSTİNGA İtl

Yelkenlerin yukarı kaldırılıp toplanması ve bu işin yerine getirilmesi için verilen kumanda

İSTİNHAC Bir kimsenin dediğine uyma

Söylediğini yapma

Yoluna gitme

İSTİNHAS Haberi iyice inceleme

İSTİNHAZ Bir kimseye bir iş için kımıldamamasını emretme

İSTİNKA Pâk olmasını istemek

İstincadan sonra hiç bir pislik eseri bırakmamak

İSTİNKÂF Kabul etmemek

Çekimser kalmak

(İşte ey insan! Eğer yalnız O´na abd olsan, bütün mahlukat üstünde bir mevki kazanırsın

Eğer ubudiyetten istinkâf etsen, âciz mahlukata zelil bir abd olursun! S

)
İSTİNKÂH Araştırma

Ağız koklama

İSTİNKÂH (Nikâh

dan) Bir kadını nikâhla alma, nikâhlamak isteme

İSTİNKÂR Bilmemezlikten gelmek

* İnkâr etmek

* Bilmediği bir şeyi sormak

İSTİNKAS Bir şeyin fiatını düşürmeye çalışma, ucuzlatmağa uğraşma

İSTİNKAŞ Nakşetme, nakşedilmesini isteme

İSTİNSA´ Veresiye isteme

* Borcunu ödeyebilmek için mühlet isteme

İSTİNSAB (Neseb

den) Soyu bildirme

Soy dâvâsı gütme

İSTİNSAF Alacağını alma

Hakkını tamâmen alma, ödeşme

İSTİNSAH (Nesh

den) Sahifeyi çoğaltmak, nüshasını yazmak

Kopya etmek

* Silinmesini ve iptalini istemek

İSTİNSAH (Nush

dan) Nasihat alma

Öğüt isteme

İSTİNSAR Burna su veya başka bir ilâç çekip temizleme

* Püskürme

İSTİNSAR (Nasr

dan) Yardım isteme

İSTİNSAREN Arka çıkarak

* Yardım ümid ederek

İSTİNŞA Güzel koku koklama

* Haber, havâdis araştırma

İSTİNŞAD (Neşd

den) Bir kimseden şiir okumasını isteme

* Birine manzume okutma

İSTİNŞAK Abdest veyâ gusül esnâsında burun´a (üç defa) su çekmek

* Şiddetle koklamak, koklatmak

İSTİNTAC Netice almak

Netice çıkarmak

İSTİNTAK Söyletmek

* Huk: Sorguya çekmek

Maznundan işlediği fiile dâir ifade almak

İSTİNTAKNÂME Huk: Sorguya çekilen kimsenin ifâdesinin yazıldığı kâğıt

İSTİNZAL Tenzil etmek

İndirmek

* İnmesini istemek

İSTİRA´ İki tâne odun parçasını birbirine sürte sürte tutuşturma

* Çakmak taşında ateş çıkartma

İSTİR´A Riâyet isteme

İSTİ´RAB Sonradan Araplara dâhil olmak, araplaşmak

İSTİRABE Bir kimsenin hâlinden şüpheye düşme, kuşkulanma

İSTİRAHAT Dinlenmek

Rahatlamak

İSTİRAK Sirkat etmek

Çalmak

Hırsızlık etmek

İSTİRAK-I SEM´ Haber çalmak, kulak hırsızlığı

İSTİ´RAK Terlemek için yatma

İSTİRBAH (Rıbh

den) Fâize para yatırma, fazla faizle verme

İSTİRCA´ Geri dönmek

Dönmeği arzulamak

* İlm-i Hâlde: Bir cenaze gördüğü zaman: $ diye söylemek

İSTİRCA (Recâ

dan) Yalvarma, dileme, rica etme

İSTİRDA´ Çocuk emzirtme

İSTİRDAD Geri almak

Geri almayı istemek

İSTİRDAF Beraber olmayı istemek, beraber gitmeği arzu etmek

İSTİRFA´ (Ref´

den) Yapılmasını arzulama

* Yukarı kaldırılmasını isteme

İSTİRFAD Yardım isteme

İSTİRFAH (Refh

den) Refah, rahatlık ve bolluk isteme

* Rahatlık ve bolluk içinde bulunma

İSTİRHA´ (Rehavet

den) Gevşeme, uyuşma, tembelleşme, rehavet gelme

İSTİRHA-Yİ ADELÂT Adalelerin, kasların gevşemesi

İSTİRHA-YI A´SÂB Sinirlerin gevşemesi

İSTİRHAB Korkutma veya korkutulma

İSTİRHAM Merhamet istemek

Yalvarmak

* İzin istemek

Rica etmek

İSTİRHAMAT (İstirhâm

C

) İstirhâm etmeler, yalvarmalar, ricâ etmeler

İSTİRHAMNAME f

Bir rica veya arzu maksadıyla yazılan mektub

İSTİRHAN (Rehn

den) Rehin alma veya rehin alınma

İSTİRHAS Bir şeyi ucuz görme, ucuz sayma

İSTİRKAB (Rekabet

den) Çekememe, rekabet yapma

İSTİRKAK (Rıkk

dan) Harbde düşman tarafından esir alma

* Köle edinme, bir kimseyi kendine köle olarak alma

İSTİRŞA´ Bir işi yapmak için bir şey isteme

* Rüşvet isteme

İSTİRŞAD (Reşad

dan) Hak yoluna gitmek isteme

İSTİRVAH Rahatlama, istirahat etme

* Şiddetle koklama

İSTİRZAK (Rızk

dan) Rızk ve nafaka elde etmek için çalışma

İSTİRZAL (Rezalet

den) Rezil sayma

Kepaze, bayağı ve aşağılık görme

İSTİ´SA´ (İsyan

dan) İsyan etme

Anarşistlik ve zorbalık yapma

İSTİSA´ Bollaşma, bollanma, genişleme

İSTİS´AB Zor addetmek

Güç saymak

* Güçlük çekmek

İSTİ´SAB İğrenme, tiksinme

İSTİSABE Sevap kazanmak isteme

İSTİS´AD (Sa´d

dan) Uğurlu sayma

Mes´ud nazarıyla bakma

İSTİSAK Bir kimseden itimad edilir bir vesika veya senet alma

İSTİSAL (Asl

dan) Kökten koparıp çıkarmak

* Tıb: Bedenden kesilmesi veya koparılması istenen bir parçayı, uru kökünden koparmak

İSTİS´AL (Suâl

den) Soruşturma, tahkik etme, araştırma

İSTİ´SAM İsmetli olmayı istemek

Temizlik istemek

Günah ve ayıplardan temiz olmak

İSTİSAR Bir şeyden fazla miktarda alma, çoğaltmağa çalışma

İSTİSAR Kolaylaşmak, kolay olmak

İSTİ´SAR Bir işin güç olmasını arzulama

İSTİ´SAR Seçme, ayırma, intihab etme

* Seçip benimseme

İSTİ´SAR Esir olma veya esir etme

İSTİSARE Toz savurma, tozutmak, toz kaldırma

* Fesatçılık ve fitnecilik yapmak

İSTİSBAT (Sebt

den) Acele etmeyip tedbirli ve hesaplı davranma

İSTİSDAD (Sedad

dan) Doğruluk, dürüstlük

İSTİSFA Madeni eritip tasfiye etmek, hâlisini almak

İSTİSGAR Küçümsemek

Küçük görmek

Kerih görmek

İSTİSHAB Fık: Mazide sabit olup bilâhare zâil olduğu bilinmeyen bir şeyin hâlâ devam ettiği sayılmasıdır

(Birisinin ölümüne dair kat´i haber olmasa sağ sayılması gibi

)
İSTİSHAB (Sohbet

den) Yanına alma

Birlikte götürme, beraber götürme

İSTİSHABEN Beraber götürerek, yanına alarak

İSTİSHAL Kolay saymak

Bir şeyi kolay addetmek

İSTİSHAR Alay etme, zevklenme, eğlenme

İSTİSKA´ (Saky

den) Su isteme

Susama

* Yağmur duasına çıkma

* Vücudun bazı yerlerinde su toplanması hastalığı

İSTİSKAL Ağır bulup hoşlanmadığını anlatmak

Soğuk muamele ederek sevmediğini bildirmek

İSTİSLAF (Selef

den) Birinin yerine geçme

Selef olma

İSTİSLAL Çekip çıkarma, sıyırma

İSTİSLAM Uyma, tabi olma

* Müslümanlığı kabul etme

İslâm olma

* Yolun ortasından gitme

İSTİSMAR Menfaatine âlet etmek

İşletmek

* Kıymetlendirmek

Sömürmek

İSTİSNA Ayırmak

Kaide dışı bırakmak

Müstesna kılmak

* Arapçada istisnâ kelimeleri şunlardır: $
İSTİSNAAT (İstisna

C

) İstisnalar, müstesna kılmalar, ayırmalar

İSTİSNAÎ İstisnaya âit

Ayırmayla alâkalı

İSTİSNAN İhtiyarlama, yaşı ilerleme, yaşlılanma

İSTİSRA´ (Sür´at

den) Sür´atlendirme, hızlandırma, çabuklaştırma

İSTİSRAR Odalık alma

İSTİSVAB (Savab

dan) Doğru bulma, mâkul görme, beğenme

İSTİSVABEN Beğenerek, doğru bularak, mâkul görerek

İSTİSVABGERDE f

Beğenilmiş

Doğru bulunmuş, tasvib olunmuş, mâkul görülmüş

İSTİ´ŞA Ateş ışığıyla yol yürüme

İSTİŞ´AR Bir mes´elenin yazılıp bildirilmesini istemek

* Kullanmak

* Ürkmek

İSTİŞ´ARAT (İstiş´ar

C

) Yazı ile bildirilmesini istemeler

İSTİŞARAT (İstişare

C

) İstişareler, danışmalar, meşveret etmeler

İSTİŞARE Meşveret etmek

Fikir danışmak

Müşâverede bulunmak

İSTİŞAT(A) (Şatt

dan) Çok kızma, öfkelenme, gazaba gelme

* Coşma, taşma

* (Kuş) hızla uçma

İSTİŞFA´ Birisinin yardımını istemek, şefâat dilemek

İSTİŞFA Şifa istemek

Hastalıktan kurtulup iyi olmayı arzulamak

İSTİŞFAEN Derdine derman aramak gayesiyle

Şifa istemek suretiyle

İSTİŞFAF (Şeffaf

dan) Şeffaf ve saydam olma

İSTİŞHAD Birisinin şâhidliğini istemek

Şâhid göstermek

Delil olarak ileri sürmek

* Şehid olmak

İSTİŞHADAT (İstişhad

C

) Şâhid göstermeler, delil olarak misâl göstermeler

* Şehid olmalar

İSTİŞHADEN Şâhid göstererek, şâhid getirerek

İSTİŞHAR Şöhret sahibi olmak

Şöhret kazanmak

İSTİŞKAL Zorlaştırma, güçleştirme, müşkülât verme

İSTİŞMAM Koklamak

Kokusunu almak

* Hissetmek, sezmek, dolayısı ile anlamak

* Uzaktan haber almak

İSTİŞRA Satın alma

Satın almak isteme

İSTİŞRAB İmâ ederek ve kapalı olarak anlatmak isteme

* İçmek isteme

İSTİŞRAF Ellerini güneş ışığına siper etme

İSTİ´TA (Atâ

dan) Bahşiş istemek

Atiyye istemek

İSTİTAAT (Tav´

dan) Tâkat getirmek

Kudreti ve gücü yeter olmak

İSTİ´TAB Kendinden razı, hoşnut etme

İSTİTABE Tövbe ettirme

Tövbe teklif etme

İSTİTABE Hoş ve iyi bulma

İSTİTAF Kaplama, ihtiva etme

İSTİ´TAF Yardım taleb etme

* Acımayı isteme

İSTİ´TAFKÂRANE f

Şefkat, merhamet isteyene yakışır halde

İSTİTAL Gözyaşları inci gibi dökülme

* Birbiri ardınca çıkma

Birbirinin peşinden çıkma

İSTİTALE Uzanmak

Uzantı

Uzayıp gitmek

* Birisi üzerine faziletlilik dâvasında bulunmak

* Tecvidde: Harf okunduğunda sesin imtidadına, uzamasına denir

Bu harfe müstatıl harfi de denir

Bu sıfat Dad harfine aittir

* Tıb: Vücutta bazı organların uzaması

İSTİT´AM Yemek isteme

Yiyecek şeyler taleb etme

İSTİTAN Vatan edinme, bir yerde yerleşme, yurt edinme

İSTİTAR Kapanmak, örtünmek

İSTİTAR Yazma

İSTİTARE Örtülecek, perdelenecek şey

İSTİTARE Gönderme veya gönderilme

Yollanma

* Uçurma veya uçurulma

İSTİTBA´ Tâbi olmayı istemek

Peşinden sürüklemek

İSTİTBAB (Tıbb

dan) Doktora başvurma, kendini hekime gösterme

* İlâç arama

* Çare isteme, derdine devâ arama

İSTİTMAM (Tamam

dan) Tamamlama, tamamlamağa çalışma

Tamamlamasını isteme

Bitirmek için uğraşma

İSTİTRAB Sevinmeyi, süruru istemek

İSTİTRABÎ Sürur ve sevinmeyi istemeğe dâir

İSTİTRAD Edb: Bir söz söylerken o fıkra içinde başka bir bahis nakletmek

İSTİTRADEN Edb: Bir bahis anlatırken, söz gelimi, başka bir mes´eleyi de anlatıvermek suretiyle

İSTİTRADÎ İstitrad ile alâkalı

Asıl mevzudan olmayan

İSTİTRADİYAT (İstitrad

C

) İstitrad şeklinde söylenen sözler

İSTİTRAF (Turfe

den) Hiç görülmemiş bir şey sayma

* Şubelendirme, dallandırma

İSTİVA Müsavi oluş

Temasül

* İ´tidal, istikamet ve karar

* Kemalin sâbit olması

* Kaba kuşluk zamanı

* Yükselmek, yüksek olmak

Üstün olmak

* İstila eylemek

İSTİVA-Yİ SİNN Kırk yaşlarına gelme

İSTİVFA Vefa istemek

İSTİYA´ Kötü davranma

Fena muamelede bulunma

İSTİYAK Misvâk kullanma

İSTİYAS (Ye´s

den) Ye´se düşme, ümitsizlenme

İSTİZA´ Işıklanma, aydınlanma

İSTİ´ZAB Birşeyi tatlı bulmak, tatlı saymak

Tatlı su istemek

İSTİZADE (Ziyade

den) Arttırılmasını arzulama, çoğaltılmasını isteme

İSTİZAE (Ziya

dan) Işıklanma, aydınlanma, ziyalanma, nurlanma

İSTİZ´AF (Za´f

dan) Zayıf ve âdi görme, küçümseme

İSTİZAH Belirsiz ve mübhem bir şey hakkında açık söylenmesini istemek

İzah istemek

* Gensoru

Bir mes´ele hakkında mebuslar tarafından başbakana veya bakanlardan birine açılan ve sonunda soruşturma yapılması istenilen sual

İSTİZAHEN Bir şeyin açıklanmasını isteyerek

İSTİZALE (İzale

den) Yok edilme, izale olma

İSTİ´ZAM Büyük tutmak ve büyük tanımak

* Gururlanmak

Kibirlenmek

İSTİZAN Bir hususta izin istemek

İzin için danışmak

İSTİ´ZAR Özür ve afv dileme

İSTİZARE Ziyaretine gelinmesini isteme veya ziyarete gelmesi istenilme

İSTİZHAN Akıl etmek, düşünmek

İSTİZHAR Dayanmak

Güvenmek

Arka vermek

* Yardım istemek

Zahîr istemek

* Ezberlemek

* Aşikâr etmek

İSTİZKÂR (Zikr

den) Hatıra getirme, hatırlama

Tahattur etme

* Ezberleme, ezber etme

İSTİZLAL (Zelle

den) Ayağını kaydırmak istemek

İSTİZLAL (Zill

den) Aşağılık ve zelil görme

* Bayağı ve âdi görülme

İSTİZLAL (Zıll

dan) Gölgelenme

Gölge altına girme

* Sığınma, himâyesine girme

* Gölgede oturma

İSTİZMAM Zemmetme, yerme, tenkid etme

* Kötü ve beğenilmeyen işler yapma

İSTİZMAR (Zamir

den) Düşüncelerini öğrenme, fikrini yoklama

Maksad ve niyetini anlamağa çalışma

İSTİZRAF (Zerafet

den) Zarif görünme, incelik gösterme

Zerafet gösterme

İSTUH f

Âciz, güçsüz, kuvvetsiz

Perişan, mahzun, biçare