Matbaacılık Terimler Sözlüğü

BASKI YÜZEY KORUMA İŞLEMLERİ

Baskı Yüzey Koruma: Cilt işi bittikten sonra kitap, dergi, broşür, dosya vb gibi materyallerin üzerine güzel bir görüntü vermek ve dış etkenlerden korumak için yapılan bir işlemdir Bunlar selefon, laklama ve verniktir

Selefon (Laminasyon): Basılı broşür, dosya, kitap kapağı gibi çok kullanılan basılı materyallerin dış etkenlerden korunması (güneş, nem,yağ vb) için baskı yüzeyine sıvama yoluyla kaplanan ince bir jelatindir Matlık veya parlaklık etkisi yaratabilir

Lak:Broşür, kitap kapağı, katalog, dosya, davetiye gibi işlerde baskıyı dış etkenlere karşı korumak ve ürüne parlaklık kazandırmak için baskı yüzeyine mürekkep gibi uygulanan bir madde Kanserojen etkisi nedeniyle gelişmiş ülkelerde kullanımı giderek azalmaktadır

Vernik: Baskı yüzeyine uygulanan koruma işlemlerinden biri olup dayanıklılık ve parlaklığı lak kadar olmasa da yüzeye uygulanması kolay bir madde

CİLTCİLİKTE KULLANILAN EL ALETLERİ

Demir Gönye ve Demir Cetvel: Ölçüm işlerinde dayanıklı olması açısından m e t a l ölçü aletleri tercih edilmelidir

Çekiç: Özellikle elle kambura açma işi için gerekir

Pergel: Değişik cilt işlerinde kullanılır

Deri Bıçağı: Deri kenarlarını inceltmeye yarar

İp Kıskacı: Deri ciltlerde sırtın ip kabarcıklarını düzenlemeye yarar

İp Dağıtmak İçin Teneke: Bu alet cilt iplerinin uçlarını dağıtmak için kullanılır Çinko parçasından yapılır

Biz: Bu alet pek çok işin yanı sıra, daire şeklinde mukavva parçaları keserken de işe yarar

Istaka: Cilt işlerinde kullanılan kâğıt katlamaya yarayan kemik ya da tahtadan yapılmış yassı bir el alet

İskarpela: 15 mm genişliğinde keskin ağızlı bir alettir Cilbentlerde şerit geçecek yarıkları açmak için kullanılır

Testere: Küçük bir el testeresi ve kıl testere bulundurulacak olursa oyma kalıp motifleri ve küçük yuvarlak kutu mukavvaları kesilebilir Forma sırtlarını işaretli yerlerden kesmeye yarar

Tahtalar: Kapağı takılmış kitap ve mukavvaları sert ağaçtan tahtaları arasında baskıya konur Değişik büyüklükte tahtalara ihtiyaç vardır

Yaldız Baskısı İçin Kumpas: Bu alet masa üzerine yatırılabilecek ve elle rahatça sıkılabilecek şekilde yapılmıştır Bununla kitapların yaldızlama işi yapılır

Deri Taşı: Üzerinde deri traş edilecek olan bu taş tahminen 30x40 cm büyüklüğünde bir litografya taşıdır

Deri Ütüsü: Bu alet deriyi düzeltme de kullanılır

Cilt İğneleri: Bunlar kitap dikmek ve şiraze örmek için kullanılan yorgan iğneleridir Genelde büyük boylu ve ince olanları tercih edilir

Zımpara kâğıdından eğeler: Bunlar üzerine zımpara kâğıdı yapıştırılmış mukavva veya tahta parçalarıdır Büyükleri bir elle kolayca kavranabilecek kadar olmalıdır Bu aletle mukavva kenarları yuvarlatılır Bundan başka mukavvanın üzerinde veya kesik yerlerindeki pürüzleri düzeltir

Boya çanakları, fırçalar, boya serpmek için teller ve sert fırçalar: Bunlar kitap kenarlarını boyamak, ayrıca renkli kâğıtlar yapmak için kullanılır

Dikiş tezgâhı: El ile dikilecek kitap, defter gibi işlerin dikilmesi için kullanılan alete denir Alt kısmı yeterli büyüklükte bir tabla ile, üstte gergi ipi veya şeritlerin gerileceği bir çerçeveden ibarettir Tahtadan yapılmıştır

CİLTCİLİKTE KULLANILAN MALZEMELER

KARTONLAR

Krome Kartonlar: Bir yüzleri satine edilmiş olup çoğunlukla ilaç kutuları ve diğer küçük ambalaj işlerinde kullanılır

Krome Lüks Kartonlar: Bir yüzleri çok iyi satine edilmiş olup lüks kapak, davetiye, kartvizit, reklâm işlerinde tercih edilir

Bristol Kartonlar: Çok iyi cins kartonlar olup kapak işlerinde kullanılır

Dosyalık Kartonlar: Bristol cinsinden olup genellikle dosya ve karteks işlerinde kullanılır

MUKAVVALAR

Gri Mukavva: El işlerinde ve makinelerde kullanılmak üzere 2 çeşit imal edilir Uzun elyaflıdır Kutu, ambalaj, anakart ve benzeri işler makinelerde kullanılan, ciltlemede kapak olarak kullanılanlarda elle yapılır Kullanılmış eski kâğıtlardan imal edilirler

Saman Mukavva: Yalnız el işleri için imal edilirler Kısa elyaflı olup gevrek bir yapıdadır Çabuk kırılır Ana maddesi buharlaştırılmış samandır Paket olarak hesaplanır Ucuz olduğundan kalitesiz cilt işlerinde kapak olarak kullanılır

Holzpappe (Odun hamurundan) :Bu mukavvaların öz maddesi kısa lifli odunlardır El işleri için yapılanları paket usulü hesaplanır Makinede kullanılacak olanlar ise gr/m2 olarak hesaplanır Takvim ve çeşitli pano işlerinde kullanılır

Astarlı Mukavva: Hem el işlerinde hem de makinede kullanılacak şekilde imal edilir Ana maddesi buharlaştırılmış odun parçalarıdır Astarlı olduğundan lüks kutu işlerinde ve ambalaj yapımında iyi netice verir

Preslenmiş Mukavva: Hadern denilen bir maddeden yapılır Sert bir taşla zımparalanıp cilalanır Çok sert olduğundan klasör, kartaj işlerinde kullanıldığı gibi cereyan geçirmediğinden izolasyon işlerinde de kullanılır

Sert Mukavva: İsminden de anlaşıldığı gibi çok serttir Bükülebilir Fakat kırılmaz Çanta imalinde, fihrist ve kartaj işlerinde kullanılır

Sırt Mukavvası: Yumuşaktır, kitap sırtlarında kullanılır 80-100'lük paketler halinde satılır, hesabı da paket üzerinden yapılır

CİLT BEZLERİ

Kaliko Cilt Bezi: Kalikolar pamuk ipliğinden yapılan cilt bezleridir Dayanıklı cilt yapımında kullanılır İlk olarak 1825 de yapılmıştır Suya karşı hassastır Islaklık leke bırakır Sudan etkilenmeyeni de yapılmıştır İki yüzü de örülmüştür Fakat örgü dışarıdan belli olmaz

Vinleks Cilt Bezi:Ana maddesi PVC (POLY VİNLY CLORUR) dır Yıkanabilir, dayanıklıdır Çeşitli kalınlıkta yapılabilir

Üzeri Yazıyabilir Bezler: Özel olarak ehliyet, nüfus cüzdanı, kimlik kartları için imal edilir

Alkor: Taşıyıcıları iplik değil kâğıttır Ambalaj kâğıtları üzerine PVC kaplanarak yapılır

Suni Deri: Dosya, klasör, kitap cildi sumen işlerinde kullanılır Ana maddesi PVC' dir,

Diğer Bezler: Cilt kapağı olarak kullanılmayan tülbent, Paprolin bezlerde vardır Bunlar daha çok harita onarımında şerit yerine forma sırtlarında kullanılır

Deri Çeşitleri: Maroken, Sahtiyan, Domuz, Keçi, Koyun derileri cilt işlerinde en çok kullanılandır Sayılanların ilk üçü en iyi ve dayanıklı olanıdır Bunlar kimyasal işlemden sonra ciltlemede kullanılır Koyun derisi ucuz, dayanıklı ve parlak olduğundan renklendirilerek kullanılır Renklendirme de analin ve örtücü boya kullanılır Örtücü boya derideki hataları giderir

DİĞER MALZEMELER

Tül (Gaze): Ciltçilikte sırta konan ve formaların kendisine dikildiği veya zamklandığı seyrek elyaflı, fakat sağlam pamuklu bez

Şiraze: Kitapların kafaya bağlandıkları yerin iki ucunda ibrişimden örülen ince şerit

Kırnap: Ciltlemede kullanılan belirli uzunluktaki iplik

Kola: Soğuk ve sıcak olarak iki şekilde yapılır Hammaddesi nişastadır

Jelatin: Kemikten imal edilen yapıştırıcıdır

Çırış: Bitkisel bir yapıştırıcıdır…

Dekstrın: Mısırın 200 derecede kaynatılmasıyla elde edilen zarf ve pul arkalarında kullanılan çabuk kuruyan bir yapıştırıcıdır

Selüloz: Duvar kâğıtlarıyla afişlerin yapıştırılmasında kullanılır

Plastik tutkal: Cilt işlerinde kullanılan 30 kg 'lık bidonlar içerisinde satılan bir yapıştırıcıdır Yapılacak işe göre az miktarda su katılır

Cilt boyaları: keten, deri, pandizot kumaş ve benzeri cilt kapağı malzemeleri üzerine baskı yapmak için kullanılan, ışığa dayanıklı örtücü boyalardır

Sıcak tutkal: Boncuk ve tabaka halinde satılır Suda eritilerek kullanılır Kitap kabını ve sırtını yapıştırmada kullanılır

Sentetik Yapıştırıcılar: Ana maddeleri PVC'dir Su ile yapılanları olduğu gibi aseton ve benzinden yapılanları da vardır Bu yapıştırıcılar bir kere sürülünce bir daha su veya benzinle dahi çıkmaz

Gummi Arabikum: Buna bizde "Arap Zamkı" denir Az yapraklı defter, kitap işlerinde kullanılır

BASKI ALTI MALZEMELERE İLİŞKİN TERİMLER

Baskı taşıyıcı malzemeler: Boyayı kabul eden ve onu üzerinde taşıyabilen, cisimlere "baskı taşıyıcı malzemeler" denir Bu malzemeler genellikle kâğıt, karton, mukavva olabileceği gibi, plastik folye, cam, seramik, m e t a l, kumaş gibi çeşitli materyaller olabilir

Kâğıt: Hammaddesi odun, saman, paçavra gibi bitkisel maddeler olan, üzerine baskı yapılmaya elverişli tabakaya kâğıt denir

Kâğıdın gramajı: 1 m2'nin gram olarak ağırlığı

Kâğıdın hamuru: Kâğıdın yapılmadan evvelki son durumu…

Kâğıdın suyu: Kâğıdın makinede dokunuş istikameti…

Rule kâğıt:Bobin halinde sarılmış sonsuz kâğıt…

Birinci hamur kâğıt: Selülozu çok, odunu azdır…
İkinci hamur kâğıt: Odun miktarı ile selüloz miktarı birbirine yaklaşıktır
Üçüncü hamur kâğıt: Odun miktarı çok, selüloz miktarı azdır

Kuşe kâğıt: Yüzeyleri dolgu maddeleri ile kaplanıp perdahlanarak kaliteleri yükseltilen bu kâğıtların her iki yüzü parlak olanlarına kuşe kâğıdı denir

Tabii kuşe: Tabii kuşede dolgu maddeleri, kâğıt hamurunun içine karıştırıldığı için, yüzeysel dolgu maddeli kuşe kâğıtlara oranla bunların beyazlıkları daha azdır

Kromelüks (krome) kâğıt: Bir yüzü dolgu maddeleri ile kaplanıp perdahlanarak kalitesi yükseltilen bu kâğıtlara krome kâğıt veya kromelüks adı verilir Bu kâğıtların bir yüzü parlak diğer yüzü mattır

Bristol karton: Çok beyaz ve iyi kalite bir karton cinsidir 1, 2, 3, kalitede cinsleri vardır Bir yüzü yarı parlak diğer bir yüzü beyaz mattır

Pelur kâğıt:Çok hafif, çok ince kâğıttır Düz ve soğan pelur cinsleri mevcuttur

Otokopi kâğıtları:Diğer adı mikro kapsül sıvamalı kâğıt olan otokopy kâğıtları, kendinden kopyalı kâğıtlar olarak bilinir Kâğıdın bir yüzüne gözle göremediğimiz, içi mürekkeple dolu mikro kapsüller sıvanır Kâğıdın diğer yüzüne sert bir cisimle bastırıldığında (kalem gibi) mikro kapsül patlar ve bir alttaki kâğıt yüzeyine aynı görüntü geçer Fatura, irsaliye gibi çok kopyalı işlerde kullanılır CB, CFB, CF cinsleri mevcuttur

Ozalit kâğıtları:Kâğıt veya aydınger orijinallerden resim ve proje çoğaltmaya yarayan yüzeyi ışığa karşı duyarlı madde ile kaplı kâğıttır Matbaalarda amonyak developerli olanları kullanılır Yapılan montajların baskıdan önce müşteriye onay için ozalit maketleri kullanılır ve direk montajda kullanılır

Aydınger kâğıtları:Daha çok mimarların kullandığı kaygan yüzeyli, saydam özel bir kâğıt cinsidir Matbaalarda düşük tirajlı tire işlerin baskısında film yerine kullanılır Dizgilerin ters emülsiyonlu olarak lazer yazıcıda çıkış alınması yoluyla elde edilen aydınger çıktılar, doğrudan montajda kullanılır

Papye kâğıdı: İçinde herhangi bir dolgu maddesi olmayan emici yumuşak kâğıt

Kalender: Kâğıt fabrikalarında kâğıt ütüleme ve parlatma ünitesi veya makinesi

Higrometre: Nem ölçü aleti…

Karton: Bitkisel selülozun mekanik veya kimyasal yollarla istiflendirilmesi veya atık kartonların yeniden liflendirilmesiyle elde edilen hamurlardan üretilen sert, dayanıklı ve kalın kâğıt malzeme olarak tanımlanabilir

Stifnis:Kartonun eğilmeye karşı gösterdiği direnç olarak tanımlanan stifnis kutu üretiminde kullanılacak kartonun en önemli özelliğidir

M e t a l:Daha çok ambalaj sanayinde kullanılan ve dayanıklıkları uzun ömürlü olan sac, teneke vb materyallerdir Tabaka halinde basılırlar Daha sonra şekillendirilirler Üzerlerine renkli baskı yapılması için öncelikle beyaz emaye ile kaplanırlar, daha sonra baskıya alınırlar Kola kutuları, konserve kutuları, diğer teneke (yağ, peynir, zeytin, pasta vb ambalajlanmasında kullanılır

Cam:Transfer baskı (laboratuar aletleri vb), tampon baskı ve serigrafi baskı da kullanılan baskı altı malzemesidir Ambalajlamada cam kavanoz ya da şişe olarak karşımıza çıkıp, etiketli olarak kullanılabilirler

Plastik:Enjeksiyon kalıplama yöntemiyle endüstriden gelen erimiş plastik yüksek basınçla kapalı ve soğutulan bir kalıp içine püskürtülür ve orada sertleştirilir Arzu edilen şekli aldıktan sonra çıkartılır

Plastik Filmler:Polietilen (PE), polipropilen (pp), polivenül klorür (PVC), poliamid, polyester gibi türleri olan plastik filmler ambalaj sanayisinde; kimlik, kredi kartı vb üretiminde yaygın olarak kullanılırlar Vakumlu gıda sanayi, pet şişe sanayi, laminasyon teknolojisine dayalı kimlik kartı üreten sektörler plastik filmlerden yararlanılır

Alüminyum folyo: Su buharı ve gazlara karşı en iyi bariyer malzemelerden birisidirTamamen zehirsizdir Dünyada gıda maddeleri ile direkt temas etmesine izin verilen malzemedir Alüminyum folyonun her iki tarafına baskı yapılabilir Işığı iyi yansıtır Bir tarafı mat ve diğer tarafı düzgün ve parlak olarak üretilir Göz alıcı tararımlar yaratabilmek için ters baskılı bir filme lamine edilebilir

Ahşap: Serigrafi baskı ve tampon baskı tekniğinde baskı altı malzemesi olarak kullanılabilir

Kumaş:Serigrafi baskının yaygın kullandığı baskı altı malzemelerden birisidir