|
Prof. Dr. Sinsi
|
Sitoplazma Ve Hücre Organelleri Nedir
Sitoplazma ve Hücre Organelleri Hakkında Bilgi
SİTOPLÂZMA VE HÜCRE ORGANELLERİ
1 SİTOPLÂZMA
Hücrede birçok hayatsal olayların gerçekleştiği yerdir Yarı kolloidal (yarı sıvı) bir yapı gösterir içinde organeller, su, proteinler, yağlar, karbonhidratlar, tuzlar, vitaminler, hormonlar ve çeşitli iyonlar bulunur
2 HÜCRE ORGANELLERİ
Hücrede metabolik olayları gerçekleştiren özel yapılara organel denir
1) Endoplâzmik retikulum: Hücre zarı ile çekirdek arasında uzanan ve hücreyi ağ gibi kaplamış kanalcık sistemidir Hayvan hücrelerine şekil verir Hücre içinde madde taşınması ve depolanması görevini yapar
Üzerinde ribozom olanlara granüllü, ribozom olmayanlara granülsüz ER adı verilir Protein sentezinin çok olduğu hücrelerde granüllü, yağ sentezinin çok olduğu hücrelerde granülsüz ER fazla oranda bulunur Ayrıca golgi ve lizozom organellerini oluşturabilirler ER hücre bölünmesinden önce eriyerek kaybolur, sonra yeniden oluşur
2) Golgi Cisimciği: Granülsüz ERden oluşur Hücrelerin salgı ve paketlemesini sağlar Salgı yapan hücrelerde bol bulunur Örneğin; tükrük bezi ve süt bezlerinde olduğu gibi Ribozomda sentezlenen proteinler önce ER ye, sonra golgiye geçerek paketlenir
Hücre zarındaki glikolipid ve glikoproteinlere son şeklini verir Hücre çeperinin yapısına katılan selülozu üretir Lizozom organellerini oluşturur
3) Lizozom: Tek katlı zarla çevrilidir içinde sindirim enzimleri bulunur Endositozla alınan veya hücre içinde bulunan kompleks molekülleri sindirir
Hücrede yaşlanmış organelleri ve zararlı maddeleri yok eder Akyuvarlarda alınan mikropları parçalar
Herhangi bir sebepten dolayı, lizozomun zarı yırtılırsa, hücrenin kendi kendini sindirmesine neden olur, buna otoliz denir Dokulardaki yaşlı hücrelerin ortadan kalkması, çürümenin hızlanması, kurbağa embriyosunun kuyruğunun kopması, insan embriyosunun parmak arası perdelerin yırtılması otolizle gerçekleşir Bitki hücrelerinde bulunan lizozomlara fitolizozom denir
4) Ribozom: Protein sentezinin gerçekleştiği yerdir Çekirdekçikte üretilir Protein sentezlediği için, bütün canlı hücrelerde bulunur
Yapısında % 60 RNA ve % 40 protein bulunur iki alt birimden oluşmuştur Protein, enzim ve hormon sentezi olan hücrelerde çok bulunur Protein sentezi hızlı olan hücrelerde yan yana dizilerek polizomları oluştururlar
Bulunduğu yerler; Çekirdek dış zarı, Granüllü ER üzerinde, Mitokondri ve
Kloroplast sıvısında ve Sitoplâzmada serbest halde
5) Sentrozom: Hayvan hücrelerinde bulunur Birbirine dik iki sentriolden oluşur Hücre bölüneceği zaman kendini eşler Zarsız olup etrafında yoğunlaşmış bir sıvı vardır Her bir sentriol 3er tüpten meydana gelen 9 protein lifinden oluşmuştur
İnsanın çizgili kas hücrelerinde, nöron gövdesinde, olgun yumurta hücresinde bulunmaz
Hayvan hücrelerinde kromozom takımlarının kutuplara çekilmesini sağlayan iğ ipliklerini oluşturur Ayrıca sentrozom, sil ve kamçı oluşumunda görev alır
6) Koful: Tek hücrelilerde boşaltım organelidir Çok hücrelilerde ise artık maddelerin, besinlerin veya fazla suyun depo edildiği yerdir ERden, golgiden, hücre zarı ve çekirdek zarından oluşabilir Kofullar bitkilerde artık maddelerin depolanmasını ve turgor basıncının ayarlanmasında görev alır
Tatlı suda yaşayan tek hücrelilerde bulunan kontraktil kofullar fazla suyu dışarı atar Bu olayda enerji harcanır Kofular görevlerine göre isimlendirilir; besin kofulu, sindirim kofulu, boşaltım kofulu ve depo koful
Kofullar genç bitki hücrelerinde küçük, yaşlı hücrelerde ise büyük ve azdır Hatta bazen hücrenin içini tamamen doldurabilir Hayvan hücrelerinde ise kofullar az ve küçüktür
7) Mitokondri: Hücrede enerji (ATP) üretimini sağlayan merkezdir Sayısı
hücrenin enerji ihtiyacına göre değişir Çizgili kas, sinir, kalp ve karaciğer hücrelerinde mitokondri fazladır
Dış zarı düzgün, iç zarı ise kıvrımlıdır Yani, iç zarı matrix içine doğru uzamıştır, böylece yüzey arttırılmıştır Bu uzantılara krista denir Mitokondri içindeki sıvıya matrix denir
Kendine ait DNA, RNA ve ribozomu vardır Gerektiğinde çoğalabilir iç zar üzerinde ETS taşır Gerektiği zaman bölünebilir, büyüyebilir ve kendisi için gerekli bazı proteinleri sentezleyebilir
O2li solunum, hücre sitoplâzmasında başlayıp mitokondride devam etmekte ve açığa çıkan enerji ATP şeklinde depolanmaktadır
NOT: Bakterilerde mesozom mitokondrinin görevini üstlenmiştir
8) Plastitler: Bitki hücrelerinde bulunan yapılardır İçerisinde renk veren pigmentler bulunur Üç çeşittir Işık, kimyasal madde, sıcaklık ve pH etkisi ile birbirine dönüşebilirler
Örneğin, Domates önce renksiz, sonra yeşil ve en son olarak kırmızı renge dönüşür (Lökoplast Kloroplast Kromoplast)
a Kloroplast: Fotosentez olayının gerçekleştiği organeldir En fazla, yaprağın mezofil tabakasında bulunur Kendine ait DNA, RNA ve ribozomları vardır Gerektiğinde hücre içinde çoğalabilirler
Çift zarlıdır içindeki lamelli yapılara grana denir Burada fotosentezin ışıklı devre reaksiyonları gerçekleşir Granaların arasını dolduran sıvıya da stroma denir Karanlık devre reaksiyonları da burada gerçekleşir Granaların lamelleri arasında ışığı soğuran ve yeşil rengi veren klorofil pigmenti bulunur Klorofil ışık enerjisini emerek kimyasal enerjiye dönüştürür
Fotosentezde görev alan ETS elemanları kloroplastın granasında bulunur
Fotosentetik bakterilerde kloroplast olmadığı için, klorofil pigmenti sitoplâzma içinde tanecikler halinde bulunur
b Kromoplast: Bitkilerde turuncu (karoten) , sarı (ksantofil), kırmızı (likopin) renkleri oluşturan pigmentleri taşır Bitkilerdeki diğer birçok renk de koful özsuyunun asitlik ve bazlık (pH) durumuna göre renk değiştirebilen antokyan maddeleri tarafından oluşturulur
Meyve ve çiçeklere renk verirler Işık enerjisini absorbe edebilirler Fakat bu enerjiyi kloroplastlara aktarırlar
c Lökoplast: Renksizdir Bitkinin ışık almayan bölgelerinde bulunur Işık etkisi ile kloroplasta dönüşür Genelde kök, gövde, meyve ve tohumlarda yoğun olarak bulunur Nişasta, yağ ve protein depolar
|