Şeker Hastaları İçin Genel Bilgiler

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

Stres, kan şekeri değerlerini etkileyebilir mi ?
Evet

Ancak bu etkilenmenin derecesi kişiden kişiye değişiklik gösterir

Stres bazı insanlarda kan şekerini yükseltme eğiliminde iken, bazılarında hipoglisemi (kan şekeri düşüklüğü) riskini arttırabilir

Kan şekeri düşmesinin belirtileri nelerdir ?
Nedenlerine göre, belirtileri sıralayacak olursak:
- Adrenalin (insülin karşıtı bir hormon) salınmasına bağlı olarak terleme, titreme, çarpıntı, açlık, endişe hali, karıncalanma

- Beyinde şeker azalmasına bağlı olarak konfuzyon mental (kişileri tanıyamama, bulunduğu mekanı bilememe), baş dönmesi, halsizlik, davranış değişiklikleri, konuşamama, baş ağrısı, yorgunluk gibi şikayetler ortaya çıkar

Kan şekerim düştüğünde yapabileceğim en iyi hareket nedir ?
Bu sorunun cevabı, kan şekeriniz düşerken, hangi aşamada fark ettiğinize bağlıdır

Erken bir aşamada en iyi tedavi, bir şeyler yemenizdir

Eğer ana öğün zamanınız yakın değilse meyve, sandviç veya bisküvi gibi hafif şeyler atıştırabilirsiniz

Ancak, kan şekeriniz fazla düştüyse, hızla emilebilecek türde karbonhidrat almalısınız

Bu amaçla şeker, tatlı, meyve suyu, normal (diyet olmayan) kola veya limonata içebilirsiniz

Yanınıza acil durumlarda kullanmak üzere çok çabuk emilen glikoz tabletleri taşıyabilirsiniz

Şeker hastalığını etkileyebilecek ilaçların bir listesini verir misiniz ?
Şeker hastalığında kesinlikle kullanılmaması gereken hiçbir ilaç yoktur

Ancak şu ilaçları kullanırken dikkatli olunmalıdır:
- Kortizon içeren ilaçlar (prednisolon)
- Kortizon içeren fısfisların (Örneğin: Bekloforte) olumsuz bir etkisi yoktur

- Tiyazid grubu idrar söktürücüler (Türkiyede yalnızca bazı ilaçlarda ek olarak var

)
- Doğum kontrol hapları
- Hormon yerine koyma tedavisi (Menopozda örn

Klimen)
- Belli bronş genişleticiler (Örn: Ventolin) kan şekerini hafif derecede yükseltebilir

- Betablokerler (Dideral, Tensinor gibi tansiyon ilaçları) kan şekeri düşmesinin belirtilerinin kaybolmasına neden olabilir

- Büyüme hormon tedavisi (kan şekerini yükseltir

)
Eğer insülin kullanan şeker hastası iseniz, şifalı bitki tedavisine başlamadan önce aile doktorunuza danışmalısınız

Her ne kadar bu tedavi, bazı vakalarda medikai şifacı ve aile doktorunuzun kontrolünde insülin dozunda belirli oranda azaltma yapılabilirse de, insülinden tamamen kurtulabileceğinizi ümit etmeyin

Doktorum, şeker hastalığı teşhisi konulduğunda sigarayı bırakmam gerektiğini söyledi Sigara ve şeker hastalığının bir arada yol açtığı özel bir sağlık sorunu var mı ? Kilo vermem gerekiyor, ancak eğer sigarayı bırakırsam, kilo vermek bir tarafa, alacağımdan korkuyorum Ne yapmalıyım ?
Sigara, akciğerler dışında atardamar sistemine de zarar verir

Uzun süredir şeker hastası olan birinde, zaten hızlı seyreden damar sertliğinden dolaşım sorunu vardır

Sigara içmeğe devam ederek bu riski daha da arttırmak, yapılacak hata değildir

Şeker hastalığı sizin için beklenmedik bir sürprizse, kilo vermek ve sigarayı bırakmak suretiyle hayatınızda bir değişiklik yapmak, sağlığınız için kaçınılmaz bir fedakarlık olacaktır

Bir çok insan bu ikisini pekala başarmaktadır

Yaşamınızda yapacağınız bir devrim niteliğindeki bu değişim, size sağlıklı ve uzun bir ömür sağlayacaktır

Sigarayı bırakmanıza destek olacak pek çok yöntem vardır

Doktorunuzun tavsiyesi ile nikotin bantları veya nikotin sakızları ya da akupunktur uygulamasından birisi size yararlı olabilir

Şeker hastası olduğumu yeni öğrendim Oral antidiyabetik kullanıyorum Ancak geleceğe yönelik oldukça fazla kaygılarım var Evlilik yapabilir, çocuk sahibi olabilir miyim ?
Şeker hastalığı teşhisi konulduğunda kişi suçluluk, eksiklik, üzüntü, öfke umutsuzluk ve şaşkınlık gibi bir dizi duygu arasında bocalar

Ama bütün bunlar, genellikle, hastalık konusunda yeterince bilgi sahibi olmamaktan kaynaklanır

Öte yandan, diyabete bir gecede alışıp kabulleneceğinizi de sanmayın

Bu, biraz zaman alacaktır

Eğer anne ya da baba iseniz, suçluluk ve geleceğe yönelik korku duymanız doğaldır

Ama hastalık hakkında bilgi sahibi oldukça hepsi kaybolacaktır

Diyabet üzerine duyacağınız hurafelere aldırmayın

Bunları kısaca sıralayacak olursak:
• Şeker hastalığı çok şeker yemekten olmaz

• Şeker hastalığı ölümcül bir hastalık değildir

Doğru tedaviyle normal bir hayat, uzun bir ömür sürebilirsiniz

• Şeker hastalığı, hayattan zevk almanızı engellemez

Hem yiyeceklerin, hem de yaşamın tadını çıkarabilirsiniz

• Şeker hastalığı özürlü olmak anlamına gelmez

• Tatile çıkabilir ve herkes gibi normal bir yaşam sürdürebilirsiniz

• Şeker hastalığı çocuk sahibi olmanızı engelleyemez

Vitaminlerin ya da bitkisel destek ürünlerinin diyabetimin kontrolüne faydası olur mu ?
Eğer her gün meyve, sebze ve tahılla
dengeli bir şekilde besleniyorsanız, muhtemelen ihtiyacınız olan vitaminleri zaten alıyorsunuz

E ve C vitaminleri gibi antioksidan destekleyicilerin diyabetli hastalara iyi geldiğine dair kanıtlar bulunmaktadır

Ginseng de bazı bireylerin kan şekerlerinde düşme sağlayabilir

Ginseng maddesi Koreden gelmektedir ve
toz haline getirilmiş kökün, şaşırtıcı etkilere
sahip olduğu söylenmektedir

Ginseng yemek sonralarında kan şekerini düşürmede faydalı olabilmektedir

Ginseng sindirimi geciktirmekte olup, muhtemelen karbonhidratların emilimi üzerine de aynı etkiyi göstermektedir

Fakat yine de diyabetin kontrolüne yardımcı vitaminlerin ve destek ürünlerinin kullanımına dair yeterli bilimsel veri bulunmamaktadır

Bazı bitkisel ürünler, diyabet ilaçları ile kötü yönde etkileşebilmektedir

Şeker hastaları için bazı otların kullanıldığını duydum Bunlarla ilgili bilgi verebilir misiniz ?
Şeker hastalarında yüksek kan şekerini düşürdüğü söylenen pek çok ot vardır

Bunlardan birisi Batı Afrikada yetişen bir yemiş, diğeri karela veya acı su kabağı olarak adlandırılan tropikal bir bitkidir

Ayrıca ısırgan otu, sarı kantaron, keçi boynuzu, kara hindiba kökü kullanılabilir

Bunlar karaciğer ve pankreasın fonksiyonlarını geliştirir ve çoğu bitki gibi acı bir tatları olduğundan tek başına değil de, başka bir şeyin içine ilave edilerek verilir

Eğer insülin kullanan şeker hastası iseniz, şifalı bitki tedavisine başlamadan önce aile doktorunuza danışmaksınız

Her ne kadar bu tedavi, bazı vakalarda medikal şifacı ve aile doktorunuzun kontrolünde insülin dozunda belirli oranda azaltma yapılabilirse de, insülinden tamamen kurtulabileceğinizi ümit etmeyin

Hemoglobin Alc nedir ve normal değerleri hangi aralıktadır ?
HbAlc, akciğerlerdeki oksijeni kan dolaşımı aracılığı ile bütün dokulara ileten kırmızı bir pigment olan hemoglobinin bir bileşenidir

HbAlc değişik laboratuar yöntemleri ile dolaşımdaki hemoglobinin lk bir yüzdesi olarak ölçülebilir

HbAlc kimyasal bir bağla glikoza bağlanmış hemoglobinden ibarettir

Mevcut HbAlc düzeyi doğrudan hemoglobin içeren alyuvarların yaşam süresi olan 120 gün içerisindeki ortalama kan şekerine bağlıdır

Bu test, kan şekeri kontrolünün bir dökümünü vermesi nedeniyle geliştirilen yöntemlerin içinde en başarılısıdır

HbAlc geçmiş 2 ila 3 ay boyunca kan şekerinin iniş ve çıkışlarının bir ortalamasını yansıtır

Kan şekeri iyi regüle edilmiş bir şeker hastasında HbAlc değeri, %3-5,5 arasında çıkacaktır

Şeker hastalığı, bir erkek olarak cinsel yaşamımı etkiler mi ?
Hayır

Gerek erkek, gerekse kadın şeker hastalarının büyük çoğunluğu tamamen normal bir cinsel yaşam sürebilirler

Sorunlar olabilir, ancak bunların şeker hastalığı ile ilgisi yoktur

Herhangi bir nedenle hastalık kontrolden çıkar ve kan şekeri çok yükselirse cinsel yaşam olumsuz etkilenebilir

Şeker hastalığına bağlı damar veya sinir hasarı bulunan az sayıda hastada iktidarsızlık görülebilir, ancak bu sık rastlanılan bir durum değildir

Önerimiz endişelerinizi kan şekerinizi dengede ve kontrol altında tutmak üzerine yoğunlaştırmanızdır

Şeker hastalığınızı kontrol altında tutmak için elinizden gelenin en fazlasını yaptığınız takdirde, gelecekte karşılaşacağınız sorunların en alt düzeyde olacağından kuşkunuz olmasın

Günde dört kez kalem kullanarak enjeksiyon yapmanın avantajı nedir ?
Günümüzde artık insülin kullanımı, insülin enjektörleri ile değil de insülin kalemleri ile yapılmakta

Uygulama kolaylığı ve emniyeti açısından büyük rahatlık sağlayan bu alet, içinde kartuşu bulunan bir kaleme benzer, fakat kartuşu mürekkep yerine insülin ile doludur ve gittikçe daha popüler olmaktadır

Çoklu enjeksiyonun mantığı, normal pankreasın taklit edilmesidir

Bazal metabolizma karşılanması için gece yatarken uzun etkili bir insülin yapılır

Yemeklerden önce de kısa etkili insülin kullanılmak suretiyle normale en yakın insülin ihtiyacı vücuda sağlanmış olur

Düzensiz bir yaşam süren hastalar insülin kalemlerinden daha fazla yarar görebilirler

Doğru yöntem kullanmak kaydı ile insülin kalemleri ve tek kullanımlık enjektörler pek sorun oluşturmaz

Çoğu insan enjektörlerin sorun teşkil ettiğini düşünür, beraberinde taşımanın zor olduğu kanısındadır

Ancak bir bölüm insan daha kolaylıkla kullanabildiklerini ifade eder

Şeker hastalığının tam olarak tedavisi mümkün mü ?
Hayır

Günümüzde araştırmacılar diyabetin gelişimini önlemek ya da ortadan kaldırmak için yollar arıyor

Ancak henüz bu konuda umut verici bir gelişme yok

Şu an için doktorlar hastalığı sadece tedavi edebiliyorlar, ortadan kaldıramıyorlar

Şeker hastalığı olan çoğu bireyin, tanı konulmadan önce tahminen ne kadar süredir şeker hastalığı vardır ?
Tip I diyabet, genellikle daha ani ve de ciddi olarak ortaya çıktığı için, genellikle birkaç ay içerisinde tanı konulur

Fakat Tip II diyabetlilerin ise, teşhis konulmadan evvel, ortalama 8 yıllık hastalıkları vardır

Doktorunuzun yapacağı düzenli kontrollerde, istenilebilecek tam kan çalışmaları ile hastalıkların (Diyabet dahil) bu kadar uzun bir süre fark edilmeden gitme ihtimali önlenmiş olur

11-04-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Şeker Hastaları İçin Genel Bilgiler Stres, kan şekeri değerlerini etkileyebilir mi ? Evet Ancak bu etkilenmenin derecesi kişiden kişiye değişiklik gösterir Stres bazı insanlarda kan şekerini yükseltme eğiliminde iken, bazılarında hipoglisemi (kan şekeri düşüklüğü) riskini arttırabilir Kan şekeri düşmesinin belirtileri nelerdir ? Nedenlerine göre, belirtileri sıralayacak olursak: - Adrenalin (insülin karşıtı bir hormon) salınmasına bağlı olarak terleme, titreme, çarpıntı, açlık, endişe hali, karıncalanma - Beyinde şeker azalmasına bağlı olarak konfuzyon mental (kişileri tanıyamama, bulunduğu mekanı bilememe), baş dönmesi, halsizlik, davranış değişiklikleri, konuşamama, baş ağrısı, yorgunluk gibi şikayetler ortaya çıkar Kan şekerim düştüğünde yapabileceğim en iyi hareket nedir ? Bu sorunun cevabı, kan şekeriniz düşerken, hangi aşamada fark ettiğinize bağlıdır Erken bir aşamada en iyi tedavi, bir şeyler yemenizdir Eğer ana öğün zamanınız yakın değilse meyve, sandviç veya bisküvi gibi hafif şeyler atıştırabilirsiniz Ancak, kan şekeriniz fazla düştüyse, hızla emilebilecek türde karbonhidrat almalısınız Bu amaçla şeker, tatlı, meyve suyu, normal (diyet olmayan) kola veya limonata içebilirsinizYanınıza acil durumlarda kullanmak üzere çok çabuk emilen glikoz tabletleri taşıyabilirsiniz Şeker hastalığını etkileyebilecek ilaçların bir listesini verir misiniz ? Şeker hastalığında kesinlikle kullanılmaması gereken hiçbir ilaç yoktur Ancak şu ilaçları kullanırken dikkatli olunmalıdır: - Kortizon içeren ilaçlar (prednisolon) - Kortizon içeren fısfisların (Örneğin: Bekloforte) olumsuz bir etkisi yoktur - Tiyazid grubu idrar söktürücüler (Türkiyede yalnızca bazı ilaçlarda ek olarak var) - Doğum kontrol hapları - Hormon yerine koyma tedavisi (Menopozda örn Klimen) - Belli bronş genişleticiler (Örn: Ventolin) kan şekerini hafif derecede yükseltebilir - Betablokerler (Dideral, Tensinor gibi tansiyon ilaçları) kan şekeri düşmesinin belirtilerinin kaybolmasına neden olabilir - Büyüme hormon tedavisi (kan şekerini yükseltir) Eğer insülin kullanan şeker hastası iseniz, şifalı bitki tedavisine başlamadan önce aile doktorunuza danışmalısınız Her ne kadar bu tedavi, bazı vakalarda medikai şifacı ve aile doktorunuzun kontrolünde insülin dozunda belirli oranda azaltma yapılabilirse de, insülinden tamamen kurtulabileceğinizi ümit etmeyin Doktorum, şeker hastalığı teşhisi konulduğunda sigarayı bırakmam gerektiğini söyledi Sigara ve şeker hastalığının bir arada yol açtığı özel bir sağlık sorunu var mı ? Kilo vermem gerekiyor, ancak eğer sigarayı bırakırsam, kilo vermek bir tarafa, alacağımdan korkuyorum Ne yapmalıyım ? Sigara, akciğerler dışında atardamar sistemine de zarar verir Uzun süredir şeker hastası olan birinde, zaten hızlı seyreden damar sertliğinden dolaşım sorunu vardır Sigara içmeğe devam ederek bu riski daha da arttırmak, yapılacak hata değildir Şeker hastalığı sizin için beklenmedik bir sürprizse, kilo vermek ve sigarayı bırakmak suretiyle hayatınızda bir değişiklik yapmak, sağlığınız için kaçınılmaz bir fedakarlık olacaktır Bir çok insan bu ikisini pekala başarmaktadır Yaşamınızda yapacağınız bir devrim niteliğindeki bu değişim, size sağlıklı ve uzun bir ömür sağlayacaktır Sigarayı bırakmanıza destek olacak pek çok yöntem vardır Doktorunuzun tavsiyesi ile nikotin bantları veya nikotin sakızları ya da akupunktur uygulamasından birisi size yararlı olabilir Şeker hastası olduğumu yeni öğrendim Oral antidiyabetik kullanıyorum Ancak geleceğe yönelik oldukça fazla kaygılarım var Evlilik yapabilir, çocuk sahibi olabilir miyim ? Şeker hastalığı teşhisi konulduğunda kişi suçluluk, eksiklik, üzüntü, öfke umutsuzluk ve şaşkınlık gibi bir dizi duygu arasında bocalar Ama bütün bunlar, genellikle, hastalık konusunda yeterince bilgi sahibi olmamaktan kaynaklanır Öte yandan, diyabete bir gecede alışıp kabulleneceğinizi de sanmayın Bu, biraz zaman alacaktır Eğer anne ya da baba iseniz, suçluluk ve geleceğe yönelik korku duymanız doğaldır Ama hastalık hakkında bilgi sahibi oldukça hepsi kaybolacaktır Diyabet üzerine duyacağınız hurafelere aldırmayın Bunları kısaca sıralayacak olursak: • Şeker hastalığı çok şeker yemekten olmaz • Şeker hastalığı ölümcül bir hastalık değildir Doğru tedaviyle normal bir hayat, uzun bir ömür sürebilirsiniz • Şeker hastalığı, hayattan zevk almanızı engellemez Hem yiyeceklerin, hem de yaşamın tadını çıkarabilirsiniz • Şeker hastalığı özürlü olmak anlamına gelmez • Tatile çıkabilir ve herkes gibi normal bir yaşam sürdürebilirsiniz • Şeker hastalığı çocuk sahibi olmanızı engelleyemez Vitaminlerin ya da bitkisel destek ürünlerinin diyabetimin kontrolüne faydası olur mu ? Eğer her gün meyve, sebze ve tahılla dengeli bir şekilde besleniyorsanız, muhtemelen ihtiyacınız olan vitaminleri zaten alıyorsunuz E ve C vitaminleri gibi antioksidan destekleyicilerin diyabetli hastalara iyi geldiğine dair kanıtlar bulunmaktadır Ginseng de bazı bireylerin kan şekerlerinde düşme sağlayabilir Ginseng maddesi Koreden gelmektedir ve toz haline getirilmiş kökün, şaşırtıcı etkilere sahip olduğu söylenmektedir Ginseng yemek sonralarında kan şekerini düşürmede faydalı olabilmektedir Ginseng sindirimi geciktirmekte olup, muhtemelen karbonhidratların emilimi üzerine de aynı etkiyi göstermektedir Fakat yine de diyabetin kontrolüne yardımcı vitaminlerin ve destek ürünlerinin kullanımına dair yeterli bilimsel veri bulunmamaktadır Bazı bitkisel ürünler, diyabet ilaçları ile kötü yönde etkileşebilmektedir Şeker hastaları için bazı otların kullanıldığını duydum Bunlarla ilgili bilgi verebilir misiniz ? Şeker hastalarında yüksek kan şekerini düşürdüğü söylenen pek çok ot vardır Bunlardan birisi Batı Afrikada yetişen bir yemiş, diğeri karela veya acı su kabağı olarak adlandırılan tropikal bir bitkidir Ayrıca ısırgan otu, sarı kantaron, keçi boynuzu, kara hindiba kökü kullanılabilir Bunlar karaciğer ve pankreasın fonksiyonlarını geliştirir ve çoğu bitki gibi acı bir tatları olduğundan tek başına değil de, başka bir şeyin içine ilave edilerek verilir Eğer insülin kullanan şeker hastası iseniz, şifalı bitki tedavisine başlamadan önce aile doktorunuza danışmaksınız Her ne kadar bu tedavi, bazı vakalarda medikal şifacı ve aile doktorunuzun kontrolünde insülin dozunda belirli oranda azaltma yapılabilirse de, insülinden tamamen kurtulabileceğinizi ümit etmeyin Hemoglobin Alc nedir ve normal değerleri hangi aralıktadır ? HbAlc, akciğerlerdeki oksijeni kan dolaşımı aracılığı ile bütün dokulara ileten kırmızı bir pigment olan hemoglobinin bir bileşenidir HbAlc değişik laboratuar yöntemleri ile dolaşımdaki hemoglobinin lk bir yüzdesi olarak ölçülebilir HbAlc kimyasal bir bağla glikoza bağlanmış hemoglobinden ibarettir Mevcut HbAlc düzeyi doğrudan hemoglobin içeren alyuvarların yaşam süresi olan 120 gün içerisindeki ortalama kan şekerine bağlıdır Bu test, kan şekeri kontrolünün bir dökümünü vermesi nedeniyle geliştirilen yöntemlerin içinde en başarılısıdır HbAlc geçmiş 2 ila 3 ay boyunca kan şekerinin iniş ve çıkışlarının bir ortalamasını yansıtır Kan şekeri iyi regüle edilmiş bir şeker hastasında HbAlc değeri, %3-5,5 arasında çıkacaktır Şeker hastalığı, bir erkek olarak cinsel yaşamımı etkiler mi ? Hayır Gerek erkek, gerekse kadın şeker hastalarının büyük çoğunluğu tamamen normal bir cinsel yaşam sürebilirler Sorunlar olabilir, ancak bunların şeker hastalığı ile ilgisi yoktur Herhangi bir nedenle hastalık kontrolden çıkar ve kan şekeri çok yükselirse cinsel yaşam olumsuz etkilenebilir Şeker hastalığına bağlı damar veya sinir hasarı bulunan az sayıda hastada iktidarsızlık görülebilir, ancak bu sık rastlanılan bir durum değildir Önerimiz endişelerinizi kan şekerinizi dengede ve kontrol altında tutmak üzerine yoğunlaştırmanızdır Şeker hastalığınızı kontrol altında tutmak için elinizden gelenin en fazlasını yaptığınız takdirde, gelecekte karşılaşacağınız sorunların en alt düzeyde olacağından kuşkunuz olmasın Günde dört kez kalem kullanarak enjeksiyon yapmanın avantajı nedir ? Günümüzde artık insülin kullanımı, insülin enjektörleri ile değil de insülin kalemleri ile yapılmakta Uygulama kolaylığı ve emniyeti açısından büyük rahatlık sağlayan bu alet, içinde kartuşu bulunan bir kaleme benzer, fakat kartuşu mürekkep yerine insülin ile doludur ve gittikçe daha popüler olmaktadır Çoklu enjeksiyonun mantığı, normal pankreasın taklit edilmesidir Bazal metabolizma karşılanması için gece yatarken uzun etkili bir insülin yapılır Yemeklerden önce de kısa etkili insülin kullanılmak suretiyle normale en yakın insülin ihtiyacı vücuda sağlanmış olur Düzensiz bir yaşam süren hastalar insülin kalemlerinden daha fazla yarar görebilirler Doğru yöntem kullanmak kaydı ile insülin kalemleri ve tek kullanımlık enjektörler pek sorun oluşturmaz Çoğu insan enjektörlerin sorun teşkil ettiğini düşünür, beraberinde taşımanın zor olduğu kanısındadır Ancak bir bölüm insan daha kolaylıkla kullanabildiklerini ifade eder Şeker hastalığının tam olarak tedavisi mümkün mü ? Hayır Günümüzde araştırmacılar diyabetin gelişimini önlemek ya da ortadan kaldırmak için yollar arıyor Ancak henüz bu konuda umut verici bir gelişme yok Şu an için doktorlar hastalığı sadece tedavi edebiliyorlar, ortadan kaldıramıyorlar Şeker hastalığı olan çoğu bireyin, tanı konulmadan önce tahminen ne kadar süredir şeker hastalığı vardır ? Tip I diyabet, genellikle daha ani ve de ciddi olarak ortaya çıktığı için, genellikle birkaç ay içerisinde tanı konulur Fakat Tip II diyabetlilerin ise, teşhis konulmadan evvel, ortalama 8 yıllık hastalıkları vardır Doktorunuzun yapacağı düzenli kontrollerde, istenilebilecek tam kan çalışmaları ile hastalıkların (Diyabet dahil) bu kadar uzun bir süre fark edilmeden gitme ihtimali önlenmiş olur