Şehr-İ Van

Van Türbe ve Kümbetleri

Malazgirt Savaşından (1071) sonra yörede Türk egemenliği başlamış ve bunun sonucu olarak da Beylikler ve Osmanlı dönemlerine ait yapıların yanı sıra kümbet ve türbeler de onlara eklenmiştir XIV-XIX yüzyıllar arasına tarihlenen bu mezar anıtları Eski Vanda, Gevaşta, Hoşapta (Güzelsu), Muradiyede, Başkalede ve Ercişte bulunmaktadır

Hüsrev Paşa Kümbeti (Merkez)

Eski Vanda Hüsrev Paşa Camisinin güneyinde bulunan bu türbe Hüsrev Paşaya aittir Hüsrev Paşanın 1583 yılında bu yörede valilik yaptığı dikkate alınacak olunursa türbenin de XVI yüzyılın sonlarına ait olduğu açıkça anlatılmaktadır

Türbe düzgün kesme taştan kare kaide üzerine altıgen planlı olup, üzeri piramidal taş bir külah ile örtülmüştür Vandaki Osmanlı dönemi türbelerinden olan bu yapıda Selçuklu mimari yapısı ile Osmanlı bezemesi bir araya kaynaştırılmış ve kendine özgü bir yapı ortaya konmuştur Ancak kuzeydoğudaki giriş kapısı önündeki iki sütunlu kubbeli bölüm günümüze gelememiştir Yapıda Osmanlı dönemi geometrik ve bitkisel motifleri dış cephede kullanılmıştır

İkiz Kümbetler (Merkez)



Eski Vanın sur duvarları dışında, Kaya Çelebi Camisinin güneybatısında, Ortakapı Mezarlığının bir ucunda bulunan, birbirinin benzeri olan bu iki kümbetin kime ait olduğu bilinmemektedir Bunu belirten bir kitabe veya kayda da rastlanmamıştır Bununla beraber, kesin olmamakla birlikte Van Beylerbeyi Teymur Paşa ile kardeşi Ahmet Paşaya ait oldukları söylenmektedir Yapı üslubundan XVIII yüzyılda yapıldıkları anlaşılmaktadır

İkiz kümbetler kesme taştan sekizgen planlı olarak baldaken tarzında, etrafı açık olarak yapılmışlardır Birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlı sekiz sütun konik birer taş külahı taşımaktadır İkiz kümbetler Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir

Hacı Abdurrahman Baba Kümbeti (Merkez)

Van il merkezinde Van kalesinin kuzeydoğu köşesinde Hacı Abdurrahman Baba Camisinin kuzeydoğu köşesinde bulunan bu kümbetin XIX yüzyılın ilk yarısında yapıldığı sanılmaktadır Kitabesi günümüze gelememiştir

Kümbet düzgün kesme taştan tek katlı, sekizgen gövdeli olup, üzeri piramidal bir külah ile örtülmüştür Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılan restorasyon sırasında orijinalliğinden kısmen uzaklaşmıştır

Galip Paşa Kümbeti (Merkez)

Van il merkezinde Van Kalesinin kuzeydoğusunda Hacı Abdurrahman Baba Kümbetinin yakınında bulunan bu kümbetin XIX yüzyılın ilk yarısında Van Valisi Galip Baba adına yaptırıldığı sanılmaktadır

Kümbet düzgün kesme taştan sekizgen gövdeli olup, üzeri piramidal bir külah ile örtülmüştür Mimari yönden fazla bir özellik taşımamaktadır Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir

Örenkale (Pizan) Kümbetleri (Başkale)

Van ili Başkale ilçesi Örenkale Köyünün dışındaki bir yamaçta yan yana iki kümbet bulunmaktadır Bu kümbetlerin kitabeleri günümüze gelemediği gibi, kaynaklarda da bunlarla ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır Bu bakımdan kime ait olduklarından bilinmemektedir

Kesme taştan yapılmış olan bu kümbetlerin mimari yapılarına dayanılarak XVII Yüzyılın ikinci yarısında veya XVIII yüzyılın başlarında yapıldıkları sanılmaktadır Kare planlı ve küçük ölçüde olan kümbetlerin üzeri içten kubbe, dıştan piramidal bir külah ile örtülüdür Kümbetler mimari özelliklerini tümü ile yitirmişlerdir

Anonim (İsimsiz) Kümbet (Erciş)

Van ili Erciş ilçesinde, Erciş-Patnos karayolunun 5 km sinde, Zortul Köyü yakınında düz bir arazi içerisinde bulunan bu kümbetin kime ait olduğu bilinmemektedir Yapı üslubundan Karakoyunlular döneminde, XV yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Kümbet tek renkli düzgün kesme taştan onikigen gövdeli olarak yapılmıştır İki katlı olan yapının üzeri onikigen taş bir külahla örtülmüştür Kümbetin altında kare planlı mumyalık kısmı bulunmakta, buradan köşe pahları ile onikigen gövdeye geçilmektedir Kümbetin çevresi dikdörtgen çerçeveler içerisinde yuvarlak sağır nişlere bölünmüş ve bunların üzerine Selçuklu üslubunda oldukça zengin bitkisel ve geometrik motifler yapılmıştır

Kümbete kuzey yönündeki dikdörtgen bir niş içerisinde, yine dikdörtgen bir kapıdan girilmektedir Bu girişteki geometrik motifler dikkati çekmektedir Bitkisel ve geometrik motiflerin arasında çift başlı kartal ve grifon figürleri bulunmaktadır Kümbetin külaha yakın kısmında bir yazı frizi çepeçevre dolaşmaktadır

Kümbet Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1990lı yıllarda restore edilmiştir

Kadem Paşa Hatun Kümbeti (Erciş)



Van ili Erciş ilçesinde, Erciş-Van karayolunun çıkışında bulunan bu kümbet kitabesinden öğrenildiğine göre Karakoyunlulardan Cihan Şah zamanında, Emir Rüstem Bey tarafından h863 (1458) yılında, annesi Kadem Paşa Hatun ve Emir Yar Ali, Şah Mustafa, Şah Sevik, Şah Ali için yaptırılmıştır

Kümbet tek renkli düzgün kesme taştan kare kaide üzerine onikigen gövdeli olarak yaptırılmıştır Kümbetin altında merdivenle inilen mumyalık kısmı bulunmaktadır Kuzey yönündeki sivri kemerli bir kapı ile kümbetin içerisine girilmektedir Gövdede dikdörtgen pencereler ve bunların arasında da üçgen şeklinde nişler bulunmaktadır Üzeri konik taş bir külah ile örtülmüştür

Kümbetin dış cephesi çeşitli bitkisel, geometrik motifler ve rozetlerle bezenmiş olup, XV yüzyıl taş işçiliğini yansıtmaktadır Günümüze iyi bir durumda gelebilmiştir

Celme (Halime) Hatun Kümbeti (Gevaş)



Van ili Gevaş ilçesine 2 km uzaklıkta, Van Gölü kenarında mezarlık içerisinde bulunan bu kümbeti ilk kez XIX yüzyılın başlarında gezginlerin dikkatini çekmiş, WBachmann yapıyı incelemiştir Bunun ardından ProfDr Oktay Aslanapa ve MOluş Arık kümbeti yayınlamıştır

Kümbetin güney yönündeki pencere altındaki silmede Ahlatlı Pehlivan Havetoğlu Esed tarafından yaptırıldığı yazılıdır Bu ustanın Ahlat Meydan Mezarlığı ile Taht-ı Süleyman Mezarlığındaki mezarlarda da ismine rastlanmaktadır Bu mezarlıklardaki mezar taşları üzerinde 1317–1327 tarihleri bulunmaktadır

Kümbet kübik bir kaide üzerine onikigen planlı olarak yapılmış, üzeri de konik bir çatı ile örtülmüştür Kaideden gövdeye pahlarla geçilmiştir Türbenin dışı ve her köşedeki pencereleri üçgen profilli, ince uzun dikdörtgen nişler halindedir Bu nişler Bursa kemerli olarak son bulmaktadır Bunlardan doğu, batı ve güney cephelerdeki nişlerin içerisine birer pencere açılmıştır Giriş kapısı oldukça gösterişli olup silmeli, mukarnaslı bir niş içerisinde bulunmaktadır Türbenin giriş kapısı üzerinde Arapça bir kitabe bulunmaktadır Bu kitabenin mealen anlamı şöyledir:

“Melik İzeddin, vefat eden Celme Hatun adına bu türbenin yapılmasını h736 (1335) yılının Muharrem ayında emretti”

Bu kitabede ismi geçen Melik İzeddin ile ilgili bir bilgiye rastlanmamıştır Ancak ProfDrOktay Aslanapa bu tarihlerde Celayirlilerin yöreye hakim olduklarını belirtmiş ve bu kişinin Karakoyunlu beylerinden biri olabileceğini ileri sürmüştür Bu kümbetin kitabesindeki ismin okunmasında bazı noktalar dikkate alındığında Halime ismi ile Celme isminin karıştığı da açıkça görülmektedir Bununla beraber halk arasında bu kümbet Halime Hatun Kümbeti olarak da tanınmıştır

Kümbetin cephelerine yazı taklidi geçmeler ve bitkisel motiflerden ibaret bezemelerle görkemli bir görünüm verilmiştir Ayrıca kümbetin saçak altına bitkisel motifli iki şerit arasına Kurandan alınma ayetler yazılmıştır

Kümbetin altında mumyalık kısmı bulunmakta olup, bu kısmın üzeri manastır tonozu ile örtülmüştür Ancak mumyalığın içerisinde bulunan mezarlardan hiçbir iz günümüze gelememiştir

Hasan Bey Kümbeti (Gürpınar)

Van ili Gürpınar ilçesinde, Van-Hakkâri karayolunun Hoşap girişinin kuzeyinde mezarlık içerisinde bulunan bu kümbetin güneybatı köşesinde Hasan Bey Medresesi bulunmaktadır Türbenin ve medresenin Osmanlı yönetimine bağlı olarak yörede hüküm sürmüş olan Mahmudi Beylerinden Hasan Bey için oğlu Şir (Aslan) Bey tarafından 1585 yılında yaptırılmıştır

Medresenin güneybatısında, mescit duvarına bitişik olan türbe dışarıya doğru 270 m çıkıntı yapmaktadır Güney ve batı duvarları medrese ile birleşen türbe kesme taştan 832x832 m ölçüsünde kare planlı bir yapı olup, üzeri kubbe ile örtülmüştür Türbeye medrese avlusunun doğusunda kuzey köşeye yakın, dikdörtgen bir kapıdan girilmektedir Bu giriş 125 m derinliğinde bir eyvan şeklindedir Oldukça kalın duvarlı türbede kubbeye geçiş Türk üçgenleri ile sağlanmıştır İçerideki kemerler iki renkli kesme taştan yapılmıştır

Türbenin güney ve batı cephesinin ortasına dikdörtgen söveli pencereler sivri kemerli nişler içerisine alınmıştır Bu nişlerin içerisi geometrik bezemelerle doldurulmuştur Günümüze kısmen iyi bir durumda gelebilmiştir

Süleyman Bey Kümbeti (Gürpınar)

Van ili Gürpınar ilçesi Van-Hakkâri karayolunun Hoşap çıkışında Gevirhan Mezarlığının güneydoğusunda yer almaktadır Bu kümbetin kime ait olduğunu belirten bir kitabeye veya belgeye rastlanmamıştır

Yöredeki yapıları araştıran YMimar ProfDr Orhan Tuncer, bu kümbetin Süleyman Bey adına XVII Yüzyılın üçüncü çeyreğinde yapılmış olabileceğini ileri sürmüştür Bunun yanı sıra Sultan IV Muratın İran seferi sırasında yörede Mahmudi Beyliğininin başında Zeynel Bey bulunuyordu Ali Beyin ismine ise kaynaklarda rastlanmamaktadır Bu da kümbetin Ali Beye değil Süleyman Beye ait olduğu iddiasını kuvvetlendirmektedir Süleyman Beyin 1643 yılında buradaki kaleyi yaptırdığı göz önüne alınacak olursa, bu kümbetin de Ona ait olması kuvvetle muhtemeldir Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Öğretim Üyelerinden DrOsman Aytekin de kümbetin Süleyman Beye ait olduğunu belirtmiştir

Kümbet arazi konumundan ötürü kuzeyden yükseltilmiş bir kaide üzerine oturtulmuştur Kesme taştan yapılan kümbet 625x625 m ölçüsünde kare planlı bir kaide üzerindedir Bu kaideden köşe pahları ile dıştan sekizgen, içeriden daire şeklinde gövdeye geçilmektedir Tek katlı olarak yapılan türbenin kuzey cephesinde giriş kapısı, doğu, batı ve güney cephelerinde de birer dikdörtgen pencere bulunmaktadır

Giriş kapısı içten mukarnaslı, dıştan da U şeklinde geometrik süslemeli bir bordürle çepeçevre kuşatılmıştır Ayrıca bu bordür üzerinde düğüm motifleri, sekizgen yıldızlar ve gülbezekler de görülmektedir Bu frizin üzerinde sivri kemerli bir alınlık bulunmaktadır Alınlığın üzerinde, mukarnaslı bir çerçeve içerisinde kitabelik yeri varsa da kitabe yeri boş bırakılmıştır

Kümbet uzun süre kendi haline bırakılmış olup, restorasyon çalışmaları devam etmektedir

Kübik Köyü Kümbetleri (Muradiye)

Van ili Muradiye ilçesi Kübik Köyünün 3 km uzağındaki mezarlık içerisinde bulunan bu kümbetlerin kitabeleri bulunmadığından ve kaynaklarda da onlarla ilgili bilgiye rastlanmadıklarından kime ait oldukları bilinmemektedir Yapı üsluplarından XVII Yüzyılın ikinci yarısında yapıldıkları sanılmaktadır

Bu kümbetler birbirlerine çok yakın olup, kuzeydeki kümbet sekizgen, güneydeki ise dokuzgen cephelidir Ancak kesme taştan yapılmış olan kümbetlerin her ikisi de orijinalliklerinden uzaklaşmıştır