Şehr-İ Van

Van Medreseleri

Vanda 1899 yılında düzenlenen Van Salnamesinden il merkezinde on, Bahçesarayda beş, Gevaşta üç, Tımarda üç, Gürpınarda iki, Erçekte iki, Güzelsuda iki ve Başkalede de bir olmak üzere toplam yirmi sekiz medresenin var olduğu öğrenilmektedir XVII Yüzyılda Evliya Çelebi de Ulu Cami, Horhor, Tebriz Kapı, Abbasoğlu ve Kaya Çelebi medreselerinden söz etmiştir Ancak bunlardan günümüze herhangi bir kalıntı gelememiştir Yalnızca Hüsrev Paşa Medresesinin duvar kalıntıları günümüze ulaşabilmiştir

Hüsrev Paşa Medresesi (Başkale)

Van ili Başkale ilçesinin Örenkale (Pizan) Köyünde bulunan Hüsrev Paşa Medresesi kitabesinden öğrenildiğine göre Hüsrev Paşa tarafından 1653 yılında yaptırılmıştır Daha sonra Süleyman Paşa tarafından genişletilmiş iki katlı bir Osmanlı medresesi konumuna getirilmiştir

Kuzey-güney yönünde eğimli bir arazi üzerinde kurulan medrese, kesme taş ve moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır Medrese 2550x1800 m ölçüsünde iki katlı olup, avlusunun iki yanına sıralanmış 14 hücreden meydana gelmiştir Beşik tonozlu bu hücrelerin önünde iki kat halinde revaklar bulunmaktadır Bu revaklar günümüzde yıkılmıştır Medresenin zemin katının sol köşesine de bir dershane mescit eklenmiştir

Mir Hasan Veli Medresesi (Bahçesaray)

Van ili Bahçesaray ilçesinin girişinde, mezarlık içerisinde bulunan bu medreseyi Mir Hasan Veli yaptırmıştır Yapım kitabesi gelemeyen medresenin yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Yapı üslubundan XVI yüzyıl içerisinde yapıldığı anlaşılmaktadır Yalnızca 1737 ve 1858 yıllarında onarıldığını belirten iki kitabesi bulunmaktadır

Günümüze oldukça harap durumda gelen medresenin moloz taştan yapıldığı anlaşılmaktadır Kareye yakın dikdörtgen planlı olan medresenin içerisine güney cephesindeki bir kapıdan girilmektedir Bu kapının iki yanına da büyükçe birer oda yerleştirilmiştir Kuzey yönüne dikdörtgen planlı, üzerleri beşik tonozlu beş oda sıralanmıştır Bunlardan ortadaki hücrelerin üçü iyi durumda günümüze gelebilmiş, diğerleri yıkılmıştır Bazı izlere dayanılarak bu medresenin iki katlı olduğu da düşünülmektedir

Evliya Bey Medresesi (Gürpınar)

Van ili Gürpınar ilçesinde Gevirhan Mezarlığı yakında bulunan bu medrese Evliya Bey tarafından XVII Yüzyılın son çeyreğinde yaptırılmıştır Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından medresenin bulunduğu alanı temizletilmiş ve yapının planı ortaya çıkarılmıştır

Medrese moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır Dikdörtgen bir avlunun iki yanında beşik tonozlu hücreler sıralanmış, güney cephesinin ortasına da dikdörtgen avludan dışarıya taşan sekizgen planlı bir dershane mescit yapılmıştır Bunun doğusuna da iki küçük kare mekân eklenmiştir Medresenin batısındaki üç oda beşik tonoz örtülü olup, dikdörtgen planlıdır Doğu yönündeki üç odanın üst örtüsü yıkıldığından herhangi bir bilgi edinilememiştir

Medrese içerisinde bezeme elemanına rastlanmamıştır Bu bakımdan sade bir yapı olduğu sanılmaktadır

İzzettin Şir Medresesi (Gevaş)

Van ili Gevaş ilçesi, Hişet Mahallesinde bulunan bu medresenin kitabesi okunamayacak derecede harap olduğundan yapım tarihi konusunda kesin bilgi bulunmamaktadır Bununla beraber yanındaki İzeddin Şir Camisi ile medresenin yapı üslubuna dayanılarak XIV-XV yüzyıllarda yapıldığı sanılmaktadır Büyük olasılıkla da buradaki caminin kuzeyine XVIII yüzyılda eski yapıların yerine bu medrese eklenmiştir

Medrese cami avlusunu U şeklinde kuşatmakta olup, doğu-batı yönündedir Buraya üzerleri beşik tonozlu, kare planlı sekiz hücre yerleştirilmiştir Günümüzde harap bir durumdadır

Hasan Bey Medrese (Gürpınar)

Van ili Gürpınar ilçesi, Van-Hakkâri karayolunun Hoşap girişinde, mezarlık içerisinde bulunan bu medreseyi kitabesinden öğrenildiğine göre Mahmudi İvaz Beyin oğlu Hasan Bey h971 (1563) yılında yaptırmıştır Giriş kapısı üzerindeki 025x085 m ölçüsünde, sülüs yazılı Arapça kitabesinin mealen anlamı şöyledir:

“Ey bu yapıya bakanlar Biliniz ki (bu medrese) hicri 971 (1563) yılında İvaz oğlu Hasan Bey tarafından Allah'a yönelmek için yaptırılmıştır”

Kesme ve moloz taştan yapılan bu medrese dikdörtgen planlı olup, avlunun doğu ve batısına hücreler yerleştirilmiştir Güneyinde mescit, güneybatısında da türbe bulunmaktadır Medrese avlusu 845x875x1630x1685 m ölçülerinde dikdörtgene yakın plan göstermektedir Medreseye kuzey yönündeki 110 m kalınlığındaki kesme taş duvarların ortasındaki kapıdan girilmektedir Buradaki duvarlar ve kapının üst kısmı tamamen yıkılmıştır Bu avlunun doğusuna beş, batısına da dört hücre yerleştirilmiştir Medrese hücreleri birbirlerine eşit, 340x350 m ölçüsündedir Hücreler beşik tonozla örtülmüş, bunların da üzeri toprak damla kapatılmıştır Yalnızca hücrelerin batı duvarına açılmış mazgal pencerelerle aydınlatılmış, içlerine de birer niş ve ocak yerleştirilmiştir

Medresenin doğu kanadındaki beş hücre bulunmaktadır Bunlardan birinci hücre 530x360 m ölçülerinde olup üzeri beşik tonoz ve toprak dolgu ile örtülüdür Bu hücrelere avludan ve kuzeyden iki kapı ile girilmektedir Diğer hücreler 360x280 m ölçülerindedir Üzerleri beşik tonoz ve toprak dolgu ile örtülmüştür Bunların içerisinde ocak ve nişler bulunmakta, doğu duvarlarına açılmış mazgal pencerelerle aydınlatılmıştır

Medresenin güney ekseninde mescit bulunmaktadır Mescit 700x560 m ölçüsünde kuzey-güney doğrultusunda olup, üzeri beşik tonoz örtülüdür Dışarıya doğru hafif çıkıntı yapan mescit mazgal pencerelerle aydınlatılmıştır Güneybatı köşesine mihrap yerleştirilmiştir İçerisindeki izlerden sıva ile kaplı olduğu, bezemesinin de bulunmadığı anlaşılmaktadır