Hakkari'ye Gidelim

Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Hakkari, doğuda İran, güneyde Irak, güneybatıda Mardin, batıda Siirt, kuzeyde de Van illeri ile çevrilidir Türkiyenin en çok engebeli ve dağlık yörelerinden birinde yer alan Hakkarinin büyük bir bölümünü oluşturan dağlar, batı-doğu yönünde uzanır Güneydoğu Torosların bu ildeki uzantıları Hakkari Dağlarıdır Hakkari Dağlarının il sınırı içerisinde kalan kolları, Botan, Habur, Büyük Zap (Çığlı) akarsuları ve kollarının vadileri ile parçalanmıştır Bu vadiler çok dar ve diktir Hakkari Dağları, Büyük Zap Suyunun batısında ve doğusunda olmak üzere iki kısma ayrılır Büyük Zap Suyunun batısındaki yükseltiler; Karacadağ (Termo Dağı 3275 m), Tanintanin Dağı (3055 m), karadağ (3752 m) ve Altın Dağıdır (3356 m) Zap Suyunun doğusundaki yükseltiler ise daha yüksek ve yalçın doruklardan oluşmaktadır



Cilo Dağı Hakkarinin doğusundaki Sümbül Dağı (3607 m) başlar Cilo Dağının en önemli yükseltileri, Uludoruk (Reşko-Gelyaşin) (4135 m), Suppa Durek (4060 m), Kareğri Sivrisi (3900 m), Maunsell Sivrisi (3850 m), Koşe Durek (3700 m), Karakülah Doruğu (3750 m) ve Gelyano Doruğudur (3650 m) Cilo Dağı Türkiyedeki ana karanın en yüksek noktasıdır Hakkari Dağları Şemdinli yöresinde İran sınırındaki dağlarla birleşir Buradaki önemli yükseltiler Mordağ (3807 m), karadağ (3197 m) ve Çimen Dağıdır (3170 m) Yüksek kesimlerinde buzullara ve göllere rastlanan bu dağların dorukları sürekli karlıdır

Hakkari toprakları Dicle Havzası içerisinde yer almaktadır Diclenin kollarından Zap Suyuna dökülen Nehin ve Şemdinli gibi çaylar tarafından parçalanmıştır İlin en önemli düzlüğü Yüksekovanın kuzey ve doğusundaki dağların yamaçlarından doğan Nehil Çayının oluşturduğu Gevar (Yüksekova) Ovasıdır İlde ovaların sınırlı olmasına karşılık platolar daha geniş bir alanı kaplamaktadır Dağların yüksek kesimlerinde platolar uzanmaktadır Bu düzlüklerden başlıcaları Nordüz, Faraşin, Mirgezer ve Mendindir Nordüz Platosunun çok küçük bölümü , Hakkâri sınırları içerisinde kalmaktadırVannın Çatak yöresinde başlayan plato Hakkari il merkezinin kuzeyindeki Karadağa dek uzanırGüneybatıda , Beytüşşebap yöresindeki Feraşin platosuyla birleşir Nordüz Platosunun , en alçak yeri 2100 m en yüksek yeri 2750 m civarındadır



İldeki dağların doruklarında ve doruğa yakın yerlerinde çok sayıda göl bulunmaktadır Bunların en önemlilerinden biri Uludoruk Buzulunun kuzeydoğusundaki Gelyana Gölüdür
İl merkezinin denizden yüksekliği 1720 m dir Yüzölçümü 7228 km2 olup, toplam nüfusu 236581dir

İlde ekonomi ekilebilir alanların azlığı ve iklimin sertliği nedeniyle büyük ölçüde hayvancılığa dayalıdır Hayvancılık genellikle yaylacılık yöntemiyle yapılmakta olup, küçükbaş hayvan besiciliği yapılmaktadır Hayvansal üretime dayalı otlu peynir, teleme peyniri, kıl, yapağı ve deri üretilir Arıcılık da yapılmaktadır Sınırlı miktarda olmakla birlikte Yetiştirilen bitkisel ürünler ise, buğday, arpa, mısır, darı, çeltik, şeker pancarı, tütün, nohut, fasulye, soğan ve patatestir Sulanabilen yörelerde de ceviz, elma, armut, nar, üzüm ve dut yetiştirilir İldeki sanayi tesisleri Yüksekovadaki Türkiye Süt Endüstrisi Kurumunun (SEK) Sekmama işletmesi ile Et ve Balık Kurumu tarafından yaptırılan Van Et sanayi Müessesine bağlı kombina, Şemdinlide tütün bakım evi, merkezdeki oto bakım ve onarım atölyeleridir 1968den bu yana kalkınmada öncelikli iller kapsamına alınan Hakkari, 1970lerde ulaşım olanaklarının geliştirilmesi ile ülke pazarına açılmaya başlamıştır



Bölgede yapılan arkeolojik araştırmalar, (MÖ 100000-40000) Orta Paleolitik Çağda yörede geçici bir yerleşmenin olduğunu göstermektedir Bu yerleşim Neolitik dönemde de sürmüştür Bölgedeki yerleşmenin Neolitik dönemde de sürdüğünü ortaya koyan belgeler, il sınırları içinde değişik yerlerde bulunan kaya resimlerdir Bu resimlerin önemli bir bölümünü Hakkarinin güneydoğusundaki Gevaruk vadisinde bulunanlar oluşturmaktadır Bu vadide, 2600 metre yükseklikteki bir çok kayalara kazınmış 1000 dolayında resim bulunmuştur Neolitik dönemde Hakkâri yöresinde yaşayanların avcılık, hayvancılık ve tarımla uğraştıklarını belgeleyen bu resimler, İspanya ve Kuzey Afrikada bulunan kaya resimleriyle büyük benzerlik göstermektedir

MÖ7000den itibaren yerleşime sahne olan Hakkari yöresi Urartular, Asurlular, Kimmerler, Medler ve Perslerin egemenliği altında kalmıştır Daha sonra Atropaten Krallığı, Seleukos ve Part egemenliğine girmiştir MÖIIyüzyılda Hakkari yöresinin doğu kesimi Atropaten, güney kesimi de Gordia ismi ile anılmakta idi

MÖIyüzyılda Romalılar ile Partlar arasında çekişmeye neden olan yöre, Arsaklılar yönetiminde Moksuan adı ile anılmıştır MÖIIIyüzyılda Romalılar ile Sasaniler arasında, MÖIVyüzyılda da



Bizanslılar ile Sasanilerin çekişmelerine sahne olmuştur VIIyüzyılda Arap akınlarına uğramıştır Ardından Selçuklu, İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Safevilerin akınlarına uğramış, ancak dağlık yapısı nedeni ile çok fazla etkilenmemiştir Genellikle bağımsızlıklarını koruyan aşiret beyliklerinin merkezi olmuştur

Malazgirt Savaşından (1071) önce, 1054te Tuğrul Bey yönetiminde Van gölü çevresine dek gelen Türkmenler, Çoruh Vadisinden Parhan Dağlarına uzanan yöreye akınlar yapmışlardır Bu arada Hakkariyi de bir süre ele geçirmişler, ancak kent halkının büyük tepkisi ile karşılaştılar Bir süre sonra Hakkari ve çevresinde Musul Atabeleri (Zengiler) egemenlik kurmaya çalışmışlar, 1142de İmadeddin Zengi (1127-1146) Hakkariye bağlı Aşup (Calap) Kalesini ele geçirmiş, kalenin yerine, kendi adını verdiği İmadiye Kalesini kurmuştur Yörede egemenlik kuran aşiretlerin en önemlileri, Pınyanişler, Zibariler, Dımbilli Zazaları ve Ertuşilerdir



İmadiye Beyliği 1402de Hakkari beyliğinden ayrı olarak kurulmuş ve varlığını 300 yıla yakın bir süre korumuştur Bu beyliği yönetenlere, kurucusu Bahaddin Beyin adından dolayı Bahaddinan Beyleri denilmiştir Abbasi soyundan geldiklerini öne sürmelerine karşın, bu beylerin kökenlerine ilişkin fazla bir bilgi bulanmamaktadır

Hakkari 1534te Osmanlı yönetimine geçmesine karşın 1535te yine Safevilere bağlanmıştır Bu durum, Hakkarinin uzun süredir savaşmakta olan İran ile Osmanlılar arasındaki sınır bölgesinde bulunmasından kaynaklanmıştır Her iki yan da, yöredeki aşiret beylerine çeşitli ödünler vererek bölgeyi ellerinde tutmak istemişler, bu nedenle de Hakkari ve çevresi Osmanlılar ve Safeviler arasında birkaç kez el değiştirmiştir Hakkarinin İmadiye ve Şemdinli kesimleri ise uzun bir süre Şembu Beylerinden ayrı olarak İmadiye Beyliğince yönetilmiştir



Vyüzyılda oluşan Hıristiyan mezhebi Nasturiler, eskiden Gülırmak veya Culamerg adları ile de bilinen Çölemeriki XVIIyüzyıldan XXyüzyıl başlarına kadar merkez edinmişlerdir XIXyüzyıl sonlarında Van vilayetine bağlı Hakkari sancağının merkez kazası olan Çömerik, 1915ten 1918e kadar Rusların ve Nasturilerin işgali altında kalmıştır

Cumhuriyetin ilanından sonra 1936da Vana bağlanmış, 1936da yeniden il yapılan Hakkarinin merkezi durumuna getirilmiştir

Hakkaride günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Gevaruk, Peştazare ve Trişin Kaya Resimleri, Dirheler, Hakkâri, Bay ve Dez Kaleleri, Hırvata Kent Kalıntıları, Meydan Medresesi Taş Köprü, Kırmızı Kümbet Mezarlığı, Kaya Resimleri, Koç Heykeli, Meydan Medresesi, Halil Kilisesidir