Muş Tanıtım (Nasıl Gidilir Ne Yenir Ne İçilir)

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

Muş Genel Bilgi

ZDoğu Anadolu Bölgesinde il merkezi olan Muş, doğuda Ağrıya bağlı Patnos ve Tutak, Bitlisin Ahlat ve Adilcevaz, kuzeyden Erzurumun Karayazı, Hınıs, Tekman, Karaçoban, batıdan Bingölün Karlıova ve Solhan, güneyden ise Diyarbakırın Kulp, Siirtin Sason ve Bitlisin Güroymak ve Mutki ilçeleri ile çevrilidir

Doğu Anadolu Bölgesinin oldukça yüksek kesiminde yer alan Muş, Güneydoğu Toroslara bağlı dağlarla çevrilidir

Buradaki dağ kütleleri volkanik kökenli olup, kuzeyde Bingöl Dağları ile Akdoğan Dağı (2

879 m

), doğuda Top Dağı (2

256 m

) ve Süphan Dağının batı uzantıları, güneyde Bilican Dağının Karaburun Tepesi (2

754 m

), güneybatıda Karaçavuş Dağları (Haçreş Dağları), batıda da Şerafettin Dağının doğu uzantıları bulunmaktadır

İlin orta kesimindeki platolar kuzeybatı-güneybatı doğrultusunda sırtlar halinde uzanırlar

Bunlar güneybatıda Karaçavuş Dağları ile birleşirler

Otluk Dağları ile Karaçavuş dağlarına Muş Güneyi Dağları ismi de verilmiştir

Doğu Anadolu Bölgesinin çöküntü alanının ucunda yer alan Muş Ovası ile Malazgirt Ovası ilin belli başlı ovalarıdır

Türkiyenin en etkin faylarından olan Muş Ovası, Şerafettin Dağı, Bitlis Dağının uzantıları, Nemrut Dağı ve Dut Dağları ile çevrelenmiştir

Yüksekliği 1

250 ile 1400 arasında değişen bu ova, 25 km

uzunluğundadır

İl topraklarını kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda akan Murat Nehri ile onun kolları ile Karasu Irmağı sulamaktadır

Güneybatıdaki küçük bir bölüm de Batman Çayının başlangıç kolları ile sulanır

İlin başlıca gölleri ise Haçlı (Kazan), Büyük Hamurpet (Akdoğan), Küçük Hamurpet ve Kaz (Gaz) gölleridir

İlin yüzölçümü 8

196 km2 olup, 1990 Yılı Sayım sonuçlarına göre toplam nüfusu 736

543tür

Muş ilinin bitki örtüsü tiplerini step (bozkır) bitkileri, çayır otları ve meşe ormanları oluşturur

İlde Karasal iklim hüküm sürmekte olup, yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk, sert ve yağışlı geçer

İlin ekonomisi tarım, hayvancılık ve sanayie dayalıdır

Muş kalkınmada öncelikli iller arasına alınmıştır

Büyük çoğunluğu kırsal kesimde yaşayan il halkının temel geçim kaynağı tarımdır

Yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler; buğday, şeker pancarı, nohut, arpa, kavun, karpuz, lahana, domates, ayçiçeği ve patatestir

Tütün ekimi eski önemini kaybetmiştir

Hayvancılık daha çok canlı hayvan ticaretine dayanmaktadır

Sığır koyun ve kıl keçisi besiciliği yapılmaktadır

İldeki Süt Endüstri Kurumu Muş Sek Mama Mamulleri İşletmesi köylerden toplanan sütleri değerlendirmektedir

Hayvancılığa bağlı yün ve kıl da il ekonomisinde değerlendirilmektedir

Türkiye Şeker Fabrikaları Muş Şeker Fabrikası, Muş Meyankökü Sanayi ve Ticaret Şirketi ilin başlıca sanayi kuruluşlarıdır

Ayrıca kırsal kesimdeki el tezgahlarında dokuma, kilim ve halı üretilmektedir

İl topraklarında çimento hammaddesi ve barit yatakları bulunmaktadır

Muş, Asur kaynaklarına göre MÖ

XIII

yüzyılda, bir nevi konfederasyon olan idari bir sistemle yönetilen Nairi isimli bir ülkenin sınırları içerisinde idi

Daha sonra Taron ismini alan bu yöre, Urartular zamanında önemli bir konuma gelmiştir

Urartu hükümdarı Muşetin kurduğu bu kente Urartular krallarının ismini vermişler ve bu isim, zamanla değişime uğrayarak Muş haline dönüşmüştür

Ayrıca Muş sözcüğünün Süryani dilinde “suyu bol” anlamına gelen Muşa veya şehri kuran Muşet sözcüklerinden geldiği söylenmektedir

Araplar ise şehre Tarun adını vermişlerdir

Muş yöresine hakim olan Urartu Devleti MÖ

585te İskit akınları sonunda yıkılmıştır

MÖ

612de Medler, Asur Devletini yıktıktan sonra Güney Anadolu topraklarında Mardin yöresine kadar ilerlemişler ve bu arada Muşu da ele geçirmişlerdir

Medlerin ardından Persler, Makedonyalılar, Seleukoslar buraya egemen olmuşlardır

Arap akınlarından sonra Roma, Part, Artaşes Hanedanı ve Bizans arasında Muş yöresi el değiştirmiştir

Malazgirt Savaşından (1071) sonra yöre, Selçukluların egemenliğine girmişse de Sökmenliler ile Eyyubiler arasında el değiştirmiş, XIII

yüzyılda da Anadolu Selçukluları tarafından imar edilmiştir

Bu yüzyılda Moğol istilasına uğramış (1260), onu Akkoyunlu, Karakoyunlu ve Safavi dönemleri izlemiştir

Muş yöresi Şerefhanların yönetiminde iken, Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı topraklarına katılmıştır

Osmanlı döneminde Van Beylerbeyliğine bağlı olan Muş, 1879da Bitlis Eyaletine bağlı bir sancak merkezi konumunda idi

I

Dünya Savaşı sırasında yörede çeşitli çatışmalar olmuş, 18 Şubat 1916 - 1 Mayıs 1917 tarihleri arasında Rus işgalinde kalan şehir, Ruslar ve Ermeniler tarafından yakılıp yıkılmıştır

Kurtuluş Savaşı sırasında yörede Hallo Ayaklanması (1920) baş göstermiştir

Cumhuriyetin ilanından sonra 1924te il konumuna getirilmiş, ancak Şeyh Sait Ayaklanmasından sonra 1926da ilçe olarak Bitlise bağlanmıştır

1929da yeniden il yapılmıştır

Muşta günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Muş kalesi, Varto Kayalıdere Kalesi, Malazgirt'te Yıkık Kale, Surp Karabet Manastırı (Çengel Kilise), Murat Irmağı Köprüsü, Muş Ulu Camisi (XIV

yüzyıl), Hacı Şeref Camisi (XVII

yüzyıl), Alaaddin bey Camisi (XVIII

yüzyıl), Aslanlı Han bulunmaktadır

Ayrıca Muş'ta Türk sivil mimari örneklerinden evler vardır

Kızılziyaret Tepesi, Mongok Bağları, karni Deresi ilin başlıca mesire yerleridir

11-04-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Muş Tanıtım (Nasıl Gidilir Ne Yenir Ne İçilir) Muş Genel Bilgi ZDoğu Anadolu Bölgesinde il merkezi olan Muş, doğuda Ağrıya bağlı Patnos ve Tutak, Bitlisin Ahlat ve Adilcevaz, kuzeyden Erzurumun Karayazı, Hınıs, Tekman, Karaçoban, batıdan Bingölün Karlıova ve Solhan, güneyden ise Diyarbakırın Kulp, Siirtin Sason ve Bitlisin Güroymak ve Mutki ilçeleri ile çevrilidir Doğu Anadolu Bölgesinin oldukça yüksek kesiminde yer alan Muş, Güneydoğu Toroslara bağlı dağlarla çevrilidir Buradaki dağ kütleleri volkanik kökenli olup, kuzeyde Bingöl Dağları ile Akdoğan Dağı (2879 m), doğuda Top Dağı (2256 m) ve Süphan Dağının batı uzantıları, güneyde Bilican Dağının Karaburun Tepesi (2754 m), güneybatıda Karaçavuş Dağları (Haçreş Dağları), batıda da Şerafettin Dağının doğu uzantıları bulunmaktadır İlin orta kesimindeki platolar kuzeybatı-güneybatı doğrultusunda sırtlar halinde uzanırlar Bunlar güneybatıda Karaçavuş Dağları ile birleşirler Otluk Dağları ile Karaçavuş dağlarına Muş Güneyi Dağları ismi de verilmiştir Doğu Anadolu Bölgesinin çöküntü alanının ucunda yer alan Muş Ovası ile Malazgirt Ovası ilin belli başlı ovalarıdır Türkiyenin en etkin faylarından olan Muş Ovası, Şerafettin Dağı, Bitlis Dağının uzantıları, Nemrut Dağı ve Dut Dağları ile çevrelenmiştir Yüksekliği 1250 ile 1400 arasında değişen bu ova, 25 km uzunluğundadır İl topraklarını kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda akan Murat Nehri ile onun kolları ile Karasu Irmağı sulamaktadırGüneybatıdaki küçük bir bölüm de Batman Çayının başlangıç kolları ile sulanır İlin başlıca gölleri ise Haçlı (Kazan), Büyük Hamurpet (Akdoğan), Küçük Hamurpet ve Kaz (Gaz) gölleridir İlin yüzölçümü 8196 km2 olup, 1990 Yılı Sayım sonuçlarına göre toplam nüfusu 736543tür Muş ilinin bitki örtüsü tiplerini step (bozkır) bitkileri, çayır otları ve meşe ormanları oluşturur İlde Karasal iklim hüküm sürmekte olup, yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk, sert ve yağışlı geçer İlin ekonomisi tarım, hayvancılık ve sanayie dayalıdır Muş kalkınmada öncelikli iller arasına alınmıştır Büyük çoğunluğu kırsal kesimde yaşayan il halkının temel geçim kaynağı tarımdır Yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler; buğday, şeker pancarı, nohut, arpa, kavun, karpuz, lahana, domates, ayçiçeği ve patatestir Tütün ekimi eski önemini kaybetmiştir Hayvancılık daha çok canlı hayvan ticaretine dayanmaktadır Sığır koyun ve kıl keçisi besiciliği yapılmaktadır İldeki Süt Endüstri Kurumu Muş Sek Mama Mamulleri İşletmesi köylerden toplanan sütleri değerlendirmektedir Hayvancılığa bağlı yün ve kıl da il ekonomisinde değerlendirilmektedir Türkiye Şeker Fabrikaları Muş Şeker Fabrikası, Muş Meyankökü Sanayi ve Ticaret Şirketi ilin başlıca sanayi kuruluşlarıdır Ayrıca kırsal kesimdeki el tezgahlarında dokuma, kilim ve halı üretilmektedir İl topraklarında çimento hammaddesi ve barit yatakları bulunmaktadır Muş, Asur kaynaklarına göre MÖXIIIyüzyılda, bir nevi konfederasyon olan idari bir sistemle yönetilen Nairi isimli bir ülkenin sınırları içerisinde idi Daha sonra Taron ismini alan bu yöre, Urartular zamanında önemli bir konuma gelmiştir Urartu hükümdarı Muşetin kurduğu bu kente Urartular krallarının ismini vermişler ve bu isim, zamanla değişime uğrayarak Muş haline dönüşmüştür Ayrıca Muş sözcüğünün Süryani dilinde “suyu bol” anlamına gelen Muşa veya şehri kuran Muşet sözcüklerinden geldiği söylenmektedir Araplar ise şehre Tarun adını vermişlerdir Muş yöresine hakim olan Urartu Devleti MÖ585te İskit akınları sonunda yıkılmıştır MÖ612de Medler, Asur Devletini yıktıktan sonra Güney Anadolu topraklarında Mardin yöresine kadar ilerlemişler ve bu arada Muşu da ele geçirmişlerdir Medlerin ardından Persler, Makedonyalılar, Seleukoslar buraya egemen olmuşlardır Arap akınlarından sonra Roma, Part, Artaşes Hanedanı ve Bizans arasında Muş yöresi el değiştirmiştir Malazgirt Savaşından (1071) sonra yöre, Selçukluların egemenliğine girmişse de Sökmenliler ile Eyyubiler arasında el değiştirmiş, XIIIyüzyılda da Anadolu Selçukluları tarafından imar edilmiştir Bu yüzyılda Moğol istilasına uğramış (1260), onu Akkoyunlu, Karakoyunlu ve Safavi dönemleri izlemiştir Muş yöresi Şerefhanların yönetiminde iken, Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı topraklarına katılmıştır Osmanlı döneminde Van Beylerbeyliğine bağlı olan Muş, 1879da Bitlis Eyaletine bağlı bir sancak merkezi konumunda idi IDünya Savaşı sırasında yörede çeşitli çatışmalar olmuş, 18 Şubat 1916 - 1 Mayıs 1917 tarihleri arasında Rus işgalinde kalan şehir, Ruslar ve Ermeniler tarafından yakılıp yıkılmıştır Kurtuluş Savaşı sırasında yörede Hallo Ayaklanması (1920) baş göstermiştir Cumhuriyetin ilanından sonra 1924te il konumuna getirilmiş, ancak Şeyh Sait Ayaklanmasından sonra 1926da ilçe olarak Bitlise bağlanmıştır 1929da yeniden il yapılmıştır Muşta günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Muş kalesi, Varto Kayalıdere Kalesi, Malazgirt'te Yıkık Kale, Surp Karabet Manastırı (Çengel Kilise), Murat Irmağı Köprüsü, Muş Ulu Camisi (XIVyüzyıl), Hacı Şeref Camisi (XVIIyüzyıl), Alaaddin bey Camisi (XVIIIyüzyıl), Aslanlı Han bulunmaktadır Ayrıca Muş'ta Türk sivil mimari örneklerinden evler vardır Kızılziyaret Tepesi, Mongok Bağları, karni Deresi ilin başlıca mesire yerleridir