Kayseri Genel Tanitimi

Kayseri Kiliseleri

Kayseri çevresinde 30a yakın manastırın bulunduğu, kaynaklarda ileri sürülmüştür XXyüzyılın başlarında il merkezinde yedi Ermeni ve bir Rum kilisesinin olduğu da söylenmektedir Ayrıca çevredeki ilçe ve köylerde de bir çok kilise ile manastır bulunuyordu Ermenilere ait Surp Garabet Manastırı (Efkere Büyük Manastırı), Balagesi Köyünde Surp Daniel Manastırı, Derevenkte Surp Sarkis Manastırı, Surp Astvatzatzin Tomarza Manastırı ile Bogos Bedros Kilisesi, Develide Yukarı Fenese Mahallesindeki kilise bunların başında geliyordu

Polonyalı Simeonun 1617de Kayseriyi ziyareti sonrasında yazdığı notlarda “Kayseride İstanbuldaki gibi kiliseler vardı Ancak bunlar harabe halinde idi” Demektedir Bu kiliselerin yanı sıra Surp İstepannos, Surp Mergeryos, Surp Sarkis, Surp Parsek, Talasta Aya Yorgi kiliseleri günümüze gelememiştir

Kayserideki Rum Kilisesleri arasında Geside Darsia Yanartaş Kilisesi, Endürlük (Andronike) Kilisesi, Talasta Yeni Cami Kilisesi, İncesuda Yeni Cami Mahallesi Kilisesi, Yarım Mahalle Kilisesi, Aydınlar Köyündeki Rum Kilisesi, Germir (Konaklar) Rum Kilisesi, il merkezinde bugünkü Belediye İş Merkezinin bulunduğu yerde de bir Rum Kilisesi bulunuyordu Ancak Kayserideki Rum kiliselerinin çoğu Kurtuluş Savaşından sonra Lozan Antlaşması uyarınca, nüfus mübadelesi sonunda cemaati kalmayınca kendi hallerine bırakılmışlar, bazıları yıkılmış, bazıları da camiye çevrilmiştir

Ermenilerle ilgili nüfus mübadelesi olmadığından Ermeni kiliseleri 1980 yılına kadar ibadete açık kalmış ancak, Ermenilerin şehirden göç etmeleri üzerine sahipsiz kalan birçok kilise yıkılmış ve bunlardan sadece iki tanesi il merkezinde biri de Talasta olmak üzere üç tanesi günümüze gelebilmiştir Bunlar Kiçikapı Meydanındaki Surp Azdvadzadzin (Meryem Ana) Kilisesi ile Cafer Bey Mahallesindeki Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, Talasta Yeni Cami Kilisesidir

Surp Astvadzadzin (Meryem Ana) Kilisesi (Merkez)

Kayseri Kiçikapı Meydanında bulunan Surp Astvadzadzin Kilisesinin kitabesi bulunmadığından yapım tarihi bilinmemektedir

Kilise bazilika planında üç nefli olup, orta nef yan neflerden dört sütunla ayrılmıştır Ayrıca nefleri oluşturan sütunlarla duvarlara bitişik yarım sütunlar arasında bağlantıyı sağlayan kemerlerle iç mekan beş dikdörtgen veya kare bölümlere ayrılmıştır Orta ve yan neflerin kilise ortasına rastlayan bölümleri daha geniş tutulmuştur Orta nefteki merkezi bölüm on iki pencereli kasnak üzerine oturan bir kubbe ile örtülmüştür Diğer neflerin üzerleri de tonozla örtülüdür

Kilisenin kuzey ve güney duvarlarında yuvarlak kemerli nişler içerisine alınmış, dikdörtgen söveli altışar pencere bulunmaktadır Kilisenin batısındaki narteks dikdörtgen planlı ve kuzey-güney doğrultusunda uzanmaktadır Narteksten iç mekana dört sütunlu ve üç tonozlu bir bölüm ile girilmektedir

Bu kilise Ermeni cemaatinin olmamasından ötürü terk edilmiş, günümüzde “Kiçikapı Spor Salonu” olarak kullanılmaktadır

Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi (Merkez)

Kayseri Cafer Bey Mahallesi Yeni Sokakta bulunan Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi 1191 tarihinde yapılmış, XVIIyüzyıla kadar ayakta kalmış, XIXyüzyılın ortalarında yıkılmıştır Kilise 1859 yılında yeniden yapılmış, 1885 yılında da büyük bir onarım geçirmiş ve bununla ilgili mermer bir kitabe giriş kapısı üzerine yerleştirilmiştir

Kilise üç nefli bazilika planında yapılmıştır Orta nef yan neflerden sütun ve payelerle ayrılmıştırKilisenin içerisi kuzey-güney, doğu-batı doğrultusunda atılmış kemerlerle üç dikdörtgen ve bir de kare bölüm oluşturulmuştur Orta nefin üzeri ile doğu ve batıdaki bölümler kubbeli, yan nefler de oval kubbeli ve çapraz tonozludur Kilisenin doğusundaki bema ile, kuzeydoğu, güneybatı köşeleri yarım yuvarlak apsislidir Kilisenin batısında üç çapraz tonozla örtülü bir narteks bulunmaktadır Bu narteksin üzerinde de galeriye yer verilmiştir

Kilise girişi beş sütunlu, yarım kubbeli bir mekandır İbadet mekanı freskolarla kaplı olup burada bitkisel, geometrik motiflerin yanı sıra pandantiflere İncil yazarlarının resimleri yapılmıştır Bu kilise halen kullanılmakta olup, ibadete açıktır

Şammaspir Kilisesi (Bünyan)

Kayseri Bünyan ilçesi Doğanlar mahallesinde bulunan Şammaspir Kilisesinin ne zaman yapıldığı konusunda yeterli bilgi bulunmamaktadır Bu kilisenin Hıristiyan Dinini yaymak amacıyla yapıldığı sanılmaktadır

Kilise yaklaşık 100 m yüksekliğinde bir kayanın üzerinde yapılmış olup, kale görünümündedir İç içe üç surla çevrili bulunan kilise yıkılmış ve günümüze gelememiştir Bugün yalnızca temel kalıntıları görülebilmektedir Bu bakımdan kilisenin mimarisi ile ilgili bilgi edinilememiştir

Rum Kilisesi (Talas)


Kayseri Talas ilçesi Tablakaya Mahallesinde bulunan ve bugün Yeni Cami olarak kullanılan Rum Kilisesi 1886 yılında yapılmış ve daha sonra da camiye dönüştürülmüştür Kilisenin 1997 yılına kadar kapı girişinde bulunan kitabesi günümüze ulaşamamıştır Bu kitabede kilisenin 1886 yılında yapıldığı ve ayrıca Sultan IIAbdülhamite bir teşekkür yazısı bulunmaktadır

Kilise kapalı Yunan haçı plan tipinde olup, merkezi bölümü dört payenin taşıdığı 12 pencereli yüksek kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür Orta mekanın dışında kalan haçın kolları ve köşe mekanlar tonozlarla örtülmüştür Kilisenin doğusunda bulunan apsis bölümü camiye çevrildikten sonra düz bir tavanla kapatılmıştır Kilisenin ibadet mekanının üzerinde U biçimli bir galeri bulunmaktadır Bu galerinin kuzey ve güneydoğusuna düzgün olmayan bir takım mekanlar yapılmıştır Batısındaki narteks çapraz tonozlarla üç bölüme ayrılmıştır Burada galeriye çıkışı sağlayan merdivenler bulunmaktadır

Kilisenin batı cephesi diğer cephelerden daha hareketli olup, burada yuvarlak kemerler nişli içerisine dikdörtgen pencereler açılmış ve bunlar dıştan üçgen alınlıklı frizlerle çevrelenmiştir Ayrıca alınlıklar kabartma çiçek, yaprak ve kozalak motifleri ile bezenmiştir Bunun yanı sıra pencere söveleri, paye başlıkları, geometrik ve bitkisel motiflerle bezelidir

Kilise içerisindeki duvar sıvalarının altında İncilden alınma sahneleri içeren fresklerin olduğu bazı izlerden anlaşılmaktadır

Soğanlı Kiliseleri (Yeşilhisar)


Kayseri Yeşilhisar ilçesi Soğanlı Vadisinde sayıları 50ye yakın kayalar içerisindeki mağaralarda kiliseler bulunmaktadır Bu kiliselere ilk defa JWHamilton değinmiş ancak bunların isimleri üzerinde durmamıştır:
“Soğanlıda başlangıç olarak bilinen kısma geldiğimizde manzara bize son derece acayip ve cezp edici gözüktü Vadinin her bir tarafındaki uçurumlar bal peteği gibi sayısız, çok büyük miktarda hafriyatlar, meskenler ve mezarlıklar, 200 feet yüksekliğinde yumuşak ve özel kayalarla ayrılmış olup, binlercesine de girilebilmektedir”

Soğanlı Bölgesi yer sarsıntıları sırasında çökmelere uğramış ve çöken alan, doğal etkilerle daha da derinleşerek vadi ve platoları meydana getirmiştir İki kısımdan oluşan Soğanlı Vadisine Roma döneminden itibaren devamlı olarak yerleşilmiştir Vadi yamaçlarında yer alan kaya konilerini Romalılar mezarlık, Bizanslılar da kilise olarak kullanmışlardır Kilise freskleri açısından IX-XIII yüzyıllara tarihlendirilmektedir Soğanlı vadisinde yer alan önemli kiliseler arasında Kubbeli, Karabaş, Yılanlı ve Azize Barbara ( Tahtalı) Kilise gelmektedir

Kubbeli Kilise (Yeşilhisar)


Soğanlı kiliseleri arasında en tanınmışı ve en görkemlisi vadinin kuzey yamacındaki Kubbeli Kilisedir Soğanlı Vadisine hakim, tüf kayalıklarına oyulmuş, silindirik görünümdeki kilisenin yüksekliği yaklaşık 50 myi bulmaktadır Yedi katlı olduğu sanılan bu kilise, sanat tarihçileri tarafından yeterince araştırılmamıştır Günümüzde yalnızca depremlerden geriye kalan 2 kat üzerinde durulmuştur

Bu kilise Xyüzyılın başlarına tarihlendirilmektedir Kilisenin alt katında krypta denilen bir bölüm bunun üzerine oturtulmuş olan yapı pencereli, kasnağından sonra külah biçiminde bir kubbe ile tamamlanmıştır Doğal etkilerden epeyce yıpranmış olmasına karşılık, kubbe kasnağındaki bezemeler oldukça iyi bir durumda günümüze gelebilmiştir Kilisenin doğu ve güneye doğru uzanan bölümlerinin üzerinin çatı ile örtülü olduğu kalıntılardan anlaşılmaktadır Kappadokia Bölgesinde kayalara oyulmuş diğer kiliselerde görülen özellikler burada da karşımıza çıkmaktadır Özellikle Orta Bizans mimarisinin sıkça uygulandığı bir plan şeması olan “Kapalı Yunan Haçı” düzeni burada da uygulanmaya çalışılmış ancak, kayalık alanlar el vermediği için de tam anlamıyla başarılı bir plan düzeni uygulanamamıştır İbadet yerini örten kubbeli bölümün doğusunda beşik tonozlu apsis, kuzeyinde de paraklesion denilen ek hücreler buraya eklenmiş ve böylece kendine özgü bir plan tipi ortaya çıkmıştır Göreme, Ürgüp ve Soğanlı çevresindeki kiliselerde görülen bodur payelerle at nalı şeklindeki kemerler burada da aynen uygulanmıştır Kilisenin doğu yönüne uzanan beşik tonozlu bölümün sonundaki apsis kayalar el vermediğinden dışarıya çıkıntı yapamamıştır Özelliğini bütünüyle yitirmiş olmasına karşılık günümüze gelebilen izlerden bu bölümlerin fresklerle kaplı olduğu anlaşılmaktadır

Kubbeli Kilisede ibadet yerini örten kubbeye dünya hakimi olan Pantokrator İsa yerleştirilmiştir Bugün oldukça zor seçilebilen bu freskte Hzİsa taht üzerinde, haç motifli bol bir elbise giymiş olarak tasvir edilmiştir Hzİsanın yüzü oldukça bozulmuş bu nedenle de kompozisyon tam olarak seçilememektedir Kubbeyi destekleyen kasnakta ise İncilden alınmış Yuhannes ile ilgili konulara, şikayet ve vaaz sahnelerine yer verilmiştir Kilise duvarlarındaki fresklerden çoğu günümüze ulaşamamıştır Batı duvarındaki bezemelerden bazıları ile doğudaki uzantılarda bir takım figürler dikkati çekmektedir Burada HzMeryemin Yusuf ile birlikte Betleheme gidişi resmedilmiştir Ayrıca kuzey ve güney tonozlarında da Herodesin verdiği ziyafet, mezar başında kadınlar, tebşir, çobanlar, üç müneccim, Yusufun rüyası, Mısıra gidiş, Hzİsanın doğumu, çocukların öldürülmesi, vaftiz gibi İncilden alınma konulara yer verilmiştir

Hagia Barbara (Tahtalı Kilise) Kilisesi (Yeşilhisar)


Kayseri Yeşilhisar ilçesi Soğanlı Vadisinin bitiminde bulunan Hagia Barbara (Tahtalı Kilise) Kilisesi Xyüzyılın başlarına tarihlendirilmektedir

Bu kilise tek nefli, tek apsisli olup, üzeri beşik tonozla örtülmüştür Vadideki önemli kiliselerden biri olan Hagia Barbara Kilisesini tonozlar ortadan ikiye bölmüştür Kilisenin içerisindeki fresklerde çok sayıda Aziz tasvirleri görülmektedir Burada Hzİsanın doğacağının müjdelenmesi, ziyafet, HzMeryemin bakireliğini kanıtlaması, HzMeryemin Yusuf ile Betleheme gidişi ve doğum sahneleri, yedi uyurlar, deisis gibi İncilden alınma sahnelere yer verilmiştir Ayrıca kilisenin çeşitli yerlerine de Azizlerin tasvirleri resmedilmiştir

Karabaş Kilisesi (Yeşilhisar)


Kayseri Yeşilhisar ilçesi Soğanlı Vadisinin sağ yamacında Kubbeli Kilisenin karşısında bulunan Karabaş Kilisesi ismini, Azizlerin başlarındaki halelerden almıştır Bu haleler zamanla kararmış ve halk arasında da bu kiliseye Karabaş Kilisesi ismi verilmiştir Bu kilise Bizans başkent üslubunda yapılmış olup, 1060-1061 yıllarına tarihlendirilmektedir

Kilisenin tonoz örtülü bir ibadet yeri ile yanlarındaki nişler, güneyinde üç şapel ve bir de ibadet mekanı bulunmaktadır Kilise içerisindeki freskler oldukça iyi korunmuştur Burada Hzİsanın doğumu, mabede sunuluşu, Adem ile Havva, Hzİsanın dirilişi, tabut üzerinde melekler, Hzİsanın çarmıha gerilişi, Hzİsanın göğe yükselişi, deisis gibi İncilden alınma sahnelere yer verilmiştir Ayrıca freskler arasında çeşitli Aziz tasvirleri de bulunmaktadır Apsiste bulunan havarilerin bir araya gelişini gösteren fresk, Kappadokia freskleri arasında ender görülecek güzelliktedir

Yılanlı Kilise (Canavarlı Kilise) (Yeşilhisar)

Kayseri Yeşilhisar ilçesi Soğanlı Vadisinde Karabaş Kilisesinin çıkışında bulunan Yılanlı Kilise XIyüzyıla tarihlendirilmektedir

Kilisenin ilginç bir yapı planı bulunmaktadır Avluyu çevreleyen mutfaklar, yemek odaları, mezar odaları, çift koridorlu ve iki derin nişli şapeli ile diğerlerinden farklı bir plan düzenine sahiptir Fresklerinden büyük çoğunluğu günümüze gelememiştir Ancak Azizlerden Hagios Gregoriosun bir yılanı öldüren sahnesinden ötürü de bu kiliseye Yılanlı Kilise ismi verilmiştir

Soğanlıda bulunan bu kiliselerin yanı sıra vadide oyulmuş bir çok mezara da rastlanmaktadır

Tomarza Kilisesi (Tomarza)

Kayseri Tomarza ilçesi Cumhuriyet mahallesinde bulunan kalıntıların bir kiliseye ait olduğu bilinmektedir Kalıntılarından XIXyüzyılın sonlarına tarihlendirilen kilise günümüze harap durumda gelebilmiştir

Kilise bazilika plan düzeninde olup, iç mekan dörder yuvarlak taş sütunlarla üç nefe ayrılmıştır Bu nefler yuvarlak kemerlerle birbirlerine bağlantılıdır Kilisenin üzeri ahşap çatı ile örtülüdür Kilisenin önündeki narteks ile ön cephesi tamamen yıkılmıştır