Deprem Nedir, Nasıl Gerçekleşir?

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

Deprem nedir, nasıl gerçekleşir?

Deprem geniş anlamda yerkabuğunun hareketi sonucu oluşan titreşim veya sarsıntılara denir

Yer yüzeyi hareketsizmiş gibi görünse de sürekli yer değiştirir, yükselir, alçalır, kıvrılır, bükülür, kırılır

Bu durum kayalar üzerinde büyük bir gerilim oluşturur

Milyonlarca yıl boyunca bu gerilimle biriken enerji, kayaların en zayıf noktalarındaki kırılmalarla aniden boşalır

Bu kırıklara “fay” adı verilir

Açığa çıkan enerjiden kaynaklanan titreşimler, dalgalar halinde yayılır, geçtikleri ortamları değiştirir ve yeryüzünü sarsar

Bu olay deprem olarak adlandırılır

Depreme yer sarsıntısı, zelzele ya da sismik faaliyet de denir

Depremler kısa sürede meydana gelir ve geniş bir alanda hissedilebilir

Nerede ve ne zaman ortaya çıkacağı ise gün ve saat olarak bilinemez

Depremi çoğu zaman, hafif yer sarsıntılarıyla anlarsınız

Tavanda asılı lambaların, bitkilerin sallandığını ya da raftaki nesnelerin hareketlendiğini fark edebilirsiniz

Bazen hafif bir gürleme sesi duyabilir ya da şiddetli bir sarsıntı hissedebilirsiniz

Deprem, çok kısa süre devam eden, yerden gelen uğultu ve gürültüyle birlikte yükselen bir sarsıntı ile kendini belli eder

Büyük bir depremden sonra daha hafif depremler de olur

Bunlara artçı depremler denir

Artçı depremler ana şoktan sonra ortalama 2-3 ay hatta 1 sene kadar sürebilir

Ancak gün
geçtikçe hem seyrekleşir, hem de büyüklükleri ve etkileri azalır

Ana şokta yıkıllmayan ancak
önemli hasar görmüş olan binalar bu artçı depremlerde yıkılabilir

Depremin analizi için farklı ölçekler kullanılır

Büyüklük (magnitüd) depremin kaynağında açığa çıkan enerjinin ölçüsüdür

Bir depremin büyüklüğü ölçülebilir

Bu büyüklük genellikle Richter Ölçeği ile ifade edilir ve deprem sırasında açığa çıkan enerjinin ölçüsüne göre tanımlanır

Richter Ölçeğinde büyüklüğü 4,0 ve altında olan depremler genellikle hasara neden olmaz

Bu ölçekte 5,0 ve üzerindeki depremler hasara neden olabilir

Dünyada her yıl yaklaşık 3,5 milyon deprem meydana gelir

Bunların yalnızca 1 milyonu kaydedilebilir

İnsanlar tarafından hissedilebilen deprem sayısı ise yalnızca 50-60 bindir

Örneğin, dünyada ortalama olarak her yıl büyüklüğü 8 ya da daha üstünde olan 1-2 deprem olurken, yine her yıl büyüklüğü 3 ve üstünde olan 100 binden fazla deprem olmaktadır

Depremin şiddeti ise insanlar, yapılar, çevre ve yeryüzü üzerindeki etkilerinin gözlenmesine
dayalı olarak ölçülür

Depremlerin uzun yıllardır canlı ve cansız tüm varlıklar üzerinde gözlenen
etkilerine dayanılarak hazırlanan “Şiddet Cetvelleri”ne göre başlıca 12 şiddet derecesi bulunmaktadır ve bu dereceler Romen rakamlarıyla gösterilmektedir

Örneğin 17 Ağustos 1999da meydana gelen Marmara Depreminin büyüklüğü 7,4tür

Hasarın en fazla olduğu yerlerde gözlenen şiddeti ise X (10) olarak belirlenmiştir

Depremler meydana geldikleri yerlerde zaman zaman yangınlara, kimyasal serpintilere, heyelanlara, kaya düşmelerine, sellere, toprak ve çamur akmalarına da yol açabilir

Bu nedenle, deprem tehlikesine hazırlıkta diğer tehlikeleri de göz önüne almamız gerekir

Depremler köklerine, derinliklerine, uzaklıklarına ve büyüklüklerine göre sınıflandırılır

Köklerine göre:
• Tektonik Depremler (Levha hareketleri sonucu olan depremlerdir

)
• Volkanik Depremler (Volkan patlamaları öncesinde ve sırasında olan depremlerdir

)
• Çöküntü Depremleri (Yeraltındaki boşlukların çökmesi sonucu oluşan depremler

)
• İnsanların Neden Oldukları Depremler (Taşocağı patlamaları v

b

)

Derinliklerine göre:
• Sığ Depremler: 0 - 70 km
• Orta Derinlikte Depremler: 70 - 300 km
• Derin Odaklı Depremler: 300 - 700 km

Uzaklıklarına göre:
• Yerel Deprem: 100 km den daha az
• Yakın Deprem: 100 km - 1

000 km arası
• Bölgesel Deprem: 1

000 km - 5

000 km arası
• Uzak Deprem: 5

000 km den daha çok

Büyüklüklerine göre;
• Çok Büyük Depremler: M > 8

0
• Büyük Depremler: 7

0 < M < 8

0
• Orta Büyüklükte Depremler: 5

0 < M < 7

0
• Küçük Depremler: 3

0 < M < 5

0
• Mikro Depremler: 1

0 < M < 3

0
• Ultra Mikro Depremler: M < 1

0

11-04-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Deprem Nedir, Nasıl Gerçekleşir? Deprem nedir, nasıl gerçekleşir? Deprem geniş anlamda yerkabuğunun hareketi sonucu oluşan titreşim veya sarsıntılara denir Yer yüzeyi hareketsizmiş gibi görünse de sürekli yer değiştirir, yükselir, alçalır, kıvrılır, bükülür, kırılır Bu durum kayalar üzerinde büyük bir gerilim oluşturur Milyonlarca yıl boyunca bu gerilimle biriken enerji, kayaların en zayıf noktalarındaki kırılmalarla aniden boşalır Bu kırıklara “fay” adı verilir Açığa çıkan enerjiden kaynaklanan titreşimler, dalgalar halinde yayılır, geçtikleri ortamları değiştirir ve yeryüzünü sarsar Bu olay deprem olarak adlandırılır Depreme yer sarsıntısı, zelzele ya da sismik faaliyet de denir Depremler kısa sürede meydana gelir ve geniş bir alanda hissedilebilir Nerede ve ne zaman ortaya çıkacağı ise gün ve saat olarak bilinemez Depremi çoğu zaman, hafif yer sarsıntılarıyla anlarsınız Tavanda asılı lambaların, bitkilerin sallandığını ya da raftaki nesnelerin hareketlendiğini fark edebilirsiniz Bazen hafif bir gürleme sesi duyabilir ya da şiddetli bir sarsıntı hissedebilirsiniz Deprem, çok kısa süre devam eden, yerden gelen uğultu ve gürültüyle birlikte yükselen bir sarsıntı ile kendini belli eder Büyük bir depremden sonra daha hafif depremler de olur Bunlara artçı depremler denir Artçı depremler ana şoktan sonra ortalama 2-3 ay hatta 1 sene kadar sürebilir Ancak gün geçtikçe hem seyrekleşir, hem de büyüklükleri ve etkileri azalır Ana şokta yıkıllmayan ancak önemli hasar görmüş olan binalar bu artçı depremlerde yıkılabilir Depremin analizi için farklı ölçekler kullanılır Büyüklük (magnitüd) depremin kaynağında açığa çıkan enerjinin ölçüsüdür Bir depremin büyüklüğü ölçülebilir Bu büyüklük genellikle Richter Ölçeği ile ifade edilir ve deprem sırasında açığa çıkan enerjinin ölçüsüne göre tanımlanır Richter Ölçeğinde büyüklüğü 4,0 ve altında olan depremler genellikle hasara neden olmaz Bu ölçekte 5,0 ve üzerindeki depremler hasara neden olabilir Dünyada her yıl yaklaşık 3,5 milyon deprem meydana gelir Bunların yalnızca 1 milyonu kaydedilebilir İnsanlar tarafından hissedilebilen deprem sayısı ise yalnızca 50-60 bindir Örneğin, dünyada ortalama olarak her yıl büyüklüğü 8 ya da daha üstünde olan 1-2 deprem olurken, yine her yıl büyüklüğü 3 ve üstünde olan 100 binden fazla deprem olmaktadır Depremin şiddeti ise insanlar, yapılar, çevre ve yeryüzü üzerindeki etkilerinin gözlenmesine dayalı olarak ölçülür Depremlerin uzun yıllardır canlı ve cansız tüm varlıklar üzerinde gözlenen etkilerine dayanılarak hazırlanan “Şiddet Cetvelleri”ne göre başlıca 12 şiddet derecesi bulunmaktadır ve bu dereceler Romen rakamlarıyla gösterilmektedir Örneğin 17 Ağustos 1999da meydana gelen Marmara Depreminin büyüklüğü 7,4tür Hasarın en fazla olduğu yerlerde gözlenen şiddeti ise X (10) olarak belirlenmiştir Depremler meydana geldikleri yerlerde zaman zaman yangınlara, kimyasal serpintilere, heyelanlara, kaya düşmelerine, sellere, toprak ve çamur akmalarına da yol açabilir Bu nedenle, deprem tehlikesine hazırlıkta diğer tehlikeleri de göz önüne almamız gerekir Depremler köklerine, derinliklerine, uzaklıklarına ve büyüklüklerine göre sınıflandırılır Köklerine göre: • Tektonik Depremler (Levha hareketleri sonucu olan depremlerdir) • Volkanik Depremler (Volkan patlamaları öncesinde ve sırasında olan depremlerdir) • Çöküntü Depremleri (Yeraltındaki boşlukların çökmesi sonucu oluşan depremler) • İnsanların Neden Oldukları Depremler (Taşocağı patlamaları vb) Derinliklerine göre: • Sığ Depremler: 0 - 70 km • Orta Derinlikte Depremler: 70 - 300 km • Derin Odaklı Depremler: 300 - 700 km Uzaklıklarına göre: • Yerel Deprem: 100 km den daha az • Yakın Deprem: 100 km - 1000 km arası • Bölgesel Deprem: 1000 km - 5000 km arası • Uzak Deprem: 5000 km den daha çok Büyüklüklerine göre; • Çok Büyük Depremler: M > 80 • Büyük Depremler: 70 < M < 80 • Orta Büyüklükte Depremler: 50 < M < 70 • Küçük Depremler: 30 < M < 50 • Mikro Depremler: 10 < M < 30 • Ultra Mikro Depremler: M < 10