Medreseler (Genel Eğitim Veren Medreseler)

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

Müderrisine yevmiye 60 akça verilen medreselerdir Bu medreselerde okutulan dersleri söyle siralamak mümkündür:
Fikih: Hidâye ve Serh-i Feraiz
Usûl-i Fikih: Telvih
Kelâm: Serh-i Mevakif
Hadis: Buharî
Tefsir: Kessaf
Zaman zaman degisiklikler olmakla birlikte medreselerde okutulan bu derslerin yaninda "Cuz'iyât" adi verilen Hikmet (Felsefe), Hesap, Hendese (geometri) Hey'et (astronomi), Cografya, ilm-i zic (astronomi, cetveller), Ilm-i Nücûm (Yildizlar ilmi), tip ve Tesrih de vardir Son asirlarda bunlara "Koltuk Dersleri" veya "Âlet ilimleri" de denmistir Asil ilim subesini bitirenler yukarida isimleri verilen müsbet ilimleri tahsil edebilirlerdi Nitekim bu branslara giren ilimleri Fatih medreselerinde bulunan fazil ve zu'l-cenaheyn (iki kanatli, iki bransta da söz sahibi) denilen âlimlerden ya genel mahiyette veya özel olarak tahsil ederlerdi Her ne kadar isim olarak bunlara cüz'iyat deniyorsa da bunlar medreselerde bulunan esas derslerdir
Osmanli dönemi genel egitim ve ögretim veren medreselerinde gerek aklî, gerekse naklî ilimlerde okutulan dersler zaman zaman degisik olagelmislerdir Hatta bazi kaynaklarda bu derslerin isimleri manzum olarak verilmislerdir Örnek olmasi bakimindan bunlardan, Fatih kütüphanesinde 4985 numarali eserin bos bir yerine ilave edilmis ve medreselerde okunan dersleri sira ile manzum olarak bildiren satirlari buraya aliyoruz
Sarf okusan bir muhterem kisiden
Eline kitabin alsam olmaz mi?
Çalissan aferin dese isiten
Düsmanin bagrini delsen olmaz mi?
Emsile'yi ezber edüp süre gör
Maksud ile muradina ire gör
Izzî bilüb kaideye gire gör
Merah'i bir hosça bilsen olmaz mi?
Avamil ne derse âmil ol sen de
Misbah ile nur-i ilmi bul sen de
Kâfiye'yi Câmi ile bilsen de
Kendini âlâ eylesen olmaz mi?
Mantik'in çok olur kiyl ile kali
Hacegâni hûb yazmistir akvali
Kutbeddin'den bilmek için eskâli
Seyyid-i Hasiye'yi bulsan olmaz mi?
Telhis'in dersine gark olup yanup
Muhtasar sözüne Mütavvel katup
Miftah'in üstüne Seyyid'i tutup
Ilim deryasina dalsam olmaz mi?
Menâr'in üstüne tut Ibn-i Melek
Tavzih u Telvih'e eris giderek
Pezdevî'de hâsil eylesen gerek
Usûlü mahlûlün alsan olmaz mi?
Bunlardan baska, Cüz'iyât denilen müsbet ilimler ile ilgili olarak da siirler kaleme alinmistir:
Hikmetten oku hem cüz'iyati
Fehm et cihani seyreder cihati
Hendese ilmin okursan evvel
Eskâl-i tesis serhin bil eshel
Ilm-i hesaptan oku hülasa
Ibn-i celi bul ersin havasa
Bil ilm-i hey'et bul Serh-i Çagmin
Berçendî'yi kil halline tayin
Ilm-i amelden bil usturlabi
Üç bist bâbi seyret dolabi
Rub'u Müceyyeb dogru ameldir
Oku amel kil kim bî-bedeldir
Rub'u mukantar bil eyle seyran
Cografiya bil Takvim-i Büldan
Bil ilm-i ziycten fasl-i Tusî
Takvimin ol dürür ziba arusi
Ilm-i Nücum'dan ahkâmi bulma
Olacak olursan bos yorulma
Ahkâm-i necmi bilmek haterdir
Ahkâm-i ser'î bil muteberdir
Okut ulumu cüz ile bile
Tesrih ilmin Tibb-i Nebiyle
Tesrihi seyret görsen de san'at
Tib ilmini bil, bul tende sihhat

11-04-2012	#7
Prof. Dr. Sinsi	Medreseler (Genel Eğitim Veren Medreseler) Müderrisine yevmiye 60 akça verilen medreselerdir Bu medreselerde okutulan dersleri söyle siralamak mümkündür: Fikih: Hidâye ve Serh-i Feraiz Usûl-i Fikih: Telvih Kelâm: Serh-i Mevakif Hadis: Buharî Tefsir: Kessaf Zaman zaman degisiklikler olmakla birlikte medreselerde okutulan bu derslerin yaninda "Cuz'iyât" adi verilen Hikmet (Felsefe), Hesap, Hendese (geometri) Hey'et (astronomi), Cografya, ilm-i zic (astronomi, cetveller), Ilm-i Nücûm (Yildizlar ilmi), tip ve Tesrih de vardir Son asirlarda bunlara "Koltuk Dersleri" veya "Âlet ilimleri" de denmistir Asil ilim subesini bitirenler yukarida isimleri verilen müsbet ilimleri tahsil edebilirlerdi Nitekim bu branslara giren ilimleri Fatih medreselerinde bulunan fazil ve zu'l-cenaheyn (iki kanatli, iki bransta da söz sahibi) denilen âlimlerden ya genel mahiyette veya özel olarak tahsil ederlerdi Her ne kadar isim olarak bunlara cüz'iyat deniyorsa da bunlar medreselerde bulunan esas derslerdir Osmanli dönemi genel egitim ve ögretim veren medreselerinde gerek aklî, gerekse naklî ilimlerde okutulan dersler zaman zaman degisik olagelmislerdir Hatta bazi kaynaklarda bu derslerin isimleri manzum olarak verilmislerdir Örnek olmasi bakimindan bunlardan, Fatih kütüphanesinde 4985 numarali eserin bos bir yerine ilave edilmis ve medreselerde okunan dersleri sira ile manzum olarak bildiren satirlari buraya aliyoruz Sarf okusan bir muhterem kisiden Eline kitabin alsam olmaz mi? Çalissan aferin dese isiten Düsmanin bagrini delsen olmaz mi? Emsile'yi ezber edüp süre gör Maksud ile muradina ire gör Izzî bilüb kaideye gire gör Merah'i bir hosça bilsen olmaz mi? Avamil ne derse âmil ol sen de Misbah ile nur-i ilmi bul sen de Kâfiye'yi Câmi ile bilsen de Kendini âlâ eylesen olmaz mi? Mantik'in çok olur kiyl ile kali Hacegâni hûb yazmistir akvali Kutbeddin'den bilmek için eskâli Seyyid-i Hasiye'yi bulsan olmaz mi? Telhis'in dersine gark olup yanup Muhtasar sözüne Mütavvel katup Miftah'in üstüne Seyyid'i tutup Ilim deryasina dalsam olmaz mi? Menâr'in üstüne tut Ibn-i Melek Tavzih u Telvih'e eris giderek Pezdevî'de hâsil eylesen gerek Usûlü mahlûlün alsan olmaz mi? Bunlardan baska, Cüz'iyât denilen müsbet ilimler ile ilgili olarak da siirler kaleme alinmistir: Hikmetten oku hem cüz'iyati Fehm et cihani seyreder cihati Hendese ilmin okursan evvel Eskâl-i tesis serhin bil eshel Ilm-i hesaptan oku hülasa Ibn-i celi bul ersin havasa Bil ilm-i hey'et bul Serh-i Çagmin Berçendî'yi kil halline tayin Ilm-i amelden bil usturlabi Üç bist bâbi seyret dolabi Rub'u Müceyyeb dogru ameldir Oku amel kil kim bî-bedeldir Rub'u mukantar bil eyle seyran Cografiya bil Takvim-i Büldan Bil ilm-i ziycten fasl-i Tusî Takvimin ol dürür ziba arusi Ilm-i Nücum'dan ahkâmi bulma Olacak olursan bos yorulma Ahkâm-i necmi bilmek haterdir Ahkâm-i ser'î bil muteberdir Okut ulumu cüz ile bile Tesrih ilmin Tibb-i Nebiyle Tesrihi seyret görsen de san'at Tib ilmini bil, bul tende sihhat