Kıbrıs Barış Harekatı

Kıbrıs Barış Harekatı

1968de başlayan toplumlararası görüşmelerden altı yıl boyunca hiçbir olumlu sonuç alınamadı Bu sürede Türkiye federal devlet politikasında değişiklik yaparak bölge muhtariyeti esasına dayalı “üniter devlet sistemi”ne kaydı

1974 CHP-MSP koalisyonu fonksiyonel federatif sistem tezini benimsemişti Bu sistemde toprak paylaşılması söz konusu değildir Tek devlet içinde görev ve yetkilerin iki toplum arasında paylaşılması esastır

Yunan hükümeti, Kıbrısın Yunanistana ilhakı yolunda Makariosu engel görüyordu 15 Temmuz 1974de Nikos Sampson bir darbe ile Kıbrıs Elen Cumhuriyetini ilân etti Bu olay Yunanistanın adaya açık müdâhalesi ve Enosisin gerçekleşmesi idi

Türkiye, Garanti Anlaşmasına göre İngiltere ile müdâhale kararı aldı İngiltere müdâhaleye yanaşmayınca, Türkiye 20 Temmuz 1974 sabahı jet uçaklarının himâyesinde Girneden Kıbrısa çıkarma yaptı 22 Temmuz akşamı ateşkes yürürlüğe girdiğinde, Türk Kuvvetleri Girne-Lefkoşe yolunu kontrol altına almış ve Girne kıyılarında da genişleme yapmıştı

Güvenlik Konseyi, Türkiyenin çıkarmaya başlamasıyla birdenbire hareketlenmiştir Çünkü hâdise Türk-Yunan savaşının başlangıcı idi Nitekim Yunan cuntasının kuvvetli adamlarından Yoannides, Batı Trakyadaki Yunan kuvvetlerini Türkiyeye karşı saldırıya geçirmek istemişse de diğer üyeler bu hareketi onaylamamıştır

Ateşkesden sonra üç devlet dışişleri bakanları Cenevrede toplandı ve Türkiye açısından I Cenevre konferansı başarı ile neticelendi İkinci Cenevre konferansı 8 Ağustosta Kıbrısta Anayasa düzenini kurma amacıyla yapılmış fakat 14 Ağustosta hiçbir netice alamadan dağılmıştır

İkinci çıkarma, konferansın dağıldığı sabah saatlerinden itibaren başlamış, 16 Ağustosda sona ermiştir Bu süre içinde Türk kuvvetleri Magosa-Lefkoşe-Lefke-Kokkina-çizgisine ulaşarak adanın % 38ini ele geçirmişlerdir II Kıbrıs Barış Harekatı, dünya kamuoyunda Türkiyenin aleyhine bir havanın doğmasına sebep olmuştur 1Harekat hukukî bir müdâhale olarak kabul edilmiş, II Harekat ise, toprak kazanma ve işgâl olarak nitelendirilmiştir Kimse Türk toplumunun 11 senedir çektiği ızdırabı, Rumların katliâmlarını düşünmemiştir

Sovyet Rusya, birinci müdâhalenin ardından Kıbrısta, idarî statünün yeniden kurulacağını tahmin etmişti fakat I Cenevre görüşmelerinde ümidi gerçekleşmeyince tepki gösterdi Sovyetlerin ümidi Makariosun tekrar getirilmesi idi

I Barış harekâtı sonunda Yunanistanın NATOnun askerî kanadından çekilmesi, Sovyetleri fazlasıyla memnun etmiştir Sovyet Rusya, Türkiyeye verdiği 23 Ağustos tarihli notada; Kıbrıs meselesinin milletlerarası platformlarda ele alınmasını istiyordu Sovyet teklifi;

-Türkiyenin anlaşmalardan doğan haklarını bir kenara itiyor,
-Türkiyenin Kıbrıs üzerindeki kontrolünü tamamen kaldırıyor,
-Sovyetleri Kıbrısta söz sahibi yapmaya çalışıyordu

Amerikaya gelince; Johnson mektubundan sonra 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı, Türk-Amerikan münâsebetlerine ikinci darbeyi vurmuştur İlişkiler, ancak 1981 yılından itibaren Reagan yönetimi ile düzelmeye başlayacaktır

Amerika, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtından sonra Şubat 1975den itibaren Türkiyeye silah ambargosu uygulamıştır Amerikan silah ambargosuna Türkiyenin cevabı, 15 Şubat 1975de Kıbrıs Türk Federe Devletinin kuruluşu olmuştur Diğer taraftan Türkiye ambargoya karşı 1969 tarihli Türk-Amerikan İşbirliği Anlaşmasını yürürlükten kaldırdığını ve Türkiyedeki bütün Amerikan üs ve tesislerinin Türk Silahlı Kuvvetlerinin kontrol ve gözetimi altına gireceğini bildirdi

Türkiyenin bu kararlı tutumu Amerikan Temsilciler Meclisini yumuşattı Meclis ambargo tarihinden önce anlaşması yapılmış ve parası Türkiye tarafından ödenmiş askerî malzemenin sevkına izin verdi Bundan da anlaşıldığı gibi ambargo sadece silah yardımını değil parası verilmiş silahların teslimini de içermekteydi

Kıbrıs Türk Federe Devletinin kurulması Kıbrıs Rumlarını müzâkerelere mecbur etmiştir Günümüzde de bu görüşme süreci devam etmektedir Ecevit 1978 Temmuzunda Kıbrıs konusunda önemli bir taviz verdi İskân hârici tutulan Kıbrısın Maraş bölgesinin bir kısmına 35 bin Rum göçmeninin yerleşmesini kabul etti Amerika silah ambargosunu Eylül 1978de kaldırdı

Toplumlararası görüşmeler bir yandan toplum temsilcilerinin zirveleri, diğer yandan Amerikanın ve Birleşmiş Milletlerin tekliflerinin değerlendirilmesi şeklinde geçmiştir Amerika ambargonun kaldırılmasından sonra aktif olarak araya girdi ve 1978de bir plân önerdi:

Bu plân federal sistemi kabul etmekle beraber Kıbrıs Türk toplumunun haklarını 1960 Anayasasından daha da geriye götürüyor, Türk toplumuna ayrılacak toprakları küçültüyor ve Garanti Anlaşmasını da bertaraf ederek Türkiyenin Kıbrısla olan bağlarını da kesiyordu Dönemin Dışişleri Bakanı Turan Güneş; Bu plânın sadece Amerika plânı olmadığını Amerika ile Batı Avrupanın Kıbrıs meselesine burunlarını soktuklarını söylüyordu Diğer yandan bu plân Rumları da memnun etmedi Çünkü Türk toplumuna federal bir sistem içinde ayrı bir toprak ve kendi içişlerini kendilerinin idare etmesi yetkisi veriliyordu

1981 ihtilâli toplumlararası görüşmelerde duraklamalara sebep oldu Diğer taraftan Ekim 1981de Yunanistanda Sosyalist Pasok Partisinin iktidara gelmesi Türk-Yunan münâsebetlerinde gerginliğe sebep oldu Papandreu, Türkiyeye karşı düşmanlık bayrağını açarken Kıbrıs meselesini toplumlararası çerçeveden çıkarıp Sovyetleri işin içine çekecek tarzda milletlerarası platforma götürme çabaları içine girdi Neticede bu macera politikası Türkiyeye zarar vermemektedir Zaman Türkiyenin yararına işlemektedir Türkiye bugün Kıbrısda sahip olduğu durumdan şikâyetçi değildir

1967 kıbrıs buhranı

1968 yılında başlayan ve 1974 e kadar süren toplumlar arası görüşmeler Rumların inadı yüzünden bir sonuca ulaşamadı Türkiye 1960 anayasasına dayalı hakları geliştirmeye ve federal bir yapı oluşturmaya çalışıyordu Zaman içinde Türkiye üniter devlet içinde bölge muhtariyeti sistemini ileri sürdü 1973 seçimleriyle Türkiye de MSP – CHP koalisyon kuruldu Kıbrısla ilgili olarak tek bir devlet içinde görev ve yetkilerin iki toplum arasında paylaşıldığı fonksiyonel federatif sistemin kurulması tezi savunuldu Yunanistan da iş başında bulunan askeri cunta Enosis in gecikmesini çine sindiremiyordu Ve Makarios un iktidardan uzaklaştırılması için plan yapmaya başladılar Makarios bunu öğrenince çok sert tepki gösterdi 15 Temmuz 1974 te Rum cinayet örgütü EOKA cılar ve lideri Nikos Sampson Rum Milli Muhafız teşkilatının yardımıyla darbe yaparak Makariosu görevden uzaklaştırıp Kıbrıs Helen Cumhuriyetini ilan etti Böylece ENOSİS yolunda ilk önemli adım atıldığı gibi Yunanistanın da Kıbrıs a müdahale ettiği gün yüzüne çıktı Amerika İngiltere ve Türkiye yeni yönetimi tanımadıklarını açıkladılarTürkiye bu durumu antlaşmaları hiçe saymak, anayasal düzeni yıkmak ve geçersiz bir yönetim oluşturmak olarak nitelendirdi

Türkiye garanti antlaşmasının 4 maddesinin verdiği yetkiye dayanarak , İngiltere ile beraber Kıbrıs a müdahale etmeye kararlıydı Başbakan Bülent Ecevit Londra da görüştüğü İngiliz hükümetinden gerekli desteği alamadı İngiltere, BM ve NATO nun devreye girmesini istiyordu Türkiye tek başına müdahale yapacağını İngiltere ye hissettirdiyse de İngilizler buna ihtimal vermediler Amerikanın yunan cuntasına baskısına rağmen Yunanistan yönetimi geri adım atmadı

Başbakan Bülent Ecevit 19 Temmuz 1974 te Londra dan döndükten bir gün sonra 20 Temmuz 1974 te Türk Silahlı Kuvvetleri denizden ve havadan adaya çıkarma yaptı 22 Temmuz akşamı ateşkes yürürlüğe girdiğinde Türk Kuvvetleri Girne Lefkoşe yolunu kontrol altına almışlar ve Girne kıyılarında da bir genişleme yapmışlardı Bu durum askeri bakımdan tehlikeli ve yetersizdi Bu dönemde Türkiye 300 tank ve 40 bin askeri adaya indirmiş bulunuyordu

Yunanistan ın adaya müdahalesinde kılını kıpırdatmayan BM güvenlik konseyi Türkiye nin Kıbrıs a çıkarma yapmasıyla harekete geçti Yunanistan ve Türkiye savaş durumuna gelmişlerdi BM güvenlik konseyi 20 Temmuz 1974 te aldığı 353 sayılı kararla ada da atel kesin sağlanıp yabancı kuvvetlerin çekilmesini Kıbrıs ın bağımsızlık ve toprak bütünlüğünün sağlanmasını karalaştırdı Türkiye 22 Temmuz 1974 saat 17:00 de ateşkese uydu 23 Temmuzda yunan hükümeti istifa etti Konstantin Karamanis yeni Yunan hükümetini kurdu Kıbrısta da yönetime Nikos Sampson yerine Glafkos Klerides getirildi 25 Temmuzda Türkiye, Yunanistan ve İngiltere İsviçre nin Cenevre kentinde toplanarak 30 temmuzda Cenevre deklarasyonunu imzaladı Bu deklarasyona göre ;

1) Kıbrısta 1960 anayasa düzeni yeniden kurulmalıdır

2) Taraflar kontrol ettikleri alanları büyütmemelidir

3) 30 Temmuz ateşkes çizgisinde BM kontrol bölgesi kurulacaktır

4) Rum çemberindeki Türk bölgelerinden Rum kuvvetleri çekilecek buralar BM korumasına bırakılacaktır

5) Anayasal düzenin sağlanması yolunda Rauf Denktaş cumhurbaşkanı görevlerini yürütecektir

Bu konferans Türkiye nin başarısıyla sonuçlanmıştır Rumlar daha sonra ateşkese uymayıp Türk bölgelerindeki kuşatmayı sürdürmüşlerdir

Türk tarafı coğrafi esasa dayalı fedaratif sistem veya kantonlara dayalı sistemden yanaydı Yunanlılar ise Türkiyeyi oyalıyordu Bunun üzerine 14 Ağustos 1974 te ikinci Kıbrıs barış harekatı başlatılmıştır İki gün zarfında Türk kuvvetleri Magusa- Lefkoşe-Lefke-Kokkina çizgisine ulaşarak adanın %38 ini ele geçirmiş ve BM nin ateşkesine uyduğunu kabul etmişti

II Kıbrıs Harekatı toprak işgali olarak algılanmış ve ne sert tepki ABD ile SSCB den gelmiştir Kıbrıs meselesinde Türkiyeye en büyük darbeyi Amerika indirmiştir Bu arada Yunanistan 14 Ağustosta NATO nun askeri kanadından çekildiğini açıklamıştır

1963-1964 Kıbrıs krizindeki Johnsen mektubundan sonra 1974 Kıbrıs krizi Türk-Amerikan ilişkilerine ikinci bir tahrip edici darbe vurmuştur Amerikan Kongresi 5 Şubat 1975 te Türkiye ye silah ambargosu uygulamaya başlamış, Eylül 1978 e kadar sürmüştür Ambargoya karşı Türkiye 13 Şubat 1975 te Kıbrıs Türk federe devletini kurarak anlamlı bir cevap vermiştir 1978 yılındaki Ecevit hükümeti Kıbrıs ın Türk bölgesindeki Maraş a 35000 Rum göçmenin kabul edilebileceğini açıklayınca 26 Temmuz 1978 de Amerika Türkiye ye ambargoyu kaldırdığını açıklamıştır

1967 kıbrıs buhranı

1968 yılında başlayan ve 1974 e kadar süren toplumlar arası görüşmeler Rumların inadı yüzünden bir sonuca ulaşamadı Türkiye 1960 anayasasına dayalı hakları geliştirmeye ve federal bir yapı oluşturmaya çalışıyordu Zaman içinde Türkiye üniter devlet içinde bölge muhtariyeti sistemini ileri sürdü 1973 seçimleriyle Türkiye de MSP – CHP koalisyon kuruldu Kıbrısla ilgili olarak tek bir devlet içinde görev ve yetkilerin iki toplum arasında paylaşıldığı fonksiyonel federatif sistemin kurulması tezi savunuldu Yunanistan da iş başında bulunan askeri cunta Enosis in gecikmesini çine sindiremiyordu Ve Makarios un iktidardan uzaklaştırılması için plan yapmaya başladılar Makarios bunu öğrenince çok sert tepki gösterdi 15 Temmuz 1974 te Rum cinayet örgütü EOKA cılar ve lideri Nikos Sampson Rum Milli Muhafız teşkilatının yardımıyla darbe yaparak Makariosu görevden uzaklaştırıp Kıbrıs Helen Cumhuriyetini ilan etti Böylece ENOSİS yolunda ilk önemli adım atıldığı gibi Yunanistanın da Kıbrıs a müdahale ettiği gün yüzüne çıktı Amerika İngiltere ve Türkiye yeni yönetimi tanımadıklarını açıkladılarTürkiye bu durumu antlaşmaları hiçe saymak, anayasal düzeni yıkmak ve geçersiz bir yönetim oluşturmak olarak nitelendirdi

Türkiye garanti antlaşmasının 4 maddesinin verdiği yetkiye dayanarak , İngiltere ile beraber Kıbrıs a müdahale etmeye kararlıydı Başbakan Bülent Ecevit Londra da görüştüğü İngiliz hükümetinden gerekli desteği alamadı İngiltere, BM ve NATO nun devreye girmesini istiyordu Türkiye tek başına müdahale yapacağını İngiltere ye hissettirdiyse de İngilizler buna ihtimal vermediler Amerikanın yunan cuntasına baskısına rağmen Yunanistan yönetimi geri adım atmadı

Başbakan Bülent Ecevit 19 Temmuz 1974 te Londra dan döndükten bir gün sonra 20 Temmuz 1974 te Türk Silahlı Kuvvetleri denizden ve havadan adaya çıkarma yaptı 22 Temmuz akşamı ateşkes yürürlüğe girdiğinde Türk Kuvvetleri Girne Lefkoşe yolunu kontrol altına almışlar ve Girne kıyılarında da bir genişleme yapmışlardı Bu durum askeri bakımdan tehlikeli ve yetersizdi Bu dönemde Türkiye 300 tank ve 40 bin askeri adaya indirmiş bulunuyordu

Yunanistan ın adaya müdahalesinde kılını kıpırdatmayan BM güvenlik konseyi Türkiye nin Kıbrıs a çıkarma yapmasıyla harekete geçti Yunanistan ve Türkiye savaş durumuna gelmişlerdi BM güvenlik konseyi 20 Temmuz 1974 te aldığı 353 sayılı kararla ada da atel kesin sağlanıp yabancı kuvvetlerin çekilmesini Kıbrıs ın bağımsızlık ve toprak bütünlüğünün sağlanmasını karalaştırdı Türkiye 22 Temmuz 1974 saat 17:00 de ateşkese uydu 23 Temmuzda yunan hükümeti istifa etti Konstantin Karamanis yeni Yunan hükümetini kurdu Kıbrısta da yönetime Nikos Sampson yerine Glafkos Klerides getirildi 25 Temmuzda Türkiye, Yunanistan ve İngiltere İsviçre nin Cenevre kentinde toplanarak 30 temmuzda Cenevre deklarasyonunu imzaladı Bu deklarasyona göre ;

1) Kıbrısta 1960 anayasa düzeni yeniden kurulmalıdır

2) Taraflar kontrol ettikleri alanları büyütmemelidir

3) 30 Temmuz ateşkes çizgisinde BM kontrol bölgesi kurulacaktır

4) Rum çemberindeki Türk bölgelerinden Rum kuvvetleri çekilecek buralar BM korumasına bırakılacaktır

5) Anayasal düzenin sağlanması yolunda Rauf Denktaş cumhurbaşkanı görevlerini yürütecektir

Bu konferans Türkiye nin başarısıyla sonuçlanmıştır Rumlar daha sonra ateşkese uymayıp Türk bölgelerindeki kuşatmayı sürdürmüşlerdir

Türk tarafı coğrafi esasa dayalı fedaratif sistem veya kantonlara dayalı sistemden yanaydı Yunanlılar ise Türkiyeyi oyalıyordu Bunun üzerine 14 Ağustos 1974 te ikinci Kıbrıs barış harekatı başlatılmıştır İki gün zarfında Türk kuvvetleri Magusa- Lefkoşe-Lefke-Kokkina çizgisine ulaşarak adanın %38 ini ele geçirmiş ve BM nin ateşkesine uyduğunu kabul etmişti

II Kıbrıs Harekatı toprak işgali olarak algılanmış ve ne sert tepki ABD ile SSCB den gelmiştir Kıbrıs meselesinde Türkiyeye en büyük darbeyi Amerika indirmiştir Bu arada Yunanistan 14 Ağustosta NATO nun askeri kanadından çekildiğini açıklamıştır

1963-1964 Kıbrıs krizindeki Johnsen mektubundan sonra 1974 Kıbrıs krizi Türk-Amerikan ilişkilerine ikinci bir tahrip edici darbe vurmuştur Amerikan Kongresi 5 Şubat 1975 te Türkiye ye silah ambargosu uygulamaya başlamış, Eylül 1978 e kadar sürmüştür Ambargoya karşı Türkiye 13 Şubat 1975 te Kıbrıs Türk federe devletini kurarak anlamlı bir cevap vermiştir 1978 yılındaki Ecevit hükümeti Kıbrıs ın Türk bölgesindeki Maraş a 35000 Rum göçmenin kabul edilebileceğini açıklayınca 26 Temmuz 1978 de Amerika Türkiye ye ambargoyu kaldırdığını açıklamıştır