|
Prof. Dr. Sinsi
|
Haritalarda Kullanılan Çizim Yöntemleri
Haritalarda Kullanılan Çizim Yöntemleri
Harita: Yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçek dahilinde küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılmasıyla elde edilen çizime harita denir
Kroki: Herhangi bir yerin, kuşbakışı görünüşünün ölçeksiz ve kabataslak olarak bir düzleme aktarılmasına kroki denilmektedir
Harita ile kroki arasındaki fark, krokinin ölçeksiz, haritanın ise ölçekli olmasıdır
Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için gerekli olan koşullar şunlardır:
1 Kuşbakışı olarak çizilmiş olması
Haritası çizilen alanın tam tepeden görünüşü kuşbakışı olarak adlandırılır Haritaların çiziminde tepeden görünüm sağlanamaz ise yeryüzü şekillerinin biçimlerinde, boyutlarında ve birbirlerine göre uzaklıklarında değişmeler olur
2 Ölçekli olması
Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir Bir başka ifade ile harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara olan oranıdır Yer şekillerinin biçimleri ve boyutları, oldukları gibi aktarılamadığı için, belli bir ölçek dâhilinde küçültülmesi gereklidir Ölçek iki şekilde gösterilir
a Kesir ölçek: Küçültme oranı kesirli sayılarla ifade edilen ve haritalarda en çok kullanılan ölçeklerdir 1/500, 1/5000, 1/50000, 1/500000 gibi
Kesir ölçeklerde pay her zaman 1 dir Paydada yer alan sayı ise, haritası çizilen alanın kaç defa küçültüldüğünü gösterir
b Çizik (Grafik) Ölçek: Eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara oranının gösterildiği ölçeklerdir
3 Bir düzleme aktarılmış olması
Dünya’nın kutuplardan basık, Ekvator’dan şişkin kendine has küresel bir şekli vardır Dünya’nın küresel yüzeyi düzleme aktırılırken bazı güçlüklerle karşılaşılır Bunun nedeni, küresel yüzeyin düzleme aktarılmasının geometrik açıdan imkânsız olmasıdır Buna bağlı olarak haritalar çizilirken, kara ve denizlerin yerküre üzerindeki biçimleri ve genişlikleri tam olarak yansıtılamamakta ve boyutlarında gerçeğe uymayan bozulmalar olmaktadır Haritalarda görülen ise, gerçeğin az ya da çok benzeridir
HARİTA ÇİZİM YÖNTEMLERİ
1 Renklendirme Yöntemi
Fiziki haritalarda yeryüzü şekillerini daha belirgin gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle ifade edilir Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:
Yükselti basamakları (m)
Kullanılan Renkler
0-200
Yeşil
200-500
Açık Yeşil
500-1000
Sarı
1000-1500
Turuncu
1500-2000
Açık Kahverengi
2000 ve üzeri
Koyu Kahverengi
Fiziki haritalarda beyaz renkler buzulları ya da kalıcı karları gösterirler Göl, deniz ve okyanuslar ise mavi renkle gösterilmektedir Mavinin tonu koyulaştıkça derinliğin arttığı anlaşılır Renklendirme yöntemi, günümüzde en çok kullanılan yöntemlerdendir
2 Gölgelendirme Yöntemi
Yer şekillerinin bir yönden ışıkla aydınlatıldığı düşünülür Buna göre, ışık alan yerler açık, gölgede kalan yerler koyu renkte boyanır Haritacılıkta daha çok yardımcı bir yöntem olarak kullanılır
3 Tarama Yöntemi
Eğim ile orantılı olarak kalınlıkları artan çizgilerle yerşekilleri gösterilir
Tarama yönteminde, eğim fazla ise çizgiler kalın, kısa ve sık olur Eğim az ise çizgiler ince, uzun ve seyrek olur Düz alanlar ise taranmayarak boş bırakılır Fazla kullanılmayan bir yöntemdir
4 Kabartma Yöntemi
Yeryüzü şekillerinin belirli bir ölçek dahilinde küçültülerek oluşturulan maketleridir Bu yöntem, yerşekillerinin gerçeğe en uygun olarak gösterilmesini sağlar Ancak, kabartma haritaların yapılışı ve taşınması zor olduğundan kullanım alanı dardır
5 İzohips (Eş yükselti) Yöntemi
Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseklikteki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izohips eğrileri denir
HARİTA ÇEŞİTLERİ
A KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE HARİTALAR
1 İdari ve Siyasi Haritalar
Ülkelerin başka ülkelerle olan sınırlarının gösterildiği haritalara siyasi haritalar adı verilirken, ülkelerin kendi içerisindeki illeri, eyaletleri, bölgeleri gösteren haritalara idari haritalar denilmektedir
2 Beşeri ve Ekonomik Haritalar
Nüfus, göç, yerleşme, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, vb dağılışını gösteren haritalardır
3 Fiziki Haritalar
Yeryüzü şekillerinin fiziki yapısını, dağılış ve yükseltilerini gösteren haritalardır
4 Özel Haritalar
Belirli bir konu için özel olarak hazırlanan haritalardır (Jeomorfoloji, meteoroloji, toprak haritaları gibi)
B ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR
1 Büyük Ölçekli Haritalar
aPlânlar: Ölçeği 1/20000'e kadar olan haritalardır Şehir imar plânları, kadastro haritaları bu türdendir
bTopoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20000 ile 1/200000 arasında olan haritalardır Ulaşım haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir
Büyük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:
– Paydası küçüktür
– Dar alanları gösterir
– Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır
– Küçültme oranı azdır
– Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritalara göre düzlemde daha fazla yer kaplarlar
– İzohipsler arası yükselti farkı azdır
– Bozulma oranı azdır
2 Orta Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1/200000 ile 1/500000 arasında olan haritalardır
3 Küçük Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1/500000 den daha küçük olan haritalardır Bu haritalar Dünya’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir bölümünü gösterir
Küçük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:
– Paydası büyüktür
– Geniş alanları gösterir
– Ayrıntıyı gösterme gücü azdır
– oranı fazladır
– Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritalara göre düzlem üzerinde daha az yer kaplarlarKüçültme
– İzohipsler arası yükselti farkı fazladır
– Bozulma oranı fazladır
PROJEKSİYON TİPLERİ
Projeksiyon yöntemleri
Harita çizimindeki zorluklar dikkate alınarak bazı metodlar geliştirilmiştir Buna projeksiyon (izdüşüm) yöntemleri adı verilir
Projeksiyonlar, izdüşüm (Yükseltinin sıfır m kabul edilmesi) esasına göre çizildiğinden, yükseltinin fazla olduğu yerlerde ve ülkelerde izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki fark artar
Türkiye’de, izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki farkın en fazla olduğu bölgeler Doğu Anadolu ve Karadeniz, en az olduğu bölgeler ise Marmara ve Güneydoğu Anadolu’dur
Başlıca projeksiyon yöntemleri şunlardır:
Silindir Projeksiyon:
Ekvator ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır
Konik Projeksiyon:
Kutuplar ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır
Düzlem (Ufki) Projeksiyon:
Bu projeksiyonla elde edilen haritalarda biçim ve alan bozulmaları çok fazladır Bu haritalar daha çok denizcilik ve havacılıkta kullanılır
HARİTALARI OLUŞTURAN UNSUNLAR
Tüm haritalarda bulunması gereken 5 temel eleman vardır Bunlar, enlem-boylam, ölçek, harita anahtarı (lejant), başlık ve çerçevedir
Başlık : Haritanın kullanım amacını belirtmeli, haritayı tanıtmaya yeterli, açık ve kısa olmalıdır
Enlem-boylam : Haritası yapılacak alanın öncelikle enlem ve boylamları belirlenir Çünkü haritanın ölçeği, bu alanın genişliğine ve kullanım amacına göre belirlenir
Ölçek : Haritanın kullanım amacına göre belirlenmelidir
Harita Anahtarı (Lejant) : Haritada kullanılan özel işaretlerin ne anlama geldiğini gösteren bölümdür Her haritanın kullanım amacına göre farklı işaretler kullanılır
Yön Oku: Enlem ve boylamların gösterilmediği haritalarda yön oku kullanılırı Gösterilen yön Kuzeydir
|