|
Prof. Dr. Sinsi
|
İklim Nedir ? İklim Elemanları
İKLİM
Geniş bir sahada, uzun yıllar (40,50 yıl) boyunca devam eden atmosfer olaylarının ortalamasına iklim denir
İklimin insan ve çevre üzerindeki etkileri;
- İnsanların;
ü Yeryüzüne dağılışını
ü Ekonomik faaliyetlerini
ü Kültür faaliyetleri
- Endüstrinin dağılışını
- Konut tipini ve malzemesini
- Ulaşım, Turizm, Tarım, Tarım ürünleri çeşitliliği, Toprak oluşumu, Bitki örtüsü, Akarsu ve debileri, Hayvan türleri, dış kuvvetlerin etki alanları ve dağılımları, erozyonu, denizlerin tuzluluk oranını
Hava Durumu
Dar bir sahada, kısa süre içerisinde görülen atmosfer olaylarına denir
İklim ve Hava Durumunun karşılaştırılması;
İklim = Geniş alanlar HD = Dar sahaları
İklim = Uzun süreli HD = Günlük olayları
İklimde = Değişkenlik az HD = Değişkenlik fazla
İklim = Kurak, yağışlı, soğuk HD = Güneşli, rüzgarlı, yağmurlu
Klimatoloji: Geniş sahalarda, uzun yıllar, devam eden atmosfer olaylarının ortalamalarını tespit ederek, iklim bölgelerini ve karakterlerini inceleyen bilim dalına denir
Meteoroloji: Dar sahalarda, kısa süreli atmosfer olaylarını inceleyen bilim dalına denir
ATMOSFER ve ÖZELLİKLERİ
Yerçekiminin etkisi ile iç içe katmanlardan meydana gelmiştir Yoğunlukları farklıdır
1 Troposfer: En alt tabakadır Alt kısımlarında iklim olayları görülür Gazların %75i buradadır
- Azot %78, Oksijen %21, Diğer %1
2 Stratosfer: Su buharı yoktur İklim olayı görülmez ve sıcaklık değişimi yok gibidir (-45º) Yerçekimi azdır,
3 Mezosfer (Şemosfer) : Hava hareketleri görülmez İki tabaka arası Ozon tabakası vardır (Ültraviyole ışınları burada tutulur)
4 İyonosfer: +250º kadardır Radyo sinyallerini ileten katmandır
5 Ekzosfer: En son ve en geniş katmandır
Atmosferin Faydaları
Ø İklim olayları meydana gelir
Ø Canlı yaşamı için gerekli gazları ihtiva eder
Ø Güneşten gelen zararlı ışınları tutar
Ø Dünyanın aşırı ısınıp-soğumasını önler
Ø Dünya ile birlikte dönerek, sürtünmeden oluşabilecek yanmayı önler
Ø Meteorların parçalanmasına neden olur
Ø Güneşin yansıma yapmasını sağlayarak, her yeri aydınlatır
İKLİM ELEMANLARI
A SICAKLIK
Güneş ışığı %100;
ü Bulut ve atmosferin etkisi ile % 25i uzaya,
ü % 25, gölge yerlerin aydınlatılması ve gökyüzünün maviliği,
ü % 15, Atmosferin emmesi ile ısınmasını sağlar,
ü % 35 yeryüzüne ulaşır (% 27si yeri ısıtır, % 8i yansır)
Sıcaklık Dağılışını Etkileyen Faktörler (Sıcaklık Etmenleri)
1 Güneş Işınlarının Geliş Açısı: Güneş ışınları dik gelirse ısınma fazla olur Bu açıyı etkileyen faktörler;
a Dünyanın Şekli ve Enlem: Ekvatordan Kutuplara gidildikçe açı daralır
b Yaşanan Mevsim: Eksen eğikliğine bağlı olarak, açı mevsime göre değişir
c Günün Saati: Sabah, öğle, akşam farklı açılar
d Bakı ve Eğim: Yer şekillerinin, dağların güneşe göre konumu açı üzerinde değişim yapar
Bakı nın etkili olduğu yamaçlarda;
ü Sıcaklık daha fazladır,
ü Aynı tür bitkilerin olgunlaşama süresi daha kısadır,
ü Tarımın yükselti sınırı daha fazladır,
ü Daimi kar üst sınırı daha fazladır,
ü Orman üst sınırı daha yukarılara çıkar
2 Güneş Işınlarının Atmosferde Aldığı Yol:
Yol uzadıkça enerji kaybı artar Dik açı ile gelen yerlerde tutulma oranı azdır
3 Güneşlenme Süresi:
Gündüz süresi uzun olduğunda sıcaklık değerleri yükselir Günün en sıcak vakti öğleden sonradır
4 Yükselti:
Troposferde, yerden yükseldikçe hava sıcaklığı her 200m’de 1º azalır Bunun iki nedeni vardır;
ü Troposferin, yerden yansıyan ışınlar ile ısınması,
ü Havadaki ısıyı tutan nemin yeryüzüne yakın yerlerde yoğunlaşması
Yükseltisi fazla olan bir yerde;
Ø Sıcaklık daha azdır,
Ø Ani sıcaklık değişimi görülür (Nem az)
Ø Gün içerisinde sıcaklık daha fazla yükselir, fazla düşer,
Ø İklim şartları karasallaşır, Bitki örtüsü cılızlaşır
5 Kara ve Denizlerin Dağılışı:
Karalar, denizlere oranla daha fazla ve çabuk ısınır Denizler daha az ve geç ısınır Karaların ısınma ısısı denizlerden daha fazladır Güneş ışınları karalar üzerinde 20 cm ile 1 m arasındaki bölüme kadar tesir ederken denizlerde güneş ışınları kırılmaya uğrayarak 200 m derinliğe kadar tesir eder Bu durum sıcaklık değişimini yavaşlatır
6 Nem Miktarı:Sıcaklık farkını azaltır Bulutlu günlerde sıcaklık değeri yüksektir Deniz, vadi ve ovalarda sıcaklık kaybı az, dağlarda fazladır
7Okyanus Akıntıları:
Deniz ve Karalarda sıcaklık üzerinde etkilidirler
a Sıcak Okyanus Akıntıları:
Ekvator çevresinden kutuplara doğru olan akıntılardır
- Gulf Stream: Meksika körfezinden doğar KBAvrupa’ya doğru gider (İngiltere, Almanya, Norveç) Termik Ekvatorun, yer Ekvatorundan sapmasına neden olur
- Brezilya: Brezilya kıyılarından güneye doğru gider
- Kuroşivo: Güney Çin denizinden, Japonya’nın güneyine gider
- Alaska: ABD’nin Alaska kıyılarında görülür
b Soğuk Okyanus Akıntıları:
Kutup bölgelerinden Ekvatora doğru akarlar
- Labrador: Grönland civarı Baffin Körfezinden doğar Kanada’nın Labrador yarımadası boyunca sürüklediği sulardır Kanada’nın doğu kıyılarında sıcaklığı düşürür
- Kanarya: Afrika’nın KBatı kıyılarında
- Oyaşivo: Japonya’nın kuzey kıyılarında
- Bengal: GBatı Afrika kıyılarında görülür
- Peru: GAmerika’nın batı kıyılarında
- Kaliforniya: KAmerika’nın batı kıyıları
8 Rüzgarlar:
Enlem-sıcaklık ilişkisinden ötürü Ekvatordan esen rüzgarlar sıcaklığı yükseltir Kutuplardan esenler düşürür
Deniz-Kara rüzgarları=Kışın ılıtıcı, yazın
serinletici,
Kara-Deniz rüzgarları=Kışın sıcaklığı düşürücü,
Yazın sıcaklığı yükseltici etki yapar
9 Bitki Örtüsü:
Aslında bitki örtüsü sıcaklık ve yağışın bir sonucudur
Bitki örtüsü, güneş ışınlarının bir kısmını emerek gündüz yerin fazla ısınmasını önler Gece ise fazla soğumasını önler
SORULAR:
1 Kuzey Amerika’nın doğu ve batı kıyılarında aynı enlemlerde bulunan iki şehrin sıcaklık ortalamalarının farklı olmasının sebebi nedir?
2 Dünyanın Termik Ekvatoru ile Yer Ekvatorunun geçtiği yerlerde sapmalar olmasının sebebi nedir?
3 Dünya üzerinde bir yerde Bakı etkisinden dolayı bir dağın hem kuzey hem güney yamacı yılın belli dönemlerinde güneş ışınlarını dike yakın bir eğimle alıyor ise bu yer dünya üzerinde nerede olabilir?
4 Kuzey yarım küre, Güney yarım küreden daha sıcaktır Bunu sebebi ne olabilir?
5 Bir dağın yamacında bulunan A noktası -8º ve B noktası -19ºdir A noktası 1200m de olduğuna göre B noktasının yükseltisi nedir?
6 Havadaki su buharı, ısıyı emdiğinden, havanın günlük ve yıllık sıcaklık farklarını azaltır
Aşağıdaki illerden hangisinde sıcaklık farklılaşmasının daha az olması beklenir?
Ankara
Burdur
Van
İzmir
Edirne
7 Ülkemiz bölgelerinden hangisinde tarım ürünlerinin hasat önceliği ilk sıradadır?
A Ege
B Karadeniz
C Marmara
D İç Anadolu
E Akdeniz
8 Haziran ayında, Dünya üzerinde hangi enlemde güneş ışınlarının tutulmasının en az olması beklenir?
A20ºG BEkvator C5ºG D15ºK E22ºK
9 21 Aralık tarihinde hangi enlemde tutulmanın daha fazla olması beklenir?
A23ºG B23ºK C88ºG D70ºK E10ºK
|