Güneşten Gelen Güç:Dış Kuvvetler...Rüzgar-Akarsular-Yerlatı Suları

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-29-2012

DIŞ KUVVETLER

Kaynağını Güneş, dolayısı ile iklim ortamından alan kuvvetlerdir

Rüzgarlar ve Oluşturduğu Şekiller

Rüzgârlar, taşıdıkları malzemeleri havalandırdıktan sonra başka yeryüzü şekillerine çarparak aşındırma, hızının azal-dığı yerlerde ise biriktirme yaparak yeryüzünü şekillendirir

Kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde, fiziksel çözülmenin etkisiyle toz, kum, çakıl gibi gevşek malzemelerin bulunma-sı ve bitki örtüsünün seyrek olması, rüzgârların buralardaki şekillendirici etkisini artırmıştır

1

Rüzgâr Aşındtrmasıyla Oluşan Başlıca Yer Şekilleri

a

Mantar kaya

Rüzgârlar taşıdıkları malzemeleri yaklaşık 1 metre yüksekli-ğe kadar havalandırabilir

Bu nedenle havalanmış malze-meler yüksek kayalıkların alt bölümlerine daha fazla çarpa-rak aşındırır

Üst kısmı daha az aşınan kayalar mantar görü-nümünü aldığından bu kayalara mantar kaya veya şeytan masası adı verilir

b

Şahit kaya

Farklı dirençlere sahip tabakaların üst üste tortullar oluştur-duğu bölgelerde, kolay aşındırılabilen tabakaların daha ön-ce aşındırılması ya da çözünme ile gevşemiş malzemelerin ortamdan uzaklaştırılması sonucu şahit kayalar ortaya çıkar

Oluşan şekil bir harabeyi andırır

Birbirinden ayrı duran tor-tul kütlelerin tabaka uzanışları karşılaştırıldığında birbirlerinin devamı olduğu anlaşılır

c

Tafoni

Kayaların çözünmeyle gevşemiş kısımlarının, rüzgârlar ta-rafından aşındırılıp kayadan kopmasıyla oluşan kovuklara tafoni adı verilir

d

Yardang

Yüzeyi farklı dirence sahip tabakalara çarpan rüzgârların, aşınması daha kolay tabakaları aşındırarak oluşturdukları oluk veya yarıklardır

2

Rüzgâr Biriktirmesiyle Oluşan Başlıca Birikim Şekilleri

a

Barkan

Rüzgârların taşıdığı kumların hilal şeklinde birikmesiyle olu-şan yer şekilleridir

Barkanlar rüzgârın hızına göre sürekli yer değiştirirler

b

Kum Yığınları

Rüzgârın hızının kesildiği yerlerde ya da bir engelin gerisin-de birikerek oluşan kum tepecikleridir

c

Lösler

Rüzgârın kurak bölgelerden getirdiği ince malzemeleri yarı nemli sahalarda biriktirmesiyle oluşan topraklardır

10-29-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Güneşten Gelen Güç:Dış Kuvvetler...Rüzgar-Akarsular-Yerlatı Suları DIŞ KUVVETLER Kaynağını Güneş, dolayısı ile iklim ortamından alan kuvvetlerdir Rüzgarlar ve Oluşturduğu Şekiller Rüzgârlar, taşıdıkları malzemeleri havalandırdıktan sonra başka yeryüzü şekillerine çarparak aşındırma, hızının azal-dığı yerlerde ise biriktirme yaparak yeryüzünü şekillendirir Kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde, fiziksel çözülmenin etkisiyle toz, kum, çakıl gibi gevşek malzemelerin bulunma-sı ve bitki örtüsünün seyrek olması, rüzgârların buralardaki şekillendirici etkisini artırmıştır 1 Rüzgâr Aşındtrmasıyla Oluşan Başlıca Yer Şekilleri a Mantar kaya Rüzgârlar taşıdıkları malzemeleri yaklaşık 1 metre yüksekli-ğe kadar havalandırabilir Bu nedenle havalanmış malze-meler yüksek kayalıkların alt bölümlerine daha fazla çarpa-rak aşındırır Üst kısmı daha az aşınan kayalar mantar görü-nümünü aldığından bu kayalara mantar kaya veya şeytan masası adı verilir b Şahit kaya Farklı dirençlere sahip tabakaların üst üste tortullar oluştur-duğu bölgelerde, kolay aşındırılabilen tabakaların daha ön-ce aşındırılması ya da çözünme ile gevşemiş malzemelerin ortamdan uzaklaştırılması sonucu şahit kayalar ortaya çıkar Oluşan şekil bir harabeyi andırır Birbirinden ayrı duran tor-tul kütlelerin tabaka uzanışları karşılaştırıldığında birbirlerinin devamı olduğu anlaşılır c Tafoni Kayaların çözünmeyle gevşemiş kısımlarının, rüzgârlar ta-rafından aşındırılıp kayadan kopmasıyla oluşan kovuklara tafoni adı verilir d Yardang Yüzeyi farklı dirence sahip tabakalara çarpan rüzgârların, aşınması daha kolay tabakaları aşındırarak oluşturdukları oluk veya yarıklardır 2 Rüzgâr Biriktirmesiyle Oluşan Başlıca Birikim Şekilleri a Barkan Rüzgârların taşıdığı kumların hilal şeklinde birikmesiyle olu-şan yer şekilleridir Barkanlar rüzgârın hızına göre sürekli yer değiştirirler b Kum Yığınları Rüzgârın hızının kesildiği yerlerde ya da bir engelin gerisin-de birikerek oluşan kum tepecikleridir c Lösler Rüzgârın kurak bölgelerden getirdiği ince malzemeleri yarı nemli sahalarda biriktirmesiyle oluşan topraklardır