Buzulların Oluşumu Ve Yapısı

Buzul tipleri



Mendenhall Buzulu, Alaska



Alaska'daki Malaspina Buzulu'nun uydudan görünüşü



Norveç'te Engabreen buzul dili



Sidley Dağı ve Antarktika'da indlansis



İsviçre'de Aletsch Buzulu



İzlanda'da Vatnajökull buz takkesi



Alaska'daki Riggs Buzulu'nun 1992 yılında çekilmiş bir fotoğrafı



Grönland'daki buzul kütlesinin kenarı



33 km lik diliyle Avrupa'nın en uzun buzulu: Aletsch, İsviçre

Buzullar başlıca ikiye ayrılır:

Dağ buzulları (ya da Alp tipi buzullar): Dağlarda ve dağlık alanlarda bulunan buzullar
Kıtasal buzullar (ya da örtü buzulları): Buz Çağı'ndan kalma ve kıtaların geniş alanlarına yayılan buzullar

Dağ buzulları tipleri

Vadi buzulu

Buzul olarak adlandırılan oluşumların klasik bir biçimidir: Karın üzerine çıkan zirvenin hemen altında besleme havzası görevi yapan buzyalağı ve bir vadinin tüm genişliğini kaplayan ve ırmak şeklinde uzanan bir buzdili ile akarsuya dönüşen buzul cephesi

Bir vadi buzulu bir veya daha fazla birikme bölgesinden oluşabilir Komşu buzullarla birleşerek akan buz kütlesi daha da büyüyebilir

Vadi buzullarına örnekler:

Fransa'daki Mer de Glace (Buz denizi),

İsviçre'deki Aletsch Buzulu,

Alaska'daki Bering Buzulu

Yamaç buzulu

Genelde bir dağın yamacında bulunan küçük buzullardır Tek bir birikme bölgesinden ve bazen de küçük bir hareket bölgesinden oluşur Bu buzullarda aşınma bölgesi ile nadiren karşılaşılır Buzuldan kütle kaybı ya uçunum ile ya da buz bacalarının (serakların) düşmesi ile olur Buz bacalarının düştüğü yerde buzul oluşumları ortaya çıkabilir

Yamaç buzullarına örnekler:

Fransa'da Ailefroide Buzulu,

Fransa - Pelvoux'da La Momie Buzulu,

Fransa'da Grande Casse (Büyük Yarık)'taki Grands Couloirs Buzulu

Sonradan oluşan buzul

Yamaç buzullarındaki buz bacalarının düşmesi sonucu ortaya çıkan ve çok yer kaplamayan buzul tipleridir Aslında bunlar yamaç buzullarının aşınma bölgesi sayılabilir Vadi buzulu oluşturamayacak kadar küçük olan bu buzullarda hem uçunum hem de yüzeyden erime görülebilir

Buzyalağı (Sirk) buzulu

Bir buzyalağının tamamını kaplayan ve burada sabit duran buzul biçimidir Aslında bir vadi buzulunun birikme bölgesidir Bir birikme bölgesi, dar bir hareket bölgesi ve aşınma bölgesi bulunur

Buzyalağı buzuluna örnekler:

Fransa'da Arsine Buzulu,

Avusturya - Jochdohle'de Stubaier Buzulu

Dağeteği (Piedmont) buzulu

Bir dağ sırasının eteğindeki düzlüğe ulaşan vadi buzulunun bir çeşididir Birikme ve hareket bölgesi klasik yapıdadır ancak aşınma bölgesi ya parça parça yayılır ya da tek bir buzul parçası olarak düzlüğü kaplar Buzul parçasının önünde bir sandur düzlüğü oluşabilir Bu düzlükte drumlin (hörgüçlü kaya), esker, kama, kazan, eratik blok ve buzultaş gibi buzul oluşumlarına rastlanır

Dağeteği buzullarına örnekler:

Alaska'da Malaspina Buzulu,

İzlanda'da Vatnajökull'un bazı buz dillerinin son kısmı

Kıyı buzulu

Bir buzulun dillerinden birinin denize ya da okyanusa ulaşmasıdır Böyle bir buzul deniz seviyesinde yıllık ortalama sıcaklığın donma sıcaklığına yakın olmasını gerektirdiği için, bu duruma ancak yüksek enlemlerde rastlanır Fiyortlara dökülen bu tür buzullara Norveç ve Alaska'da rastlanır

Kıyı buzullarına örnekler:

Norveç'te Svartisen Buzulu'nun Engabreen buzul dili, Atlas Okyanusu'na 20 metre mesafede durmaktadır

Alaska'da 39 km uzunluğunda Brady Buzulu Büyük Okyanus'ta Taylor Körfezi'ne dökülür

Şili'de Brüggen Buzulu Büyük Okyanus'ta Eyre Fiyortu'na dökülür

Alaska'da Chenega Buzulu Büyük Okyanus'ta Prens William Boğazı'na dökülür

Doruk buzulu (Yerel buzul şapkaları)

İnlandsis buzullarının özelliklerini paylaşırlar Geniş bir yüzeye sahip, rastgele biçimlenmiş, kayalık katmanın büyük bir eğimde olmadığı ve geniş buzul cepheleriyle ya da buzullarla buzun tahliye edildiği kalın buzullardır Aslında, genellikle dağların ya da yanardağların zirvelerinde bulunan küçük inlandsistirler Eski buzul çağlarından kalan buzul kalıntılarıdır

Doruk buzullarına örnekler:

Tanzanya'da Klimanjaro'daki Furtwängler Buzulu,

Alaska'da Sanford Dağı buz takkesi

Kıtasal buzul tipleri

Yayıldıkları alan çok geniş ve kalınlıkları fazla olduğu için, arazi şekilleri biçimlerini etkilemez Muazzam büyüklükte buz yığınlarından oluşurlar Üst kısımları genelde çok az eğimli bir düzlüktür, ara sıra nunataklarla bölünürler Parçalı ya da bütün olarak akar ve buz akıntıları oluştururlar

Buzul şapkaları

Genişliği 50000 km²'den daha az olan kıtasal buzul tipidir

Buzul şapkasına örnekler:

İzlanda'da Vatnajökull buz takkesi,

Kerguelen Adaları'nda Cook Buzulu (Fransa),

Svalbard'da Austfonna Buzulu (Norveç)

İnlandsis (Kutupsal buzul şapkası)

50000 km²'den daha geniş, kıtasal buzul tipidir Bunlarda buz halinde bulunan su miktarı çok önemlidir Eğer Grönland'daki buz erirse dünya denizleri 6 metre yükselir Antarktika'daki buz erirse, bu yükselme 65 metreye kadar çıkabilir

Dünya'da iki tane inlandsis vardır:

Grönland inlandsisi

Antarktika inlandsisi

Sıcaklıklarına göre buzullar

Buzullar sıcaklıklarına göre de sınıflandırılır Bu sınıflandırma buzulların yüksekliği ve bulundukları enleme bağlı olduğu kadar, altlarında volkanik hareketlilik olup olmamasına da bağlıdır:

Ilıman buzul (eş sıcaklıklı) yıl boyunca yüzeyin hemen altında (10 ila 20 m derinliğe kadar) erime noktasında bulunan buzullardır Dağların (Himalayalar, Alpler ve Kayalık Dağları gibi) alçak ve orta yüksekliklerinde bulunurlar
Soğuk buzullar (ya da Kutup buzulları) ise tabandaki sıcaklığın yıl boyunca −30 °C'nin altında olduğu ve buzulun her zaman donma noktasının altında bulunduğu buzullardır Kutuplarda ve dağların zirvelerinde bulunan bu tür buzullarda kütle kaybı genellikle uçunum yoluyla oluşur
Kutupaltı (çok sıcaklıklı) buzullarında tabandaki sıcaklık yıl boyunca −30 °C'nin altındadır Ancak çok sıcak olan aylarda karın toplanma bölgesindeki sıcaklığı erime noktasını geçebilir Dolayısıyla iç akaçlama bulunsa da taban erimesi yok denecek kadar azdır

Sıcaklığa göre sınıflandırma çeşitlilik gösterdiği için, erime durumunu tanımlamak üzere buzulların değişik bölümleri kullanılır Yaz aylarında bile erime olmayan bölüme kuru kar bölgesi denir Yüzey erimesi bulunan ve genellikle eriyip tekrar donmuş buz lensleri ve buz tabakaları olan bölüme süzülme bölgesi denir Önceki yaz sonundan beri toplanan karın 0 °C'ye geldiği yere ıslak kar bölgesi denir Ekleme buz bölgesi ise çok fazla erime ve donma olan ve buz lenslerinin tek bir kütle oluşturacak şekilde kaynamış olduğu bölümdür

Turizm

Buzullar önemli birer turist cazibe noktasıdır Buzullara gitmenin değişik nedenleri vardır:

Manzara,

Yazın kayak yapabilmek,

Buz mağaraları,

Buz tırmanışları,

Dağcılık,

Motorlu araçlarla ya da yaya olarak buz üzerinde trekking

Dünya dışındaki buzullar



Mars gezegeninin kuzey kutup buz şapkası

Güneş sisteminde yalnız Dünya üzerinde değil diğer gezegen sistemlerinde de buzullar bulunur:

Mars üzerinde kutuplardaki buz şapkalarının dışında da buzulların izlerine rastlanmıştır Hatta kutuplara yakın bölgelerdeki bazı kraterlerin çatlaklarında hâlâ bazı buzulların bulunduğu sanılmaktadır

Jüpiter'in doğal bir uydusu olan Ganymede'nin yüzeyi su buzu ve silikatlardan oluşur

Jüpiter'in diğer iki uydusu olan Callisto ve Europa'nın yüzeyleri de su buzundan oluşmuştur