Heyelan Nedir ? Dünya Heyelan Riski Haritası

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-29-2012

Heyelan Çeşitleri
Genel olarak heyelan terimi ile açıklanan bu hızlı kütle hareketleri asıl heyelanlar göçmeler ve toprak kaymaları olmak üzere üç tipe ayrılabilirler

1

Asıl Heyelanlar
Bunların oluşumunda su hazırlayıcı bir rol oynar

Fakat asıl heyelan kütlesi su ile hamurlaşmış halde değildir

Kuru bir kütle halinde fakat kaymaya uygun bir zemin üzerinde yer değiştirmiştir

Bu tip heyelanlar ülkemizde sık sık oluşurlar

Bu heyelanların en büyük olanları genellikle bol yağışlı ve dik eğimli sahalarda özellikle kuvvetle yarılmış nemli ve litoloji bakımından da elverişli olan Kuzey Anadolu dağlık alanında oluşmuştur

Geyve Ayancık Sinop çevresi Maçka Of-Sürmene ve Trabzon-Sera heyelanları bunların başlıcalarındandır

Sera Heyelanı Trabzon şehrinin 10 km kadar batısında Sera Köyü yakınlarında 1950 yılında oluşmuştur

Heyelanın oluşmasından bir hafta kadar önce Sera vadisinin dik yamaçlarında derin yarıklar oluşmuş topografya küçük ölçüde bazı değişikliklere uğramıştır

Fakat asıl heyelan birkaç dakika gibi kısa bir zaman içinde ve şiddetli bir gürültü ile birlikte oluşmuştur

Bir kısmı akış şekilleri gösteren fakat asıl olarak kayma yüzeyleri boyunca yer değiştiren kütlenin ortalama uzunluğu 650 m

genişliği 350 m

kalınlığı ise 65 m

kadardır

Böylece Sera heyelanı sonucunda 15 milyon m³ hacminde kaya ve döküntü yer değiştirmiştir

Bu heyelan kütlesi Sera deresinin vadisini tıkamış ve burada 4 km

uzunluğunda ortalama 150 m

genişlikte ve 55 m

derinliğinde oldukça büyük bir set gölü oluşmuştur

Araştırmalar bu heyelanın oluşumunda normalden daha fazla yağışlı geçen kış mevsimi ile karların hızla erimesine neden olan Föhn karakterinde güney rüzgarlarının etkisi olduğunu göstermektedir

Bu yolla zemine çok fazla oranda su sızmıştır

Zaten bu sahada çözülme çok derinlerde olduğu gibi andezitik kayalar ve yastık lavlar derin diyaklazlarla yarılmış aralarındaki bağlar gevşektir

Bu durum su ile doygunlaşan arazinin kaymasını ayrıca kolaylaştırmıştır

Bundan başka yamaç eğimlerinin çok fazla olması ve özellikle Sera deresinin yamacın alt kısmını oyması heyelanın oluşumunda rol oynamış olmalıdır

2

Göçmeler
Heyelanın hareket bakımından farklı bir başka tipini oluştururlar

Bu tip heyelan bir kaşığa benzeyen konkav kopma yüzeyleri boyunca dönerek yer değiştiren kısımlardan oluşur

Kayan kısımlardan her biri geriye doğru çarpılır

Bunu sonucunda kayan kütlelerin ilksel eğimleri değişir ve bunların yüzeyleri kopma yarasının bulunduğu tarafa doğru yeni bir eğim kazanır

Yamaçların alt kısımlarının akarsular dalgalar gibi etkenler tarafından fazla oyulması göçme şeklindeki heyelanların başlıca sebebidir

Falezlerin ve yamaçların gerilemesi menderes halkalarının büyümesi sırasında alttan oyma sürecine bağlı olarak sık sık göçmeler oluşur

Göçmüş kütleler veya bloklar büyük oldukları durumda bunlar arasında küçük göller veya yamaçlarda taraçalara benzer sahanlıklar oluşur

Küçük ve Büyük Çekmece göllerinin kenarlarında ve bu iki göl arasındaki deniz kıyısı boyunca bu tür göçmelerin tipik örnekleri yaygındır

3

Toprak Kaymaları
Bunlar heyelanın bazı bakımdan çamur akıntılarına benzeyen bir türüdür

Fakat çok yavaş oluşmaları belli bir yatağa bağlı olmamaları ve içerdikleri suyun çok daha az olması gibi farklarla çamur akıntılarından ayrılırlar

Geriye doğru eğimlenme göstermediklerinden dolayı da yukarıda açıklanan göçmelerden farklı oldukları görülür

Toprak kaymaları su ile doygun hale gelen ve bu şekilde bütünü ile kayganlaşan yüzeysel depoların döküntü örtüsünün veya toprakların yer aldığı yamaçlarda oluşur

Bu şekilde bir kopma yarası ve kıvamlı bir hamur gibi yer değiştiren bir heyelan kütlesi meydana gelir

Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere toprak kaymaları asıl heyelandan daha yüzeyseldir; aslında toprak tabakasını ve onun altındaki döküntü örtüsünü ilgilendirir

Bu kütle hareketinin en yaygın olduğu sahalar litoloji bakımından da uygun olmak koşulu ile nemli iklim bölgeleridir

Türkiye’de heyelan olayı en fazla Karadeniz Bölgesinde Doğu Karadeniz Bölümünde görülür

10-29-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Heyelan Nedir ? Dünya Heyelan Riski Haritası Heyelan Çeşitleri Genel olarak heyelan terimi ile açıklanan bu hızlı kütle hareketleri asıl heyelanlar göçmeler ve toprak kaymaları olmak üzere üç tipe ayrılabilirler 1 Asıl Heyelanlar Bunların oluşumunda su hazırlayıcı bir rol oynar Fakat asıl heyelan kütlesi su ile hamurlaşmış halde değildir Kuru bir kütle halinde fakat kaymaya uygun bir zemin üzerinde yer değiştirmiştir Bu tip heyelanlar ülkemizde sık sık oluşurlar Bu heyelanların en büyük olanları genellikle bol yağışlı ve dik eğimli sahalarda özellikle kuvvetle yarılmış nemli ve litoloji bakımından da elverişli olan Kuzey Anadolu dağlık alanında oluşmuşturGeyve Ayancık Sinop çevresi Maçka Of-Sürmene ve Trabzon-Sera heyelanları bunların başlıcalarındandır Sera Heyelanı Trabzon şehrinin 10 km kadar batısında Sera Köyü yakınlarında 1950 yılında oluşmuştur Heyelanın oluşmasından bir hafta kadar önce Sera vadisinin dik yamaçlarında derin yarıklar oluşmuş topografya küçük ölçüde bazı değişikliklere uğramıştır Fakat asıl heyelan birkaç dakika gibi kısa bir zaman içinde ve şiddetli bir gürültü ile birlikte oluşmuştur Bir kısmı akış şekilleri gösteren fakat asıl olarak kayma yüzeyleri boyunca yer değiştiren kütlenin ortalama uzunluğu 650 m genişliği 350 m kalınlığı ise 65 m kadardır Böylece Sera heyelanı sonucunda 15 milyon m³ hacminde kaya ve döküntü yer değiştirmiştir Bu heyelan kütlesi Sera deresinin vadisini tıkamış ve burada 4 km uzunluğunda ortalama 150 m genişlikte ve 55 m derinliğinde oldukça büyük bir set gölü oluşmuştur Araştırmalar bu heyelanın oluşumunda normalden daha fazla yağışlı geçen kış mevsimi ile karların hızla erimesine neden olan Föhn karakterinde güney rüzgarlarının etkisi olduğunu göstermektedir Bu yolla zemine çok fazla oranda su sızmıştır Zaten bu sahada çözülme çok derinlerde olduğu gibi andezitik kayalar ve yastık lavlar derin diyaklazlarla yarılmış aralarındaki bağlar gevşektir Bu durum su ile doygunlaşan arazinin kaymasını ayrıca kolaylaştırmıştır Bundan başka yamaç eğimlerinin çok fazla olması ve özellikle Sera deresinin yamacın alt kısmını oyması heyelanın oluşumunda rol oynamış olmalıdır 2 Göçmeler Heyelanın hareket bakımından farklı bir başka tipini oluştururlar Bu tip heyelan bir kaşığa benzeyen konkav kopma yüzeyleri boyunca dönerek yer değiştiren kısımlardan oluşur Kayan kısımlardan her biri geriye doğru çarpılır Bunu sonucunda kayan kütlelerin ilksel eğimleri değişir ve bunların yüzeyleri kopma yarasının bulunduğu tarafa doğru yeni bir eğim kazanır Yamaçların alt kısımlarının akarsular dalgalar gibi etkenler tarafından fazla oyulması göçme şeklindeki heyelanların başlıca sebebidir Falezlerin ve yamaçların gerilemesi menderes halkalarının büyümesi sırasında alttan oyma sürecine bağlı olarak sık sık göçmeler oluşur Göçmüş kütleler veya bloklar büyük oldukları durumda bunlar arasında küçük göller veya yamaçlarda taraçalara benzer sahanlıklar oluşur Küçük ve Büyük Çekmece göllerinin kenarlarında ve bu iki göl arasındaki deniz kıyısı boyunca bu tür göçmelerin tipik örnekleri yaygındır 3 Toprak Kaymaları Bunlar heyelanın bazı bakımdan çamur akıntılarına benzeyen bir türüdür Fakat çok yavaş oluşmaları belli bir yatağa bağlı olmamaları ve içerdikleri suyun çok daha az olması gibi farklarla çamur akıntılarından ayrılırlar Geriye doğru eğimlenme göstermediklerinden dolayı da yukarıda açıklanan göçmelerden farklı oldukları görülür Toprak kaymaları su ile doygun hale gelen ve bu şekilde bütünü ile kayganlaşan yüzeysel depoların döküntü örtüsünün veya toprakların yer aldığı yamaçlarda oluşur Bu şekilde bir kopma yarası ve kıvamlı bir hamur gibi yer değiştiren bir heyelan kütlesi meydana gelir Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere toprak kaymaları asıl heyelandan daha yüzeyseldir; aslında toprak tabakasını ve onun altındaki döküntü örtüsünü ilgilendirir Bu kütle hareketinin en yaygın olduğu sahalar litoloji bakımından da uygun olmak koşulu ile nemli iklim bölgeleridir Türkiye’de heyelan olayı en fazla Karadeniz Bölgesinde Doğu Karadeniz Bölümünde görülür