|
Prof. Dr. Sinsi
|
İklimin Günlük Yaşama Etkisi Nedir ?
TÜRKİYEDE İKLİM TİPLERİ
Türkiye kuzeydeki orta iklim tipleriyle,güneydeki subtropikal iklim tipleri arasında,geçiş bölgesi diyebileceğimiz orta iklim kuşağı içindedir Ilıman iklimlerin etkili olduğu bir kuşakta bulunmakla birlikte, yüzey şekillerinin çeşitliliği,deniz düzeyine göre yükseklik,kıyıya koşut dağ sıralarının uzanışı,denize yakınlık ve uzaklık gibi sebeplerle Türkiye’de iklim,bazı bölgesel değişiklikler gösterir
Türkiye’nin genel iklim şartları,bölgelerimiz in iklim özellikleri ve mevsimlik hava tipleri iki etken grubuna bağlıdır
1-Küresel etkenler
2- Coğrafi etkenler
Türkiye’nin hava kütlelerine atmosferin genel sirkülasyon sistemlerine,siklonik etkinliğine cephelere ve atmosferin yüksek seviyelerindeki olaylara göre konumu küresel etkenler adı altında toplanır
Türkiye 36-42 derece kuzey paralelleri arasında yer alan ve tümüyle Kuzey Yarı Küre’deki kıtaların batı kenarında görülen Akdeniz iklimi adı verilen bir makroklima alanı içinde ve bu iklimi oluşturan atmosfer olayların etkisindedirTürkiye’ nin bulunduğu kuşağın başlıca özelliği , yazın tropikal kökenli hava kütlelerinin , kışın nemli ve soğuk kutupsal hava kütlelerinin etkisi altında kalmasıdırÜlkede yazların genellikle kurak ve sıcak,kışların soğuk ve yağışlı geçmesinin temel sebebi budurBu iki farklı hava kütlesi arasındaki kutupsal cephe , bu cephe boyunca meydana gelen siklonik etkinlikler ve bu etkinliklere bağlı yağış alanı yazın genel atmosfer sirkülasyonun yer değiştirmesine bağlı olarak, Türkiye’nin kuzeyine çekilirBu durumda Türkiye,yağış sağlayan cephelerden uzak kalır ve kurak makroklima alanına girer(uzun yaz kuraklığı)Oysa kışın kutupsal cephe,güneye ilerleyen kutupsal hava kütleleri ile birlikte çoğunlukla Akdeniz üzerindedirBunun sonucunda,Türkiye Kutupsal hava kütlesinin etkisine girer, sıcaklık düşer,siklonik etkinliklerle yağış alır
Coğrafi etkenler,Küresel etkenlerin belirlediği makroklima tablosunda bölgesel ve yöresel değişikliklere yol açarlarYükselti, dağların doğrultusu,yamaçların bakısı ve denize göre konum,Türkiye’nin iklim tipleri bakımından çeşitlenmesine yol açan, coğrafi etkenlerin başlıcalarıdır
Bütün bu etkenlere bağlı olarak ülkede genellikle dört iklim tipi görülür
1- Kuzeyde,her mevsim yağışlı Karadeniz iklimi;
2- Batı ve güneyde, yazları sıcak ve kurak ,kışları ılık ve yağışlı Akdeniz iklimi;
3- İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu ile Ergene Havzası’nın orta kesiminde , yarı kurak Bozkır iklimi
4- Doğu Anadolu’da , kışları çok soğuk ve uzun yazları az çok yağışlı karasal iklim
Bunların dışında çeşitli coğrafi etkenler yüzünden birbirinden farklı bir takım geçiş iklim tipleri de vardır
KARADENİZ İKLİMİ
Ülkenin kuzey kesiminde,kıyı boyunca uzanan bir şerit üzerinde etkisini sürdürürKıyıya koşut dağ sıralarında varlığı , bu şeridin geriye doğru genişlemesini sınırlarDenizin etkisine bağlı olarak yazlar ılık , kışlar az soğuk geçerÖzellikle;Doğu Karadeniz kıyılarında kışların daha ılık geçtiği görülürBunda, Kuzey rüzgarlarını önleyen Kafkas Dağları’nın oluşturduğu doğal engel kadar,kış mevsiminde Karadeniz üzerinde oluşan alçak basıncın yarattığı ılık hava akımlarının da rolü büyüktürYıllık ortalama sıcaklık,yaklaşık 13 C –14 C ‘dirYıllık sıcaklıklarda batıdan doğuya doğru artışlar görülürEn soğuk ayın (ocak ve şubat) ortalama sıcaklığı 6-7 C’ , en sıcak ayın (temmuz-ağustos) ortalama sıcaklığı 22-23 C’ arasındadır
Kıyı kesiminde zaman zaman yükselen sıcaklıklar,nem oranının fazlalığı,dolayısıyla havayı bunaltıcı duruma sokarYaz günleri,hava sık sık bulutlarla kaplanırİlkbahar,kış ın uzantısı gibi serin geçerYaz sıcaklıkları sonbaharda da sürerBu iklim tipinin görüldüğü alanda şimdiye kadar saptanan en düşük sıcaklık değeri -8 C’ (Zonguldak),en yüksek sıcaklık değeri 40,5 C’ (Zonguldak) dadır
Karadeniz kıyılarında iklimin en önemli özelliği, her mevsimin yağışlı geçmesidirBu bölge Türkiye’nin en çok yağış alan kesimidirYağışlar Doğu Karadeniz’de özellikle Hopa ile Sürmene arasında en yüksek değerlere ulaşırYağış maksimumu sonbahar ve kış; minimumu ilkbahar sonu,yaz başlangıcına rastlarKıyı gerisinde yükselen dağların denize bakan yamaçları , kıyı kesiminde daha fazla yağış alırkışın bu yamaçlar, yer yer kar örtüsü ile kaplıdırDağların güney yüzlerinde ve iç kesimlerindeyse yağış tutarları , İç Anadolu’yu andıracak biçimde azalırYağışlı günler sayısı bakımından ülkenin en yüksek değerleri Karadeniz kıyılarındadırYağışl ı gün sayısı batıdan doğuya doğru artarİç kesimlerinde ise oldukça azalır,kar yağışlı günler,kıyı kesiminde on günden az iç kesimlerde yirmi günden fazladır
Ülkemizde bulutlu ve kapalı günler bakımından en düşük değere Karadeniz kıyılarında ulaşılırBağıl nem oranı % 77,rüzgar yönü kuzeybatı ve güneydoğudur
Karadeniz iklimi nemlilik derecesine ve termik şartlara göre 3 alt tipe ayrılır
1-Doğu Karadeniz iklimi (1000-2000 mm arasında yıllık yağış;en çok yağış sonbaharda ; Kışlar ılık)
2-Batı Karadeniz iklimi (Kışın ve yazın daha düşük sıcaklıklar; kıyılarda yüksek, iç kısımlarda az yağış)
3-Orta Karadeniz iklimi (Orta miktarda yağış;yaz kuraklığı kısa ama belirgin )
AKDENİZ İKLİMİ
Türkiye’nin batı güney kesimlerinde etkisini gösteren bu iklimin en önemli özelliği,yazların sıcak ve kurak , kışların ılık ve yağışlı geçmesidirAkdeniz kıyılarındaki yüksek dağ sıralarının varlığı bu iklimin içerilere sokulmasını önler Toros dağlarının oluşturduğu bu doğal engel , bir yandan kış mevsiminde tropikal havanın iç bölümlere geçmesine, öte yandan iç bölümlerdeki soğuk havanın kıyılara geçmesine olanak vermez Dağların denize bakan yamaçlarına çarpan sıcak hava akımları, buralarda sürekli ve şiddetli yağışlara yol açarKıyı kesimi ise ilkbahar ve kış aylarında denizden gelen nemli hava akımlarına bağlı olarak , bol yağış alırYıllık ortalama sıcaklık yaklaşık 18 C ‘ dir En soğuk ayın (Ocak) ortalama sıcaklığı 8-10 C’, en sıcak ayın (Temmuz) ortalama sıcaklığı 27-28 C’ arasındadırYazın zaman zaman sıcaklıklar 40 C’ üstüne çıktığı gibi ,kışında 0 C’ altına çok ender olarak inerBu iklimin etkisini sürdürdüğü şimdiye kadar saptanan en düşük sıcaklık değeri –84 C’,(Adana) en yüksek sıcaklık değeri 45 C’ dır (Adana)
Yıllık ortalama yağış tutarı genellikle 500-1000 mm arasındadırBu değerler,Toroslar’ın denize bakan yamaçları üzerinde , eteklerde yükseldikçe artarak 1000 mm’ nin üzerine çıkarToros dağları , özellikle Batı Toroslar, Türkiye’nin en fazla yağış alan bir başka kesimidirYağış maksimumu kış, minimumu yaza rastlar
Yazlar özellikle temmuz ve ağustos ayları çok kurak geçerÇok sıcak bu aylarda, yağış tutarları azalırYağışlı geçen kış mevsimini, yağış tutarı git gide azalan ilkbahar ayları, bunuda çok kurak geçen yaz mevsimi izlerÇok ender düşen kar, şiddetli geçen kışlar da ancak gerideki yüksek dağlar ve yamaçları üzerinde tutunurBu dağlar arasındaki çukur alanlarda ise yağış değerleri oldukça azalılrYağışlı günler sayısı,nemli Karadeniz kıyılarında oranla oldukça azdırKar yağışlı gün sayısıysa ortalama bir günü bile bulmazKapalı günler bakımından en az değerlere Akdeniz kıyılarında erişilirBağıl nem oranı %66-69’durRüzgar yönü genellikle kuzeydoğu,güneydoğu ve güneybatı dırÜlkenin batısında Ege Denizi kıyılarında ve vadiler boyunca deniz etkisinin sokulduğu alanlarda ise , Akdeniz ikliminin biraz değişikliğe uğramış biçimi görünürBatı Anadolu’da Gediz,Küçük Menderes ve Büyük Menderes ırmaklarının geniş vadi olukla- rıyla denizin etkisi iç kesimlere kolaylıkla sokulurBurada da Akdeniz Bölgesinde olduğu gibi, yazlar çok sıcak ve kurak , kışlar ılık yağışlı geçerYaz mevsiminde zaman 40 C’ nin üstüne sıcaklıklar, kışın ancak kuzeyden gelen soğuk hava kütlesinin etkisine bağlı olarak düşerYağış maksimumu kışa , minimumu yaza rastlarSonbahar yağışları ilkbahar yağışlarından az farklıdırDağlık kesimlerde yağış değerleri oldukça fazlalaşır
Akdeniz iklimi, Daha kuzeyde Marmara kıyılarında , yazların serinliğiyle kendisi belli eden daha değişik bir özellik taşırKışlarda , Ege ve Akdeniz kıyılarına oranla daha serin ve soğukturYaz sıcaklık ortalamaları daha düşüktürYağış tutarları özellikle kuzeye doğru gittikçe artarİklimi Akdeniz-Karadeniz iklimleri arasında bir geçiş tipi olan bu bölge , zaman zaman Balkanlardan gelen soğuk hava kütlesinin etkisi altında kalırBu sebeple kimi kışlar çok soğuk geçerKar yağışları daha sık görülür ve sıcaklıklar daha sık iner
MARMARA GEÇİŞ İKLİM
Marmara bölgesinde yıllık ortalama yağış tutarı 600-750 mm arasındadırYağış maksimumu kışa, minimumu yaza rastlarGüneyden kuzeye doğru gittikçe yağışların arttığı ve yaz kuraklığının hafiflediği görülürBulutlu gün sayısı Ege ve Akdeniz kıyılarından daha çok Karadeniz kıyılarından daha düşüktürBağıl nem oranı yaklaşık % 71-75 ‘dirRüzgar yönü genellikle kuzeydoğu (poyraz) ve güneybatı (lodos)Oldukça soğuk kışlar;kar yağışı ve don olağan , yaz kuraklığı kısa ve hafif
İÇ KESİMLERİN BOZKIR KARASAL İKLİMİ
Yazları sıcak ve kurak , kışları sert ve uzun geçerSıcaklık koşulları bakımından karasal iklimin, yağış koşulları bakımından bozkır ikliminin özelliklerini taşıyan bu iklim tipi Ülkemizin iç kesimlerinde İç Anadolu ‘da , İç Batı Anadolu’da,Göller Yöresinde ve Güneydoğu Anadolu’ da egemendirYağış ve sıcaklık koşullarının özelliklerine göre bu iklim tipi sözü edilen bölgelerde farklılıklar gösterir
İç Anadolu Bölgesi’nin Tuz Gölü çevresinde yağışların azlığıyla dikkati çeken Bozkır iklimi egemendirBu kesimde yıllık ortalama sıcaklık yaklaşık 11 C’dirEn soğuk ayın (ocak) ortalama sıcaklığın –03 C’dir, en sıcak ayın (temmuz yada ağustos) ortalama sıcaklığı 21-22 C’ arasındadırYazın 30 C’ nin üstüne çıkan sıcaklıklar kışın sık sık –5 C’ nin altına inerŞimdiye kadar saptanan en düşük sıcaklık değeri –288 C’dir(Konya) en yüksek sıcaklık değeri 40 C ‘ (Konya)Yıllık ortalama yağış tutarı 300-350 mm arasındadırYağış maksimumu kışa,minimumu yaza rastlarSonbahar yağışları, kış yağışlarının yarısı kadardırYaz yağışları ise, Akdeniz bölgesine oranla daha fazladırÜlkemiz de yağışlı günler sayısının en az olduğu yer İç Anadolu Bölgesinin bu kesimidir(60-75 gün) Kapalı gün sayısı Ege ve Akdeniz Bölgesinden daha fazladırBağıl nem oranı %60-64 rüzgar yönü genellikle kuzey ve kuzeydoğudurBu kesimden çevreye doğru gidildikçe Bozkır iklimi özelliğinin azaldığı, karasal etkilerin arttığı görülür Yağışlarda az da olsa artışlar,sıcaklıklard a ise düşüşler başlarTuz gölünün çevresinde aylık ortalama sıcaklıklar 0 C’ nin altına inmemesine karşın , İç Anadolunun kenar bölgelerinde ortalama sıcaklıklar, ocak ayında 0 C’ nin altına inerŞimdiye kadar ölçülen en düşük ve en yüksek sıcaklık değerleri de , Tuz gölü çevresindeki yerlere oranla kenar bölgelerde daha fazladırKenar bölgelerde saptanan en düşük sıcaklık değerleri -346 C’ (Sivas) en yüksek sıcaklık değerleri -407 C’ dir(Kayseri) İç Anadolu ya oranla daha dağlık ve engebeli olan ve ortalama yükseltisi 800-1000 m arasında değişen İç Batı Anadolu’da bu iklim,yağışların fazlalığıyla kendini belli ederGeniş yer kaplayan yüksek düzlükler ve tepeler gerek Ege Bölgesinde, gerekse İç Anadolu bölgesinde daha çok yağış alırYıllık ortalama sıcaklık 10-12 C’ dirEn soğuk ay (ocak) ortalama sıcaklığı 0 C’ (-2 C’), en sıcak ay (temmuz) ortalama sıcaklığı 20-23 C’ arasındadır Yaz mevsiminde 30 C’ nin üstüne çıkan sıcaklıklar,kış mevsiminde sık sık –10 C’ nin altına inerİç Batı Anadolu’da şimdiye kadar saptanan en yüksek sıcaklık değeri 398 C’ (Uşak) , en düşük sıcaklık değeri -281 C’ dir(Kütahya)Yıllık ortalama yağış tutarı 450-550 mm arasındadır Yağış değerleri çevredeki dağlık alanlara doğru artarYağış maksimumu ilkbahar yada kış,minimumu yaz mevsimine rastlarYaz yağışları Ege ve Akdeniz bölgesinden daha yüksektir
İç Anadolu’nun güney batı kesiminde yer alan ve ortalama yükseltisi 800-900 m arasında değişen Göller Yöresinde , İç Batı Anadolu iklimi ile Akdeniz iklimi arasında bir geçiş iklim tipi görülürYörenin güney kesiminde yükselen ve 2500 mt yi aşan dağlar, nemli deniz etkisinin iç kısımlara sokulmasına engel olurYıllık ortalama sıcaklık 11-13 C’ dir Bu değer Akdeniz bölgesinde saptananlardan düşük, İç Anadolu’da saptananlardan yüksektir En soğuk ayın (ocak) ortalama sıcaklığı 1-3 C’ , en sıcak ayın (temmuz-ağustos) ortalama sıcaklığı 22-24 C’ arasındadır Yörede yazın zaman zaman 40 C’ ye yaklaşan sıcaklıklar, kışın -5 C’ nin altına inerŞimdiye kadar saptanan en düşük sıcaklık değeri -229 C’ (Beyşehir) , en yüksek sıcaklık değeri 396 C’ dir(Burdur) yağış maksimumu kış , minimumu yaz mevsimine rastlarYaz kuraklığı Akdeniz bölgesinden daha hafiftirKış mevsiminde sık sık kar yağar Bu özelliğiyle yöre , Akdeniz ikliminden ayrılırGöller Yöresinde yağışlı gün sayısı , Ege veAkdeniz bölgesinden fazladırBağıl nem oranı yaklaşık %57-63 arasındadır Rüzgar yönü genellikle güneydoğu ve kuzeydoğudurGüneydoğ u Anadolu bölgesinin alçak kesimlerinde (Urfa ve çevresi) Bozkır iklimi, yüksek yayla düzlüklerinde de karasal iklim egemendir
Bölgede yazlar çok sıcak ve kurak , kışlarda Doğu Anadolu ya oranla daha soğuk geçer yıllık ortalam sıcaklık 14-18 C’ dir En soğuk ayın (Ocak) ortalama sıcaklığı 1-5 C’ , en sıcak ayın ortalama sıcaklığı 27-31 C’ arasındadır Yazın zaman zaman sıcaklıkların 45 C’ nin üstüne çıktığı görülürBölgede şimdiye kadar saptanan en düşük sıcaklık değeri -124 C’ dir(Urfa) Yıllık ortalama yağış 450-750 mm arasındadır Yağış maksimumu kış , minumumu yaz mevsimine rastlar Yaz kuraklıkları Akdeniz bölgesinde olduğu gibi belirgin ve uzun, yaz yağışlarıda yine bu bölgedeki gibi düşük- türKuzey-Kuzeydoğudaki yüksek alanlarda ve Doğuda Mardin-Midyat eşiğinde artan yağışlar orta kesimindeki düzlüklerde azalır Yağışlı günlerin sayısı, Akdeniz ve Ege kıyılarında olduğu gibi 80-90 gün arasındadır Türkiye’deki bağıl nem bakımından en düşük değerler (Siirt % 50,Urfa % 48,Diyarbakır %53 ) bu bölgede görünür Rüzgar yönü genellikle güneybatı,kuzeydoğu ve kuzeydir
DOĞU ANADOLU KARASAL İKLİM
Doğu Anadolu da iklim , yükselti, yer şekilleri, denizden uzaklığa bağlı olarak sert karasal özellikler taşırİç Anadolu’ ya oranla kışlar daha soğuk ve uzun, yağış tutarları daha fazladır,sıcaklık farkları çok yüksektirGeniş bir alan etkisinde bulunduran bu iklim , bölgenin çeşitli kesimlerinde (Erzurum,Kars yaylalarında ,Van Gölü çevresinde,Yukarı Fırat bölümünde, Hakkari çevresinde) birbirinden farklı özellikler gösterir
Ülkenin kuzeydoğusunda yüksek yaylaların geniş yer kapladığı (Erzurum-Kars yaylalarında) alanlarda bu iklim , çok soğuk sert ve uzun kışları , serin yazları ile kendini belli eder Yıllık ortalama sıcaklık 4-6 C’ arasındadır En soğuk ayın (Ocak) ortalama sıcaklığın -8,6 / - 11,8 C’; en sıcak ayın (ağustos) ortalama sıcaklığı 17-23 C’ arasındadır Kış mevsiminde dört ayın sıcaklığı (aralık,ocak,şubat,ma rt) 0 C’ nin altındadır Yazın ender olarak 40 C’ ye yaklaşan sıcaklıklar kışın sık sık -20 C’ nin altına iner Şimdiye kadar saptanan en yüksek sıcaklık değeri 38 C’ (Karaköse –Ağrı), en düşük sıcaklık değeri -432 C’ dir
Ağrı (Karaköse) Meteoroloji İstasyonunda saptanmış olan bu değer , Türkiye’deki meteoroloji istasyonlarının şimdiye kadar saptadıkları en düşük sıcaklık derecesidir Yıllık ortalama yağış 450-550 mm arasındadır Ülkenin büyük bölümünde, en yağışlı mevsim kış olmasına karşın, bu yörede en yağışlı mevsim, Kars’ta yaz,Erzurum’da ilkbahardır Kış , Erzurum-Kars yöresinde en kurak mevsimdirKarasal yağış rejiminin özelliği olan bu durum(yağışlarda maksimum devrenin yaz,minimum devrenin kış olması) , ülkede yalnızca bu yörede görülür Yağışlı günler sayısı Erzurum-Kars yaylalarında batıdan doğuya doğru artış gösterir Kar yağışlı ve karla örtürlü gün sayısı bakımından ülkemizde en yüksek değerlere Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğu yaylalarında ulaşılır Burada toprak 4-45 ay karla kaplı kalır Bulutlu gün sayısı bakımından, ülkede en yüksek değerler yine bu yörede görülür Bağıl nem oranı % 63-67 arasındadır Rüzgar yönü genellikle kuzeydoğu ve güneybatıdır
Van Gölü çevresinde iklim,Erzurum-Kars yaylalarına oranla daha ılıktır Kışlar daha kısa geçer Yıllık ortalama sıcaklık 8-10 C’ arasındadır Bu iklimin etkisini sürdürdüğü alanda şimdiye kadar saptanan en düşük sıcaklık değeri -287 C’ (Van) , en yüksek sıcaklık değeri 37,5 C’ dir(Van) Yağış maksimumu ilkbahara,minimumu yaza rastlar Sonbahar yağışları kış yağışlarından az farklıdır Kış yağışlarının çoğu kardır Bağıl nem oranı % 59-68 arasındadır Rüzgar yönü genellikle doğu ve kuzeydoğudur
Yükseltisi 1000-1200 mt Arasında değişen yüksek ovaların ve yükseltisi 3000 mt yi aşan dağların bulunduğu Doğu Anadolu ‘nun Yukarı Fırat Orta ve Aşağı Fırat yöresinde iklim,Erzurum-Kars yaylalarından daha sıcak,Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde daha serin geçer Burada iklim , yörenin kuzeyinde ve güneyinde etkisini sürdüren iklim tipleri arasında bir geçiş tipi özelliğini taşır Yıllık ortalama sıcaklık yaklaşık 9-13 ‘C
arasındadır Yaz mevsiminde zaman zaman sıcaklıkların 40’C yi aştığı , kış mevsimindeyse -20 ‘C nin altına indiği görülür Şimdiye kadar saptanan en yüksek sıcaklık değeri 42 ‘C (Elazığ), en düşük sıcaklık değeri -32,5 ‘C dir(Erzincan) yıllık ortalama yağış 350-450 mm arasındadır Bu değer çevredeki dağlık alanlara gidildikçe artar Yağış maksimumu ilkbahar , minimumu yaz mevsimine rastlar Yaz mevsiminin yağış payı kuzeyden güneye doğru azalır Kar yağışlı günler sayısı batıdan doğuya doğru artar Bağıl nem oranı % 53-64 arasındadır Rüzgar yönü genellikle kuzey kesiminde batı ve kuzeybatı, güney kesiminde güneybatı ve güneydoğudur
Ülkemizin en güneydoğu ucunda çok dağlık ve engebeli bir alanda yer alan Hakkari yöresi’nde bu iklim,yağışların fazla olmasıyla kendini gösterir Yıllık ortalama sıcaklık yaklaşık 9-10 ‘C dir Yazın ender olarak 35 ‘C yi aşan sıcaklıklar,kışın sık sık –20 ‘C nin altına iner Yağışlar yüksek alanlarda daha da fazlalaşır Yağış maksimumu ilkbahar , minimumu yaz mevsimindedir Yaz ayları özellikle Temmuz ve Ağustos çok kurak geçer Kış yağışları çoğunlukla kar biçimindedir Bağıl nem oranı yaklaşık % 57-60 ‘tır Rüzgar yönü genellikle kuzeybatı ve güneybatıdır
YERYÜZÜNDEKİ BAŞLICA İKLİM TİPLERİ
A- SICAK İKLİMLER
1-EKVATORAL İKLİM
Görüldüğü yerler: 10 kuzey ve güney enlemleri arsında etkilidir Özellikle Amazon ve Kongo Havzaları ile Malezya , Filipinler ve Papua Yeni Gine’de etkilidir
Özellikleri:
Yıllık sıcaklık ortalaması 25 C’nin üstündedir
*Yıllık ve günlük sıcaklık farkı en az olan iklimdir (1-2 C civarında) Sebepleri : Güneş ışınlarının bütün yıl dike yakın açıyla düşmesi ve nemliliğin fazla olmasıdır
*Her mevsim düzenli yağış alır Fakat en fazla yağış güneş ışınlarının Ekvatora dik geldiği tarihlerde görülür Buharlaşma arttığı için
*Yağışlar oluşum bakımından Konveksiyon yağılarına örnektir
*Yıllık yağış miktarı 2000 mm ‘nin üstündedir
*Bitki örtüsü bütün yıl yeşil kalan sık ve uzun boylu yağmur ormanlarıdır
*Yağışların fazla olması ve yüksek sıcaklık kimyasal çözülmeyi artırmıştır
*Topraklar fazla yıkandığı için verimi düşüktür ve kırmızı renkli Laterit topraklarıdır
2- Yazı Yağışlı Tropikal (Savan) İklimi
Görüldüğü yerler:Ekvatoral iklim ile çöl iklimi arasında görülür (10-20 kuzey ve güney enlemleri arasında görülür)
Özellikleri:
Bu iklim bölgesinde güneş ışınları yılda iki kez dik açıyla düşer
*Güneş ışınlarının dik geldiği yaz dönemi yağışlı , kışlar kuraktır
*Sıcaklık ortalaması bütün yıl 20 C nin üstündedir
*Yıllık yağış miktarı 1000-1200 mm arasındadır
*Bitki örtüsü savandır Savanlar uzun süre yeşil kalan , gür ve uzun boylu ot topluluklarıdır Savan bitki örtüsü içinde yer altı sularının yüzeye çıktığı yerlerde ve akarsu boylarında ormanlar görülür
3-MUSON İKLİMİ
Görüldüğü yerler: Muson rüzgarlarının etkili olduğu Güney, Güneydoğu ve Doğu Asya’da etkilidir
*Muson rüzgarlarından dolayı bu iklimde yaz mevsimi yağışlı , kışlar kuraktır Bu yönüyle savan iklimi ile benzerlik gösterir
*Sıcaklık ortalaması bütün yıl 20 C nin üstündedir
*Yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm civarındadır Ancak kıyı kesimlerde bu yağış miktarı çok daha fazla olabilmektedir Örnek Hindistan’ın kuzey doğusunda yer alan Çerapunçi 12000 mm yağış almaktadır (Dünyanın en fazla yağış alan yeridir)
*Bitki örtüsü kışın yaprağını döken geniş yapraklı muson ormanlarıdır Muson ormanlarının tipik ağacı teak ağacıdır
4- ÇÖL İKLİMLERİ
* Yağış miktarlarının 150mm nin altında olan bölgelerde çöl iklimleri görülür
Çöl iklimleri görüldüğü yere göre;
a-Sıcak çöller ( Tropikal): Dönenceler çevresinde görülür Oluşmasında dünyanın günlük hareketinden kaynaklanan dinamik yüksek basınç etkilidir
Görüldüğü yerler: Afrika’nın kuzeyi (Büyük sahra) Arabistan yarım adası, Basra körfezi çevresi, Hindistan’ın kuzeybatısı (Tar çölü), Avustralya’nın iç kısımları ve batısı, Afrika’nın güney batısındaki Namib ve Kalahari çölleri, G Amerika’daki Patagonya Atakama, Peru çölleri ve K Amerika’daki Meksika çölleridir
Özellikleri:
Mutlak ve bağıl nem çok düşüktür Bu sebeple günlük sıcaklık farkı en fazla olan iklimdir
Belirli bir yağış mevsimi yokrurbazı yıllar hiç yağış olmayabilir
Mekanik çözülmenin en fazla olduğu iklimdir
Yıllık sıcaklık farkı günlük sıcaklık farkı kadar yüksek değildir Çünkü güneş ışınları bu alanlara yıl boyunca dike yakın açıyla düşmektedir
Bitki örtüsü yok denecek kadar azdır Cılız ot ve çalılıklarla kaktüs iklimin doğal bitki örtüsünü oluştururlar
b- Karasal çöller: Ilıman kuşak kara içlerinde etrafı dağlarla çevrili çukur alanlarda görülür Buralarda çöl özellikleri görülme sebebi yağış azlığıdır
Görüldüğü yerler: Kızılkum (Özbekistan), Karakum (Türkmenistan), Gobi (Moğolistan), Taklamakan (Çin) , Arizona (ABD) çölleridir
c-Soğuk çöller:Kutuplarda görülür Çöl denmesinin sebebi yağış azlığıdır Yağış azlığının da sebebi sıcaklığın düşük olmasıdır Sıcaklık düşük olduğu için buharlaşma ile atmosfere karışan nem azdır Dolayısıyla yağış da az olmaktadır Zemin buzlarla kaplı olduğu için bitki örtüsü yoktur
B- ORTA KUŞAK İKLİMLERİ
5-AKDENİZ İKLİMİ:
Görüldüğü yerler: Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler ( Libya, Mısır ve Lübnan hariç Buralarda görülmeme sebebi yer şekillerinin engebesiz olmasıdır), Avustralya’nın güneybatısı, G Afrika Cumhuriyetinde Kap bölgesi, Şili’nin orta kesimleri ve Kuzey Amerika’da Kaliforniya çevresinde etkilidir
Özellikleri:
• Yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlıdır
• Yaz sıcaklığı güneş ışınlarının düşme açısına, kuraklık ise alçalıcı hava hareketlerine bağlıdır
• En sıcak ay ortalaması 28-30°C , en soğuk ay ortalaması 8-10 °C dir Yıllık ortalama 18°C dir
• Kar yağışı ve don olayı çok ender görülür
• En fazla yağış kışın , en az yağış yazın düşer
• Kışın görülen yağışlar Cephesel kökenlidir Cephesel yağışlar en fazla bu ikimde görülür
• Yıllık yağış miktarı yükseltiye göre değişir Ortalama 600-1000 mm arasındadır
• Bitki örtüsü maki dediğimiz bodur bitki topluluğudur Maki; mersin, defne, kocayemiş, zeytin, zakkum, keçiboynuzu vb bitkilerden oluşur
Akdeniz iklimi yurdumuzda Akdeniz, Ege,
G Marmara ve GD Anadolu Bölgesinin batısında görülür Ancak Akdeniz Bölgesinden uzaklaştıkça enlem, yükselti ve karasallığın etkisiyle bozulmaya uğrar
6-ILIMAN OKYANUS İKLİMİ
*Batı Rüzgarları sebebiyle Ilıman Kuşak karalarının batısında görülür (Batı ve KBatı Avrupa, Amerika’nın batısı) Yurdumuzda ise Karadeniz kıyılarında etkilidir
Özellikleri:
Yazlar serin, kışlar ılıktır
Her mevsim yağışlıdır
En sıcak ay ortalaması 24-25 C, en soğuk ay ortalaması 5-6 C dir Yıllık ortalama 13-15 C dir
Günlük ve yıllık sıcaklık farkı azdır Nemlilik fazla olduğu için
Yıllık yağış miktarı 1500 mm civarındadır Yükseltisi fazla olan yerlerde bu miktar artmaktadır
En fazla yağış Sonbaharda, en az yağış ilkbaharda görülür
Yağış oluşumu yamaç yağışı şeklindedir
Bitki örtüsü ormandır
7-ORTA KUŞAK KARASAL İKLİM
*Deniz etkisinden uzak kara içlerinde ve ılıman kuşak karalarının doğu kıyılarında (soğuk su akıntısından dolayı) görülür Yurdumuzda ise Doğu Anadolu Bölgesinde Erzurum –Kars Bölümünde görülür
Özellikleri:
Kış erken gelir, çok soğuk olur Kar ortalama 80-90 gün toprak üstünde kalır
Yaz da erken gelir ve çok sıcak olur Karlar hızla erir
En sıcak ay ortalaması 20 C civarındadır Bazen sıcaklık 30 C ye kadar çıkabilmektedir
En soğuk ay ortalaması –10 C civarındadır Bazı günler –40 C ye kadar sıcaklığın düştüğü de gözlenebilmektedir
Yıllık sıcaklık ortalaması 3-5 C dir
Yıllık sıcaklık farkı 40-50 C ye kadar ulaşabilmektedir
En fazla yağış ilkbahar ve yaz dönemlerinde düşmektedir Karasallık arttıkça yağışlar yaz mevsimine kaymaktadır Ör Erzurum –Kars bölümünde olduğu gibi
En az yağış kışın düşmektedir ve kar şeklindedir
Yıllık yağış ortalaması 500-600 mm civarındadır
Bitki örtüsü iğne yapraklı ormandır Sibirya çevresindeki iğne yapraklı ormanlara Tayga denir Taygalar dünya ormanlarının %15 ini oluşturur Yağışın az olduğu yerlerde bozkır görülür Yaz yağışından dolayı bozkırlar yaz boyunca yeşil kalan çayır şeklindedir
*** Karasal iklimin temel özelliği yıllık sıcaklık farkının fazla olmasıdır
8-STEP İKLİMİ
*Tropikal ve ılıman kuşak kara içlerinde görülür Yurdumuzda İç Anadolu Bölgesinde görülen karasal iklim buna örnektir
Özellikleri:
Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır
En sıcak ay ortalaması 20-25 C dir En soğuk ay ortalaması 0, -1 C dir Yıllık ortalama 9-11 C dir
En fazla yağış ilkbaharda, en az yağış yaz mevsiminde düşer
Yıllık yağış miktarı 300-500 mm civarındadır
Bitki örtüsü ilkbahar yağışları ile yeşeren , yaz başlarında sararan ot topluluğundan oluşan bozkırdır
C-SOĞUK İKLİMLER
9-Tundra iklimi:
*Sibirya, İskandinavya Yarımadasının kuzeyinde, Kanada’nın kuzeyinde, Grönland adasının kıyı kesimlerinde görülür
Özellikleri:
En sıcak ay ortalaması 10 C yi geçmez Kışın sıcaklık –30, -40 lara kadar iner
Toprak yılın büyük bir kesiminde donmuş haldedir Sadece yazın sıcaklığın artması ile toprağın üst kısmındaki buzlar erir ve bataklıklar oluşur
Yıllık yağış miktarı 200-250mm civarındadır
Bitki örtüsü yosun ,ot ve cılız çalılıklardan oluşan Tundra bitki örtüsüdür
|