|
Prof. Dr. Sinsi
|
Türkiye Bölgelerinin Karakteristik Özellikleri
KARADENİZ BÖLGESİ
1 Konumu ve Sınırları
Bölge, Türkiye’nin kuzeyindedir İsmini kuzeyindeki Karadeniz’den alır Bölge, doğuda Gürcistan sınırından başlayarak, batıda Sakarya Ovası ile Bilecik’in doğusunda kadar uzanır
Türkiye yüzölçümünün % 18'ine sahip olan bölge, bu oranla yüzölçüm bakımından üçüncüdür Doğu - batı istikametinde en uzun olan bölgemizdir Bölge, batıdan doğuya doğru yaklaşık 1400 km lik uzunluğa, kuzey - güney istikametinde ise 100 - 200 km arasında değişen genişliğe sahiptir
Bölge, Doğu Karadeniz, Orta Karadeniz ve Batı Karadeniz olmak üzere üç coğrafi bölümden meydana gelir
2 Yeryüzü Şekilleri
Bölgede, çeşitli jeolojik zamanlara ait araziler bulunmakla birlikte, daha çok III jeolojik zamanda oluşmuş araziler yer alır Dağlar kıyıya paralel uzanır
Karadeniz Bölgesinde dağların kıyıya paralel uzanmasına bağlı olarak ortaya çıkan özellikler şunlardır ;
a) Dağlar kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşımı güçleştirmektedir Ulaşım geçitler yardımı ile yapılmaktadır Doğu Karadeniz Bölümünde Kalkanlı ve Kop geçitleri bulunmaktadır
b) Dağların kıyıya paralel uzanmasına bağlı kıyılarda boyuna kıyı tipi ortaya çıkmıştır Kıyılarda girinti ve çıkıntı azdır , kıyılarda doğal liman azdır, kıyılarda koy ve körfez sayısı azdır, ada sayısı azdır
c) Falez ( Yalıyar ) oluşmuştur
d) Kıyı ve iç kesimler arasında farklı iklim tipleri ortaya çıkmıştır Kıyılarda nemli ve yağışlı bir iklim iç kesimlerde ise karasal iklim koşulları görülmektedir
e) Nüfus kıyılarda daha yoğundur , iç kesimlere doğru gidildikçe nüfus azalmaktadır
f) Kıta sahanlığı (Şelf sahası ) dardır
Bu dağlara Karadeniz Dağları ya da Kuzey Anadolu Dağları adı verilir Kuzey Anadolu Dağları kıyı ve iç sıra dağları olarak ikiye ayrılır Bu iki sıradağ kuşağını Kuzey Anadolu Fay Hattı birbirinden ayırır
Dağlar, Batı Karadeniz Bölümü’nde yaklaşık 2000 m yükseltiye sahiptir Orta Karadeniz Bölümü’nde yükselti azalarak 1000 mye iner Doğu Karadeniz Bölümü’nde ise yükselti artarak yaklaşık 4000 mye çıkar
Bölgede, ovalar çok az yer kaplar ve genellikle Orta Karadeniz Bölümü’nde toplanmıştır Çarşamba ve Bafra ovaları bölgenin en büyük ovalarıdır
Bölgenin en önemli akarsuları Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Çoruh, Bartın ve Yenice (Filyos) dir Yerşekillerinin özelliği nedeni ile, göllerin yüzölçümü küçüktür Sera, Tortum, Uzungöl, Yedigöller ve Abant bölgenin başlıca gölleridir Doğu Karadeniz Bölümü’nün yüksek dağ zirvelerinde ise buzul (sirk) gölleri bulunur
Yerşekillerinin özelliği nedeni ile ulaşım kıyı şeridinde yoğunlaşır İç kesimlerle olan bağlantı Kalkanlı (Zigana) ve Kop gibi önemli geçitlerle sağlanır Ayrıca, bölgedeki dağlar denize paralel uzandığı için, kıyılarda boyuna kıyı tipi görülür
3 İklim
Bölgenin kıyı şeridinde Karadeniz iklimi etkilidir Her mevsim yağış almasından dolayı, bulutlu gün sayısı ile yıllık yağış miktarı fazladır
Doğu Karadeniz kıyı şeridinde yıllık yağış miktarı oldukça fazladır (Giresun 1268 mm, Rize 2400 mm)
Bunun yanında, Doğu Karadeniz kıyılarında yer almasına rağmen Trabzon’da yağış miktarı daha azdır (833 mm)
Orta Karadeniz kıyı şeridinde yıllık yağış miktarı 600 - 1200 mm arasındadır (Samsun 650 mm, Ordu 1146 mm) Batı Karadeniz kıyı şeridinde ise, yağış 1000 mm nin üzerindedir (Zonguldak 1220 mm, Bartın 1196 mm)
Kıyıdan itibaren duvar gibi yükselen dağlar, Karadeniz üzerinden gelen nemli hava kütlelerinin dağların denize bakan yamaçlarında yağış bırakmalarına, iç kısımlara da kuru olarak geçmelerine neden olur Buna bağlı olarak, yağış miktarı güneye gidildikçe azalır ve Karadeniz iklimi yerini karasal iklime bırakır Bölgelerin iç kesimlerinde günlük ve yıllık sıcaklık farkları kıyıya nazaran daha fazladır
Bölgede her mevsim etkili, soğuk karakterli poyraz kuzeydoğudan, karayel ise kuzeybatıdan yer yer şiddetli olarak eser Şiddetli estikleri dönemlerde deniz ulaşımını ve balıkçılığı olumsuz yönde etkilerler
4 Bitki Örtüsü
Bitki örtüsü, iklim tiplerinin özelliklerini en iyi şekilde yansıtır Bundan dolayı, iki iklim tipinin etkili olduğu bölgede, iki karakteristik bitki örtüsü vardır Karadeniz iklim özelliklerinin etkili olduğu kıyı şeridinde ormanlar yaygınken, karasal iklim özelliklerinin etkili olduğu iç kesimlerde seyrek ağaçlı ot toplulukları görülür
Türkiye’de % 25 ile orman oranının en fazla olduğu bölge Karadeniz’dir Bölgede nemliliğin fazla olması, ormanların yetişmesini kolaylaştırdığı gibi, orman yangınlarının da çok az olmasını sağlar
5 Toprak
Bölgede, iklime bağlı olarak asit tepkime (reaksiyon) gösteren, koyu renkli, humus bakımından zengin yıkanmış çeşitli topraklar bulunur Kuzey Anadolu Dağları’nın fazla yağış alan kuzey yamaçlarında boz ve esmer renkte kireçsiz orman toprakları yaygındır Toprak yüzeyinde kimyasal reaksiyonun fazla olması, toprak katmanlarının kalınlaşmasını kolaylaştırır Aynı dağların güneye bakan yamaçlarında yağışın azalması ve güneş radyasyonunun artmasıyla kireçli kahverengi orman toprakları bulunur Batı Karadeniz Bölümü’nde de podzol topraklarına rastlanır
6 Nüfus ve Yerleşme
Karadeniz Bölgesi, 1997 nüfus sayımına göre, 8,2 milyon nüfusa sahiptir Bu miktar, bölge yüzölçümü ile oranlandığında km2 ye 58 kişi düşer Bölgenin nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının altındadır
1975 nüfus sayımına göre, Karadeniz Bölgesi’nin nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının üzerindeydi Şimdi ise Türkiye ortalamasının altına düşmesinin nedeni, son yirmi yıldır, bölgeden diğer bölgelere özellikle Marmara Bölgesi’ne olan göçlerdir Göçün en önemli nedeni, bölgedeki ekonomik faaliyetlerin sınırlı oluşudur
Bölgede nüfus dağılışı da düzenli değildir Bölüm ve yöreler arasında önemli farklar vardır
Bunun en önemli nedeni, bölgedeki yeryüzü şekillerinin engebeli ve yüksek olmasıdır Nüfus daha çok, Karadeniz kıyı şeridinde ve iç kesimlerdeki ovalarda toplanmıştır Dağınk yerleşme görülürBunun en temel sebebleri arasında arazinin dağınık tarım arazilerinin parçalı , dağınık olması su kaynaklarının bol olması gelir
7 Ekonomik Özellikler
Tarım, kıyı kesimindeki sınırlı alanlar ile iç kesimlerdeki ovalarda yapılır Bölgede dağların geniş yer kaplaması ve arazinin engebeli olması makineli tarımı güçleştirir Daha çok insan ve hayvan gücüne dayalı emek yoğun tarım yaygındır Bölgenin kıyı şeridinde çay, fındık, sebze, meyve ve mısır tarımı yapılırken, iç kesimlerde şekerpancarı, tütün ve tahıl tarımı yaygındır Akarsu boylarının bazı kesimlerinde ise çeltik tarımı yapılır
Türkiye çay üretiminin tamamı, fındık üretiminin de % 80'den fazlası Karadeniz Bölgesi’ne aittir Karadeniz Bölgesi, nadasa ayrılan toprak oranının en az olduğu bölgedir Bölgede, tarım alanlarının sınırlı oluşu ve sanayinin az gelişmesi gibi nedenlerle kıyı şeridindeki bölge halkı balıkçılığa yönelmiştir Bölgenin iç kesimlerinde ise, balıkçılığın yerini küçük ve büyükbaş hayvancılık alır Arıcılık ve kümes hayvancılığı da gelişmiştir
YER ALTI ZENGİNLİKLERİ:
Taşkömürü: Zonguldak , Bartın ve Kastamonu’da Türkiye’de tek
Bakır: Murgul (Artvin), Küre (Kastamonu), Çayeli (Rize) Türkiye’de 1Sıradadır
Linyit: Bolu, Çankırı, Amasya, Samsun, Ankara’da Demir: Ordu’da
Manganez: Trabzon, Artvin, Amasya ve Kastamonu’da çıkarılır
ENDÜSTRİ:
Demir-Çelik Sanayisi: Karabük ve Ereğli’de Bakır Tesisleri: Samsun’da
Şeker Sanayisi: Turhal, Amasya, Suluova, Çorum, Kastamonu ve Çorum’da
Tütün Sanayisi: Samsun ve Tokat’ta Kağıt Sanayisi: Batı Karadeniz’de
Çay Sanayisi: Rize ve çevresi Fındık Sanayisi: Ordu ve çevresi
Gıda ve Dokuma Sanayisi: Büyük kentlerin yakınlarında Kurulmuştur
BÖLGE HAKKINDA NOTLAR:
ØAlan bakımından %18 ile 3 Büyük bölgemizdir
ØKırsal nüfusun en fazla olduğu bölgemizdir
ØOrmanlarımızın %27’sine sahip olarak 1Sıradadır
ØEn fazla yağış alan bölgedir
ØNadasa bırakmanın en az olduğu bölgedir
ØTemel geçim kaynağı tarımdır
ØEn çok göç veren bölgedir
ØGüneşten yararlanma oranı en az bölgedir
ØGölge uzunluğu en fazla bölgedir
ØGece-Gündüz süresi arasındaki farkın en fazla olduğu bölgedir
ØKimyasal çözülmenin en fazla olduğu bölgedir
ØEn fazla heyelan olan bölgedir
ØEn fazla falez (yalıyar) olan bölgedir
ØÇay, Fındık, Mısır, Keten-Kenevir, Soya Fasulyesi üretiminde 1 Sıradadır
ØTaşkömürünün tamamı ve Bakırın yarısı bu bölgeden sağlanır
ØKereste en çok Sinop, Kastamonu ve Bolu’da üretilir
ØBoyuna kıyı tipi görülür
ØSıcaklık ortalaması 14-15 derece, yağış ortalama 1000 mm’dir
ØÇatalağzı Termik Santrali bu bölgededir
ØKızılırmak Türkiye’nin en uzun ırmağıdır
|