Matematik Terimler Sözlüğü

A


Açı : Başlangıç noktaları aynı olan iki ışının birleşimine açı denir

Açı ortay : Üçgenin bir açısını ortalayan ışının köşe ile kenar arasında kalan doğru parçasına açıortay denir Üçgenin iç açı ortayları iç bölgede bir noktada kesişir

Ağırlık merkezi : Bir üçgende üç kenarortay bir noktada kesişir Kesim noktasına ağırlık merkezi denir Ağırlık merkezi G ile gösterilir

Alt Küme : A ve B iki küme olmak üzere A nın her elamanı B nin de elemanı oluyorsa A ya B nin alt kümesi denir B ye de A nın kapsayan kümesi denir Her küme kendisinin bir alt kümesidir Boş küme her kümenin bir alt kümesidir

Alt küme sayısı : Kümenin eleman sayısını n ile gösterirsek alt küme sayısı = 2n dir Boş kümenin aşt küme sayısı 1 dir

Asal sayılar : 1 ve kendisinden başka hiçbir sayma sayısı ile bölünemeyen 1 den büyük tam sayılara asal sayılar denir {235711…} kümesinin elemanları birer asal sayıdır 2 den başka çift asal sayı yoktur

Asal çarpanlara ayırma : Bir sayıyı asal çarpanlarının çarpımı olarak yazmaya asal çarpanlara ayırma denir Sayı asal çarpanlarına ayrılırken en küçük asal sayı olan 2’den başlama sırasıyla (23571113…) asal sayılarına bölünür Bölüm 1 oluncaya kadar bölmeye devam edilir

Aralarında asal sayılar : 1 den başka pozitif ortak böleni olmayan sayma sayılarına aralarında asal sayılar denir Örnek : 4 ile 9 aralarında asaldır 7 ile 11 aralarında asaldır

Ardışık sayılar : Kendisinden önce ve sonra gelen sayılara bir kural ile bağlı olan sayılara ardışık sayılar denir

Aritmetik ortalama : Verilen sayı dizisindeki terimlerin toplamının terim sayısına bölünmesiyle elde edilen değerdir Örnek : -3 7 17 23 sayılarının aritmetik ortalaması = (-3+7¤¤¤¤+23)/4= 11

Asal Çarpanlara Ayırma : Bir sayının en küçük asal sayıdan başlamak üzere sıra ile bölünüp 1 kalıncaya kadar devam eden bölme işlemine asal çarpanlara ayırma denir

Ayrık küme : Ortak elemanı olmayan kümelere ayrık kümeler denir

B


Basamak : Bir sayıda rakamların yazıldığı yerlere denir

Basamak değeri : Rakamların sayıda bulunduğu basamağa göre gösterdiği değerlere denir Örnek : 1048 sayısındaki 4 rakamının basamak değeri 40’tır

Basit kesir : Payı paydasından mutlak değerce küçük olan kesre basit kesir denir Örnek : 2/-5 -7/9

Bileşik kesir : Payı paydasından mutlak değerce büyük veya eşit olan kesre bileşik kesir denir Örnek : -15 9/-4 -9/5

Binom açılımı : (x ± y)n nin x ile y kuvvetlerinin toplamı ve çarpımı şeklinde yazılmasına binom açılımı denir

Birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler : a b Î R ve a ¹ 0 olmak üzere; ax + b = 0 eşitliğine birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler denir Bu eşitlikteki x e bilinmeyen a ve b ye de katsayı adı verilir

Birinci dereceden iki bilinmeyenli denklemler : a bc Î R ve a ¹ 0 b ¹ 0 olmak üzere; ax + by = c şeklindeki eşitliklere birinci dereceden iki bilinmeyenli denklemler denir

Birleşim : A ve B kümelerinin elemanlarından oluşan kümeye A ile B nin birleşim kümesi denir ve A È B ile gösterilir

Boş küme : Elemanı olmayan kümeye boş küme denir Æ vey {} ile gösterilir

Bölük : Doğal sayıları daha kolay okumak ve yazmak için sağdan sola doğru üçlü gruplara ayırırız Bu üçlü gruplara bölük denir Bölükler en sağındaki basamakların ismini alırlar Her basamak sağındaki basamağın 10 katına eşittir

Bütünler açılar : Ölçüleri toplamı 180° olan komşu açılara bütünler açılar denir

Ç

Çap : Merkezden geçen kirişe çap denir En büyük kiriş çaptır

Çember : Bir düzlemde sabit bir noktadan eşit uzaklıktaki noktaların kümesine çember denir

Çeşitkenar üçgen : Kenarları farklı uzunlukta olan üçgenlerdir

Çevre açı : Köşesi bir çember üzerinde bulunan ve kenarları birer kiriş olan açıya çevre açı denir Ölçüsü gördüğü yayın ölçüsünün yarısına eşittir

Çift sayı : n bir tam sayı olmak şartıyla; 2n genel ifadesiyle belirtilen tam sayılardır Diğer bir ifade ile 2 ile bölündüğünde kalanı 0 olan tam sayılara çift sayı denir Çift sayılar kümesi : Ç={…-4-2024…} şeklinde gösterilir

Çokgen : Herhangi üçü bir doğru üzerinde bulunmayan noktaların birleştirilmesiyle oluşturulan kapalı şekillere çokgen denir Çokgenler kenar sayılarına göre adlandırılır Örnek : 4 kenarlı bir çokgene dörtgen 6 kenarlı bir çokgene altıgen denir

Çözümleme : Bir sayı kendi basamağındaki rakamın basamak değeri ile çarpılıp toplanması ile bulunur Örnek : abc birer rakam olmak üzere ab=10a+b {ab iki basamaklı sayı} veya abc=100a+10b+c {abc üç basamaklı bir sayı}

D

Daire : Çember ile çemberin iç bölgesinin birleşimine daire denir

Dairenin alanı : Yarıçapın karesinin Pi sayısı ile çarpımına eşittir

Dairenin çevresi : Pi sayısının (yaklaşık 314) iki katının yarıçap ile çarpımına eşittir

Dairesel (Dönel) Permütasyon : n elemanlı bir kümenin elemanlarının bir çemberin etrafında birbirine göre farklı dizilişlerinden her birine dairesel permütasyon denir

Dakika : 1 saatlik sürenin altmışta birine dakika denir ve “dk” ile gösterilir

Dar açılı üçgen : Üç açısı da dar açı olan üçgene denir

Deltoid : Bitişik iki kenarı birbirine eş diğer bitişik iki kenarı da birbirine eş olan dörtgene denir

Denk Küme : Eleman sayıları eşit olan kümelere denk kümeler denir (elemanları birebir eşlenebilir) Eşit kümeler denktir Denk kümeler eşit olmayabilir Denk kümede sadece eleman sayısının eşit olması yeterlidir Eşit kümede ise kümenin elemanları da eşit olmalıdır

Denklem : Çözüm kümesi R olmayan R nin bir alt kümesi olan açık önermelere denklem denir

Deste : Aynı cins on varlıktan oluşan çokluğa denir

Dik açı : Ölçüsü 90° olan açıdır

Dikdörtgen : Bir açısı dik açı olan paralel kenara dikdörtgen denir Karşılıklı kenarlarının uzunlukları eşittir Karşılıklı kenarları paraleldir Alanı uzunluğu ile genişliğinin çarpımına eşittir

Dik koni : Bir dik üçgensel bölgenin dik kenarlarından biri etrafında 360° döndürülmesiyle oluşan cisme dik koni denir

Dik prizma : Tabanları birbirine eş herhangi bir çokgen ve yan yüzeyleri taban düzlemlerine dik olan prizmalara dik prizma denir

Dik üçgen : Bir açısı dik açı olan üçgene denir

Dik Yamuk : Yan tabanlarından biri tabana dik olan yamuğa denir

Doğal Sayılar : N ={0 1 2 3 …} kümesine doğal sayılar kümesi denir

Doğru : İki yönde sınırsız olarak uzayan noktalar kümesidir Yalnız boyu vardır Eni ve yüksekliği yoktur Başlangıcı ve bitiş noktası yoktur

Doğru açı : Ölçüsü 180° olan açıdır Düz açıda denir

Doğru orantı : Orantılı iki ifadeden biri artarken diğeri de artıyor bir azalırken diğeri de azalıyorsa bu iki ifade doğru orantılıdır

Denk kesirler : Aynı çokluğu gösteren kesirlerdir Örnek : ½ kesri 2/4 ve 3/6 kesirlerine denktir

Denk Kümeler : Eleman sayıları aynı olan kümelere denk kümeler denir A kümesinin B kümesine denkliği A º B biçiminde gösterilir Eşit kümeler aynı zamanda denk kümelerdir Denk kümeler eşit kümeler olmayabilir

Dış açı : Köşesi çemberin dış bölgesinde olan ve kenarları çembere teğet veya çemberi iki noktada kesen doğruların oluşturduğu açıya dış açı denir Ölçüsü gördüğü yayların ölçüleri farkının yarısıdır

Doğru parçası : Bir doğru üzerindeki A ve B noktaları ile bunların arasında kalan bütün noktaların kümesine doğru parçası denir

Düzgün çokgen : Bütün kenarları ve açıları eş olan çokgenlere düzgün çokgenler denir

Düzgün piramit : Tabanı düzgün çokgen ve yüksekliği taban merkezinden geçen piramitlere düzgün piramit denir

Düzine : Aynı cins on iki varlıktan oluşan çokluğa denir

E


En büyük ortak bölen (EBOB) : İki veya daha fazla sayma sayısının ortak bölenleri arasında en büyük olanına bu sayıların en büyük ortak böleni denir

En küçük ortak kat (EKOK) : İki veya daha fazla sayma sayısının ortak katları arasında en küçük olanına bu sayıların en küçük ortak katı denir

Eşit kümeler : Bütün elemanları aynı olan kümelere eşit kümeler denir A kümesinin B kümesine eşitliği A = B biçiminde gösterilir Eşit kümeler aynı zamanda denk kümelerdir Denk kümeler eşit kümeler olmayabilir

Eşit Olmayan Kümeler : Tamamen aynı elemanlardan oluşmayan kümelere eşit olmayan kümeler denir

Eşkenar dörtgen : Kenarlarının uzunlukları eşit olan paralel kenara eşkenar dörtgen denir Karşılıklı kenraları paraleldir Dört kenarının uzunlukları eşittir Karşılıklı açılarının ölçüleri eşittir Ardışık iki açının ölçüleri toplamı 180° dir Köşegenler birbirine diktir Köşegenler birbirini ortalar

Eşkenar üçgen : Üç kenarının uzunlukları eşit olan üçgene denir İç açılarının her birinin ölçüsü 60° dir

F


Faktöriyel : n Î N+ olmak üzere 1 den n ye kadar doğal sayıların çarpımına n faktöriyel denir ve n! İle gösterilir Örnek : 5!=54321

G


Geniş açı : Ölçüsü 90° ile 180° arasında olan açılardır

Geniş açılı üçgen : Bir açısı geniş açı olan üçgene denir

Geometri : Şekilleri ve şekillerin çeşitli matematiksel özelliklerini inceleyen bilim dalına denir

Grafik : İstatistik çalışmalarında elde edilen bilgiler ilk bakışta anlaşılabilmesi için resim şekil veya çizgilerle gösterilir Bu şekillere grafik denir

Gram : Kütle ölçüsü temel birimi “gram” dır +4° deki 1 cm3 saf suyun kütlesine “1 gram” denir “g” harfi ile gösterilir

I


Işın : Bir başlangıç noktası olup diğer taraftan sonsuza giden noktaların kümesine ışın denir Eğer başlangıç noktası kümeye dahil değilse buna yarı doğru adı verilir

[AB AB ışını]AB veya (AB AB yarı doğrusu

İ


İç açı : Köşesi çemberin bir iç noktası olan açıya çemberin iç açısı denir Ölçüsü gördüğü yayların ölçüleri toplamının yarısına eşittir

İki kümenin farkı : A ve B herhangi iki küme olmak üzere A nın elemanı olup da B nin elemanı olmayan elemanların kümesine A fark B kümesi denir Fark kümesi A – B veya AB ile gösterilir

İkizkenar üçgen : İki kenarının uzunluğu eşit olan üçgenlere denir Taban açıları eşittir Tepe noktasından çizilen yükseklik; hem kenarortay hem açıortaydır

İkizkenar Yamuk : Paralel olmayan iki kenarı eş olan yamuğa ikizkenar yamuk denir Karşılıklı açılar toplamı 180° dir

İrrasyonel Sayılar : Rasyonel olmayan reel sayılara veya virgülden sonrası kesin olarak bilinmeyen sayılara denir Qı ile gösterilir

İstatistik : Bir sonuç çıkarmak üzere gözlem ve araştırma yolu ile elde edilen bilgilerin sayılarla ifadesine “istatistik” denir

K


Kare : Kenarları ve açıları eşit olan dörtgene denir Bir açısının ölçüsü 90° olan eşkenar dörtgendir Karşılıklı kenarları paraleldir Dört kenarının uzunlukları eşittir Açıları birbirine eşit ve 90 ar derecedir Alanı iki kenar uzunluğunun çarpınma eşittir

Kavram : Geometrik şekilleri anlatmak için kullanılan sözcük ve terimlere denir

Kenarortay : Bir üçgenin bir kenarının orta noktasını karşı köşeye birleştiren doğru parçasına kenarortay denir

Kesen : Çemberi iki noktada kesen doğruya denir

Kesir sayıları : Eş parçalara bölünmüş bir bütünün bir veya birkaç parçasına bu bütünün kesri ve bu parçaları gösteren sayılara da kesir sayıları denir

Kesişim : A ve B kümesinin ortak elemanlarından oluşan kümeye A ile B nin kesişim kümesi denir ve A Ç B ile gösterilir

Kiriş : Bir çemberin üzerinde alınan iki noktayı birleştiren doğru parçasına kiriş denir

Komşu açılar : Köşeleri ve birer kenarları ortak olan iki açıya komşu açı denir

Küme : İyi tanımlanmış nesneler topluluğuna küme denir Kümeyi oluşturan nesnelere kümenin elemanları denir ve Î sembolü ile gösterilir Kümenin elemanı olmayan nesneler Ï sembolü ile gösterilir Bir kümenin elemanlarının küme içinde yer değiştirmesi kümeyi değiştirmez Kümede her eleman bir kez yazılır

Küp : Tüm yüzleri kare olan dik prizmaya küp denir

Küre : Uzayda O merkezli ve |AB| = 2r çaplı bir yarım dairenin [AB] etrafında 360° döndürülmesiyle elde edilen cisime küre denir

L

Litre : Su gazyağı zeytinyağı ve süt gibi sıvı maddeler litre ile ölçülür Sıvı ölçüsünün temel birimi “litre” dir “ l ” ile gösterilir

M


Matematik sistem : Boş olmayan bir küme ile bu küme üzerinde tanımlı bir veya daha çok işlemin oluşturduğu sisteme matematik sistem denir

Medyan : Verilen bir sayı dizisinde terimler büyüklük sırasına göre yazıldıktan sonra ortadaki sayıya medyan denir Dizinin terim sayısı tek ise tam ortasındaki sayı medyandır Terim sayısı çift ise ortadaki iki terimin aritmetik ortası medyandır Örnek : 681011121416171820 sayı dizisinin medyanı ortadaki 12 ve 14 sayılarının toplamının 2 ye bölünmesi ile bulunur Medyan =12+14/2=13

Merkez açı : Köşesi çemberin merkezinde olan açıya çemberin merkez açısı denir

Metre : Uzunluk ölçüsü aracı ve uzunluk ölçüsü birimidir Metre “m” ile gösterilir

Metre küp (m3) : Hacim ölçüsü temel birimi “metre küp” tür Metre küp “m3” biçiminde gösterilir

Mod : Bir dizide en çok tekrar eden sayıya o dizinin modu denir En çok tekrarlanan sayı birden fazla ise bu sayıların her biri dizinin modu olur

Mutlak değer : Bir reel sayının eşlendiği noktanın başlangıç noktasına olan uzaklığına x in mutlak değeri denir X in mutlak değeri |x| şeklinde gösterilir

N


Negatif Tam Sayılar : Z = {… -3 -2 -1} kümesine negatif tam sayılar kümesi denir

Nokta : Boyutsuzdur Tanımsızdır İzdir Belirtidir

O


Ondalık kesirler : Paydası 10 un kuvvetleri olan (10 100 1000 …) kesirlere ondalık kesirler denir Örnek : 17615

Oran : a ve b reel sayılarının en az biri sıfırdan farklı olmak şartıyla a / b ye a nın b ye oranı denir

Ö


Ölçek : Planda verilen iki nokta arasındaki uzunluğun bu iki nokta arasındaki gerçek uzunluğa oranına ölçek denir

Özalt küme : Bir kümenin kendisi dışındaki bütün alt kümelerine bu kümenin özalt kümeleri denir

Özalt küme sayısı : Kümenin eleman sayısını n ile gösterirsek özalt küme sayısı = 2n - 1 dir Boş kümenin özalt kümesi yoktur

Özdeşlik : Çözüm kümesi R (Reel sayılar) olan eşitliklere özdeşlik denir

P

Paralel kenar : Karşılıklı kenarları paralel olan dörtgene paralel kenar denir Yamuğun bütün özelliklerini taşır Karşılıklı kenarlarının uzunlukları eşittir Karşılıklı açılarının ölçüleri eşittir Ardışık iki açının ölçüleri toplamı 180° dir Köşegenler birbirini ortalar Paralel kenarın alanı bir kenarı ile bu kenara ait yüksekliğin çarpımına eşittir

Pay : Bütünden kaç eşit parça alındığını gösteren sayıdır

Payda : Bütünün kaç eşit parçaya bölündüğünü gösteren sayıdır

Permütasyon : Bir küme elemanlarının belli bir sıraya göre dizilişlerinin her birine “bir permütasyon” denir

Piramit : Tabanı çokgen yanal yüzeyleri ise ortak bir tepe noktasında birleşen çokgenlerden oluşan çok yüzlülere piramit denir

Pisagor bağıntısı : Bir dik üçgende dik kenarlarının kareleri toplamı hipotenüsün karesine eşittir

Plan : Bir evin bir mahallenin bir köyün ya da bir ilçenin caddelerinin ve sokaklarının belli bir oran dahilinde küçültülerek kuş bakışı görünüşünün kağıda çizilmesine plan denir

Pozitif Doğal Sayılar : Bakınız: Sayma sayıları

Pozitif Tam Sayılar : Z = {1 2 3 …} kümesine pozitif tam sayılar kümesi denir

R


Rakam : Sayıları ifade etmeye yarayan sembollere denir

Rasyonel Sayılar : a b birer tam sayı ve b≠ 0 olmak üzere; a / b şeklinde yazılabilen sayılara rasyonel sayılar denir Rasyonel sayılar kümesi Q ile gösterilir

Reel ( Gerçel) Sayılar : Rasyonel sayılar ile irrasyonel sayılar kümesinin birleşimi olan kümeye denir Reel sayılar kümesi : R = Q È Qı şeklinde ifade edilebilir

S


Saat : Zaman ölçüsü birimi “saat” tir Saati kısaca “sa” ile gösteririz

Saniye : 1 dakikalık sürenin altmışta birine saniye denir ve “sn” ile gösterilir

Sapma : Bir dizinin terimlerinin her biri ile aritmetik ortalama arasındaki farka sapma denir Fark negatif ise negatif sapma fark pozitif ise pozitif sapma olur

Sayı : Rakamların bir çokluk belirtecek şekilde bir araya getirilmesiyle oluşturulan ifadelere denir

Sayı değeri : Sayıda rakamların bulunduğu basamak düşünülmeden her rakamın ifade ettiği sayıya o rakamın sayı değeri denir Örnek : 1048 sayısındaki 4 rakamının sayı değeri 4’tür

Sayının kuvveti : Bir tam sayının kendisi ile kaç defa çarpılacağını gösteren sayıya o tam sayının kuvveti denir (Bakınız : Üs)

Sayma Sayıları : N+ = {1234 …} kümesine sayma sayıları kümesi veya pozitif doğal sayılar kümesi denir

T


Tam açı : Ölçüsü 360° olan açıdır

Tam Sayılar : Z = {… -3 -2 -1 0 1 2 3 …} kümesine tam sayılar kümesi denir

Tam sayılı kesir : Sıfır hariç bir tam sayı ve basit kesir ile birlikte yazılan kesir sayılarına tam sayılı kesir denir Örnek : -3 1/5 5 8/15

Tanımsız terim : Geometrinin bazı terimleri tanımlanmamıştır Bu terimler kabullenmedir Bunlara tanımsız terim denir Örnek : Nokta doğru düzlem geometrinin tanımsız terimleri arasındadır

Teğet : Çemberle bir noktası ortak olan doğrulara teğet denir Bir çemberde teğet değme noktasından geçen yarıçapa diktir

Tek sayı : 2n – 1 genel ifadesiyle belirtilen tam sayılardır Diğer bir ifade ile 2 ile bölündüğünde kalanı 1 olan tam sayılara tek sayı denir Tek sayılar kümesi : T = {…-5-3-1135…} şeklinde gösterilir

Terim : Bir bilim dalı içerisinde özel anlamı olan kelimelere denir

Ters açılar : Kesişen iki doğrunun oluşturduğu dört açıdan herhangi ikisine birbirine komşu olmayan açılar (ters açılar) denir Ters açılar birbirine eşittir Komşu iki ter açının toplamı 180° dir

Ters orantı : Orantılı iki ifadeden biri artarken diğeri azalıyor biri azalırken diğeri artıyorsa bu iki ifade ters orantılıdır

Tümler açılar : Ölçüleri toplamı 90° olan komşu açılara tümler açılar denir

Ü


Üçgen : A B C ; üçü birden doğrusal olmayan üç farklı nokta olmak üzere [AB] [AC] ve [BC] doğru parçalarının birleşimine ABC üçgeni denir

Üçgenin alanı : Herhangi bir üçgenin alanı tabanı olarak alınan bir kenarın uzunluğu ile bu tabana ait yükseklik uzunluğu çarpımının yarısına eşittir

Üs : a bir reel sayı n bir pozitif tam sayı olmak üzere; n tane a sayısının çarpımı an dir an ifadesindeki a ya taban n ye kuvvet (üs) denir Üs tabanın kendisiyle kaç kez çarpılacağını gösterir

V


Vektör : Doğrultuları yönleri ve boyları aynı olan yönlü doğru parçalarının kümesine düzlemde bir vektör denir

Venn Şeması : Kümenin bütün elemanlarını kapalı bir eğri içinde yazmaya venn şeması ile gösterme denir

Y


Yamuk : Yalnız iki kenarı paralel olan dörtgene yamuk denir Paralel kenarlarla bir yan kenarın oluşturduğu iki açının toplamı 180° dir

Yarı doğru : Bakınız : Işın