X İşınları - X İşını Astronomisi

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-28-2012

X Işınlarının Üretilmesi

X ışınları, vakum lambasındaki hedefin elek*tronlarla bombardıman edilmesi sonucu elde edilir

X ışınlarının maddenin içine işleyebil*me gücüne "sertlik" denir

Bu ışınların sertliği başlıca iki şeye bağlıdır

Bunlardan birincisi, lambadaki havanın yada gazın ne derece boşaltılmış olduğudur

Lambada kalan gaz moleküllerinin sayısı ne kadar azsa, bu mole*küllerle çarpışarak hedeften sapan elektronla*rın sayısı da o kadar az olur

İkinci etken tüpe uygulanan gerilimin şiddeti, yani elektrik basıncıdır

Gerilim ne kadar yüksekse, hedefe çarpan elektron akımının darbe etkisi de o ölçüde büyük olur

Bugün kullanılmakta olan X ışını lambala*rının çoğu Coolidge lambasıdır

Bu lamba türünü ABD'li bilim adamı William David Coolidge (1873-1975) geliştirmiştir

Son dere*ce yüksek bir vakum düzeyine sahip olan bu lambalarda elektronlar, radyo lambalarında olduğu gibi sıcak bir filamandan (ince bir telden) yayılır

Katottan çıkan ve 1 milyon volta kadar ulaşabi*len yüksek bir gerilimle hızlandırılan elek*tronlar tungstenden yapılmış ağır bir çubuğa çarptırılır

Tungsten, elektron bombardıma*nının neden olduğu yüksek sıcaklıklara erime*den dayanabilir

Tungsten çubuğun filamana yakın olan ucu belirli bir eğimle kesilmiştir; bu uca hedef denir

Hedeften X ışınları yayılır, ama lamba belirli bir açıklık dışında kalın bir kurşun katmanıyla sıvanmış oldu*ğundan X ışınları yalnızca bu açıklıktan dışarı çıkar, bu yüzden de bir demet halinde yol alır

X ışınları insanın iç organlarının resmini çekmek için kullanılabilir

X ışınları insan vücudundan geçerken, bazı dokular tarafın*dan başka dokulara oranla daha çok soğuru*lur (emirilir)

Örneğin kemikler kaslara göre daha çok X ışını soğurur

Bu tür soğurma farklarından kaynaklanan bilgiler, yorumlan*mak üzere düşürülebilir ya da bir film üstüne kaydedilebilir

Eğer bir fotoğraf filmi X ışın*larının yolu üstünde tutulursa, filmin vücuttan daha çok X ışınının geçtiği kesimleri kararır

Böylece vücudun iç organlarını gösteren bir "gölge resmi" (radyografi) elde edilir

Film yerine plastikle kaplanmış beyaz kâğıt da kullanılabilir

Selenyum gibi yarıiletken bir maddeden yapılmış bir levha elektrikle yükle*nir ve X ışınına tutulursa, ışınım gören kesim*lerindeki yük ortadan kalkar, ışınım görme*yen kesimleri ise yüklü kalır

Ardından, alıcı selenyum levha her parçacığı elektrik yüklü çok ince bir çivit tozu bulutundan geçirilir ve böylece toz parçacıklarının levha üzerindeki karşıt elektrik yüklerince çekilmesi sağlanır

Sonra bu toz parçacıkları plastik kaplı beyaz kâğıt üzerine aktarılır, böylece kuru bir radyografi elde edilir

Flüorışıl bir ekranın X ışınlarına tutulma*sıyla hareketli resimler elde edilebilir

Ekran, vücudun en az sayıda X ışını geçirdiği yerler*de en parlak olur

Ekranın X ışını çarpan bölgelerinde flüorışıma oluşur; bu yüzden bu muayene yöntemine flüoroskopi denir

X ışınlarının taşıdığı bilgi videobant yada film üzerine kaydedilebilir

Bilgisayarlı tomografi taramasında, fotoğ*raf filmi yerine son derece duyarlı algılayıcı*lardan yararlanılır

Bu yöntemde vücuda ince bir X ışını demeti tutulur; soğurulmayan ışınım vücuttan algılayıcıya geçer

Daha sonra bir bilgisayar bu bilgiyi vücuttan alınmış çapraz bir kesit biçiminde yorumlar

10-28-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	X İşınları - X İşını Astronomisi X Işınlarının Üretilmesi X ışınları, vakum lambasındaki hedefin elektronlarla bombardıman edilmesi sonucu elde edilir X ışınlarının maddenin içine işleyebilme gücüne "sertlik" denir Bu ışınların sertliği başlıca iki şeye bağlıdır Bunlardan birincisi, lambadaki havanın yada gazın ne derece boşaltılmış olduğudur Lambada kalan gaz moleküllerinin sayısı ne kadar azsa, bu moleküllerle çarpışarak hedeften sapan elektronların sayısı da o kadar az olur İkinci etken tüpe uygulanan gerilimin şiddeti, yani elektrik basıncıdır Gerilim ne kadar yüksekse, hedefe çarpan elektron akımının darbe etkisi de o ölçüde büyük olur Bugün kullanılmakta olan X ışını lambalarının çoğu Coolidge lambasıdır Bu lamba türünü ABD'li bilim adamı William David Coolidge (1873-1975) geliştirmiştir Son derece yüksek bir vakum düzeyine sahip olan bu lambalarda elektronlar, radyo lambalarında olduğu gibi sıcak bir filamandan (ince bir telden) yayılır Katottan çıkan ve 1 milyon volta kadar ulaşabilen yüksek bir gerilimle hızlandırılan elektronlar tungstenden yapılmış ağır bir çubuğa çarptırılır Tungsten, elektron bombardımanının neden olduğu yüksek sıcaklıklara erimeden dayanabilir Tungsten çubuğun filamana yakın olan ucu belirli bir eğimle kesilmiştir; bu uca hedef denir Hedeften X ışınları yayılır, ama lamba belirli bir açıklık dışında kalın bir kurşun katmanıyla sıvanmış olduğundan X ışınları yalnızca bu açıklıktan dışarı çıkar, bu yüzden de bir demet halinde yol alır X ışınları insanın iç organlarının resmini çekmek için kullanılabilir X ışınları insan vücudundan geçerken, bazı dokular tarafından başka dokulara oranla daha çok soğurulur (emirilir) Örneğin kemikler kaslara göre daha çok X ışını soğurur Bu tür soğurma farklarından kaynaklanan bilgiler, yorumlanmak üzere düşürülebilir ya da bir film üstüne kaydedilebilir Eğer bir fotoğraf filmi X ışınlarının yolu üstünde tutulursa, filmin vücuttan daha çok X ışınının geçtiği kesimleri kararır Böylece vücudun iç organlarını gösteren bir "gölge resmi" (radyografi) elde edilir Film yerine plastikle kaplanmış beyaz kâğıt da kullanılabilir Selenyum gibi yarıiletken bir maddeden yapılmış bir levha elektrikle yüklenir ve X ışınına tutulursa, ışınım gören kesimlerindeki yük ortadan kalkar, ışınım görmeyen kesimleri ise yüklü kalır Ardından, alıcı selenyum levha her parçacığı elektrik yüklü çok ince bir çivit tozu bulutundan geçirilir ve böylece toz parçacıklarının levha üzerindeki karşıt elektrik yüklerince çekilmesi sağlanır Sonra bu toz parçacıkları plastik kaplı beyaz kâğıt üzerine aktarılır, böylece kuru bir radyografi elde edilir Flüorışıl bir ekranın X ışınlarına tutulmasıyla hareketli resimler elde edilebilir Ekran, vücudun en az sayıda X ışını geçirdiği yerlerde en parlak olur Ekranın X ışını çarpan bölgelerinde flüorışıma oluşur; bu yüzden bu muayene yöntemine flüoroskopi denir X ışınlarının taşıdığı bilgi videobant yada film üzerine kaydedilebilir Bilgisayarlı tomografi taramasında, fotoğraf filmi yerine son derece duyarlı algılayıcılardan yararlanılır Bu yöntemde vücuda ince bir X ışını demeti tutulur; soğurulmayan ışınım vücuttan algılayıcıya geçer Daha sonra bir bilgisayar bu bilgiyi vücuttan alınmış çapraz bir kesit biçiminde yorumlar