Edebi (Söz) Sanatları

1)TEŞBİH(BENZETME)

Sözü daha etkili duruma getirmek için aralarında ilgi bulunan iki unsurdan güçsüzü olanı güçlü olana benzetmektir

Benzetmede dört unsur bulunur:

a)Benzenen b)Benzetilen

c)Benzetme Yönü d)Benzetme Edatı

Bu öğelerin kullanılıp kullanılmaması açısından da üç çeşit benzetme vardır:

--- Çocuk tilki gibi kurnaz biriydi

---Minik yavrucak elma gibi kıpkırmızı

yanaklarıyla gülücükler saçıyordu

Benzeyen

---Bizim de kalbimizi kımıldatır yerinden

Toprağa diz vuruşu dağ gibi zeybeğin

---Binalar kale gibi olduğundan içeri

Btilen Bnen BE

girilemiyordu

---Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?

Btilen Byen

---Karısına yıllarca cehennem hayatı yaşattı

Btilen Byen

---Muavin,yolculara: Pamuk eller cebe!

Btilen Byen

diye bağrıyordu

2İSTİARE(EĞRETİLEME)

Benzetmenin asıl unsuru olan benzeyen ve benzetilenden yalnızca biri kullanılarak yapılır

a)Açık İstiare:Benzeyenin bulunmayıp yalnızca benzetilenle yapılan istiaredir

b)Kapalı İstiare:Benzetilenin bulunmayıp yalnızca benzeyenle yapılan istiaredir

---Bir hilal uğruna ya rab ne güneşler batıyor (Aİ)

---Ay,altın ağaçlardan yere damlıyordu(Kİ)

Açtım avucumu altına tuttum

---Ülkemizde üniversiteden mezun olmuş pek çok fidan artık iş de bulamıyor(Aİ)

---Bahar gelince bir ağızdan şarkılar söyler kuşlar(Kİ)

---Bugün gökten inciler yağıyordu(Aİ)

---Galatasaray,Fenerbahçe kalesine gol yağdırdı(Kİ)

---Genç adamın sözleri,kızın yüreğini yakıyordu(Kİ)

---Sanat,hür bir ortamda boy atar(Kİ)

---Kurban olam,kurban olam,

Beşikte yatan kuzuya(Aİ)

3)KİNAYE

Bir sözü hem gerçek hem de mecaz anlamda kullanmaktır

Uyarı:Kinayede daha çok mecaz anlam kastedilir

---Mum dibine ışık vermez

---Hamama giren terler

---Taşıma su ile değirmen dönmez

---Yuvarlanan taş yosun tutmaz

---Ateş düştüğü yeri yakar

---Yaptığı hatayı anlayınca yüzü kızardı

4)MECAZ-I MÜRSEL(AD AKTARMASI)

Benzetme amaç güdülmeden bir sözün ilgili olduğu başka bir söz yerine kullanılmasıdır

---İşe alınman için dün şirketle görüştüm(İnsan)

---Yarın sınıfı 9/H sınıfı yapacak(Öğrenci)

---Toplantıya Milliyet gazetesinin güçlü kalemleri de geldi(Yazar)

---Nihatın golüyle tüm stat ayağa kalktı(Seyirci)

---O evine çok bağlı bir insandır(Ailesi)

---Bu olay üzerine bütün köy ayaklandı(Halk)

---İstanbul'dan kalkan uçak az önce Adana'ya indi(Havaalanı)

5)TEŞHİS(KİŞİLEŞTİRME)

İnsan dışındaki canlı cansız varlıklara insan özelliği kazandırmaktır

Her teşhiste aynı zamanda kapalı istiare vardır

---Güzel gitti diye pınar ağladı

---Menekşeler külahını kaldırır

---Bir sarmaşık uyanıyordu uykusunda

Geriniyordu bir eski duvarın sıvasında

---Toros dağlarının üstüne,

Ay un eledi bütün gece

---O çay ağır akar,yorgun mu bilmem,

Mehtabı hasta mı,solgun mu bilmem

---Aheste çek kürekleri mehtap uyanmasın,

Eskici dükkanında asma saat,

Çelik bir şal atmış omuzlarına

---Yalnızlığın okşadığı kalbime,yağmurlar küskün,

En güzel türküyü bir kurşun söyler

---Bu akşam sonbahar ne kadar serin,

Geceyi hasretle zaman

6)İNTAK(KONUŞTURMA)

İnsan dışındaki varlıkları konuşturmaktırHer intak sanatında teşhis sanatı vardır;ancak her teşhiste intak sanatı yoktur

---Deniz ve Mehtap sordular seni: Neredesin?

---Maymun şunu anlatmak istemişti fikrince:

Boşa gitmez kötüye bir ceza verilince

---Dal bir gün dedi ki tomurcuğuna:

İçimde kanayan yara gibisin

---Ey benim sarı tamburam!

Sen ne için inilersin?

İçim oyuk,derdim büyük

Ben onunçün inilerim

---Ben ki toz kanatlı bir kelebeğim,

Minicik gövdeme yüklü Kaf dağı

---Adam elini uzattı,tam onu koparacağı sırada menekşe: Bana dokunma!diye bağırdı

7)TECAHÜL-İ ARİF

Anlam inceliği oluşturmak için herkesçe bilinen bir gerçeği bilmiyormuş gibi aktarmalıdır

---Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?

Benim mi Allahım bu çizgili yüz

---Sular mı yandı,neden tunca benziyor mermer?

Geç fark ettim taşın sert olduğunu

---Gökyüzünün başka rengi de varmış,

Su insanı boğar,ateş yakarmış

---Şu karşıma göğüs geren,

Taş bağırlı dağlar mısın?

---Saçların dalgalı,boya mı sürdün?

Gelmiyorsun artık,bana mı küstün?

---İçimde kar donar,buzlar tutuşur,

Yağan ateş midir,kar mıdır bilmem

8)HÜSN-İ TA'LİL

Sebebi bilinen bir olayın meydana gelişini,gerçek sebebinin dışında başka,güzel bir nedene bağlamadır

---Gül bahçesi sevgiliden haber geldiği için

Süslendi ve güzel kokular süründü

---Yoksun diye bahçemde çiçekler açmıyor bak

---Senin o gül yüzünü görmek için

Sana güneş bakmak için doğuyor

---Benim kaderime ve yalnızlığıma

Irmaklar bile ağladı

---Rüzgar gökte bir gezinti,

Üşürüz her akşam vakti,

Ne sıcak vücutlar gitti,

Toprağı ısıtmak için

---Güller kızarır utancından o gonca gül gülünce

Sümbül bükülür kıskancından kakül bükülünce

---Bir an önce görülsün diye Akdeniz,

Toroslarda ağaçlar hep çocuk kalır

---Toros dağlarının üstüne

Ay, un eledi bütün gece

9) MÜBALAĞA (ABARTMA):

Sözün etkisini güçlendirmek için bir şeyi olduğundan daha çok ya da olduğundan daha az göstermektir

---Manda yuva yapmış söğüt dalına,

Yavrusunu sinek kapmış

---Alem sele gitti gözüm yaşından

---Bir ah çeksem dağı taşı eritir,

Gözüm yaşı değirmeni yürütür

---Bir gün gökyüzüne otursam,

Evlerin tavanlarını birer birer açsam

---Sıladan ayrıyım,gözümde yaşlar,

Sel olup taşacak bir gün derinden

---Sana olan aşkım dağı taşı eritir,

Gözümdeki yaşlardan bir deniz olur

---Ben ki toz kanatlı bir kelebeğim,

Minicik gövdeme yüklü Kaf dağı

---Sekizimiz odun çeker,

Dokuzumuz ateş yakar

Kaz kaldırmış başın bakar

Kırk gün oldu ,kaynatırım kaynamaz

---Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?

Gömelim gel seni tarihe desem,sığmazsın

---Bir of çeksem karşıki dağlar yıkılır

10)TEZAT (KARŞITLIK)

Aralarında ilgiden dolayı,birbirine zıt kavramları bir arada kullanmaktır

---Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz

---Neden böyle düşman görünürsünüz,

Yıllar yılı dost bildiğim aynalar?

---İçimde kar donar,buzlar tutuşur,

Yağan ateş midir,kar mıdır bilmem

---Sana çirkin dediler,düşmanı oldum güzelin

---Yükseğinde büyük namlı karın var,

Alçağında mor sümbüllü bağın var

---Gülmek ol,goncaya münasiptir,

Ağlamak bu,dil-i hazine gerek

---Karlar etrafı bembeyaz bir karanlığa gömdü

11) TEVRİYE (AMACI GİZLEME)

İki değişik anlamı olan bir sözcüğün bir dize ya da beyitte iki anlamının da kullanılmasıdır

---Tahir Efendi bize kelp demiz (Tahir:özel ad)

İltifatı bu sözde zahirdir

Maliki mezhebim benim zira

İtikadımca kelp Tahirdir

---Bu kadar letafet çünkü sende var,

Beyaz gerdanında bir de ben gerek

---O güzel yüzün benli de,

Göğsün niye bensiz?

---Bak kalan bu kubbede hoş bir sada imiş,

Ben yarime gül demem,yarim bana gülmedi

---Beyefendi ailenin güneşi,sen de ayısın

---Sen gittin yaslara büründü cihan,

Soluyor dallarda gül dertli dertli

---Şu köpek leşi de şurda fuzuli,

O kadar içerlediysen tut kıçından

Vur yere de çıksın içindeki ruhi

12)TELMİH (HATIRLATMA)

Söz arasında herkesin bildiği bir olaya ya da kişiye işaret etme sanatı

---Vefasız Aslıya yol gösteren bu,

Keremin sazına cevap veren bu

---Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor teshidi,

Bedrin aslanları ancak bu kadar şanlı idi

---Ekmek Leyla oldu bire dostlarım,

Mecnun olup ardı sıra giderim

---Şu Boğaz harbı nedir?Var mı ki dünyada eşi?

En keşif orduların yükleniyor dördü beşi

---Yırtarım dağları enginlere sığmam taşarım

---Gökyüzünde İsa ile,

Tur dağında Musa ile ,

Elindeki asa ile,

Çağırayım Mevlam seni