10-28-2012
|
#1
|
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Kompozisyonda Anlatım Prensipleri
KOMPOZİSYONDA ANLATIM PRENSİPLERİ
İnsanoğlu sosyal bir varlık olması dolayısıyla daima sözlü veya yazılı anlatıma ihtiyaç duyar Toplumda en başarılı insanlar, başkalarıyla sağlıklı iletişim kurabilen kişilerdir Sağlıklı bir iletişim için sözlü veya yazılı anlatımda başvurulması gereken birtakım prensipler vardır Şimdi bu prensipleri kompozisyon anlatımı içinde ele alacağız
1 Anlatımın önemi, kişiselliği:
Kişilerin karakter yapıları kadar anlatım sekileri de farklıdır Üslûp özellikleri yazının en can alıcı yönlerinden birini oluşturur Bazı yazarlar, yalnızca üstün anlatım yetenekleriyle kendilerini kabul ettirirler Yazının çıktığı kalem, yazıya damgasını olumlu yönde vurursa başarı elde edilebilir Sözgelimi anlatımı monotonluktan kurtarabilmek için cümlelerde çeşitlilik gerekir Bunu genellikle fiillerin çekim durumlarıyla sağlarız Aynı kipteki fiillerle kurulan ve öğeleri daima aynı yerde bulunan cümleler okuyanı rahatsız edebilir Oysa Türk dili hem zengin bir fiil yapısına; hem de geniş bir anlatım gücüne sahiptir Meselâ devrik cümlelerden yararlanmak anlatıma çeşni katacaktır Anlatımın kişiselliği yanında bir yazıda bulunması gereken bazı özellikler de vardır
2 Anlatımın özellikleri:
Anlatımda başarıyı sağlayan özelliklerin başında dilbilgisi kurallarına uygunluk gelir Bir fikrin açıklanmasına ve anlatılmasına yardım eden kompozisyon şüphesiz dilin kurallarından en üst düzeyde istifade etmelidir Kelimeler, cümleler ve paragraflar, bir binanın temel taşlan gibi yerli yerinde ve ölçülü kullanılmış olmalıdır Cümlenin eksiği ve fazlası bulunmamalıdır
Konuşma dilindeki jest ve mimiklerin karşılığı olan noktalamalar yerli yerinde kullanılmalıdır Her cümle bir fikri anlatmalı ve boş sözlerden arındırılmalıdır Cümlenin uzun olması şart değildir Bilakis öz cümleler fikirleri daha etkin biçimde ortaya koyar, öznesi, yüklemi, nesnesi vs öğeleri yerli yerinde ve doğru kullanımda olan cümleler, kompozisyonun ana unsurları demektir
3 ADAY Formu:
Bir dostumuzun formalize ettiği ADAY kelimesi, kompozisyon anlatımında bulunması gereken "Akıcılık, Duruluk, Açıklık ve Yalınlık" özelliklerinin ilk harflerinden oluşur Bunları kısa kısa anlatalım:
a) Akıcılık:
Söz veya yazıda dilin takılacağı pürüzlerin ortadan kaldırılması gerekir Kompozisyonda sürükleyicilik, anlatılanların ilgi çekiciliği yanında akıcı oluşuna da bağlıdır Dil dolaşıklığına, kekelemeye, dilî zorlamaya ve okuma güçlüğüne yer vermeyecek cümleler vasıtasıyla daha etkili bir kompozisyon oluşturulabilir Kısaca akıcılık, yazıda duraklamaya yol açacak hiç bir öğeye yer vermemektir Yazıda fazla bir değişim olmayacaksa "Şu su şişesi" yerine "sürahi" demek daha doğrudur
b) Duruluk:
Duruluk anlatımın gereksiz sözlerden arıtılması demektir Bir konu anlatılırken gerektiği kadar kelime ve cümleye başvurmalıyız Kompozisyonda eksik kelime veya cümleler nasıl anlatımı bozarsa, fazlalık hissi uyandıran kelime ve cümleler de aynıdır Bir fikri tekrar edip durmak yerine bir defa ve düzgün biçimde söylemek o fikrin kabul edilmesine yardımcı olur Bir başka deyişle kompozisyondan çıkardığımız herhangi bir kelime, cümle veya paragraf, konuyu olumsuz yönde etkilemiyor ve fikirlerimizi daraltmıyorsa fazlalık sayılır ve duruluğu bozar Eş anlamlı kelimelerin ve et-, ol-, eyle-, vs yardımcı fiillerin peş peşe kullanılmaları ile bir kelimeyi tam anlamı dışında olur olmaz kullanmak duruluğu giderir, "Öz ve yararlı" prensibinden hareketle her şeyi apaçık ama aşırıya kaçmadan anlatmak, başarıyı sağlamak sayılır "Ağaç kuru bir hâle geldi" yerine "Ağaç kurudu" demek daha güzel ve vecizdir
c) Açıklık:
Anlatımda söz ve yazının kolay anlaşılır olmasına açıklık denilir Bir cümle, temsil ettiği fikri herhangi bir karışıklığa meydan vermeden anlatabîlmelidir Cümleler yanlış anlamlara yol açmamalı, Öğeleri yerli yerinde kullanılmalı, noktalama hatası yapılmalıdır Cümleyi uzatmak, açıklığı engelleyen faktörlerden biridir Anlatımda konu bütünlüğü daha çok açıklık ile başarılır
Yazıda açıklığın sağlanması için öncelikle yazarın o konuda berrak fikirlere sahip olması gerekir Seçilen kelimelerin herkesçe bilinmesine dikkat etmek, akla gelen ilk kelime yerine fikrimizi anlatabilecek en uygun kelimeyi kullanmak ve planlı yazmak açıklığı ortaya koyar
ç) Yalınlık:
Anlatımda yalınlık, süse ve gösterişe kaçmadan sade bir dil kullanmakla sağlanır Süslü ve gösterişli yazılar, en usta yazarların kaleminden dahi çıkmış olsalar, sınırlı bir kitleye hitap edebilmekten öte geçemeyecektir Kelime kümeleri altında konuyu boğmak ve çok şey anlatıyormuş gibi görünüp aslında hiç bir şey anlatmamış olmak, yalınlığı yok eder Cümlelerimiz keçiboynuzu misâli olmamalıdır Yazımız yalın değil İse okuyucu kısa zamanda Sıkacaktır Yalınlık, başkalarının anlatımına Özenmeden, taklit etmeden, içten geldiği gibi ve kendi kelimelerini kullanarak yazmaktır Çok gerekmedikçe edebî sanatlara başvurmamak gerekir Hele orta eğitim çağında yazarken ebedî sanatlardan mutlaka uzak durmak gerekir
|
|
|
|