Türkçenin Tarihi Gelişimi Ve Devirleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-28-2012

Modern Türkçenin Güney-Batı Lehçeleri

1

Türkiye Türkçesi

2

Azerice

3

Gagauzca

4

Türkmence

5

Horasanca

Yukarıdaki beş lehçeyi Oğuz grubu Türk lehçeleri olarak kabul ediyoruz

Bu lehçeler içinde Horasancanın yazı dili yoktur

Diğer Türk lehçeleri birer yazı dilidir

Türkçe, Azerice ve Gagauzca birbirine çok yakın Türkçelerdir

Türkmence Oğuz grubu içinde özellikli bir yere sahiptir ve Oğuz coğrafyasının en doğusunda yer alır ve dolayısıyla Doğu Türkçesine yakın ve temas hâlindedir

Oğuz grubu içinde konuşur sayısı ve konuşurlarının dağılımlı coğrafyası bakımından en büyük grup Türkiye Türkleridir

Türkiye Türkçesi, Türkiye?de, Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Balkan Ülkeleri, Yunanistan, Bulgaristan, Eski Yugoslavya topraklarında, Makedonya ve Romanya?da, Batı Avrupa ülkeleri ile Avusturalya kıtasında konuşulmaktadır

Türkiye?de 1928 yılında harf devrimi ile Latin yazısı kabul edilmiştir

Türk yazı dili İstanbul ağzı temelinde şekillenmiştir

Türkiye Türkçesi Anadolu ve Rumeli ağızları olmak üzere zengin bir alt diyalekt alanına sahiptir

Gagauz Türkçesi Oğuz grubunun en küçük kolunu oluşturur

Oğuzcanın en batıda kalan bu kolunu konuşanların büyük bir kısmı bugün Moldova cumhuriyetinin güneyinde ve Ukrayna?nın güneybatısında yaşarlar

Ayrıca Bulgaristan ve Dobruca?da ve Kafkaslarda da yaşayan Gagauz toplulukları vardır

Gagauzlar Hristiyan Türklerdendir

20 Ağustos 1990?da Moldova?da Gagauz yeri adlı özerk bir devlet kurmuşlardır

Devletlerinin resmî konuşma dilleri, Gagauzca, Romence ve Rusçadır

Gagauz Türkçesi aslında dilbilimsel açıdan baktığımızda Türkiye Türkçesinin bir ağzıdır

1957?de Sovyetler birliği içinde yazı dili olarak resmî statüsünü kazanmıştır, 1996?ya kadar kiril harfleriyle yazılmıştır

Bugün Slavcanın yoğun etkisi altındadır

Özellikle Gaguzcanın sözdiziminde bu Slav etkisi dikkati çeker

Gagauzcadan sonra Türkiye Türkçesine en yakın Türkçe; Azerbaycan Türkçesi, Azerbaycan cumhuriyeti, Ermenistan?da, Gürcistan ve en kalabalık olarak İran?da konuşulmaktadır (Tebriz ağzı, Kaşkay-Eynallu ağızları)

Irak?ta konuşulan Kerkük Türkçesi de Azerbaycan Türkçesinin bir ağzı olarak kabul edilmelidir

19

yüzyılın ikinci yarısında Rus işgaliyle ikiye bölünen Azerbaycan?ın tarihinde Türkmençay antlaşması (1828) ile yeni bir dönem başlamıştır

Kuzey Azerbaycan Rus hakimiyetine girerken, Güney Azerbaycan?da İran hakimiyeti altına girmiş, dolayısıyla Azerbaycan Türklüğü iki farklı fikrî ve kültürel, dini çevrede yaşamıştır

İslamın Şia geleneğine bağlı Güney Azerbaycanlılar bölgenin Lingua Franca?sı olan Farsçanın kuvvetli tesiri altında, İran kültürüyle içiçe yaşamaktadırlar

Türkmen Türkçesi öncelikle yoğunlukla Türkmenistan cumhuriyetinde, İran ve Afganistan?da konuşulmaktadır

Türkmen Türkçesinin bir ağzı olan Türühmen Kafkasya?da, Stavropol?dan Astrahan?a kadar olan yörelerde konuşuluyor

Oğuz grubu içinde eski Oğuz Türkçesinin özelliklerini en iyi korumuş olan lehçe ise Türkmencedir

Türkmenler köken olarak Oğuz boylarına dayanırlar

11

yüzyıl Türk kaynaklarından itibaren Türkmen etnonimine kaynaklarda rastlanmaktadır

1917?den itibaren Sovyetler Birliği içinde yer alan Türkmenistan, 1991?de birliğin dağılmasıyla 27 Ekim 1991?de bağımsızlığını kazanmıştır

Başkenti Aşgabat olan Türkmenistan bugün bağımsız Türk cumhuriyetlerinden biridir

Azeriler gibi Türkmenler de bugün Latin yazısını kullanmaktadırlar

Türkmenler 1996?dan itibaren Latin yazısını kullanmaktadırlar

Türkmen Türkçesi, Türkçenin ses tarihi araştırmaları için son derece önemlidir

Ana Türkçenin aslî uzun ünlülerini Yakut ve Halaç lehçeleriyle birlikte sistemli olarak koruyan bir Türk lehçesidir

Oğuz dünyasının doğu kolunda yer alan Horosan Türkçesi, İran?ın kuzey-doğusunda, Horosan bölgesinde konuşulur

Yakın zamana kadar bu Türk lehçesi ile ilgili fazla bir şey bilinmemekteydi

Bu lehçenin Türkmencenin bir ağzı olduğu düşünülüyordu

Ancak Alman Türkolog G

Doerfer?in alanda yaptığı önemli çalışmalarla (1969) Horosan Türkçesinin de Oğuz grubu içinde diğer lehçeler gibi eş değerde özelliklere sahip bir dil olduğu ortaya konmuştur

Horosan Türkçesi Türkmenceye benzemekle birlikte birçok özellikleriyle ondan ayrılır

Oğuz lehçelerinin konuşulduğu coğrafyayı ve tahmini konuşur sayılarını şu şekilde verebiliriz:

1

Türkiye Türkçesi

Türkiye (70

000

000)

Bulgaristan (tahminen 1

000

000)

Kıbrıs (150

000)

Avusturalya (40

000)

Makedonya (80

000)

Romanya (24

000)

Eski Yugoslavya topraklarında (tahmini 20

000)

Yunanistan (tahmini 150

000)

Batı Avrupa ülkeleri (2

000

000 üstünde)

2

Azerice

Azerbaycan (6

000

000)

Ermenistan (40

000)

Gürcistan (300

000)

İran (13

000

000)

Irak (400

000)

3

Gagauzca

Moldova (150

000)

Bulgaristan (5000)

Kazakistan (1000)

Romanya (bilinmiyor)

Rusya Federasyonu (10

000)

(Kafkaslar)

Ukrayna (32

000)

4

Türkmence

Türkmenistan (3

000

000)

Afganistan (380

000)

İran (500

000)

Irak (400

000)

5

Horosanca

İran (2

000

000)

10-28-2012	#9
Prof. Dr. Sinsi	Türkçenin Tarihi Gelişimi Ve Devirleri Modern Türkçenin Güney-Batı Lehçeleri 1 Türkiye Türkçesi 2 Azerice 3 Gagauzca 4 Türkmence 5 Horasanca Yukarıdaki beş lehçeyi Oğuz grubu Türk lehçeleri olarak kabul ediyoruz Bu lehçeler içinde Horasancanın yazı dili yoktur Diğer Türk lehçeleri birer yazı dilidir Türkçe, Azerice ve Gagauzca birbirine çok yakın Türkçelerdir Türkmence Oğuz grubu içinde özellikli bir yere sahiptir ve Oğuz coğrafyasının en doğusunda yer alır ve dolayısıyla Doğu Türkçesine yakın ve temas hâlindedir Oğuz grubu içinde konuşur sayısı ve konuşurlarının dağılımlı coğrafyası bakımından en büyük grup Türkiye Türkleridir Türkiye Türkçesi, Türkiye?de, Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Balkan Ülkeleri, Yunanistan, Bulgaristan, Eski Yugoslavya topraklarında, Makedonya ve Romanya?da, Batı Avrupa ülkeleri ile Avusturalya kıtasında konuşulmaktadır Türkiye?de 1928 yılında harf devrimi ile Latin yazısı kabul edilmiştir Türk yazı dili İstanbul ağzı temelinde şekillenmiştir Türkiye Türkçesi Anadolu ve Rumeli ağızları olmak üzere zengin bir alt diyalekt alanına sahiptir Gagauz Türkçesi Oğuz grubunun en küçük kolunu oluşturur Oğuzcanın en batıda kalan bu kolunu konuşanların büyük bir kısmı bugün Moldova cumhuriyetinin güneyinde ve Ukrayna?nın güneybatısında yaşarlar Ayrıca Bulgaristan ve Dobruca?da ve Kafkaslarda da yaşayan Gagauz toplulukları vardır Gagauzlar Hristiyan Türklerdendir 20 Ağustos 1990?da Moldova?da Gagauz yeri adlı özerk bir devlet kurmuşlardır Devletlerinin resmî konuşma dilleri, Gagauzca, Romence ve Rusçadır Gagauz Türkçesi aslında dilbilimsel açıdan baktığımızda Türkiye Türkçesinin bir ağzıdır 1957?de Sovyetler birliği içinde yazı dili olarak resmî statüsünü kazanmıştır, 1996?ya kadar kiril harfleriyle yazılmıştır Bugün Slavcanın yoğun etkisi altındadır Özellikle Gaguzcanın sözdiziminde bu Slav etkisi dikkati çeker Gagauzcadan sonra Türkiye Türkçesine en yakın Türkçe; Azerbaycan Türkçesi, Azerbaycan cumhuriyeti, Ermenistan?da, Gürcistan ve en kalabalık olarak İran?da konuşulmaktadır (Tebriz ağzı, Kaşkay-Eynallu ağızları) Irak?ta konuşulan Kerkük Türkçesi de Azerbaycan Türkçesinin bir ağzı olarak kabul edilmelidir 19 yüzyılın ikinci yarısında Rus işgaliyle ikiye bölünen Azerbaycan?ın tarihinde Türkmençay antlaşması (1828) ile yeni bir dönem başlamıştır Kuzey Azerbaycan Rus hakimiyetine girerken, Güney Azerbaycan?da İran hakimiyeti altına girmiş, dolayısıyla Azerbaycan Türklüğü iki farklı fikrî ve kültürel, dini çevrede yaşamıştır İslamın Şia geleneğine bağlı Güney Azerbaycanlılar bölgenin Lingua Franca?sı olan Farsçanın kuvvetli tesiri altında, İran kültürüyle içiçe yaşamaktadırlar Türkmen Türkçesi öncelikle yoğunlukla Türkmenistan cumhuriyetinde, İran ve Afganistan?da konuşulmaktadır Türkmen Türkçesinin bir ağzı olan Türühmen Kafkasya?da, Stavropol?dan Astrahan?a kadar olan yörelerde konuşuluyor Oğuz grubu içinde eski Oğuz Türkçesinin özelliklerini en iyi korumuş olan lehçe ise Türkmencedir Türkmenler köken olarak Oğuz boylarına dayanırlar 11 yüzyıl Türk kaynaklarından itibaren Türkmen etnonimine kaynaklarda rastlanmaktadır 1917?den itibaren Sovyetler Birliği içinde yer alan Türkmenistan, 1991?de birliğin dağılmasıyla 27 Ekim 1991?de bağımsızlığını kazanmıştır Başkenti Aşgabat olan Türkmenistan bugün bağımsız Türk cumhuriyetlerinden biridir Azeriler gibi Türkmenler de bugün Latin yazısını kullanmaktadırlar Türkmenler 1996?dan itibaren Latin yazısını kullanmaktadırlar Türkmen Türkçesi, Türkçenin ses tarihi araştırmaları için son derece önemlidir Ana Türkçenin aslî uzun ünlülerini Yakut ve Halaç lehçeleriyle birlikte sistemli olarak koruyan bir Türk lehçesidir Oğuz dünyasının doğu kolunda yer alan Horosan Türkçesi, İran?ın kuzey-doğusunda, Horosan bölgesinde konuşulur Yakın zamana kadar bu Türk lehçesi ile ilgili fazla bir şey bilinmemekteydi Bu lehçenin Türkmencenin bir ağzı olduğu düşünülüyordu Ancak Alman Türkolog G Doerfer?in alanda yaptığı önemli çalışmalarla (1969) Horosan Türkçesinin de Oğuz grubu içinde diğer lehçeler gibi eş değerde özelliklere sahip bir dil olduğu ortaya konmuştur Horosan Türkçesi Türkmenceye benzemekle birlikte birçok özellikleriyle ondan ayrılır Oğuz lehçelerinin konuşulduğu coğrafyayı ve tahmini konuşur sayılarını şu şekilde verebiliriz: 1 Türkiye Türkçesi Türkiye (70000000) Bulgaristan (tahminen 1000000) Kıbrıs (150000) Avusturalya (40000) Makedonya (80000) Romanya (24000) Eski Yugoslavya topraklarında (tahmini 20000) Yunanistan (tahmini 150000) Batı Avrupa ülkeleri (2000000 üstünde) 2 Azerice Azerbaycan (6000000) Ermenistan (40000) Gürcistan (300000) İran (13000000) Irak (400000) 3 Gagauzca Moldova (150000) Bulgaristan (5000) Kazakistan (1000) Romanya (bilinmiyor) Rusya Federasyonu (10000) (Kafkaslar) Ukrayna (32000) 4 Türkmence Türkmenistan (3000000) Afganistan (380000) İran (500000) Irak (400000) 5 Horosanca İran (2000000)