|
Prof. Dr. Sinsi
|
Türkçe İle İlgili Geniş Bilgiler
Zamirler (Adıllar):
Ad olmadıkları halde cümle içinde geçici olarak, bir adın yerini tutan ve bir adın gösterdiği bütün özellikleri gösteren sözcüklere veya eklere zamir (adıl) denir Örnek :
Polis aniden yere düştü, onu gördün mü?
Ad Zamir
Anlamlarına Göre Zamirler :
Kişi Zamirleri : İnsan adlarının yerine kullanılan “ben, sen, o, biz, siz, onlar” ile kimi durumlarda insan adının yerine geçen “kendi” sözcükleridir Örnek :
Olanlara ben de çok üzüldüm
İsterseniz, bir de siz bakın
Sabahtan uğradım ben bir güzele
Güzel ağlatmadı, güldürdü beni
Kişi Zamirinin Özellikleri :
ü “Kendi” kişi sözcüğü, cümlede bir insan adının yerine kullanılırsa yedinci bir kişi zamiri olur Örnek : Bakalım kendisi ne diyor?
Bu konuda kendin karar vermelisin
ü “Kendi” kişi zamiri, diğer kişi zamiriyle “ben kendim, sen kendin, o kendisi, biz kendimiz, siz kendiniz, onları kendileri” biçiminde kullanılırsa kişi zamirlerinin anlamını pekiştiren bir sözcük olur Örnek : Ben geldim Ben, kendim geldim
O düşünmüş O, kendisi düşünmüş
ü “Kendi” kişi zamiri, ikilime biçiminde kullanılarak bir eylemi nitelerse, durum zarfı olur
Örnek : Çocuk kendi kendine oynuyor (Nasıl oynuyor?)
Durum Zarfı
Kadın kendi kendine söylendi (Nasıl söylendi?)
Durum Zarfı
ü “Kendi” kişi sözcüğü, öznenin yaptığı işi gene özneye dönmesini sağlayarak cümleye dönüşlülük anlamı katar Bu yüzden dönüşlülük zamiri adını da alır Örnek :
Adam kendini yaktı
Çocuk kendini asmış
ü Kişi zamirleri, tamlamalarda, tamlayan olabilmelerine karşın, tamlanan olamazlar Örnek :
Benim arkadaşım, senin isteklerin, onun gönlü
Kendisinin sözleri, çocuğun kendisi
ü “Ben” ve “sen” kişi sözcükleri, adın yönelme (-e) durumuyla çekimlendiğinde ses değişimine uğrayarak “bana” ve “sana” olur
ü “O” sözcüğü insan dışındaki varlıkların yerine geçtiği zaman işaret zamiri olarak da kullanılabilir Örnek : O bu işe çok kızacak Kişi zamiri
O, dosyalanıp kaldırıldı İşaret zamiri
UYARI : “O” kişi zamiri bir adı niteleyip işaret sıfatı olan sözcükle karıştırılmamalıdır
“O” kişi zamirinden sonra virgül getirilmezse anlam karışıklığı meydana gelebilir
İşaret Zamirleri : Adların yerini işaret ederek tutan sözcüklerdir “Bu, şu, o” ve çoğul şekilleri olan “bunlar, şunlar, onlar” adın yerini işaret ederek tutarlarsa işaret zamiri olurlar
Bu yakındaki bir ad (Bunlar)
Şu, biraz uzaktaki bir ad (Şunlar)
O, ise daha uzaktaki bir ad (Onlar) gösterir ve onların yerini tutar Örnek :
Bunu bir de babama soralım
Şu, Fatih zamanından beri ayakta
Onları, bana ver, şunları, sen al
İşaret Zamirlerinin Özellikleri :
ü “O” ve “Onlar” sözcükleri kişi adının yerini tuttuklarında “kişi”, kişi dışında herhangi bir varlık ya da nesne adının yerini tuttuklarında “işaret” zamiri olurlar Örnek :
O, kitabı beğenmediğini söyledi Kişi zamiri
O, sınıfın, duvarına asılacak İşaret zamiri
ü “Buna, şuna, ona, öteki, beriki, böyle, şöyle, öyle” sözcükleri de adın yerine kullanılarak işaret zamiri olur Örnek : Burayı sen temizle İşaret zamiri
Gel de böylesine inan İşaret zamiri
Öteki, başını eğip dinledi İşaret zamiri
UYARI : İşaret zamirinden “bu, şu ve bunlar, şunlar” sözcükleri bir kişi adı yerine kullanılabilirler Bu durum diğer işaret zamirleri için de geçerlidir Örnek :
Bu, adam çağırdı (Bu adam)
zamir Sıfat
Şu, insanlara kızıyor (Şu insanlar)
Zamir sıfat
ü İşaret zamirleri belirtili ad tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilirler
Örnek : Bunun acısı
Evin şurası
Öbürünün derdi
İnsanın böylesi
ü İşaret sözcüklerinin yalın ve tekil şekilleri (bu, şu, o) işaret zamiri olup da cümlede bir adın önünde kullanılırsa araya mutlaka virgül (,) işareti konur Aksi halde anlam karışıklığı ortaya çıkar Örnek : Bu, kitabın önsözüne eklenecek
İşaret zamiri
Bu kitabın önsözüne eklenecek
İşaret zamiri
Belgisiz Zamirler : Bir adın yerini tuttukları halde, hangi adın yerini tuttukları tam olarak belli olmayan zamirlerdir Adları sayı, ölçü miktar ve özne yönünden tam değil de belli belirsiz bir biçimde göstererek onların yerini tutarlar
Belgisiz zamir olarak kullanılan başlıca sözcükler şunlardır : Kimisi, kimileri, kimi, biri, birisi, birileri, birkaçı, bazısı, bazıları, çoğu, birçoğu, birçokları, başkası, birazı, fazlası, bir kısmı, hepsi, kimse, tümü herkes, hepimiz gibi Örnek : Kimsenin ahı kimsede kalmaz
Çoğu gitti, azı kaldı Birçoğu, bu durumdan habersiz
Hepsine benden selam söyle Kimi ağlarken kimi gülüyor
Başkalarını değil, biraz da bizi düşün İçlerinden birisi bana çok tanıdık geldi
Belgisiz Zamirlerin Özellikleri :
ü Belgisiz zamirler belirtili ad tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilirler Örnek : Birkaçının düşüncesi Çocukların birkaçı
ü Kişi ve işaret zamirlerinden bazıları ikileme oluşturacak biçimde kullanılırsa belgisiz zamir olur Örnek : Onun bunun sözüne uyma Seni beni hiç dinler mi o?
ü “Şey” sözcüğü, belirsiz bir adın yerini tuttuğu için belgisiz zamirdir Örnek :
Çarşıdan şey aldım Şey sordu
Soru Zamirleri : Adların yerini soru yoluyla tutan bir zamir çeşididir Soru zamirleri sor sorarak adların yerine kullanılan sözcüklerdir denilebilir Örnek :
Bu kitabı kim yırttı? (Ali yırttı)
Senden ne istiyor? (Para istiyor)
Dün akşam nereden geliyordun? (sinemadan)
Hangisini daha çok beğendin? (şunu)
Yolda kime rastlamış? (bir arkadaşına)
Soru Zamirlerinin Özellikleri :
ü Soru sözcükleri bir eylemin anlamını etkileyecek bir biçimde kullanılırsa, soru zarfı olur (Ne, Nasıl?) Örnek : Buralarda ne dolaşıp duruyorsun? Niçin? Anlamında
Bu havada buraya nasıl gelmiş? Ne şekilde anlamında
ü Soru zamirleri, bir belirtili ad tamlamasında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilir Örnek : Kimlerin parası?
Çocukların hangisi?
Adamın nesi?
ü Bazı soru sözcükleri bir adın önüne gelerek onu soru yoluyla belirtirse, soru sıfatı olur (hangi, kaç, ne, nasıl) Örnek :
Hangi okulu bitirmiş?
Soru sıfatı Ad
Bunlara kaç para verdiniz?
Soru Sıfatı Ad
Ne iş yapıyormuş?
Soru Sıfatı Ad
İlgi Zamiri : Bir belirtili ad tamlamasında tamlanan durumundaki ikinci adın yerini tutan “-ki” ekine ilgi zamiri denir Örnek : Salonun duvarları temiz ama odalarınki kirli
Odalarınki odaların duvarları
Benim kalemim seninkinden iyi yazıyor
Seninki senin kalemin
İlgi Zamirinin Özellikleri :
ü İlgi zamiri, tamlamada tamlananın yerini tutar Tamlanan tekrar yazılmak istendiğinde “-ki” atılabilir Örnek : Bunun-ki daha canlı Bu kazağın renkleri daha canlı
ü İlgi zamiriyle, addan sıfat türeten “-ki” eki karıştırılmamalıdır “-ki” eğer ilgi zamiriyse bağlandığı sözcük (-in, -im) tamlayan eklerinden sonra kullanılır Addan sıfat yapan “-ki” ekinde böyle bir durum yoktur Örnek :
Eğil salkım söğüt eğil, bu benimki sevda değil Ben-im-ki
Çocuğunki daha mantıklı Çocuk-un-ki
Evdeki hesap çarşıya uymaz Ev-de-ki Addan - sıfat
Geceki yağmur ortalığı batırmış Gece-ki türetir
ü Bir adın sonuna gelerek, o varlığın sahibini, kime ait olduğunu gösteren (-im, -in, -i, -imiz, -iniz, -leri) iyelik eklerine iyelik zamiri denir Örnek :
Kalemim (benim kalemim) kalemimiz (bizim kalemimiz)
Kalemin (senin kalemin) kaleminiz (sizin kaleminiz)
Kalemi (onun kalemi) kalemleri (onların kalemleri)
Yapılarına Göre Zamirler : Zamirler yapıları yönünden iki grupta incelenir
ü Basit (Yalın) Zamirler : Hiç yapım eki almamış, kök durumunda olan ya da yalnızca çekim eki alan zamirlerdir Örnek : ben, şunda, bazıları, kim, bizlerden, onun vb
ü Bileşik Zamirler : İki sözcüğün birleşmesinden oluşan zamirlerdir Örnek :
Birçoğu, kimse, birkaçı, herhangi biri vb
UYARI : Yapım eki alarak türetilen zamirlerde vardır Örnek : Bu - ra, şu -ra
Zamirlerin Görevleri : Zamirler, cümlede bir adın yerini tutan sözcük türü olduğu için cümlede bir ad gibi, özne, nesne, dolaylı tümleç ve yüklem görevinde kullanılabilirler
Örnek : Seni buraya babam çağırdı
Bu işin aslını bir de biz araştıralım
Aradığımız ev şuradaymış
|