Türkçe İle İlgili Geniş Bilgiler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-28-2012

Zarflar (Belirteçler)
Eylemleri, eylemsileri ve zarf türünde olan başka sözcükleri anlam yönünden pekiştiren ya da kısıtlayarak sınırlayan sözcük çeşididir

Örnek :
Adam akıllı davranıyor

Zarf Eylem
Adam, akıllı davranarak işini yürütüyor

Zarf Eylem
Adam, çok akıllı birine benziyor

Zarf Sıfat Zamir (ad)
Adam, bu işte çok akıllı davrandı

Zarf Zarf Eylem
Anlam ve Görevlerine Göre Zarflar :
Zaman Zarfları : Eylemleri ve eylemsileri zaman yönünden gösteren, bunları zaman olarak sınırlayan bir zarf çeşididir

Zaman zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsi tabanlarına “Ne zaman?” sorusu yöneltilir

Örnek :
Demin buradaydı, şimdi yok oldu

Geç fark ettim, taşın sert olduğunu

Yıllar önce değil ağaç, bir yeşil ota bile rastlayamazdık

Kışın giyeceğim diyerek ucuzluktan bir sürü kazak aldı

Yirmi yaşında evlenip çoluğa çocuğa karışmış

Zaman Zarfının Özellikleri :
ü Zaman bildiren sözcükler, eyleme, ya da eylemsiye yöneltilen “Ne zaman?” sorusuna yanıt verirlerse, zaman zarfı; zaman kavramını karşılarsa, tür yönünden ad olurlar

Örnek : Erkenden yat, sabah yola çıkacaksın

Zaman Zarfı
Sabah yeni umutların doğuşudur

Ad
ü Ad ve sıfat tamlamaları cümle içinde zaman zarfı olarak kullanılabilir

Örnek :
Ertesi gün başladı, gün doğmadan yolculuk

Sıfat tamlaması
Gece yarısı bir patlama oldu

Ad tamlaması
Durum Zarfları : Eylemlerin ya da eylemsilerin nasıl olduğunu, ne durumda bulunduğunu gösteren bir zarf çeşididir

Durum zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsilere “Nasıl?” sorusu yöneltilir

Örnek : Adam aniden karşıma çıktı

Sahnedeki sanatçıyı hayranlıkla izliyor

Beni iyi dinle, sonra pişman olursun

Çocuklar odalarında sessiz sessiz oynuyor

Kapıyı çalıp yavaşça girdi

Durum Zarfının Özellikleri :
ü Bir sözcük, bir adı veya zamiri nitelerse, sıfat; bir eylemi ya da eylemsiyi nitelerse, durum zarfı olur

Örnek :
O iyi insanlar, o güzel atlara bindiler ve çekip gittiler

Sıfat Ad Sıfat Ad
İyi düşünüp güzel konuştu

Zarf Eylemsi Zarf Eylemsi
ü İkileme biçiminde kurulan, pekiştirilmiş olan ve edatla öbekleşen kimi sözcükler eylem ve eylemsiyi etkileyerek zarf görevinde kullanılabilir

Örnek :
Güneş pırıl pırıl parlıyordu

İkileme
zarf
Deniz masmavi görünüyordu Pekiştirme
zarf
Çamaşırları sakız gibi yıkamış

Edat öbeği
Zarf
Yer-yön Zarfları : Eylemlerin ve eylemsilerin gerçekleştiği yeri ve yöneldiği yönü gösteren bir zarf çeşididir

Yer-yön zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsilere “Ne yöne, Ne tarafa?” soruları yöneltilir

Örnek :
Az önce dışarı çıktı

Adam bir adım geri çekildi

İleri atılıp sellercesine, göğsünden vurulup tam ercesine

Bırak bekle, asansör yukarı çıkıyor

Yer-yön Zarfının Özellikleri :
ü Yer-yön bildiren sözcüklerin yer-yön zarfı olabilmesi için mutlaka bir eylemi ya da eylemsiyi göstermesi gerekir

Aksi halde bunlar başka bir sözcük oluşturur

§ Bir adın önüne gelerek adı etkilerse sıfat olur

Örnek :
Yukarı mahalle, aşağı kat, ileri adım
Sıfat Ad Sıfat Ad Sıfat Ad
§ Ad durum ekleriyle çekimlenirse ad olur

Örnek :
İçeriye bir yabancı girdi

Ad
Biraz geriye git

Ad
Dışarıda kar, içeride sımsıcak bir hava vardı

Ad Ad
§ Bir yer ve yön adı olarak kullanılırsa, tür yönünden yine ad olur

Örnek :
Dışarısı çok kalabalıktı

Ad
Aşağısı oldukça sessiz ve sakindi

Ad
ü Görüldüğü gibi yer ve yön gösteren “içeri, dışarı, aşağı, yukarı, öte, beri, ileri, geri” gibi sözcüklerin yer-yön zarfı olabilmesi için mutlaka ad durum eklerinden birini almamış ve çoğalmamış olarak eylemlerin önünde kullanılmaları gerekir

Azlık-Çokluk Zarfları : Bir eylemin, eylemsinin, sıfatın veya başka bir zarfın sayısını ve ölçüsünü gösteren, bunları karşılaştırarak dereceleyen bir zarf çeşididir

Dilimizde sayı, ölçü ve miktar gösteren, karşılaştırma ve derecelendirme yapılabilen başlıca sözcükler şunlardır: daha, pek, çok, en, fazla, oldukça, epey, epeyce, az, biraz, gayet, fevkalade, denli

Örnek : Çok yedim, daha fazla yiyemem

Zarf Eylem Zarf Zarf Eylem
Olanlara fevkalade sevindim

Zarf Eylem
Çok çalışıp az dinlenirdi

Zarf Eylemsi Zarf Eylem
Bir dahaki sınava daha iyi hazırlan

Zarf Zarf Eylem
Ondan daha iyi bir insana rastlamadım

Zarf Sıfat Grubu Ad
Ali en iyi, en akıllı öğrenciymiş

Zarf Sıfat Zarf Sıfat
Son günlerde gayet sakin bir çocuk olmuştu

Zarf Sıfat Grubu Ad
Adlar ikileme oluşturarak azlık-çokluk zarfı yaratabilir

Örnek : Yemeklerden tabak tabak yediler

Zarf
Donmuş patatesler çuval çuval çöpe atıldı

Zarf
Soru Zarfları : Soru sözcükleri bir eyleme yönelerek onun nasıl yapıldığını, ne durumda olduğunu, yapılış şeklini ve zamanını buldurmaya yönelik olarak kullanılırsa soru zarfı olur

Örnek : Parandan ne kadar harcadın?
Soru Zarfı
Neden her şeyden beni sorumlu tutuyor?
Soru Zarfı
Ne diye ağlayıp duruyorsun?
Soru zarfı
Oradan ne zaman gelecekmiş?
Soru zarfı
Yapılarına Göre Zarflar :
ü Basit Zarflar : Yapım eki almamış ya da bileşik bir sözcük durumunda olmayan, kök halinde olan zarflardır

Örnek : çok, pek, dün, yukarı, tek, demin

ü Türemiş Zarflar :Yapım eki alarak gövde durumuna geçen zarflardır

Örnek :
Er-ken, ön-ce, son-ra, sabah-leyin, kış-ın, saatler-ce

ü Bileşik Zarflar : İki sözcüğün biçimsel olarak birleşmesinden oluşan zarflardır

Örnek :
Bir-az, bu-gün, ilk-önce

ü Öbekleşmiş Zarflar : İki ya da daha çok sözcüğün biçimce ayrı yazılmasına karşın anlamca kaynaşmasından oluşan zarlardır

Örnek : hemen hemen, er geç, bazı bazı, zaman zaman

Zarflarla İlgili Genel Uyarılar :
ü Dilimizde kesinlik anlamı taşıyan “şüphesiz, elbette, mutlaka, asla, kuşkusuz” gibi sözcükler, bu anlamlarla eylemi pekiştirdiğinde kesinlik zarfı oluşturur

Örnek :
Doğacaktır, elbet sana vadettiği günler Hakk’ın

Benimle bir daha asla böyle konuşma!
Şüphesiz tüm söylenenleri anlıyor

ü Eylem ve eylemsilere tekrar anlamı veren, onların yinelendiğini gösteren “tekrar, bir daha, gene, sık sık, çoğu kez, arada bir, bazen, yine” gibi sözcükler yineleme zarfı yaratır

Örnek : Bu konuyu tekrar ele almalıyız

Kar yine savrula savrula yağıyordu

Çocuk ikide bir babasından para istiyor

ü Eyleme olasılık anlamı katan “belli, herhalde

” sözcükleri olasılık zarfı olarak adlandırılır

Örnek : Belki yarın, belki de yarından sonra gelir

Herhalde toplantıda konuşulanları hiç dinlemedin

ü Eylemi zaman ve nicelik yönünden sınırlayan “artık, ancak, yalnız” sözcükleri sınırlama zarfı adını alır

Örnek : Artık bu sıkıntıya dayanamıyorum

Bu işi ancak üç gün sonra bitirebilirim

Beni yalnız sen anlarsın

ü Genellikle bir soruya karşılık olarak kullanılan “evet, hayır” sözcükleri onaylama zarfı adını alır

Örnek : - Kitap okur musun?
- Evet

- Sen de gittin mi?
- Hayır

Eylemler (Fiiller) :İş, oluş, hareket, durum ve kılış bildiren; zaman ve kişi eklerine göre çekimlenebilen; zaman ve kişi ekleriyle çekimlenmesi halinde cümle içinde yüklem görevi üstlenen sözcüklere eylem (fiil) denir

Örnek : bak-, sus-, büyü-, ağla-, koş-
Gel-di-m kopar-ı-yor-uz
Gel (eylem kökü) kopar (eylem gövdesi)
-di (zaman eki) -yor (zaman eki)
-m (1

Tekil kişi eki) -uz (1

Çoğul kişi eki)
Eylemler, varlıkların yaptıkları hareketlerin niteliklerine ve özelliklerine göre, şu gruplara ayrılarak incelenir :
ü İş ve Kılış Eylemleri :Öznenin kendi iradesiyle bir nesne üzerinde gerçekleşen ve bu eylemden nesnenin etkilendiği tüm eylemler iş-kılış anlamlıdır

Örnek : Kadın gömleği ütüledi

Açmak, yıkamak, kesmek
ü Oluş Eylemleri : Gerçekleşmeleri özneye bağlı olmayan, doğal bir değişim içinde kendi kendine olan, nesne almayan tüm eylemler oluş anlamlıdır

Örnek : Adam iyice yaşlanmıştı

Paslanmak, büyümek, çürümek
ü Hareket Eylemleri : Belli bir enerjinin, öznenin hareketlenmesine ya da yer değiştirmesine yönelik olarak harcandığı ve nesne almayan tüm eylemler hareket anlamlıdır

Örnek : Bugün parkta uzun uzun yürüdüm

Yüzmek, gitmek, kaçmak
ü Durum Eylemleri : Öznenin kendi sitemiyle gerçekleştirdiği, daha çok içinde bulunduğu durumu gösteren ve bir durağanlık bildiren tüm eylemler durum anlamlıdır

Durum eylemleri de nesne almaz

Örnek : Burada biraz dinleniyorum

Yatmak, ağlamak, üzülmek
UYARI : İş-kılış eylemleri, nesne aldığı için bu eylemler geçişlidir

Oluş, durum ve hareket eylemleri genellikle nesne almazlar

Bu nedenle geçişsizdir

Eylemlerin bir bölümünün iş-kılış, oluş ve durum bildirmesi, cümledeki kullanımına bağlıdır

Örnek : Çocuk kapıyı açtı

(iş-kılış)
Bütün çiçekler açtı

(oluş)
Eylemlerde Zaman : Eylemin içinden geçtiği, geçmekte olduğu ya da geçeceği süre “zaman” olarak adlandırılır

Zaman kavramı, kişi kavramıyla birlikte eylemi adlandıran ve biçimlendiren temel öğedir

ü Geçmiş Zaman : Eylemin sözden önce gerçekleştiğini gösteren zamandır

Örnek :
Git-ti, git-miş önce eylem, sonra anlatış
ü Şimdiki Zaman : Eylemle anlatışın aynı anda gerçekleştiğini gösteren zamandır

Örnek : bak-ı-yor, gel-i-yor eylemle anlatış aynı anda gerçekleşir

ü Gelecek Zaman : Önce anlatışın, sonra eylemin gerçekleşeceğini gösteren zamandır

Örnek : bak-acak, anlat-acak önce söz, sonra eylem
ü Geniş Zaman : Eylemin sürekli ya da genellikle yapıldığını gösteren zamandır

Örnek : okur-r, çalış-ır sürekli ya da genellikle yapılır

Eylemlerde Kişi : Eylemin kim tarafından yapıldığını, kiminle ilgili olduğunu gösteren kavrama kişi (şahıs) denir

Kişi kavramı, eylem kök ve gövdelerinde kip eklerinden sonra eklenir

Eylemlerde üç temel kişi vardır

Bunlar tekil ve çoğul olarak kullanılabilir

10-28-2012	#6
Prof. Dr. Sinsi	Türkçe İle İlgili Geniş Bilgiler Zarflar (Belirteçler) Eylemleri, eylemsileri ve zarf türünde olan başka sözcükleri anlam yönünden pekiştiren ya da kısıtlayarak sınırlayan sözcük çeşididir Örnek : Adam akıllı davranıyor Zarf Eylem Adam, akıllı davranarak işini yürütüyor Zarf Eylem Adam, çok akıllı birine benziyor Zarf Sıfat Zamir (ad) Adam, bu işte çok akıllı davrandı Zarf Zarf Eylem Anlam ve Görevlerine Göre Zarflar : Zaman Zarfları : Eylemleri ve eylemsileri zaman yönünden gösteren, bunları zaman olarak sınırlayan bir zarf çeşididir Zaman zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsi tabanlarına “Ne zaman?” sorusu yöneltilir Örnek : Demin buradaydı, şimdi yok oldu Geç fark ettim, taşın sert olduğunu Yıllar önce değil ağaç, bir yeşil ota bile rastlayamazdık Kışın giyeceğim diyerek ucuzluktan bir sürü kazak aldı Yirmi yaşında evlenip çoluğa çocuğa karışmış Zaman Zarfının Özellikleri : ü Zaman bildiren sözcükler, eyleme, ya da eylemsiye yöneltilen “Ne zaman?” sorusuna yanıt verirlerse, zaman zarfı; zaman kavramını karşılarsa, tür yönünden ad olurlar Örnek : Erkenden yat, sabah yola çıkacaksın Zaman Zarfı Sabah yeni umutların doğuşudur Ad ü Ad ve sıfat tamlamaları cümle içinde zaman zarfı olarak kullanılabilir Örnek : Ertesi gün başladı, gün doğmadan yolculuk Sıfat tamlaması Gece yarısı bir patlama oldu Ad tamlaması Durum Zarfları : Eylemlerin ya da eylemsilerin nasıl olduğunu, ne durumda bulunduğunu gösteren bir zarf çeşididir Durum zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsilere “Nasıl?” sorusu yöneltilir Örnek : Adam aniden karşıma çıktı Sahnedeki sanatçıyı hayranlıkla izliyor Beni iyi dinle, sonra pişman olursun Çocuklar odalarında sessiz sessiz oynuyor Kapıyı çalıp yavaşça girdi Durum Zarfının Özellikleri : ü Bir sözcük, bir adı veya zamiri nitelerse, sıfat; bir eylemi ya da eylemsiyi nitelerse, durum zarfı olur Örnek : O iyi insanlar, o güzel atlara bindiler ve çekip gittiler Sıfat Ad Sıfat Ad İyi düşünüp güzel konuştu Zarf Eylemsi Zarf Eylemsi ü İkileme biçiminde kurulan, pekiştirilmiş olan ve edatla öbekleşen kimi sözcükler eylem ve eylemsiyi etkileyerek zarf görevinde kullanılabilir Örnek : Güneş pırıl pırıl parlıyordu İkileme zarf Deniz masmavi görünüyordu Pekiştirme zarf Çamaşırları sakız gibi yıkamış Edat öbeği Zarf Yer-yön Zarfları : Eylemlerin ve eylemsilerin gerçekleştiği yeri ve yöneldiği yönü gösteren bir zarf çeşididir Yer-yön zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsilere “Ne yöne, Ne tarafa?” soruları yöneltilir Örnek : Az önce dışarı çıktı Adam bir adım geri çekildi İleri atılıp sellercesine, göğsünden vurulup tam ercesine Bırak bekle, asansör yukarı çıkıyor Yer-yön Zarfının Özellikleri : ü Yer-yön bildiren sözcüklerin yer-yön zarfı olabilmesi için mutlaka bir eylemi ya da eylemsiyi göstermesi gerekir Aksi halde bunlar başka bir sözcük oluşturur § Bir adın önüne gelerek adı etkilerse sıfat olur Örnek : Yukarı mahalle, aşağı kat, ileri adım Sıfat Ad Sıfat Ad Sıfat Ad § Ad durum ekleriyle çekimlenirse ad olur Örnek : İçeriye bir yabancı girdi Ad Biraz geriye git Ad Dışarıda kar, içeride sımsıcak bir hava vardı Ad Ad § Bir yer ve yön adı olarak kullanılırsa, tür yönünden yine ad olur Örnek : Dışarısı çok kalabalıktı Ad Aşağısı oldukça sessiz ve sakindi Ad ü Görüldüğü gibi yer ve yön gösteren “içeri, dışarı, aşağı, yukarı, öte, beri, ileri, geri” gibi sözcüklerin yer-yön zarfı olabilmesi için mutlaka ad durum eklerinden birini almamış ve çoğalmamış olarak eylemlerin önünde kullanılmaları gerekir Azlık-Çokluk Zarfları : Bir eylemin, eylemsinin, sıfatın veya başka bir zarfın sayısını ve ölçüsünü gösteren, bunları karşılaştırarak dereceleyen bir zarf çeşididir Dilimizde sayı, ölçü ve miktar gösteren, karşılaştırma ve derecelendirme yapılabilen başlıca sözcükler şunlardır: daha, pek, çok, en, fazla, oldukça, epey, epeyce, az, biraz, gayet, fevkalade, denli Örnek : Çok yedim, daha fazla yiyemem Zarf Eylem Zarf Zarf Eylem Olanlara fevkalade sevindim Zarf Eylem Çok çalışıp az dinlenirdi Zarf Eylemsi Zarf Eylem Bir dahaki sınava daha iyi hazırlan Zarf Zarf Eylem Ondan daha iyi bir insana rastlamadım Zarf Sıfat Grubu Ad Ali en iyi, en akıllı öğrenciymiş Zarf Sıfat Zarf Sıfat Son günlerde gayet sakin bir çocuk olmuştu Zarf Sıfat Grubu Ad Adlar ikileme oluşturarak azlık-çokluk zarfı yaratabilir Örnek : Yemeklerden tabak tabak yediler Zarf Donmuş patatesler çuval çuval çöpe atıldı Zarf Soru Zarfları : Soru sözcükleri bir eyleme yönelerek onun nasıl yapıldığını, ne durumda olduğunu, yapılış şeklini ve zamanını buldurmaya yönelik olarak kullanılırsa soru zarfı olur Örnek : Parandan ne kadar harcadın? Soru Zarfı Neden her şeyden beni sorumlu tutuyor? Soru Zarfı Ne diye ağlayıp duruyorsun? Soru zarfı Oradan ne zaman gelecekmiş? Soru zarfı Yapılarına Göre Zarflar : ü Basit Zarflar : Yapım eki almamış ya da bileşik bir sözcük durumunda olmayan, kök halinde olan zarflardır Örnek : çok, pek, dün, yukarı, tek, demin ü Türemiş Zarflar :Yapım eki alarak gövde durumuna geçen zarflardır Örnek : Er-ken, ön-ce, son-ra, sabah-leyin, kış-ın, saatler-ce ü Bileşik Zarflar : İki sözcüğün biçimsel olarak birleşmesinden oluşan zarflardır Örnek : Bir-az, bu-gün, ilk-önce ü Öbekleşmiş Zarflar : İki ya da daha çok sözcüğün biçimce ayrı yazılmasına karşın anlamca kaynaşmasından oluşan zarlardır Örnek : hemen hemen, er geç, bazı bazı, zaman zaman Zarflarla İlgili Genel Uyarılar : ü Dilimizde kesinlik anlamı taşıyan “şüphesiz, elbette, mutlaka, asla, kuşkusuz” gibi sözcükler, bu anlamlarla eylemi pekiştirdiğinde kesinlik zarfı oluşturur Örnek : Doğacaktır, elbet sana vadettiği günler Hakk’ın Benimle bir daha asla böyle konuşma! Şüphesiz tüm söylenenleri anlıyor ü Eylem ve eylemsilere tekrar anlamı veren, onların yinelendiğini gösteren “tekrar, bir daha, gene, sık sık, çoğu kez, arada bir, bazen, yine” gibi sözcükler yineleme zarfı yaratır Örnek : Bu konuyu tekrar ele almalıyız Kar yine savrula savrula yağıyordu Çocuk ikide bir babasından para istiyor ü Eyleme olasılık anlamı katan “belli, herhalde” sözcükleri olasılık zarfı olarak adlandırılır Örnek : Belki yarın, belki de yarından sonra gelir Herhalde toplantıda konuşulanları hiç dinlemedin ü Eylemi zaman ve nicelik yönünden sınırlayan “artık, ancak, yalnız” sözcükleri sınırlama zarfı adını alır Örnek : Artık bu sıkıntıya dayanamıyorum Bu işi ancak üç gün sonra bitirebilirim Beni yalnız sen anlarsın ü Genellikle bir soruya karşılık olarak kullanılan “evet, hayır” sözcükleri onaylama zarfı adını alır Örnek : - Kitap okur musun? - Evet - Sen de gittin mi? - Hayır Eylemler (Fiiller) :İş, oluş, hareket, durum ve kılış bildiren; zaman ve kişi eklerine göre çekimlenebilen; zaman ve kişi ekleriyle çekimlenmesi halinde cümle içinde yüklem görevi üstlenen sözcüklere eylem (fiil) denir Örnek : bak-, sus-, büyü-, ağla-, koş- Gel-di-m kopar-ı-yor-uz Gel (eylem kökü) kopar (eylem gövdesi) -di (zaman eki) -yor (zaman eki) -m (1 Tekil kişi eki) -uz (1 Çoğul kişi eki) Eylemler, varlıkların yaptıkları hareketlerin niteliklerine ve özelliklerine göre, şu gruplara ayrılarak incelenir : ü İş ve Kılış Eylemleri :Öznenin kendi iradesiyle bir nesne üzerinde gerçekleşen ve bu eylemden nesnenin etkilendiği tüm eylemler iş-kılış anlamlıdır Örnek : Kadın gömleği ütüledi Açmak, yıkamak, kesmek ü Oluş Eylemleri : Gerçekleşmeleri özneye bağlı olmayan, doğal bir değişim içinde kendi kendine olan, nesne almayan tüm eylemler oluş anlamlıdır Örnek : Adam iyice yaşlanmıştı Paslanmak, büyümek, çürümek ü Hareket Eylemleri : Belli bir enerjinin, öznenin hareketlenmesine ya da yer değiştirmesine yönelik olarak harcandığı ve nesne almayan tüm eylemler hareket anlamlıdır Örnek : Bugün parkta uzun uzun yürüdüm Yüzmek, gitmek, kaçmak ü Durum Eylemleri : Öznenin kendi sitemiyle gerçekleştirdiği, daha çok içinde bulunduğu durumu gösteren ve bir durağanlık bildiren tüm eylemler durum anlamlıdır Durum eylemleri de nesne almaz Örnek : Burada biraz dinleniyorum Yatmak, ağlamak, üzülmek UYARI : İş-kılış eylemleri, nesne aldığı için bu eylemler geçişlidir Oluş, durum ve hareket eylemleri genellikle nesne almazlar Bu nedenle geçişsizdir Eylemlerin bir bölümünün iş-kılış, oluş ve durum bildirmesi, cümledeki kullanımına bağlıdır Örnek : Çocuk kapıyı açtı (iş-kılış) Bütün çiçekler açtı (oluş) Eylemlerde Zaman : Eylemin içinden geçtiği, geçmekte olduğu ya da geçeceği süre “zaman” olarak adlandırılır Zaman kavramı, kişi kavramıyla birlikte eylemi adlandıran ve biçimlendiren temel öğedir ü Geçmiş Zaman : Eylemin sözden önce gerçekleştiğini gösteren zamandır Örnek : Git-ti, git-miş önce eylem, sonra anlatış ü Şimdiki Zaman : Eylemle anlatışın aynı anda gerçekleştiğini gösteren zamandır Örnek : bak-ı-yor, gel-i-yor eylemle anlatış aynı anda gerçekleşir ü Gelecek Zaman : Önce anlatışın, sonra eylemin gerçekleşeceğini gösteren zamandır Örnek : bak-acak, anlat-acak önce söz, sonra eylem ü Geniş Zaman : Eylemin sürekli ya da genellikle yapıldığını gösteren zamandır Örnek : okur-r, çalış-ır sürekli ya da genellikle yapılır Eylemlerde Kişi : Eylemin kim tarafından yapıldığını, kiminle ilgili olduğunu gösteren kavrama kişi (şahıs) denir Kişi kavramı, eylem kök ve gövdelerinde kip eklerinden sonra eklenir Eylemlerde üç temel kişi vardır Bunlar tekil ve çoğul olarak kullanılabilir