Türkçe İle İlgili Geniş Bilgiler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-28-2012

Zarf tümleci Yüklem

c) Sıralı cümlelerde zarf tümleci birden çok cümlenin ortak öğesi olarak kullanılabilir ve ortak zarf tümleci meydana gelir

Örnek :
Sana her zaman güvendim, inandım

Sana her zaman güvendim

Sana her zaman inandım

d) Bir cümlede aynı veya ayrı türden birden fazla zarf bulunabilir

Aynı türden olan aynı soruya yanıt veren zarfların tümü aynı öğe olarak alınır

Ancak sorular farklı olduğu sürece bunlar ayrı ayrı değerlendirilip ayrı zarf tümleçleri oluşturur

Örnek :
Görmeden, bilmeden, vermeden akıyorsun

Zarf tümleci (Nasıl?)
Ertesi sabah, dinlenmiş bir biçimde güverteye geldi

Zarf tümleci Zarf tümleci
(Ne zaman?) (Nasıl?)
UYARI : Sıralı cümlelerde ortak kullanılan zarf tümleci ilk yükleme uygunken, diğer yükleme uymayabilir

Bu anlatım bozukluğu zarf tümleci eksikliği olarak değerlendirilir

Örnek :
Annem hiçbir zaman kendini düşünmedi, bizim mutluluğumuz için çalıştı

Annem hiçbir zaman kendini düşünmedi; her zaman bizim mutluluğumuz için çalıştı

Edat Tümleci : Cümleye amaç – sonuç, özgürlük, benzerlik, eşitlik, birliktelik, araç anlamı katan ya da sözcük öbekleri cümle içinde edat tümleci görevi yapar

Örnek : Gemiler, güneye doğru yöneldi

(Nereye doğru?) (yön)
Babama göre çalışan kazanır

(Kime göre?) (görelik)
Rahat uyumak için ılık bir duş aldı

(Niçin?) (amaç)
Çocuk, elindeki küçük kovayla su taşıyor

(Neyle?) (araç)
Okula annesiyle gidecekmiş

(Kimle?) (birliktelik)
Sen gelinceye kadar işleri bitiririm

(Ne zamana kadar?) (zaman)
Öğelerle ilgili Uyarılar :
Öğe Vurgulaması :Cümlede, yüklemden hemen önce gelen öğe, kullanıldığı yere göre en çok vurgulanan öğedir

Örnek :
Ayşe, yazdığı cümleyi arkadaşına yüksek sesle okudu

Ayşe, yazdığı cümleyi yüksek sesle arkadaşına okudu

Ayşe, arkadaşına yüksek sesle yazdığı cümleyi okudu

Arkadaşına, yazdığı cümleyi yüksek sesle Ayşe okudu

Soru edatı “mi” cümlede hangi öğeden sonra kullanılırsa o öğeyi vurgulamış ve o öğeyi buldurmaya yönelik kullanılmış olur

Örnek :
Bütün bunları sana Ayşe mi söyledi?
Ayşe, sana bütün bunları mı söyledi?
Ayşe, bütün bunları sana mı söyledi?
Ayşe, bütün bunları sana söyledi mi?
Cümlede kullanılan soru sözcükleri herhangi bir öğeyi buldurmaya yönelik olabilir

Örnek :
Bu kitabı benden sonra kim okumak ister? (Soru, özneyi buldurmaya yönelik)
Bu eteğin üstüne ne giyeceksin? (Soru, belirtisiz nesneyi buldurmaya yönelik)
Bu soruyu nasıl çözdün? (Soru, zarf tümlecini buldurmaya yönelik)
Dün akşam nereden geliyordun? (Soru, dolaylı tümleci buldurmaya yönelik)
Yerleri neyle sildin? (Soru, edat tümlecini buldurmaya yönelik)
Bugün kimi gördün? (Soru, belirtili nesneyi buldurmaya yönelik)
Öğe Çözümlemesinde Dikkat Edilecek Noktalar :
§ Bir cümlede önce yüklem bulunmalı, yüklem bulunduktan sonra yükleme yöneltilen sorularla özne ve diğer öğeler tespit edilmelidir

§ Yükleme, doğru sorular yöneltilmelidir; çünkü yanlış sorular yanlış sonuçlar doğurur

§ Cümle, öğelerine ayrılırken hiçbir sözcük ve sözcük grubu açıkta kalmamalı, hepsi yüklemle bir bağlantı kurarak bir öğe değeri kazanmalıdır

Yalnızca bağlaçlar bu kuralın dışında kalabilir

§ Bağlaçlar, cümle içinde tek başlarına herhangi bir öğe olamazlar

Ancak bağlandıkları bir söz grubu içinde görev kazanma özellikleri vardır

§ Bir cümle öğelerine ayrılırken, belirli söz gruplarının (deyimler, ikilemeler, tamlamalar, bileşik eylemler) kalıp olduğu ve cümlede tek öğe olarak değerlendirilmesi gerektiği dikkate alınmalıdır

§ Bazı cümlelerde aynı öğe olan dil birliklerinin arasına başka söz grupları da girebilir

Bu durumda dil birliği bozulur ve aradaki söz grubu farklı bir öğeyi oluşturabilir

Örnek :
Babamın çarşıda böyle küçük bir dükkanı vardı

Dolaylı Tümleç
§ Ara cümleler, asıl cümlelerin herhangi bir öğesi olamayacakları için cümle öğelerine ayrılırken farklı değerlendirme yapılmalıdır

Örnek :
Hızlı hızlı yürüyordu, çünkü yağmur yağıyordu, avluyu geçip fakülteye girdi

Ara cümle
§ Ara sözler, asıl öğe ile birlikte değerlendirilmeli, ikisi de aynı öğe öbeği sayılmalıdır

Örnek : Aşağıları, kayaların diplerini, iyice araştırmalı,
Açıklayıcı ara söz
Öğe Tablosu :
ÖĞELER
ANLAM
YÜKLEME YÖNELİK SORULAR

ÖZNE
Yüklemi yapan yükleme konu olan
Kim,Kimler,Ne,Neler
NESNE
Belirtisiz Nesne
Yüklemin Etkisini Üzerine Alan
Ne
Belirtili Nesne
Neyi, Kimi
Dolaylı Tümleç
Yönelmeli
Yüklemin Bulunduğu, Yöneldiği Ayrıldığı Kavramdır

Neye, Nereye, Kime
Bulunmalı
Neyde, Neyden, Nerede,Kimden
Çıkmalı
Neden, Nereden, Kimden
Belirteç Tümleç
Durum
Yüklemi Türlü Anlam Özellikleriyle Tamamlayan Öğedir

Nasıl, Ne durumda, Ne biçimde
Zaman
Ne zaman, Ne zamandır

Ölçü
Ne kadar, Nice, Ne ölçüde
Yer-yön
Nereye, Ne yöne

Neden
Ne, Niçin, Ne diye

Soru

İLGEÇ TÜMLECİ
Cümlede amaç, araç, birliktelik, görelik, neden, yön zaman gibi anlam ilgileri oluşturur

Niçin, Ne ile, Kiminle, Neye (Neye) göre, Ne gibi, Ne için, Nereye doğru, Ne zaman

[/FONT]

10-28-2012	#11
Prof. Dr. Sinsi	Türkçe İle İlgili Geniş Bilgiler Zarf tümleci Yüklem c) Sıralı cümlelerde zarf tümleci birden çok cümlenin ortak öğesi olarak kullanılabilir ve ortak zarf tümleci meydana gelir Örnek : Sana her zaman güvendim, inandım Sana her zaman güvendim Sana her zaman inandım d) Bir cümlede aynı veya ayrı türden birden fazla zarf bulunabilir Aynı türden olan aynı soruya yanıt veren zarfların tümü aynı öğe olarak alınır Ancak sorular farklı olduğu sürece bunlar ayrı ayrı değerlendirilip ayrı zarf tümleçleri oluşturur Örnek : Görmeden, bilmeden, vermeden akıyorsun Zarf tümleci (Nasıl?) Ertesi sabah, dinlenmiş bir biçimde güverteye geldi Zarf tümleci Zarf tümleci (Ne zaman?) (Nasıl?) UYARI : Sıralı cümlelerde ortak kullanılan zarf tümleci ilk yükleme uygunken, diğer yükleme uymayabilir Bu anlatım bozukluğu zarf tümleci eksikliği olarak değerlendirilir Örnek : Annem hiçbir zaman kendini düşünmedi, bizim mutluluğumuz için çalıştı Annem hiçbir zaman kendini düşünmedi; her zaman bizim mutluluğumuz için çalıştı Edat Tümleci : Cümleye amaç – sonuç, özgürlük, benzerlik, eşitlik, birliktelik, araç anlamı katan ya da sözcük öbekleri cümle içinde edat tümleci görevi yapar Örnek : Gemiler, güneye doğru yöneldi (Nereye doğru?) (yön) Babama göre çalışan kazanır (Kime göre?) (görelik) Rahat uyumak için ılık bir duş aldı (Niçin?) (amaç) Çocuk, elindeki küçük kovayla su taşıyor (Neyle?) (araç) Okula annesiyle gidecekmiş (Kimle?) (birliktelik) Sen gelinceye kadar işleri bitiririm (Ne zamana kadar?) (zaman) Öğelerle ilgili Uyarılar : Öğe Vurgulaması :Cümlede, yüklemden hemen önce gelen öğe, kullanıldığı yere göre en çok vurgulanan öğedir Örnek : Ayşe, yazdığı cümleyi arkadaşına yüksek sesle okudu Ayşe, yazdığı cümleyi yüksek sesle arkadaşına okudu Ayşe, arkadaşına yüksek sesle yazdığı cümleyi okudu Arkadaşına, yazdığı cümleyi yüksek sesle Ayşe okudu Soru edatı “mi” cümlede hangi öğeden sonra kullanılırsa o öğeyi vurgulamış ve o öğeyi buldurmaya yönelik kullanılmış olur Örnek : Bütün bunları sana Ayşe mi söyledi? Ayşe, sana bütün bunları mı söyledi? Ayşe, bütün bunları sana mı söyledi? Ayşe, bütün bunları sana söyledi mi? Cümlede kullanılan soru sözcükleri herhangi bir öğeyi buldurmaya yönelik olabilir Örnek : Bu kitabı benden sonra kim okumak ister? (Soru, özneyi buldurmaya yönelik) Bu eteğin üstüne ne giyeceksin? (Soru, belirtisiz nesneyi buldurmaya yönelik) Bu soruyu nasıl çözdün? (Soru, zarf tümlecini buldurmaya yönelik) Dün akşam nereden geliyordun? (Soru, dolaylı tümleci buldurmaya yönelik) Yerleri neyle sildin? (Soru, edat tümlecini buldurmaya yönelik) Bugün kimi gördün? (Soru, belirtili nesneyi buldurmaya yönelik) Öğe Çözümlemesinde Dikkat Edilecek Noktalar : § Bir cümlede önce yüklem bulunmalı, yüklem bulunduktan sonra yükleme yöneltilen sorularla özne ve diğer öğeler tespit edilmelidir § Yükleme, doğru sorular yöneltilmelidir; çünkü yanlış sorular yanlış sonuçlar doğurur § Cümle, öğelerine ayrılırken hiçbir sözcük ve sözcük grubu açıkta kalmamalı, hepsi yüklemle bir bağlantı kurarak bir öğe değeri kazanmalıdır Yalnızca bağlaçlar bu kuralın dışında kalabilir § Bağlaçlar, cümle içinde tek başlarına herhangi bir öğe olamazlar Ancak bağlandıkları bir söz grubu içinde görev kazanma özellikleri vardır § Bir cümle öğelerine ayrılırken, belirli söz gruplarının (deyimler, ikilemeler, tamlamalar, bileşik eylemler) kalıp olduğu ve cümlede tek öğe olarak değerlendirilmesi gerektiği dikkate alınmalıdır § Bazı cümlelerde aynı öğe olan dil birliklerinin arasına başka söz grupları da girebilir Bu durumda dil birliği bozulur ve aradaki söz grubu farklı bir öğeyi oluşturabilir Örnek : Babamın çarşıda böyle küçük bir dükkanı vardı Dolaylı Tümleç § Ara cümleler, asıl cümlelerin herhangi bir öğesi olamayacakları için cümle öğelerine ayrılırken farklı değerlendirme yapılmalıdır Örnek : Hızlı hızlı yürüyordu, çünkü yağmur yağıyordu, avluyu geçip fakülteye girdi Ara cümle § Ara sözler, asıl öğe ile birlikte değerlendirilmeli, ikisi de aynı öğe öbeği sayılmalıdır Örnek : Aşağıları, kayaların diplerini, iyice araştırmalı, Açıklayıcı ara söz Öğe Tablosu : ÖĞELER ANLAM YÜKLEME YÖNELİK SORULAR ÖZNE Yüklemi yapan yükleme konu olan Kim,Kimler,Ne,Neler NESNE Belirtisiz Nesne Yüklemin Etkisini Üzerine Alan Ne Belirtili Nesne Neyi, Kimi Dolaylı Tümleç Yönelmeli Yüklemin Bulunduğu, Yöneldiği Ayrıldığı Kavramdır Neye, Nereye, Kime Bulunmalı Neyde, Neyden, Nerede,Kimden Çıkmalı Neden, Nereden, Kimden Belirteç Tümleç Durum Yüklemi Türlü Anlam Özellikleriyle Tamamlayan Öğedir Nasıl, Ne durumda, Ne biçimde Zaman Ne zaman, Ne zamandır Ölçü Ne kadar, Nice, Ne ölçüde Yer-yön Nereye, Ne yöne Neden Ne, Niçin, Ne diye Soru İLGEÇ TÜMLECİ Cümlede amaç, araç, birliktelik, görelik, neden, yön zaman gibi anlam ilgileri oluşturur Niçin, Ne ile, Kiminle, Neye (Neye) göre, Ne gibi, Ne için, Nereye doğru, Ne zaman[/FONT]