Şiirde Ölçü Nedir

Hece Ölçüsü Nedir ?
Şiirde mısralardaki hece sayısının eşit olmasına dayanan ölçüye hece ölçüsü denir Hecelerin sayısı parmakla sayıldığı için "parmak ölçüsü" adıyla da bilinir Türkçenin yapısına uygundur

Türkçede heceler uzunluk kısalık bakımından hemen hemen aynı değerdedir Bu yapısal özellik şiirde hece ölçüsünün kolayca kullanılmasına imkan verir İlk yazılı Türk edebiyatının ürünleri olarak bilinen Göktürk Yazıtlarında şiir bulunmamasına rağmen şiirsel özellikler taşıyan ve hece ölçüsüne uyan bölümler vardır Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lugatit Türk eserindeki şiirler de hece ölçüsüyle yazılmışlardır Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra divan edebiyatı ve aruz ölçüsünün yaygınlaşması hece ölçüsünün yalnızca tekke ve aşık edebiyatına özgü bir ölçü olmasına yol açtı

Hece ölçüsünde kalıbı dizelerdeki hecelerin sayısı belirler Her dizesinde 11 hece bulunan bir şiirin kalıbı "11 li hece ölçüsü" olarak gösterilir Bir hecenin belli bölümlere ayrılmasına "durgulanma", bu bölümlerin okuma sırasında hafifçe durularak vurgulanan yerlerine de "durak" denir Kalıplar 2 liden başlayarak 20 lilere kadar çıkar Az heceli, yani 2 liden 6 lıya kadar kalıplar tekerleme, atasözü, bilmece gibi ürünlerin şiirsel parçalarında uyum öğesi olarak yer alır Bu tür kısa kalıpların durakları dizenin sonundadır

Hece ölçüsünde durağın önemi büyüktür Bir kalıp en az 2, en çok 5 duraklı olabilir Bir durakta bulunan hece sayısı ise 1 ile 10 arasında değişir Hece kalıpları duraklar ve duraklardaki hece sayıları bakımından bölümlenir Bu kalıplar içinde en çok kullanılanlar 7 li, 8 li, 11 li ve 14 lü olanlardır 7 li ölçü daha çok mani türünde kullanılmıştır 8 li kalıp semai, varsağı, destan ve türkülerin ölçüsüdür 11 li ölçü ise başta koşma ve destan olmak üzere aşık ve Tekke Edebiyatı şiirlerinde kullanılmıştır 14 lü hece ölçüsüne ise daha çok tekke şiiri ve çağdaş Türk şiirinde rastlanır

Gök-te u-çan kuş-la-ra (7 Hece)
ar-ka-daş o-la-ma-dım (7 Hece)
Kuş yap-tı yu-va-sı-nı (7 Hece)
Kuş ka-dar o-la-ma-dım (7 Hece)
---------***---------
E-le-dim e-le-dim öl-lük e-le-dim (11 Hece)
ay-na-lı be-şik-te be-bek be-le-dim (11 Hece)
Bü-yüt-tüm bes-le-dim as-ker ey-le-dim (11 Hece)
git-ti de gel-me-di bu-na ne ça-re (11 Hece)

Bazı kimseler bazı Türkülerimize sahip çıkıyorlar ya aslında net bir cevap hece ölçüsü:

Er-zu-rum çar-şı pa-zar (7 Hece)
İ-çin-de bir kız ge-zer (7 Hece)
E-lin-de di-vit ka-lem (7 Hece)
kat-li-me fer-man ya-zar (7 Hece)
--------****---------
Dam üs-tün-de çul se-rer (7 Hece)
Bil-mem yar ki-mi se-ver? (7 Hece)
Be-nim bir sev-di-ğim var (7 Hece)
gün-de on çe-şit gi-yer (7 Hece)

Hece ölçüsü, içinde ki duyguyu en eksiksiz anlatmana hiç mani olmaz:

Mı-zı-ka çal-ın-dı dü-ğün mü san-dın? (11 Hece)
Al be-yaz bay-ra-ğı ge-lin mi san-dın? (11 Hece)
Ye-me-ne gi-de-ni ge-lir mi san-dın? (11 Hece)