İslam Dininin Yemek Kültürüne Etkileri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-28-2012

İslam Dininin Yemek Kültürüne Etkileri

İslam dini yemekler konusunda pek çok uygulamalar, gelenekler yaratmıştı

Bunları kendi toplumumuz açısından örneklendirebiliriz

Hz

Muhammed, sağlıklı beslenme için az yenmesini tavsiye etmiştir

Yemeğe besleme ile başlanması dinin etkilerinden birisidir

Sofraya yakın oturmalıdır

Halk arasında, ‘Sofraya uzak duran, Allah’a uzak durur’ inancı vardır

Yemek yendikten sonra, sofra duası yapılması da çok yaygın uygulamalardan birisidir

Aslında her yemekten sonra yapılması gereken dua, artık aile toplantılarında, önemli günlerde ve toplu yemeklerden yapılmaktadır

Fakat geleneksel kesimlerde aile sofralarında her yemek sonrası evin büyükleri dua etmektedirler

Toplu yemeklerdeki sofra duasını hoca, ya da herhangi bir kimse okur

Arapça sofra duaları olduğu gibi, Türkçe manzum ve nesir olanları da vardır

Yemek yiyenlerin, konukların çeşitli sözleri de dinseldir

Elhamdülillah, Allah’a şükür, Allah arttırsın, hacı sofrası olsun gibi

Sofra duası, yatılı okullarda, askeri birliklerde bir kişinin önderliğinde topluca söylenir ve yemeğe başlanır: “Tanrımıza hamdolsun, Milletimiz varolsun, Afiyet olsun” biçiminde söylenir

Ölü Yemeği
Tamamen dinsel nitelikteki bir toplu yemektir

Bu yemek, ölünün defnedildiği gün, 40

ölüm günü ya da karalaştırılacak herhangi bir günde yakınlarının cenazede görev alanlara, cenazeye katılanlara, konu komşu ve akrabaya verilir

Definden sonra, akşam dua için gelenlere helva pişirilir

Cenaze evine komşu ve akrabalar da yemek getirir

Yemek ve ikramlar, vefatın 7

40

ve 52

günlerinde de yapılır

Bunlar ölünün ruhu için ve özellikle cenazeye katılanların ölü üzerinde hakkı kalmasın diye yapılan ikramlardır

Ölüm yıldönümü için okunan mevlitlerde bile yemek verilir

Özellikle kadınlar için yapılan mevlitlerde pideler, börekler, tatlılar, meşrubatlar ikram edilmektedir

Bütün bunlar, geçmişimize, ölen yakınlarımıza bağlılığımıza, ona hayır yapmamıza ait göstergelerdir

Yağmur Duası
Uzun süre yağmur yağmadığı zamanlarda yapılan yağmur duası da, özel yiyeceklerin yapılmasına neden olmuştur

Kesilen hayvanların eti ile pilav yapılır

Kazanlarla pişirilen pilavlar duaya katılanlar tarafından yenir

Pilava çoğu kez bulgurdan yapılır

Çocukların yaptığı yağmur duasında ise, toplanan yağ, un ve bulgurla çocuklara bulgur pilavı ve yağlı çörek yapılıp verilir

Aşure
İslâm dininde yemeklere ilişkin en belirgin örneklerden birisi de ‘Aşure’dir

Aşure ayı ya da gününde yapılır

Aşurenin dinsel niteliğine ilişkin halk arasında çeşitli söylentiler şunlardır:Hz

Adem’in günahından dolayı ettiği tövbenin bugün kabul olunduğu, İbrahim’in bugün ateşten kurtulduğu, Yakup Peygamberin oğlu Yusuf’a bugün kavuştuğu, İbrahim Peygamber’in bugün doğduğu, Eyüp Peygamber’in bugün şifaya kavuştuğu, İsa Peygamber’in bugün göğe çekildiği, Nuh’un bindiği geminin tufan bitip sular çekilince Cudi Dağı’na yine bugün oturmuş olduğu inanışları gibi

Yine, inanışa göre Nuh, gemide kalan çeşitli erzaktan tatlı bir çorba pişirilmesini söylemiş, tufandan kurtulanlar o günü kutlayarak bayram etmişler ve çorbadan yemişlerdir

Müslümanlar, Muharrem’in 10

günü aşure yapıp konu komşuya dağıtırlar, Hz

Muhammed’in torunlarından Hüseyin, Kerbela’da yine Muharrem ayının 10

günü şehit edildi

İşte zamanla aşure, onun ve onunla birlikte Kerbela’da ölenlerin ruhu için pişirilip dağıtılmaktadır

Aşure, su, buğday, şeker, susam, nohut, bakla, fasulye, üzüm, fıstık, incir, pirinç, kestane, ceviz, nar gibi 12 tür yiyecek malzemesinden yapılır

Özellikle kurban kesenlerin aşure pişirmesi gerekir

İçine konan malzemeler ilden ile, yöreden yöreye değişir

Bazı yörelerimizde Kurban’ın kuyruk yağından, Zonguldak Devrek İlçesi’nde ise etinden bir parça saklanarak aşure pişirilirken içine atılır

Denizli’de aşure pişirildiğinde, yanında keşkek de pişirilip dağıtılmaktadır

Kandillerde Yiyecekler
Kandillerde, çoğu yörelerimizde bazı tatlı türleri yapılıp dağıtılır

İlk kandilde ne yapılıp dağıtıldı ise, diğerlerinde başka bir şey yapılmaz

İzmir ve Denizli’de 2

Kandil Miraç’ta süt dağıtılır

Kandillerde en yaygın olarak yapılıp dağıtılan tatlı türü ise, Lokma’dır

Helva da aynı biçimde yaygın bir tatlı türüdür

Zonguldak Devrek’te cevizli yufka böreği yapılıp cami önünde dağıtılır

Günümüzde büyük kentlerimizde bütün kandillerde susamlı ya da susamsız ‘Kandil Simitleri’ çarşıdan satın alınıp evlerde yenir

Ramazan Bayramı Yemekleri
Ramazanda oruç tutanlar, şeker bayramında bol bol yiyecekler yerler

Konuklara, şeker, çikolata ve tatlı ikram edilir

Tatlıların çoğu evde hazırlanır

Her türlü tatlı yapılır

Yörelere göre en sevilen tatlılar (kalbura bastı, baklava, hurma tatlısı, kadayıf, kurabiye gibi) yapılıp konuklara ikram edilir

Ayrıca her çeşit börek de yapılır ve ikram edilir

Yine, her çeşit yemekler (özellikle et yemekleri), sebzelerden yapılan yemekler de bayramda özel olarak yapılıp tüketilir

Kurban Bayramı Yemekleri
Özellikle kurban eti ve bundan yapılan yemekler yenir

İlk gün kurban etinden kavurma yapılır

Ayrıca diğer etli yemekler de hazırlanır

Bayram yemekleri her zaman yenilemeyen daha kaliteli yemeklerdir

Yine şeker bayramındaki gibi şeker ve her çeşit tatlılar da ihmal edilmeyen yiyecekler arasındadır

Hacı Yemeği
Hacılar, ya teker, teker ya da üç dört tanesi birlikte mevlit okutur ve bulundukları yerde komşulara, yakınlara, eş dosta yemek verirler

Bu yemekte özel bir tür yoktur

Aslında düğün yemeğinden farksızdır

Bu yemek, haccın koşullarından olmamakla birlikte, hacının eş dost ve yakınlarına, onların zahmetlerinden dolayı bir teşekkür niteliğinde verilir

İftar Yemeği
Ramazan ayında akrabalara, dostlara, komşulara, iş yerinde çalışanlara ve yoksullara verilen yemektir

Genellikle evlerde verilen dinsel amaçlı bir yemektir

Fakat günümüzde ev dışında çeşitli kuruluşlarda ve lokantalarda da verilmektedir

Ayrıca vakıflar, kendilerine bağışta bulunanların ruhları için iftar yemeği vermekte, önceden indirilmiş hatimlerin duası da bu sırada yapılır

İftar yemeğinde zeytin, peynir, pastırma, sucuk, reçel, hurma gibi yiyeceklerle iftar açılır

Sonra, çorba, et ya da etli sebze, pilav ve tatlı yenir

Yemekten sonra toplu dua edilir sonra akşam namazı kılınır, çaylar içilir, sohbet edilir

Adak Aşı
Bir adağı yerine gelenlerin akraba ve dostlarına verdikleri yemektir

Adak yemeği adayan kişinin adağına göre biçimlenir

Ne, nasıl adanmışsa, bir borç olarak o yerine getirilmelidir

Bir hayvan adanmışsa, adayan kişi onu yoksullara olduğu gibi verir

Kendisi hiç yemez

Zekeriya Sofrası - Peygamber Sofrası
Bu gelenek, Cumhuriyet sonrası Ankara’sında görülmüştür

1930-40’lı yıllarda yaygınlaşmış, günümüze kadar gelmiştir

Adak adama, adağını yerine getirme, yeni dileklerde bulunmak için yapılan bir yemekli toplantıdır

Buradaki yemek, daha çok çerez, yemiş ve yeşilliklerden oluşur

Eski İstanbul ve Bursa’da da örneği görülmüştür

Oralarda geleneğin adı, ‘Zekeriya Peygamber Sofrası’ ya da ‘Peygamber Sofrası’ adıyla adlandırılır

Geleneğin, yüzyılın başında Hicaz’dan gelen ihtiyar bir kadının eseri olduğu söylenmektedir

Zekeriya Sofrası geleneği, genellikle yalnızca kadınlar arasında yapılır

Fakat genç öğrenci delikanlıların ya da ender olarak kadınlı erkekli gurupların katıldığı sofraların da kurulduğu görülmüştür

Sofra, dileği yerine gelmiş bir kadın tarafından düzenlenir

Daha çok Şabanı Şerif ayı içinde yapılır

Sofraya komşu ve akraba kadınlar çağrılır

Sofra açılmadan önce, iki rekat namaz kılınır

Namazdan sonra Kur’an-ı Kerim’in 19

Suresi olan Meryem Suresi okunur

Zekeriya Sofrası, adını Zekeriya Peygamber’den alır

Sofranın özelliği ise, namaz kılınıp Kur’an okununcaya ve sofraya adak mumu dikilinceye kadar, katılanların birbirleriyle konuşmamalarıdır

Yani, susmak ve konuşmamak, sofranın başlıca kurallarındandır

Bu nedenle davete çocukları götürmezler

Zekeriya sofrasının bir diğer özelliği, sofrada 41 çeşit yiyeceğin bulunması zorunluluğudur

Eğer sofra iki kişi tarafından düzenlenirse 82 çeşit tabağın olması gerekmektedir

Sofraya katılanlar bu 41 çeşit yiyecekten tadarlar

Sofranın ortasında, adağı yerine gelmiş olan ve sofrayı düzenleyen kadının diktiği mum, sonuna kadar yanık durur

Bu mumun yanına, davete gelenler ve adak dileyenler de birer mum dikerler

Bunlar, “Eğer muradım olursa gelecek yıl Şaban ayında böyle bir sofra kurmayı” ya da “Böyle bir Zekeriya sofrası kurmayı adıyorum” derler

Diledikleri niyet sayısına göre de mum dikerler

Bazıları, Zekeriya Sofrası’nın dinle ilgili olmadığını söylüyorlar

Fakat, namaz kılınması, Kur’an-ı Kerim okunması, dua yapılması gibi uygulamalar, konunun dinsel yönünü göstermektedir

Sofraya mum yakmak ise dinsel esaslara uymamaktadır

Zekeriya Sofrası Listesi
1)Antep fıstığı , 2)Fındık , 3)Sarı leblebi , 4)Kuru üzüm , 5)Beyaz leblebi , 6)Kuru erik , 7)Dut kurusu , 8)Yerfıstığı , 9) Pestil , 10) Kuru incir , 11)Şeker, 12)Portakal , 13)Mandalina , 14) Ayva ,15) Armut ,16)Muz , 17)Kestane , 18)Hurma , 19)Ceviz içi , 20)Damla sakızı , 21)Vişne kurusu , 22)Kesme şeker , 23)Çikolata ,24)Tepsi böreği , 25)Sigara böreği , 26)Zeytinyağlı dolma , 27)Kuru köfte , 28)Patates salatası , 29)Patates kızartması , 30)Turşu, 31)Bisküvi , 32)Maydanoz , 33)Tere , 34)Roka , 35)Marul , 36)Salatalık , 37)Taze soğan , 38)Havuç salatası , 39)Domates , 40)Tuz , 41)Çörekotu

10-28-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İslam Dininin Yemek Kültürüne Etkileri İslam Dininin Yemek Kültürüne Etkileri İslam dini yemekler konusunda pek çok uygulamalar, gelenekler yaratmıştıBunları kendi toplumumuz açısından örneklendirebilirizHz Muhammed, sağlıklı beslenme için az yenmesini tavsiye etmiştirYemeğe besleme ile başlanması dinin etkilerinden birisidirSofraya yakın oturmalıdır Halk arasında, ‘Sofraya uzak duran, Allah’a uzak durur’ inancı vardır Yemek yendikten sonra, sofra duası yapılması da çok yaygın uygulamalardan birisidirAslında her yemekten sonra yapılması gereken dua, artık aile toplantılarında, önemli günlerde ve toplu yemeklerden yapılmaktadırFakat geleneksel kesimlerde aile sofralarında her yemek sonrası evin büyükleri dua etmektedirlerToplu yemeklerdeki sofra duasını hoca, ya da herhangi bir kimse okurArapça sofra duaları olduğu gibi, Türkçe manzum ve nesir olanları da vardır Yemek yiyenlerin, konukların çeşitli sözleri de dinseldir Elhamdülillah, Allah’a şükür, Allah arttırsın, hacı sofrası olsun gibi Sofra duası, yatılı okullarda, askeri birliklerde bir kişinin önderliğinde topluca söylenir ve yemeğe başlanır: “Tanrımıza hamdolsun, Milletimiz varolsun, Afiyet olsun” biçiminde söylenir Ölü Yemeği Tamamen dinsel nitelikteki bir toplu yemektirBu yemek, ölünün defnedildiği gün, 40 ölüm günü ya da karalaştırılacak herhangi bir günde yakınlarının cenazede görev alanlara, cenazeye katılanlara, konu komşu ve akrabaya verilirDefinden sonra, akşam dua için gelenlere helva pişirilirCenaze evine komşu ve akrabalar da yemek getirir Yemek ve ikramlar, vefatın 7 40 ve 52 günlerinde de yapılır Bunlar ölünün ruhu için ve özellikle cenazeye katılanların ölü üzerinde hakkı kalmasın diye yapılan ikramlardırÖlüm yıldönümü için okunan mevlitlerde bile yemek verilirÖzellikle kadınlar için yapılan mevlitlerde pideler, börekler, tatlılar, meşrubatlar ikram edilmektedirBütün bunlar, geçmişimize, ölen yakınlarımıza bağlılığımıza, ona hayır yapmamıza ait göstergelerdir Yağmur Duası Uzun süre yağmur yağmadığı zamanlarda yapılan yağmur duası da, özel yiyeceklerin yapılmasına neden olmuşturKesilen hayvanların eti ile pilav yapılır Kazanlarla pişirilen pilavlar duaya katılanlar tarafından yenirPilava çoğu kez bulgurdan yapılırÇocukların yaptığı yağmur duasında ise, toplanan yağ, un ve bulgurla çocuklara bulgur pilavı ve yağlı çörek yapılıp verilir Aşure İslâm dininde yemeklere ilişkin en belirgin örneklerden birisi de ‘Aşure’dirAşure ayı ya da gününde yapılırAşurenin dinsel niteliğine ilişkin halk arasında çeşitli söylentiler şunlardır:Hz Adem’in günahından dolayı ettiği tövbenin bugün kabul olunduğu, İbrahim’in bugün ateşten kurtulduğu, Yakup Peygamberin oğlu Yusuf’a bugün kavuştuğu, İbrahim Peygamber’in bugün doğduğu, Eyüp Peygamber’in bugün şifaya kavuştuğu, İsa Peygamber’in bugün göğe çekildiği, Nuh’un bindiği geminin tufan bitip sular çekilince Cudi Dağı’na yine bugün oturmuş olduğu inanışları gibiYine, inanışa göre Nuh, gemide kalan çeşitli erzaktan tatlı bir çorba pişirilmesini söylemiş, tufandan kurtulanlar o günü kutlayarak bayram etmişler ve çorbadan yemişlerdir Müslümanlar, Muharrem’in 10 günü aşure yapıp konu komşuya dağıtırlar, Hz Muhammed’in torunlarından Hüseyin, Kerbela’da yine Muharrem ayının 10 günü şehit edildiİşte zamanla aşure, onun ve onunla birlikte Kerbela’da ölenlerin ruhu için pişirilip dağıtılmaktadırAşure, su, buğday, şeker, susam, nohut, bakla, fasulye, üzüm, fıstık, incir, pirinç, kestane, ceviz, nar gibi 12 tür yiyecek malzemesinden yapılırÖzellikle kurban kesenlerin aşure pişirmesi gerekirİçine konan malzemeler ilden ile, yöreden yöreye değişirBazı yörelerimizde Kurban’ın kuyruk yağından, Zonguldak Devrek İlçesi’nde ise etinden bir parça saklanarak aşure pişirilirken içine atılırDenizli’de aşure pişirildiğinde, yanında keşkek de pişirilip dağıtılmaktadır Kandillerde Yiyecekler Kandillerde, çoğu yörelerimizde bazı tatlı türleri yapılıp dağıtılırİlk kandilde ne yapılıp dağıtıldı ise, diğerlerinde başka bir şey yapılmazİzmir ve Denizli’de 2 Kandil Miraç’ta süt dağıtılırKandillerde en yaygın olarak yapılıp dağıtılan tatlı türü ise, Lokma’dırHelva da aynı biçimde yaygın bir tatlı türüdürZonguldak Devrek’te cevizli yufka böreği yapılıp cami önünde dağıtılırGünümüzde büyük kentlerimizde bütün kandillerde susamlı ya da susamsız ‘Kandil Simitleri’ çarşıdan satın alınıp evlerde yenir Ramazan Bayramı Yemekleri Ramazanda oruç tutanlar, şeker bayramında bol bol yiyecekler yerler Konuklara, şeker, çikolata ve tatlı ikram edilirTatlıların çoğu evde hazırlanırHer türlü tatlı yapılırYörelere göre en sevilen tatlılar (kalbura bastı, baklava, hurma tatlısı, kadayıf, kurabiye gibi) yapılıp konuklara ikram edilirAyrıca her çeşit börek de yapılır ve ikram edilirYine, her çeşit yemekler (özellikle et yemekleri), sebzelerden yapılan yemekler de bayramda özel olarak yapılıp tüketilir Kurban Bayramı Yemekleri Özellikle kurban eti ve bundan yapılan yemekler yenir İlk gün kurban etinden kavurma yapılırAyrıca diğer etli yemekler de hazırlanırBayram yemekleri her zaman yenilemeyen daha kaliteli yemeklerdir Yine şeker bayramındaki gibi şeker ve her çeşit tatlılar da ihmal edilmeyen yiyecekler arasındadır Hacı Yemeği Hacılar, ya teker, teker ya da üç dört tanesi birlikte mevlit okutur ve bulundukları yerde komşulara, yakınlara, eş dosta yemek verirlerBu yemekte özel bir tür yoktur Aslında düğün yemeğinden farksızdırBu yemek, haccın koşullarından olmamakla birlikte, hacının eş dost ve yakınlarına, onların zahmetlerinden dolayı bir teşekkür niteliğinde verilir İftar Yemeği Ramazan ayında akrabalara, dostlara, komşulara, iş yerinde çalışanlara ve yoksullara verilen yemektirGenellikle evlerde verilen dinsel amaçlı bir yemektir Fakat günümüzde ev dışında çeşitli kuruluşlarda ve lokantalarda da verilmektedirAyrıca vakıflar, kendilerine bağışta bulunanların ruhları için iftar yemeği vermekte, önceden indirilmiş hatimlerin duası da bu sırada yapılırİftar yemeğinde zeytin, peynir, pastırma, sucuk, reçel, hurma gibi yiyeceklerle iftar açılır Sonra, çorba, et ya da etli sebze, pilav ve tatlı yenir Yemekten sonra toplu dua edilir sonra akşam namazı kılınır, çaylar içilir, sohbet edilir Adak Aşı Bir adağı yerine gelenlerin akraba ve dostlarına verdikleri yemektirAdak yemeği adayan kişinin adağına göre biçimlenirNe, nasıl adanmışsa, bir borç olarak o yerine getirilmelidirBir hayvan adanmışsa, adayan kişi onu yoksullara olduğu gibi verirKendisi hiç yemez Zekeriya Sofrası - Peygamber Sofrası Bu gelenek, Cumhuriyet sonrası Ankara’sında görülmüştür1930-40’lı yıllarda yaygınlaşmış, günümüze kadar gelmiştirAdak adama, adağını yerine getirme, yeni dileklerde bulunmak için yapılan bir yemekli toplantıdırBuradaki yemek, daha çok çerez, yemiş ve yeşilliklerden oluşurEski İstanbul ve Bursa’da da örneği görülmüştür Oralarda geleneğin adı, ‘Zekeriya Peygamber Sofrası’ ya da ‘Peygamber Sofrası’ adıyla adlandırılır Geleneğin, yüzyılın başında Hicaz’dan gelen ihtiyar bir kadının eseri olduğu söylenmektedirZekeriya Sofrası geleneği, genellikle yalnızca kadınlar arasında yapılırFakat genç öğrenci delikanlıların ya da ender olarak kadınlı erkekli gurupların katıldığı sofraların da kurulduğu görülmüştür Sofra, dileği yerine gelmiş bir kadın tarafından düzenlenirDaha çok Şabanı Şerif ayı içinde yapılırSofraya komşu ve akraba kadınlar çağrılır Sofra açılmadan önce, iki rekat namaz kılınırNamazdan sonra Kur’an-ı Kerim’in 19Suresi olan Meryem Suresi okunur Zekeriya Sofrası, adını Zekeriya Peygamber’den alır Sofranın özelliği ise, namaz kılınıp Kur’an okununcaya ve sofraya adak mumu dikilinceye kadar, katılanların birbirleriyle konuşmamalarıdırYani, susmak ve konuşmamak, sofranın başlıca kurallarındandırBu nedenle davete çocukları götürmezlerZekeriya sofrasının bir diğer özelliği, sofrada 41 çeşit yiyeceğin bulunması zorunluluğudurEğer sofra iki kişi tarafından düzenlenirse 82 çeşit tabağın olması gerekmektedir Sofraya katılanlar bu 41 çeşit yiyecekten tadarlar Sofranın ortasında, adağı yerine gelmiş olan ve sofrayı düzenleyen kadının diktiği mum, sonuna kadar yanık dururBu mumun yanına, davete gelenler ve adak dileyenler de birer mum dikerlerBunlar, “Eğer muradım olursa gelecek yıl Şaban ayında böyle bir sofra kurmayı” ya da “Böyle bir Zekeriya sofrası kurmayı adıyorum” derlerDiledikleri niyet sayısına göre de mum dikerler Bazıları, Zekeriya Sofrası’nın dinle ilgili olmadığını söylüyorlarFakat, namaz kılınması, Kur’an-ı Kerim okunması, dua yapılması gibi uygulamalar, konunun dinsel yönünü göstermektedirSofraya mum yakmak ise dinsel esaslara uymamaktadır Zekeriya Sofrası Listesi 1)Antep fıstığı , 2)Fındık , 3)Sarı leblebi , 4)Kuru üzüm , 5)Beyaz leblebi , 6)Kuru erik , 7)Dut kurusu , 8)Yerfıstığı , 9) Pestil , 10) Kuru incir , 11)Şeker, 12)Portakal , 13)Mandalina , 14) Ayva ,15) Armut ,16)Muz , 17)Kestane , 18)Hurma , 19)Ceviz içi , 20)Damla sakızı , 21)Vişne kurusu , 22)Kesme şeker , 23)Çikolata ,24)Tepsi böreği , 25)Sigara böreği , 26)Zeytinyağlı dolma , 27)Kuru köfte , 28)Patates salatası , 29)Patates kızartması , 30)Turşu, 31)Bisküvi , 32)Maydanoz , 33)Tere , 34)Roka , 35)Marul , 36)Salatalık , 37)Taze soğan , 38)Havuç salatası , 39)Domates , 40)Tuz , 41)Çörekotu