Türkçenin Dünya Dillerine Etkisi

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-24-2012

TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİNE ETKİSİ
Prof

Dr

Günay KARAAĞAÇ
Öğrenme ve öğretmeler sürecinin bir sonucu olan bu
diller arası alışverişler, o dillerin konuşurlarının
türlü düzlemlerdeki karşılıklı ilişkilerinden ortaya
çıkar

Dillerin dünya üzerinde kapladığı coğrafya ile
bu coğrafyada yaşayanların ilişkiler süreci, yani
tarih, bu konunun ana eksenleridir; çünkü her kişi ya
da topluluk, kendisininkinden farklı coğrafyalarda
yaşayan ve farklı bilgilendirme yollarından geçmiş
başka kişi ya da topluluklardan yeni şeyler öğrenir ve
öğrendiklerinin adını da kendi diline taşır

Bilgilenme, bir toplumun kendi yapıp etmeleri kadar
başka toplumlardan öğrendikleri veya
öğrenebildiklerine de bağlıdır

Günümüz insanının
bilgilerinin büyük kısmı, içinde yaşadığı toplumdan
çok, başka toplumlara aittir

Çağımız insanının birden
fazla yabancı dile gerek duyması da bu yüzdendir

Eski
devirlerde göçler, savaşlar, ticaret kervanları ve din
yayıcılarıyla taşınabilen bilgiler, bugün, çok kısa
bir sürede dünyanın her yerine ulaşabilmektedir

Küreselleşmeyi bu anlamda, tekniğin dünyayı küçültmesi
anlamında anlamak gerekmektedir

Eski devirlerde
yalnızca yöneticilerini eğiten halklar, tek tanrılı
dinlerle birlikte eğitim-öğretim hizmetinin
demokratikleşmesiyle, cami avlularındaki medreseler
ile kilise avlularındaki manastırların bu
demokratikleşmenin başlangıç noktalarını
oluşturmasıyla hız kazanan bilgi birikimi, daha bu
çağlarda ulusal sınırlara sığmaz olmuştu

Dillerin
yazı ve ses kayıt cihazlarıyla kolayca başka yer ve
zamanlara taşınabilmesi, dünyayı, ‘çok gezenin çok
bildiği bir dünya’ olmaktan çıkarıp, ‘çok okuyan veya
çok dinleyenin çok bildiği bir dünya’ haline
getirmesi, bilgi birikiminin ve ulaşılan yeni
bilgilerin çok kısa bir sürede dünyayı kuşatabilmesi,
küreselleşmenin anlamı olmuştur

Topluluklar arasındaki tarih ve coğrafya farklılığına
doğru orantılı olarak bağlı olan bu almalar, binlerce
yıl önce başladığı kabul edilen, henüz tamamlanmamış
ve hiç bir zaman da sona ermeyecek olan bir süreci,
“dil ailelerinin oluşma süreci”ni temsil ederler

Arka
planında, yakın zamana kadar bir hanedanlar tarihi
olan dünya tarihinin kavim bölünme ve birleşmelerinin
yattığı bu toplumlar arası ilişkiler süreci, yerli
yersiz, gönüllü gönülsüz, haklı haksız dil bölünme ve
birleşmeleri yaratır; her dil, bir başka dilden şu
veya bu ölçüde etkilenerek, tarih dediğimiz bu süreç,
böylece sürüp gider

Tarihçilerin en güvenilir
kaynakları olarak dil verileri, bize, tarihin bir
savaşlar tarihinden ibaret olmadığını, savaşların
birkaç saatlik, birkaç günlük işler olduğunu, asıl
tarihin, savaşlar da dahil, bir ilişkiler tarihi, bir
öğrenmeler ve öğretmeler süreci olduğunu
göstermektedir

Türkçe, bugün yaşayan dillerin en yaşlılarından
biridir ve bu tarih derinliği yanında mekanca da geniş
bir coğrafyaya sahiptir

Türkçenin konuşucuları, bu
geniş tarih ve coğrafya diliminde birçok devlet
kurmuşlar, komşuluklarında yer alan kavimlerden birçok
bilgi öğrenmişler ve komşularına da birçok bilgi
öğretmişlerdir

Dolayısıyla, Türklerin komşularına
öğrettikleri ile komşularından öğrendikleri bilgilerin
adları, Türkçe ile ona komşu olarak yaşayan başka
diller arasında, oldukça zengin bir söz alış verişine
yol açmıştır

Öğrenme ve öğretmeler sürecinin bir sonucu olan bu
diller arası alışverişler, Türkçe kadar komşusu
ulusların dillerini de ilgilendiren bir konudur

Türkçe ve komşu diller konusunda, bugüne kadar yüzün
üzerinde kitap ve on binin üzerinde makalenin
yazılması, Türkçenin tarihçe derinliği ve coğrafyaca
genişliğinin bir sonucudur

Sayıları böylesine kabarık
olan bu kitap ve makaleler içinde, türkologlara ait
olanlar, pek sınırlı sayıdadır; çünkü dediğimiz gibi,
bu konu, türkologlar kadar sinolog, hungarolog,
islavist, arabist, vb

araştırmacıları da
ilgilendirmektedir

“İlk çağlardan beri, gerek Avrupa gerekse Asya’daki
tarım kuşağında yaşayan ülkelerin tarih kayıtlarında
geçen ve hep kuzeyden geldiği söylenen kavimler
arasında değişik adlarla da olsa yer alan Türkler,
tarihin bildiği kadarıyla, sadece bozkır kuşağının tek
hakimi olmakla kalmamışlar, aynı zamanda, Çin, Kuzey
Hindistan ve Ortadoğu’yu içine alan tarım kuşağını da
yurt edinmişlerdi

Bu sebeple de bugün, nüfus
yoğunluğu Türkistan, Hazar çevresi ve Anadolu
ekseninde olmak üzere yaklaşık 6-7 milyon
kilometrekareyi kaplayan Türk dili, tarih içinde,
Sibirya’dan Doğu Avrupa’ya, Orta Asya’dan Orta
Akdeniz’e kadar yaklaşık 11 milyon kilometrekarelik
bir coğrafyaya yayılmıştır”

Bu yazımızda, Türklerin ve dolayısıyla Türkçenin bu
geniş coğrafyasında yaşanmış ve yaşanmakta olan
komşuluk ilişkilerine bağlı olarak, Çince, Farsça,
Urduca, Arapça, Rusça, Ukranca, Ermenice, Macarca,
Fince, Romence, Bulgarca, Sırp-Hırvatça, Çekçe,
İtalyanca, Arnavutça, Yunanca, Lehçe, Fransızca,
Almanca, İngilizce vs

gibi dillerle Türkçenin
ilişkilerinden söz edeceğiz”
Türkçe ile komşu diller arasındaki alış verişler,
Türkler ile komşu uluslar arasındaki bilgi
alışverişini gösterir

Komşulardan birinin diğerinden
öğrendiği her bilgi, genellikle, komşunun dilindeki
adıyla tanındı

Kısacası, Türkçe ile Türkçeye komşu
olarak yaşamış ve yaşamakta olan diller arası
ilişkilerin tespiti demek, bir ölçüde, Türklerle
komşuları arasındaki ilişkilerin tespiti, Türklerin
komşularına öğrettikleri ile komşularının Türklere
öğrettiklerinin belirlenmesi demektir

Şimdi Türkçenin komşularıyla ilişkilerini ve bu
ilişkiler konusunda yapılan çalışmaları kısaca gözden
geçirelim

Bilindiği gibi özel adların her türü, tarih
ve coğrafyanın, yani ansiklopedilerin malı olan dil
birimleridir ve anlam boşalmasına uğradıkları için dil
ve düşünce dünyasının üyeleri olmaktan uzaktırlar

Biz, burada, Türkçenin derin tarih ve geniş
coğrafyasından miras kalan her türlü özel adı bir
kıyıya bırakarak, Türkçe ile komşu diller arasında,
birinden diğerine bilgi taşımış, gittiği dilin anlam
örgüsünde kendisine yer bulmuş sözlük birimlerinden
söz edeceğiz

ve Türkçenin bu dillerle olan gramer
ilişkilerinden, bu konularda yapılmış çalışmalardan
söz edeceğiz

1

Türkçe-Çince İlişkileri
Bugünden binlerce yıl öncelere uzanan Türk-Çin
ilişkilerinin ilk devirleri tamamen karanlıktır

Çin
kaynaklarında “sien-pi, tu-yü hun, hiung-nu, ti, tik,
tinglin, t'ie-le” gibi adlarla zikredilen kuzey
kavimlerinin Türklüklerini tarihçiler
tartışadursunlar, Türkçede, “Türk” adının ilk defa
kullanıldığı Kök Türkler devrinden günümüze kadar
süren Türk-Çin ilişkilerinin bile hayli derin olduğu
bilinmektedir

Ticaretten savaşa, aynı devletin
vatandaşlığından dindaşlığa kadar her türlü komşuluk
ilişkilerini yaşamış olan bu iki ulus, günümüz
dünyasının en eski komşularıdır

Çağlar boyu süren bu
komşuluk, bu iç içelik, mutlaka, bu ulusların
dillerine de yansımıştır

Türkçe ve diğer Altay dilleri ile Çince üzerindeki
çalışmalar, bugün için çok yetersizdir

Henüz Altay
dillerinin ve Çincenin tarihî sözlükleri hazırlanmamış
ve bütün bu dillerdeki kelime kök ve aileleri tespit
edilmemiştir

Dolayısıyla, bugün, ancak Çin
kaynaklarında geçen "Çin transkripsiyonlu Türkçe
kelimeler"den bahsedebiliyoruz veya Türkçede ailesini
yahut Altay dillerindeki paralellerini tespit
edemediğimiz herhangi bir kelimeyi Çince (veya Farsça,
Tohorca, Sanskritçe, Tibetçe, vs

) kabul etmekten daha
ileri bir çalışma yapamıyoruz

Çinliler, şu anki bilgilerimize göre, Türklerden çok
daha önce yazıyı kullanmağa başlamışlardır

Onların
bilhassa Türkçenin yazıya geçirilmiş en eski
örneklerinin bulunduğu 8

yüzyıldan daha önceki yazılı
eserleri, Türkçeye ve diğer Altay dillerine ait
değerli bir malzeme yığınını barındırırlar

Şimdiye
kadar değerlendirilemeyen bu malzeme, 8

yüzyıl öncesi
Türk tarihi ve Türk dili tarihi açısından çok
önemlidir; fakat bu malzeme yığınının
değerlendirilmesi güçlüklerle doludur

Bu güçlükler,
1941'de, L

Ligeti'nin “Çin Transkripsiyonlu Barbar
Glosarları Meselesi” adlı yazısında ele alınmıştır

Ligeti, bu yazısında, sinologların Altay dillerinin
meseleleriyle ilgilenmediklerinden, Altay dillerini
bilenlerin ve bu yolda araştırma yapanların da
Çincenin bilmeceleri karşısında kılavuzsuz
çırpındıklarından şikayet eder

Bunlara ek olarak,
Çincenin tarihinde (bilhassa kelime sonu seslerinde)
hem ses hem imlâ bakımından büyük değişiklikler
olduğunu vurgulayıp Türkçe-Çince ilişkisini
araştırmada yardımlarına muhtaç olduğumuz Çin
transkripsiyonlu metinlerin çözümü ile uğraşacakların
Çin ve Altay dillerinin tarihlerini bilmeleri
gerektiğini belirtir

Ligeti, adı geçen yazısında, Türkçedeki Çince veya
Çincedeki Türkçe unsurlar yerine, ancak "Çin
Transkripsiyonlu Türkçe kelimeler" üzerinde durmuştur

Bu konuyla Ligeti'den önce birkaç bilgin daha
uğraşmış; fakat Altay dillerini de bilen ve bu yolda
en çok çalışan o olmuştur

Tekrar edelim: Bu
çalışmalarda söz konusu edilen şey, bu dillerin
birbirlerinden aldıkları unsurlardan çok, Çin
yazısıyla yazılmış Türkçe kelime ve metinler olmuştur

Ne yazık ki bu konuda da fazla bir yol alınmış
değildir

Bu çalışmalar, daha, Çin transkripsiyonlu
Türkçe kelimelerin aslî şekillerinin tespitini
sağlayacak seviyeye ulaşmamıştır

Nitekim Çincenin ve
Türkçenin tarihî gelişmelerini çok iyi bilen ve
Karlgren'in sözlüğünü kullanan bazı türkologlar
tarafından bu konuda yapılan yanlışları düzeltmeğe
çalışan Ligeti bile Hunların meşhur hükümdarının adını
Bagator yerine hep Çin transkripsiyonuna bağlı
kalarak Mao-tun şeklinde kaydetmiştir

Aslında,
Ligeti'den önce başlayan bu yanlış değerlendirme,
"bagator < Moğ

baga 'küçük,~Tü

baga 'genç'
Moğ

~ufak ; az' + Tü

tor 'kale; kale beyi'
kur-a 'kale, şehir'" adı yerine Mao-tun şeklinde aslî
olmayan bir şahıs adının literatüre girmesine, bizde
de Mete gibi bir hayalet sözün doğmasına yol
~açmıştır

Yapısı son derece açık olan ve tor
or (~çor-a, > kurgan~Mac

úr “bey”)
gibi dal kökleri bulunan bu kelimeyi G

Clauson'un
alıntı kelime olarak değerlendirmesini ise anlamak
mümkün değildir

1

Türkçedeki Çince Unsurlar:
Türkçedeki Çince unsurlar üzerinde henüz monografik
bir çalışma yapılmamıştır

Bu yolda şimdiye kadar
yapılan tek şey, Çin yazısıyla yazılı Türkçe kelime ve
cümleler, şahıs ve yer adları, kısacası Çin
harfleriyle transkripsiyonlanmış Türkçe ile ilgilenmek
olmuştur

Türkçeye geçmiş, herhangi bir bölgede,
herhangi bir devirde Türkçenin malı olmuş, Türk
düşüncesinin yapı taşlarından biri haline gelmiş Çince
unsurlar, bilimin ölçüleri içinde araştırılmamıştır

Bu konuda elimizde bulunan, ancak, çeşitli sözlük
yazarlarının Türkçedeki varlığını açıklayamadıkları
bazı kelimeleri özel bir çaba harcamaksızın Çinceye
yakıştırmalarından ibarettir

Meselâ, M

Räsänen,
sözlüğünde 147 kelimeyi Çince kaynaklı göstermiştir;
fakat ne bu sözlükte Çince asıllı gösterilen
kelimelerin hepsinin Çince oldukları, ne de bu 147
sayısı kesindir

Ahmet Caferoğlu’nun Eski Uygur
Sözlüğü’nde ise Çince kaynaklı gösterilen 70 söz
vardır

Çinlilerin, Türklerin en az iki bin yıllık
komşuları olduklarını düşünürsek, bu sayının daha da
arttırılma imkanı kendiliğinden doğar

Hatta söz
almanın ötesinde, söz dizimi düzleminde gerçekleşmiş
etkileşmelerden bile şüphelenmemiz gerekmektedir

Türkçe ile Farsça, Rusça, Bulgarca ve bütün Balkan
dilleri arasındaki ilişkiye benzer veya ondan da güçlü
ve köklü bir ilişki gerçekleşmiş olmalıdır

Bilindiği
gibi, Türkçeyi gözardı ederek, bu dillerin ne
sözlükleri ne de gramerleri yazılabilir

Çince için
de durum pek farklı olmasa gerektir; nitekim Çince,
bugün çok heceli dillere oldukça yaklaşmıştır

Yeni devirlerin Çincesinden Türkçeye geçmiş unsurları
işleyen bir çalışma, 1970 yılında, Moskova'da
yayımlandı

Tabiî ki diller arasındaki alıntıların
tespiti, yazının yaygınlık kazandığı yeni devirler söz
konusu olduğunda, eski devirlerle kıyaslanamayacak
kadar kolaydır

Nitekim daha ilk çalışma olmasına
rağmen, bugünkü Uygur Türklerinin dilinde 1873 Çince
kelime ve şekil tespit edilmiştir

Bu çalışma,
dediğimiz gibi Moskova'da, 1970 yılında Rahimoviç
tarafından “Çağdaş Uygur Dilinin Çince Unsurları”
adıyla yayımlandı

10-24-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Türkçenin Dünya Dillerine Etkisi TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİNE ETKİSİ Prof Dr Günay KARAAĞAÇ Öğrenme ve öğretmeler sürecinin bir sonucu olan bu diller arası alışverişler, o dillerin konuşurlarının türlü düzlemlerdeki karşılıklı ilişkilerinden ortaya çıkar Dillerin dünya üzerinde kapladığı coğrafya ile bu coğrafyada yaşayanların ilişkiler süreci, yani tarih, bu konunun ana eksenleridir; çünkü her kişi ya da topluluk, kendisininkinden farklı coğrafyalarda yaşayan ve farklı bilgilendirme yollarından geçmiş başka kişi ya da topluluklardan yeni şeyler öğrenir ve öğrendiklerinin adını da kendi diline taşır Bilgilenme, bir toplumun kendi yapıp etmeleri kadar başka toplumlardan öğrendikleri veya öğrenebildiklerine de bağlıdır Günümüz insanının bilgilerinin büyük kısmı, içinde yaşadığı toplumdan çok, başka toplumlara aittir Çağımız insanının birden fazla yabancı dile gerek duyması da bu yüzdendir Eski devirlerde göçler, savaşlar, ticaret kervanları ve din yayıcılarıyla taşınabilen bilgiler, bugün, çok kısa bir sürede dünyanın her yerine ulaşabilmektedir Küreselleşmeyi bu anlamda, tekniğin dünyayı küçültmesi anlamında anlamak gerekmektedir Eski devirlerde yalnızca yöneticilerini eğiten halklar, tek tanrılı dinlerle birlikte eğitim-öğretim hizmetinin demokratikleşmesiyle, cami avlularındaki medreseler ile kilise avlularındaki manastırların bu demokratikleşmenin başlangıç noktalarını oluşturmasıyla hız kazanan bilgi birikimi, daha bu çağlarda ulusal sınırlara sığmaz olmuştu Dillerin yazı ve ses kayıt cihazlarıyla kolayca başka yer ve zamanlara taşınabilmesi, dünyayı, ‘çok gezenin çok bildiği bir dünya’ olmaktan çıkarıp, ‘çok okuyan veya çok dinleyenin çok bildiği bir dünya’ haline getirmesi, bilgi birikiminin ve ulaşılan yeni bilgilerin çok kısa bir sürede dünyayı kuşatabilmesi, küreselleşmenin anlamı olmuştur Topluluklar arasındaki tarih ve coğrafya farklılığına doğru orantılı olarak bağlı olan bu almalar, binlerce yıl önce başladığı kabul edilen, henüz tamamlanmamış ve hiç bir zaman da sona ermeyecek olan bir süreci, “dil ailelerinin oluşma süreci”ni temsil ederler Arka planında, yakın zamana kadar bir hanedanlar tarihi olan dünya tarihinin kavim bölünme ve birleşmelerinin yattığı bu toplumlar arası ilişkiler süreci, yerli yersiz, gönüllü gönülsüz, haklı haksız dil bölünme ve birleşmeleri yaratır; her dil, bir başka dilden şu veya bu ölçüde etkilenerek, tarih dediğimiz bu süreç, böylece sürüp gider Tarihçilerin en güvenilir kaynakları olarak dil verileri, bize, tarihin bir savaşlar tarihinden ibaret olmadığını, savaşların birkaç saatlik, birkaç günlük işler olduğunu, asıl tarihin, savaşlar da dahil, bir ilişkiler tarihi, bir öğrenmeler ve öğretmeler süreci olduğunu göstermektedir Türkçe, bugün yaşayan dillerin en yaşlılarından biridir ve bu tarih derinliği yanında mekanca da geniş bir coğrafyaya sahiptir Türkçenin konuşucuları, bu geniş tarih ve coğrafya diliminde birçok devlet kurmuşlar, komşuluklarında yer alan kavimlerden birçok bilgi öğrenmişler ve komşularına da birçok bilgi öğretmişlerdir Dolayısıyla, Türklerin komşularına öğrettikleri ile komşularından öğrendikleri bilgilerin adları, Türkçe ile ona komşu olarak yaşayan başka diller arasında, oldukça zengin bir söz alış verişine yol açmıştır Öğrenme ve öğretmeler sürecinin bir sonucu olan bu diller arası alışverişler, Türkçe kadar komşusu ulusların dillerini de ilgilendiren bir konudur Türkçe ve komşu diller konusunda, bugüne kadar yüzün üzerinde kitap ve on binin üzerinde makalenin yazılması, Türkçenin tarihçe derinliği ve coğrafyaca genişliğinin bir sonucudur Sayıları böylesine kabarık olan bu kitap ve makaleler içinde, türkologlara ait olanlar, pek sınırlı sayıdadır; çünkü dediğimiz gibi, bu konu, türkologlar kadar sinolog, hungarolog, islavist, arabist, vb araştırmacıları da ilgilendirmektedir “İlk çağlardan beri, gerek Avrupa gerekse Asya’daki tarım kuşağında yaşayan ülkelerin tarih kayıtlarında geçen ve hep kuzeyden geldiği söylenen kavimler arasında değişik adlarla da olsa yer alan Türkler, tarihin bildiği kadarıyla, sadece bozkır kuşağının tek hakimi olmakla kalmamışlar, aynı zamanda, Çin, Kuzey Hindistan ve Ortadoğu’yu içine alan tarım kuşağını da yurt edinmişlerdi Bu sebeple de bugün, nüfus yoğunluğu Türkistan, Hazar çevresi ve Anadolu ekseninde olmak üzere yaklaşık 6-7 milyon kilometrekareyi kaplayan Türk dili, tarih içinde, Sibirya’dan Doğu Avrupa’ya, Orta Asya’dan Orta Akdeniz’e kadar yaklaşık 11 milyon kilometrekarelik bir coğrafyaya yayılmıştır” Bu yazımızda, Türklerin ve dolayısıyla Türkçenin bu geniş coğrafyasında yaşanmış ve yaşanmakta olan komşuluk ilişkilerine bağlı olarak, Çince, Farsça, Urduca, Arapça, Rusça, Ukranca, Ermenice, Macarca, Fince, Romence, Bulgarca, Sırp-Hırvatça, Çekçe, İtalyanca, Arnavutça, Yunanca, Lehçe, Fransızca, Almanca, İngilizce vs gibi dillerle Türkçenin ilişkilerinden söz edeceğiz” Türkçe ile komşu diller arasındaki alış verişler, Türkler ile komşu uluslar arasındaki bilgi alışverişini gösterir Komşulardan birinin diğerinden öğrendiği her bilgi, genellikle, komşunun dilindeki adıyla tanındı Kısacası, Türkçe ile Türkçeye komşu olarak yaşamış ve yaşamakta olan diller arası ilişkilerin tespiti demek, bir ölçüde, Türklerle komşuları arasındaki ilişkilerin tespiti, Türklerin komşularına öğrettikleri ile komşularının Türklere öğrettiklerinin belirlenmesi demektir Şimdi Türkçenin komşularıyla ilişkilerini ve bu ilişkiler konusunda yapılan çalışmaları kısaca gözden geçirelim Bilindiği gibi özel adların her türü, tarih ve coğrafyanın, yani ansiklopedilerin malı olan dil birimleridir ve anlam boşalmasına uğradıkları için dil ve düşünce dünyasının üyeleri olmaktan uzaktırlar Biz, burada, Türkçenin derin tarih ve geniş coğrafyasından miras kalan her türlü özel adı bir kıyıya bırakarak, Türkçe ile komşu diller arasında, birinden diğerine bilgi taşımış, gittiği dilin anlam örgüsünde kendisine yer bulmuş sözlük birimlerinden söz edeceğiz ve Türkçenin bu dillerle olan gramer ilişkilerinden, bu konularda yapılmış çalışmalardan söz edeceğiz 1 Türkçe-Çince İlişkileri Bugünden binlerce yıl öncelere uzanan Türk-Çin ilişkilerinin ilk devirleri tamamen karanlıktır Çin kaynaklarında “sien-pi, tu-yü hun, hiung-nu, ti, tik, tinglin, t'ie-le” gibi adlarla zikredilen kuzey kavimlerinin Türklüklerini tarihçiler tartışadursunlar, Türkçede, “Türk” adının ilk defa kullanıldığı Kök Türkler devrinden günümüze kadar süren Türk-Çin ilişkilerinin bile hayli derin olduğu bilinmektedir Ticaretten savaşa, aynı devletin vatandaşlığından dindaşlığa kadar her türlü komşuluk ilişkilerini yaşamış olan bu iki ulus, günümüz dünyasının en eski komşularıdır Çağlar boyu süren bu komşuluk, bu iç içelik, mutlaka, bu ulusların dillerine de yansımıştır Türkçe ve diğer Altay dilleri ile Çince üzerindeki çalışmalar, bugün için çok yetersizdir Henüz Altay dillerinin ve Çincenin tarihî sözlükleri hazırlanmamış ve bütün bu dillerdeki kelime kök ve aileleri tespit edilmemiştir Dolayısıyla, bugün, ancak Çin kaynaklarında geçen "Çin transkripsiyonlu Türkçe kelimeler"den bahsedebiliyoruz veya Türkçede ailesini yahut Altay dillerindeki paralellerini tespit edemediğimiz herhangi bir kelimeyi Çince (veya Farsça, Tohorca, Sanskritçe, Tibetçe, vs) kabul etmekten daha ileri bir çalışma yapamıyoruz Çinliler, şu anki bilgilerimize göre, Türklerden çok daha önce yazıyı kullanmağa başlamışlardır Onların bilhassa Türkçenin yazıya geçirilmiş en eski örneklerinin bulunduğu 8 yüzyıldan daha önceki yazılı eserleri, Türkçeye ve diğer Altay dillerine ait değerli bir malzeme yığınını barındırırlar Şimdiye kadar değerlendirilemeyen bu malzeme, 8 yüzyıl öncesi Türk tarihi ve Türk dili tarihi açısından çok önemlidir; fakat bu malzeme yığınının değerlendirilmesi güçlüklerle doludur Bu güçlükler, 1941'de, L Ligeti'nin “Çin Transkripsiyonlu Barbar Glosarları Meselesi” adlı yazısında ele alınmıştır Ligeti, bu yazısında, sinologların Altay dillerinin meseleleriyle ilgilenmediklerinden, Altay dillerini bilenlerin ve bu yolda araştırma yapanların da Çincenin bilmeceleri karşısında kılavuzsuz çırpındıklarından şikayet eder Bunlara ek olarak, Çincenin tarihinde (bilhassa kelime sonu seslerinde) hem ses hem imlâ bakımından büyük değişiklikler olduğunu vurgulayıp Türkçe-Çince ilişkisini araştırmada yardımlarına muhtaç olduğumuz Çin transkripsiyonlu metinlerin çözümü ile uğraşacakların Çin ve Altay dillerinin tarihlerini bilmeleri gerektiğini belirtir Ligeti, adı geçen yazısında, Türkçedeki Çince veya Çincedeki Türkçe unsurlar yerine, ancak "Çin Transkripsiyonlu Türkçe kelimeler" üzerinde durmuştur Bu konuyla Ligeti'den önce birkaç bilgin daha uğraşmış; fakat Altay dillerini de bilen ve bu yolda en çok çalışan o olmuştur Tekrar edelim: Bu çalışmalarda söz konusu edilen şey, bu dillerin birbirlerinden aldıkları unsurlardan çok, Çin yazısıyla yazılmış Türkçe kelime ve metinler olmuştur Ne yazık ki bu konuda da fazla bir yol alınmış değildir Bu çalışmalar, daha, Çin transkripsiyonlu Türkçe kelimelerin aslî şekillerinin tespitini sağlayacak seviyeye ulaşmamıştır Nitekim Çincenin ve Türkçenin tarihî gelişmelerini çok iyi bilen ve Karlgren'in sözlüğünü kullanan bazı türkologlar tarafından bu konuda yapılan yanlışları düzeltmeğe çalışan Ligeti bile Hunların meşhur hükümdarının adını Bagator yerine hep Çin transkripsiyonuna bağlı kalarak Mao-tun şeklinde kaydetmiştir Aslında, Ligeti'den önce başlayan bu yanlış değerlendirme, "bagator < Moğ baga 'küçük,~Tü baga 'genç' Moğ~ufak ; az' + Tü tor 'kale; kale beyi' kur-a 'kale, şehir'" adı yerine Mao-tun şeklinde aslî olmayan bir şahıs adının literatüre girmesine, bizde de Mete gibi bir hayalet sözün doğmasına yol ~açmıştır Yapısı son derece açık olan ve tor or (~çor-a, > kurgan~Mac úr “bey”) gibi dal kökleri bulunan bu kelimeyi G Clauson'un alıntı kelime olarak değerlendirmesini ise anlamak mümkün değildir 11 Türkçedeki Çince Unsurlar: Türkçedeki Çince unsurlar üzerinde henüz monografik bir çalışma yapılmamıştır Bu yolda şimdiye kadar yapılan tek şey, Çin yazısıyla yazılı Türkçe kelime ve cümleler, şahıs ve yer adları, kısacası Çin harfleriyle transkripsiyonlanmış Türkçe ile ilgilenmek olmuştur Türkçeye geçmiş, herhangi bir bölgede, herhangi bir devirde Türkçenin malı olmuş, Türk düşüncesinin yapı taşlarından biri haline gelmiş Çince unsurlar, bilimin ölçüleri içinde araştırılmamıştır Bu konuda elimizde bulunan, ancak, çeşitli sözlük yazarlarının Türkçedeki varlığını açıklayamadıkları bazı kelimeleri özel bir çaba harcamaksızın Çinceye yakıştırmalarından ibarettir Meselâ, M Räsänen, sözlüğünde 147 kelimeyi Çince kaynaklı göstermiştir; fakat ne bu sözlükte Çince asıllı gösterilen kelimelerin hepsinin Çince oldukları, ne de bu 147 sayısı kesindir Ahmet Caferoğlu’nun Eski Uygur Sözlüğü’nde ise Çince kaynaklı gösterilen 70 söz vardır Çinlilerin, Türklerin en az iki bin yıllık komşuları olduklarını düşünürsek, bu sayının daha da arttırılma imkanı kendiliğinden doğar Hatta söz almanın ötesinde, söz dizimi düzleminde gerçekleşmiş etkileşmelerden bile şüphelenmemiz gerekmektedir Türkçe ile Farsça, Rusça, Bulgarca ve bütün Balkan dilleri arasındaki ilişkiye benzer veya ondan da güçlü ve köklü bir ilişki gerçekleşmiş olmalıdır Bilindiği gibi, Türkçeyi gözardı ederek, bu dillerin ne sözlükleri ne de gramerleri yazılabilir Çince için de durum pek farklı olmasa gerektir; nitekim Çince, bugün çok heceli dillere oldukça yaklaşmıştır Yeni devirlerin Çincesinden Türkçeye geçmiş unsurları işleyen bir çalışma, 1970 yılında, Moskova'da yayımlandı Tabiî ki diller arasındaki alıntıların tespiti, yazının yaygınlık kazandığı yeni devirler söz konusu olduğunda, eski devirlerle kıyaslanamayacak kadar kolaydır Nitekim daha ilk çalışma olmasına rağmen, bugünkü Uygur Türklerinin dilinde 1873 Çince kelime ve şekil tespit edilmiştir Bu çalışma, dediğimiz gibi Moskova'da, 1970 yılında Rahimoviç tarafından “Çağdaş Uygur Dilinin Çince Unsurları” adıyla yayımlandı