Türkçenin Dünya Dillerine Etkisi

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-24-2012

5

Türkçe-Rusça İlişkileri
Türklerin Çinliler, Farslar ve Araplardan sonra en
eski komşuları önce Ruslar sonra da bütün Slavlardır

M

S

4

yüzyıllarda İndo-Germen topluluğundan ayrılan
Kuzey ve Güney Slavları, M

S

6

yüzyıldan itibaren,
önce Avarların, sonra da Bulgar Türklerinin ziraatçı
tebaları olarak daha doğuya çekilmişler ve nihayet
M

S

8

yüzyıllarda bugünkü vatanlarına ulaşmışlardır

Bu sebeple gerek Kuzey Slavları, gerekse Güney
Slavları, bu bin beş yüz yıla yakın süre içinde daima
bir Türk kavminin komşusu oldular

M

S

4

yüzyıllarda İndo-Germen topluluğundan ayrılan
Kuzey ve Güney İslavları, M

S

6

yüzyıldan itibaren,
önce Avarların, sonra Bulgar Türklerinin ziraatçı
tebaları olarak daha doğuya (belki zorla) çekilmişler
ve nihayet M

S

8

yüzyıllarda bugünkü vatanlarına
ulaşmışlardı

Ruslar ile Türklerin ilişkilerini bir kaç döneme
ayırmak mümkündür

En eski zamanlara ait devre, Kiev
Rusyası oluşmadan önceki 6

-7

yüzyıllardaki Slovenler
ile Avarların ilişkileri ve daha sonra Hazarlar, Volga
Bulgarları ve diğer Türk boyları arasındaki ilişkiler

Tarihe baktığımız zaman, Rus ve Türk toplumlarının
ticaret, ekonomi ve yerleşim bakımdan birbirleri ile
yakın temas içerisinde idiler

Bundan dolayı, bu
halkların günlük kullanılan dili öğrenmeleri
gerekirdi

Bunun sonucunda birçok Türkçe söz Rusçaya
geçmiştir

Türkçe kelimelerin Rusçaya geçişleri Kazan,
Astrahan ve Kırım Hanlıkları döneminde daha da
artmıştır

Daha sonra da Sovyetler Birliği’nin
içerisinde Türk toplulukların olması, Rusça-Türkçe
ilişkisinde çok önemli ve etkin bir faktör olmuştur

Araştırmalara göre Rus dilinde Yunanca, Latince,
Fin-Ogur, Moğolca, İran dillerinden sözler yer
almaktadır

Bu dillerin arasında Türkçenin ise önemli
bir rolü vardır

Türk dillerinden gelmiş ve günlük konuşmalarda
kullanılan sözler dil araştırmacıları için büyük bir
ilgi alanıdır

Yapılacak yeni çalışmalarla Rusçadaki Türkçe sözlerin
sayısı artacaktır; çünkü Ruslarla Türklerin son
yıllarda ilişkileri eskiye göre daha da
hareketlenmiştir

Yani birlikte yaşamalar artmıştır,
dolayısıyla da karşılıklı öğrenmeler çoğalmış
olmalıdır

Buna bir örnek vererek sözümüzü tamamlamak
istiyoruz

İncelediğimiz kaynaklardaki Türkçe sözler
listesinde tek başına tamam sözü yoktur; ancak bugün
Rusçada tamam sözü sıkça kullanılmaktadır

5

1

Türkçedeki Rusça Unsurlar:
Bu konuda ilk çalışma, H

F

Miklosich tarafından
'Türkçedeki İslavca, Macarca ve Romence Unsurlar'
adıyla 1889'da yapılmıştır

Bu tarih, İslavcadaki
Türkçe unsurların araştırılmağa başlandığı tarihlere
rastlamasına rağmen, bu yoldaki çalışmalar o kadar
heyecan verici bulunmamış olmalı ki İslavcadaki Türkçe
unsurlar konusu etrafında cereyan eden meşhur
tartışmaları, bu konu etrafında görmüyoruz

Bunun sebebi, H

F

Miklosich ve Snjezana Valjacic'in
de ifade ettikleri gibi Türkçe’deki İslavca unsurların
pek az oluşudur

Malzemesi oldukça sınırlı olan bu
konu, son olarak 1957'de 'Türk Halk Dilinde İslavca
Alıntılar' adıyla Andreas Tietze tarafından
incelenmiştir

Türkçedeki İslavca alıntıların ses
bilgisi açısından da değerlendirildiği bu çalışmada
233 İslavca söz yer almaktadır

5

2

Rusçadaki Türkçe Unsurlar:
İslav dillerindeki Türkçe unsurlarla ilgili ilk
çalışmalar, 1850'lerde başlamıştır ve günümüzde de
sürmektedir

Bu konudaki çalışmalar, burada
sayamayacağımız kadar çoktur

Önce Rusların, daha
sonra da Güney İslavlarının dilleri üzerinde başlayan
bu çalışmaların meyvelerini derli toplu birer sözlük
halinde Elizaveta Nikolaevna Şipova'nın ve Abdullah
Skaljic'in eserlerinde bulabiliriz

E

N

Şipova'nın “Rus Dilindeki Türkçe Unsurlar
Sözlüğü” adını taşıyan eseri, Alma-Ata'da, 1976
yılında yayımlanmıştır

Bu çalışmada, Rusçaya
Türkçeden geçtiği kabul edilen 1507 kelime üzerinde
durulmaktadır

Bu sayı, Şipova'dan önce Rus etimoloji
sözlüğünü yazmış olan M

Vasmer'in eserindeki Türkçe
unsur sayısından epeyce azdır

N

Poppe Jr

'a göre M

Vasmer'in eserinde Türkçe
asıllı olarak belirlenen 1700 kelime yer almaktadır

Vasmer'in eseri diyalekt kelimelerine yer verdiği
iddiasıyla tenkit edilmiştir

Her halukârda, Rusların
bugünkü yeni vatanlarına geldikleri tarihlerden beri
süren Türk-Rus ilişkilerine bakarak, yüzün üzerinde
makale ve kitabın yayımlandığı bu konuda, daha yeni,
daha geniş ve daha ayrıntılı çalışmalar
bekleyebiliriz

Alma-Ata’da 1994 yılında yayımladığı “Rus Edebiyatında
Türkizm” adlı eserinde, R

T

Mendekinova,
Kazakistan’da yaşayan Rus yazar İ

P

Şuhov’un iki
romanında 2500’e yakın Türkçe söz bulunduğunu
belirtir

Bu eserde, Türk-Rus ilişkileri de
değerlendirilmiş ve 456 Türkçe söz listelenmiştir

Moskova’da, A

G

Spirkin, İ

A

Akçurin, R

S

Karpinskaya tarafından 1980’de yayımlanan “Yabancı
Kelimeler Sözlüğü” , Türkçe unsurlar bakımından 1955
yılında yapılan ilk baskısından çok farklı hale
getirilmiştir

Sözlüğün bu ikinci baskısında,
Rusçadaki Türkçe kelime sayısı gülünç bir rakama
düşürülmüştür: 304

Türklüğü ve Türkçeyi, yalnız
Türklerin kendileri değil, galiba komşuları da
terkediyor!

10-24-2012	#7
Prof. Dr. Sinsi	Türkçenin Dünya Dillerine Etkisi 5Türkçe-Rusça İlişkileri Türklerin Çinliler, Farslar ve Araplardan sonra en eski komşuları önce Ruslar sonra da bütün Slavlardır MS 4 yüzyıllarda İndo-Germen topluluğundan ayrılan Kuzey ve Güney Slavları, MS 6 yüzyıldan itibaren, önce Avarların, sonra da Bulgar Türklerinin ziraatçı tebaları olarak daha doğuya çekilmişler ve nihayet MS 8 yüzyıllarda bugünkü vatanlarına ulaşmışlardır Bu sebeple gerek Kuzey Slavları, gerekse Güney Slavları, bu bin beş yüz yıla yakın süre içinde daima bir Türk kavminin komşusu oldular MS 4 yüzyıllarda İndo-Germen topluluğundan ayrılan Kuzey ve Güney İslavları, MS 6 yüzyıldan itibaren, önce Avarların, sonra Bulgar Türklerinin ziraatçı tebaları olarak daha doğuya (belki zorla) çekilmişler ve nihayet MS 8 yüzyıllarda bugünkü vatanlarına ulaşmışlardı Ruslar ile Türklerin ilişkilerini bir kaç döneme ayırmak mümkündür En eski zamanlara ait devre, Kiev Rusyası oluşmadan önceki 6-7 yüzyıllardaki Slovenler ile Avarların ilişkileri ve daha sonra Hazarlar, Volga Bulgarları ve diğer Türk boyları arasındaki ilişkiler Tarihe baktığımız zaman, Rus ve Türk toplumlarının ticaret, ekonomi ve yerleşim bakımdan birbirleri ile yakın temas içerisinde idiler Bundan dolayı, bu halkların günlük kullanılan dili öğrenmeleri gerekirdi Bunun sonucunda birçok Türkçe söz Rusçaya geçmiştir Türkçe kelimelerin Rusçaya geçişleri Kazan, Astrahan ve Kırım Hanlıkları döneminde daha da artmıştır Daha sonra da Sovyetler Birliği’nin içerisinde Türk toplulukların olması, Rusça-Türkçe ilişkisinde çok önemli ve etkin bir faktör olmuştur Araştırmalara göre Rus dilinde Yunanca, Latince, Fin-Ogur, Moğolca, İran dillerinden sözler yer almaktadır Bu dillerin arasında Türkçenin ise önemli bir rolü vardır Türk dillerinden gelmiş ve günlük konuşmalarda kullanılan sözler dil araştırmacıları için büyük bir ilgi alanıdır Yapılacak yeni çalışmalarla Rusçadaki Türkçe sözlerin sayısı artacaktır; çünkü Ruslarla Türklerin son yıllarda ilişkileri eskiye göre daha da hareketlenmiştir Yani birlikte yaşamalar artmıştır, dolayısıyla da karşılıklı öğrenmeler çoğalmış olmalıdır Buna bir örnek vererek sözümüzü tamamlamak istiyoruz İncelediğimiz kaynaklardaki Türkçe sözler listesinde tek başına tamam sözü yoktur; ancak bugün Rusçada tamam sözü sıkça kullanılmaktadır 51 Türkçedeki Rusça Unsurlar: Bu konuda ilk çalışma, HF Miklosich tarafından 'Türkçedeki İslavca, Macarca ve Romence Unsurlar' adıyla 1889'da yapılmıştır Bu tarih, İslavcadaki Türkçe unsurların araştırılmağa başlandığı tarihlere rastlamasına rağmen, bu yoldaki çalışmalar o kadar heyecan verici bulunmamış olmalı ki İslavcadaki Türkçe unsurlar konusu etrafında cereyan eden meşhur tartışmaları, bu konu etrafında görmüyoruz Bunun sebebi, H F Miklosich ve Snjezana Valjacic'in de ifade ettikleri gibi Türkçe’deki İslavca unsurların pek az oluşudur Malzemesi oldukça sınırlı olan bu konu, son olarak 1957'de 'Türk Halk Dilinde İslavca Alıntılar' adıyla Andreas Tietze tarafından incelenmiştir Türkçedeki İslavca alıntıların ses bilgisi açısından da değerlendirildiği bu çalışmada 233 İslavca söz yer almaktadır 52 Rusçadaki Türkçe Unsurlar: İslav dillerindeki Türkçe unsurlarla ilgili ilk çalışmalar, 1850'lerde başlamıştır ve günümüzde de sürmektedir Bu konudaki çalışmalar, burada sayamayacağımız kadar çoktur Önce Rusların, daha sonra da Güney İslavlarının dilleri üzerinde başlayan bu çalışmaların meyvelerini derli toplu birer sözlük halinde Elizaveta Nikolaevna Şipova'nın ve Abdullah Skaljic'in eserlerinde bulabiliriz E N Şipova'nın “Rus Dilindeki Türkçe Unsurlar Sözlüğü” adını taşıyan eseri, Alma-Ata'da, 1976 yılında yayımlanmıştır Bu çalışmada, Rusçaya Türkçeden geçtiği kabul edilen 1507 kelime üzerinde durulmaktadır Bu sayı, Şipova'dan önce Rus etimoloji sözlüğünü yazmış olan M Vasmer'in eserindeki Türkçe unsur sayısından epeyce azdır N Poppe Jr'a göre M Vasmer'in eserinde Türkçe asıllı olarak belirlenen 1700 kelime yer almaktadır Vasmer'in eseri diyalekt kelimelerine yer verdiği iddiasıyla tenkit edilmiştir Her halukârda, Rusların bugünkü yeni vatanlarına geldikleri tarihlerden beri süren Türk-Rus ilişkilerine bakarak, yüzün üzerinde makale ve kitabın yayımlandığı bu konuda, daha yeni, daha geniş ve daha ayrıntılı çalışmalar bekleyebiliriz Alma-Ata’da 1994 yılında yayımladığı “Rus Edebiyatında Türkizm” adlı eserinde, RT Mendekinova, Kazakistan’da yaşayan Rus yazar İ P Şuhov’un iki romanında 2500’e yakın Türkçe söz bulunduğunu belirtir Bu eserde, Türk-Rus ilişkileri de değerlendirilmiş ve 456 Türkçe söz listelenmiştir Moskova’da, AG Spirkin, İA Akçurin, RS Karpinskaya tarafından 1980’de yayımlanan “Yabancı Kelimeler Sözlüğü” , Türkçe unsurlar bakımından 1955 yılında yapılan ilk baskısından çok farklı hale getirilmiştir Sözlüğün bu ikinci baskısında, Rusçadaki Türkçe kelime sayısı gülünç bir rakama düşürülmüştür: 304 Türklüğü ve Türkçeyi, yalnız Türklerin kendileri değil, galiba komşuları da terkediyor!