Türkçenin Dünya Dillerine Etkisi

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-24-2012

10

Türkçe-Romence İlişkileri
Romenler, diğer Latin kavimleri gibi M

S

ilk bin yıl
içinde ortaya çıkmış ve Trakyalı ataları olan
Hint-Avrupa köklü “Dacia”lılar ile aynı bölgede
yaşamışlardır

Türklerin Romanya coğrafyasındaki tarihleri ise
eskilere dayanmaktadır

Eski Türk kavimlerinden olan
Uzlar, Peçenekler, Kıpçaklar ve sonra daha birçok Türk
boyu Karadeniz’in kuzeyinden geçip gelerek bugünkü
Romanya coğrafyasına yerleşmişlerdir

XIII-XIV

yüzyıllarında Altın Ordu ve sonraki yıllarda da
Osmanlı İmparatorluğu hakimiyetine giren bölgede bu
sebeple Türk nüfus yoğunluğu fazladır

10

1

Türkçedeki Romence Unsurlar
Bu konuda herhangi bir yayına rastlamadık

10

2

Romencedeki Türkçede Unsurlar
Türkçenin Romence ile ilişkisinin ilk araştırılmaları
Rusça ile ilişkisinin araştırılmağa başlanmasından
çeyrek yüz yıl sonrasına aittir

Bu konuda bilinen en
eski çalışma, yukarıda da andığımız Slav dillerinin
ilk etimoloji sözlüğünü hazırlayan ve Slavcadaki
Türkçe unsurlar üzerindeki çalışmaları başlatan Franz
Miklosich tarafından yapılmıştır

Aynı yıllarda, Lazar Šaineanu, Romen dilindeki Türkçe
unsurları incelediği eserini yayımlar

Bu
araştırmalar, 1885-1900 yılları arasında, B

F

Hasdeu, F

Rudow ve T

Löbel tarafından sürdürülür

Theophil Löbel’in Romen dilindeki Türkçe, Arapça ve
Farsça unsurları incelediği eseri 1894’te yayımlanır

L

Šaineanu, Romen dili ve kültüründeki oryantal
etkiyi araştırdığı, özellikle de Türkçenin etkisinin
kültür boyutlarını da tartıştığı üç ciltlik muhteşem
eserini önce 1900 yılında Romence ve 1902 yılında da
Fransızca olarak yayımlar

3900 civarında Türkçe unsur
barındıran bu çalışmalara dayanarak, Romanya dışında
da birçok çalışma yapılmıştır ve yeni eserlerin ana
kaynağı, Romanya’da yapılan bu çalışmalar olmuştur

1927 yılında, Karl Lokotsch tarafından yayımlanan
etimolojik sözlükte ise 2235 madde başı
bulunmaktadır

Bundan sonra 1960 yılında, Heine F

Wendt, Romencedeki Türkçe unsurları incelediği eserini
yayımlar

Türkçeden alınan sözlerin alınma
devirlerini de açıklamağa çalışan bu eserde, 1541
Türkçe söz irdelenmektedir

Bu çalışmalar dışında iki
Türk araştırmacı yaptığı çalışmalarda Romencedeki
Türkçe söz sayısının 1700 ile 3000 arasında olduğunu
söylemişlerdir

Son olarak 2002’de Muammer Nurlu
tarafından yayımlanan Romencede Türk İzleri adlı
eserde Osmanlı döneminde Romenceye geçmiş yaklaşık
1200 söz listelenmiştir

Türkçe-Romence ilişkilerinin araştırılmasına
Türkçe-Rusça ilişkilerinin araştırılmağa
başlanmasından çeyrek yüz yıl sonra başlanmıştır

Bu
konuda bilinen en eski çalışma, İslav dillerinin ilk
etimoloji sözlüğünü hazırlayan ve İslavcadaki Türkçe
unsurlar üzerindeki çalışmaları başlatan Franz
Miklosich tarfından yapılmıştır

Bu araştırmalara 1984'te Theophil Löbel 'Romen
Dilindeki Türkçe, Arapça ve Farsça Unsurlar' adlı
eseriyle ve 1900 yılında da L

Saineanu 'Romen
Dilindeki ve Kültüründeki Oryantal Tesir' adlı
eseriyle katıldılar

Türkçe-Romence ilişkileri
konusundaki yayınları temin edemediğimiz için affınızı
dileyip Romenceye, Macarcaya ve Rusçaya değişik
anlamlarda verdiğimiz bir kelimemizin ilgi çekici
macerasından kısaca bahsederek bu konuyu kapamak
istiyoruz: Tü

obrak / ofrag 'eski, yıpranmış; eski
elbise'> Mac

apró 'ufak', apróság, aprópénz 'bozuk
para'; aynı kelime Romence’ye geçer: Rom

oprêg 'sırta
alınan saçaklı dokuma' > Mac

oprég 'Romen kadınların
bilinen elbisesi' ve yine aynı kelime Rusçaya taşınır:
ovrag 'yar, vâdi, dere'

11

Türkçe-Bulgarca İlişkileri
Bugün ancak adları Türkçe kalan, ama bir zamanlar
dilleri de Türkçe olan Bulgar halkı Karadeniz çevresi
ve Balkanlarda bir çok yeri adlandırmışlar ve Türkçe
konuştukları süre içinde başka kavimlerin boylarını da
etkilemişlerdir

Bulgar Türkçesinin Slav dillerine,
Romenceye ve Macarcaya yaptığı katkı, küçümsenemeyecek
seviyededir

M

S

1000’li yıllardan itibaren ise
tamamen Slav dili konuşan bir halk haline gelen
Bulgarların yeni dili olan Bulgar Slavcasından
Türkçeye ancak çete, gocuk, kuluçka gibi bir kaç söz
geçmiştir

Slavlaştıkları tarihlerden günümüze kadar sürekli
olarak Türk kavimleriyle komşuluk yaşayan ve 14

yy

başlarından 20

yy

başlarına kadar da Osmanlı
Devletinin bir parçasını oluşturan Bulgarlar ve
Bulgarca, tıpkı diğer Slav dilleri veya Arnavutça ve
Ermenice gibi Türkçenin derin etkisi altında
kalmıştır

Bu etki, Arnavutça ve Ermenicede olduğu
gibi yalnızca sözlük düzleminde kalmamış, gramer
düzleminde de olmuştur, dolayısıyla, bugünkü Bulgar
grameri, Türkçenin bir çok ekini de barındırmaktadır

11

1

Türkçedeki Bulgarca Unsurlar
Bulgarların yeni dili olan Bulgar Slavcasından
Türkçeye ancak çete, gocuk, kuluçka gibi bir kaç söz
geçmiştir

11

2

Bulgarcadaki Türkçe Unsurlar
Bulgarcadaki Türkçe unsurlarla ilgili olarak, Bulgar
yazar İvan Vazov, 1850’lerde şöyle demişti:
“şehirlerimizde konuşulan dil neredeyse yarı Türkçe
idi”

Bulgarcadaki Türkçe etkisinin son yıllardaki en
büyük araştırmacısı olan ve geçen yıl kaybettiğimiz
Alf Grannes, bu etkinin derinliği hakkında şunları
yazmaktadır: “Büyük Bulgar şair ve yazarı Petko R

Slavejkov’un Bulgarcada kullanılan 10

000 civarında
Türkçe sözden oluşan bir sözlük hazırladığını
biliyoruz

Ne yazık ki bu sözlük hiç bir zaman
basılmadı ve biz, bugün, A

Şkalyic’in hazırladığı,
Sırp-Hırvatçadaki 8

742 Türkçe sözü içeren sözlüğüyle
karşılaştırılabilecek bir sözlükten mahrumuz”

1934 yılında Bulgarcadaki -lık, -çı ve -lı ekli 2000
civarındaki Türkçe sözün listesini yayımlayan B

Conev
hakkında ise A

Grannes şunları söylemektedir:
“Profesör B

Conev’in Bulgarcadaki Türkçe sözlerin
küçük bir bölümünü listelediği açıktır

B

Conev,
Bulgarcadaki Türkçe sözleri -lık, -çı ve -lı eki
taşıyanlarla sınırlandırmıştır

Aslında, bu ekleri
taşıyan sözlerin tamamını bile listelemiş olsaydı, bu
sayı iki katına çıkabilirdi!”

1998 tarihinde yayımlanan Bulgarcadaki Yabancı Sözler
Sözlüğünde 3548 söz, Türkçe olarak gösterilmiştir

Kısacası, Bulgarcada en az 3500 kadar sözün Türkçe
olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz

10-24-2012	#12
Prof. Dr. Sinsi	Türkçenin Dünya Dillerine Etkisi 10 Türkçe-Romence İlişkileri Romenler, diğer Latin kavimleri gibi MS ilk bin yıl içinde ortaya çıkmış ve Trakyalı ataları olan Hint-Avrupa köklü “Dacia”lılar ile aynı bölgede yaşamışlardır Türklerin Romanya coğrafyasındaki tarihleri ise eskilere dayanmaktadır Eski Türk kavimlerinden olan Uzlar, Peçenekler, Kıpçaklar ve sonra daha birçok Türk boyu Karadeniz’in kuzeyinden geçip gelerek bugünkü Romanya coğrafyasına yerleşmişlerdir XIII-XIV yüzyıllarında Altın Ordu ve sonraki yıllarda da Osmanlı İmparatorluğu hakimiyetine giren bölgede bu sebeple Türk nüfus yoğunluğu fazladır 101 Türkçedeki Romence Unsurlar Bu konuda herhangi bir yayına rastlamadık 102 Romencedeki Türkçede Unsurlar Türkçenin Romence ile ilişkisinin ilk araştırılmaları Rusça ile ilişkisinin araştırılmağa başlanmasından çeyrek yüz yıl sonrasına aittir Bu konuda bilinen en eski çalışma, yukarıda da andığımız Slav dillerinin ilk etimoloji sözlüğünü hazırlayan ve Slavcadaki Türkçe unsurlar üzerindeki çalışmaları başlatan Franz Miklosich tarafından yapılmıştır Aynı yıllarda, Lazar Šaineanu, Romen dilindeki Türkçe unsurları incelediği eserini yayımlar Bu araştırmalar, 1885-1900 yılları arasında, B F Hasdeu, F Rudow ve T Löbel tarafından sürdürülür Theophil Löbel’in Romen dilindeki Türkçe, Arapça ve Farsça unsurları incelediği eseri 1894’te yayımlanır L Šaineanu, Romen dili ve kültüründeki oryantal etkiyi araştırdığı, özellikle de Türkçenin etkisinin kültür boyutlarını da tartıştığı üç ciltlik muhteşem eserini önce 1900 yılında Romence ve 1902 yılında da Fransızca olarak yayımlar 3900 civarında Türkçe unsur barındıran bu çalışmalara dayanarak, Romanya dışında da birçok çalışma yapılmıştır ve yeni eserlerin ana kaynağı, Romanya’da yapılan bu çalışmalar olmuştur 1927 yılında, Karl Lokotsch tarafından yayımlanan etimolojik sözlükte ise 2235 madde başı bulunmaktadır Bundan sonra 1960 yılında, Heine F Wendt, Romencedeki Türkçe unsurları incelediği eserini yayımlar Türkçeden alınan sözlerin alınma devirlerini de açıklamağa çalışan bu eserde, 1541 Türkçe söz irdelenmektedir Bu çalışmalar dışında iki Türk araştırmacı yaptığı çalışmalarda Romencedeki Türkçe söz sayısının 1700 ile 3000 arasında olduğunu söylemişlerdir Son olarak 2002’de Muammer Nurlu tarafından yayımlanan Romencede Türk İzleri adlı eserde Osmanlı döneminde Romenceye geçmiş yaklaşık 1200 söz listelenmiştir Türkçe-Romence ilişkilerinin araştırılmasına Türkçe-Rusça ilişkilerinin araştırılmağa başlanmasından çeyrek yüz yıl sonra başlanmıştır Bu konuda bilinen en eski çalışma, İslav dillerinin ilk etimoloji sözlüğünü hazırlayan ve İslavcadaki Türkçe unsurlar üzerindeki çalışmaları başlatan Franz Miklosich tarfından yapılmıştır Bu araştırmalara 1984'te Theophil Löbel 'Romen Dilindeki Türkçe, Arapça ve Farsça Unsurlar' adlı eseriyle ve 1900 yılında da L Saineanu 'Romen Dilindeki ve Kültüründeki Oryantal Tesir' adlı eseriyle katıldılar Türkçe-Romence ilişkileri konusundaki yayınları temin edemediğimiz için affınızı dileyip Romenceye, Macarcaya ve Rusçaya değişik anlamlarda verdiğimiz bir kelimemizin ilgi çekici macerasından kısaca bahsederek bu konuyu kapamak istiyoruz: Tü obrak / ofrag 'eski, yıpranmış; eski elbise'> Mac apró 'ufak', apróság, aprópénz 'bozuk para'; aynı kelime Romence’ye geçer: Rom oprêg 'sırta alınan saçaklı dokuma' > Mac oprég 'Romen kadınların bilinen elbisesi' ve yine aynı kelime Rusçaya taşınır: ovrag 'yar, vâdi, dere' 11Türkçe-Bulgarca İlişkileri Bugün ancak adları Türkçe kalan, ama bir zamanlar dilleri de Türkçe olan Bulgar halkı Karadeniz çevresi ve Balkanlarda bir çok yeri adlandırmışlar ve Türkçe konuştukları süre içinde başka kavimlerin boylarını da etkilemişlerdir Bulgar Türkçesinin Slav dillerine, Romenceye ve Macarcaya yaptığı katkı, küçümsenemeyecek seviyededir MS 1000’li yıllardan itibaren ise tamamen Slav dili konuşan bir halk haline gelen Bulgarların yeni dili olan Bulgar Slavcasından Türkçeye ancak çete, gocuk, kuluçka gibi bir kaç söz geçmiştir Slavlaştıkları tarihlerden günümüze kadar sürekli olarak Türk kavimleriyle komşuluk yaşayan ve 14 yy başlarından 20 yy başlarına kadar da Osmanlı Devletinin bir parçasını oluşturan Bulgarlar ve Bulgarca, tıpkı diğer Slav dilleri veya Arnavutça ve Ermenice gibi Türkçenin derin etkisi altında kalmıştır Bu etki, Arnavutça ve Ermenicede olduğu gibi yalnızca sözlük düzleminde kalmamış, gramer düzleminde de olmuştur, dolayısıyla, bugünkü Bulgar grameri, Türkçenin bir çok ekini de barındırmaktadır 111Türkçedeki Bulgarca Unsurlar Bulgarların yeni dili olan Bulgar Slavcasından Türkçeye ancak çete, gocuk, kuluçka gibi bir kaç söz geçmiştir 112Bulgarcadaki Türkçe Unsurlar Bulgarcadaki Türkçe unsurlarla ilgili olarak, Bulgar yazar İvan Vazov, 1850’lerde şöyle demişti: “şehirlerimizde konuşulan dil neredeyse yarı Türkçe idi” Bulgarcadaki Türkçe etkisinin son yıllardaki en büyük araştırmacısı olan ve geçen yıl kaybettiğimiz Alf Grannes, bu etkinin derinliği hakkında şunları yazmaktadır: “Büyük Bulgar şair ve yazarı Petko R Slavejkov’un Bulgarcada kullanılan 10000 civarında Türkçe sözden oluşan bir sözlük hazırladığını biliyoruz Ne yazık ki bu sözlük hiç bir zaman basılmadı ve biz, bugün, A Şkalyic’in hazırladığı, Sırp-Hırvatçadaki 8742 Türkçe sözü içeren sözlüğüyle karşılaştırılabilecek bir sözlükten mahrumuz” 1934 yılında Bulgarcadaki -lık, -çı ve -lı ekli 2000 civarındaki Türkçe sözün listesini yayımlayan B Conev hakkında ise A Grannes şunları söylemektedir: “Profesör B Conev’in Bulgarcadaki Türkçe sözlerin küçük bir bölümünü listelediği açıktır B Conev, Bulgarcadaki Türkçe sözleri -lık, -çı ve -lı eki taşıyanlarla sınırlandırmıştır Aslında, bu ekleri taşıyan sözlerin tamamını bile listelemiş olsaydı, bu sayı iki katına çıkabilirdi!” 1998 tarihinde yayımlanan Bulgarcadaki Yabancı Sözler Sözlüğünde 3548 söz, Türkçe olarak gösterilmiştir Kısacası, Bulgarcada en az 3500 kadar sözün Türkçe olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz