Metinlerin Sınıfladırılması

Metinlerin Sınıflandırılması – Edebi metinler

Metinler edebi metinler ve edebi olmayan metinler şeklinde iki gruba ayrılabilir Bizi ilgilendiren edebi metinlerdir

Edebi metinler; düz yazı şeklinde oluşmuş edebi metinler ve nazım (şiir) şeklinde oluşmuş edebi metinler olarak iki ana gruba ayrılabilir

Düz yazı şeklinde oluşmuş edebi metinler; olay bildiren edebi metinler ve düşünce bildirin edebi metinler şeklinde iki ana gruba ayrılabilir

Olay bildiren edebi metinler; roman, hikaye, masal …

Düşünce bildiren edebi metinler; makale, deneme, fıkra

OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ METİNLER

1) ANLATMAYA BAĞLI METİNLER

- Bu metinlerde anlatıcı , yaşanmış ya da tasarlanmış gerçeklikten alınan bir olayı kendince yorumlayıp dönüştürerek anlatır

- Sanatçı, dış dünyadan aldığı gerçekliği, kendi duygusu, iç dünyası, yaşadığı dönemin özellikleriyle ve ve düşünceleriyle yoğurur

- Anlatmaya bağlı metinlerde üzerinde yaşadığımız dünyada görülen varlık, eşye, insan ve olaydan hareketle yeni bir evren anlatılmaktadır Bu evrene “KURMACA EVREN” denir Bu metinlerin özelliklerinden biri kurmaca olmalarıdır Bunun amacı, okuyucu ve dinleyicide estetik yaşantı uyandırmak, böylece onların ilgisini çekmektir

- Anlatmaya bağlı eserler, yazıldıkları dönemin sosyal, kültürel, ekonomik, siyasal yapısını, sanat anlayışını çeiştli bakımlardan yansıtır

- Anlatmaya bağlı metinlerde temel unsur “olay örgüsü” dür Bu metinlerde yapı; olay örgüsü, kişiler, yer, zaman gibi birimlerin bir düzen içerisinde birleşmesiyle oluşur

- Bu metinlerde olay örgüsü yaşanmaz, düzenlenir (bkzkurmaca evren)

- Anlatmaya bağlı metinlerde ilahi bakış açısı, kahraman anlatıcının bakış açısı ve gözlemci anlatıcı olmak üzere üç tip bakış açısı ve anlatıcı vardır

- Bu metinlede anlatılanlar, olayların durumuna göre zenginleştirilmiş durumdadır Kullanılan edebi dil, metnin yazıldığı dönemin sosyal hayatına, edebi zevkine ve anlayışına göre değişiklik gösterebilir Metnin dilinin, ele alınan temayla ve verilmek istenen mesajla da doğrudan ilişkisi vardır

- Bu metinlerde dil, bilgi aktarmak veya öğretmek amacıyla kullanılmaz Sözcükler, günlük hayatta herkesin bildiği anlamlarıyla değil; yazarın okuyucuya sunmak istediklerine göre yeni anlamlar yüklenerek kullanılır

ANLATMAYA BAĞLI EDEBİ TÜRLER

Destan: Önemli tarihsel olayların efsaneleşmiş hikayeleridir Milletlerin tarih öncesi dönemlerdeki kuraklık, göç, deprem gibi büyük felaketlerini dile getiren destanlar bu bakımdan ulusal ve anonim ürünlerdir

Masal: Yazarı belli olmayan, olayları bilinmeyen bir ülkede ve zamanda geçen, içinde olağanüstü olayların geçtiği, kendine özgü anlatım biçimi olan edebi metinlerdir Başlangıçları ve sonuçları kalıplaşmıştır

Halk Hikayeleri: Birtakım tarihsel şahsiyetlerin, âşıkların, halk arasında ünlü olmuş kahramanların serüvenlerini anlatırlar Şiir ve düzyazı karışıktır

Mesnevi: Uzun aşk maceralarının, öğütlerinve çeşitli konuların anlatıldığı her beyti kendi içinde uyaklı olan, Türk edebiyatı nazım biçimidir

Manzum Hikaye: Bir mekan, bir zaman ve kişiler etrafında gelişen olay örgüsünü şiir halinde anlatan nazım biçimidir

Hikaye: Gerçekleşebilecek olayları kurgulayarak, belirli bir hacim içerisinde anlatan metinlerdir Dünyada Guy de Mauppasant ve Çehov kendi adlarıyla anılan iki hikaye tarzı oluşturmuşlardır Birincisinde olay, ikincisinde durum ön plandadır

Roman: Anlatıma bağlı metinlerin en gelişmiş olanıdır Mekan, zaman ve kişiler etrafında gelişen geniş ve kapsamlı bir olay örgüsü, yazarın belirlediği bir anlatıcı tarafından okuyucuya aktarılır

2) GÖSTERMEYE BAĞLI METİNLER

- İnsanın anlatma ve nakletmeyle gerçekleştirdiği etkinlikler, bu kez sahnede canlandırılarak sunulur

- Genel olarak dramatik metinler ve tiyatro olarak adlandırabileceğimiz bu tarz metinlerde, kurmaca olay ve olay örgüsünü, bir sahne düzeninde topluluk önünde canlandırmak esastır

- Tiyatro; oyun (metin), oyuncu, sahne tasarımı (dekor), sahne giysisi (kostüm), ışıklama gibi her biri başlı başına bir sanat etkinliği olan öğelerden oluşan bir sanattır

GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBİ TÜRLER

Orta oyunu: Seyircilerle çevrili bir alanda, bir yazılı metne bağlı kalmadan, doğaçlama ile sergilenen bir oyundur

Meddah: Tek kişilik bir seyir sanatıdır Hikaye anlatma ve taklit yapma gibi yetenekler sergilenir

Karagöz (Gölge Oyunu): Deriden kesilmiş renkli şekillerin hayalî tarafından ışıklı perdeye yansıtımasıyla gerçekleştirilir Kargöz ve Hacivat baş kişilerdir

Köy Tiyatrosu: Köy ve kasabada yaşayan insanların düğünlerde ve uzun kış gecelerinde eğlenmek üzere amatörce sergiledikleri oyunlardır

Trajedi: Seyirciye, hayatın acıklı yönlerini göstermek, ahlak, erdemi anlatmak için yazılmış manzum eserlerdir

Komedi: İnsanların ve olayların gülünç yönlerini ortaya koymak, izleyenleri güldürmek ve düşündürmek amacıyla yazılmış tiyatro eseridir

Dram: Hayatı olduğu gibi acıklı ve gülünç yönleriyle sahnede göstermek için yazılan tiyatro eseridir