|
Prof. Dr. Sinsi
|
Diksiyon , Fonetik , Artikülasyon
VURGU
Konusma sirasinda kelimelerin tüm heceleri ayni tonda ve ayni vurgu ile okunmaz Tüm dillerde kelimelerin farkli hecelerine vurgu yapilir ve bu vurgular konusmanin dogalligini olustururlar Tek düze ve tek tonda çikan bir konusma akisini düsünün Bilgisayar makinelerine okutulan konusma metinlerini dinlemisseniz bu vurgu monotonlugunu açik bir sekilde gözlemlemissinizdir Her dilde kelimelere yapilan vurgu yerleri degisebilir Burada Türkçede vurgularin yerleri konusunda bize yardimci olacak bazi kurallari aktariyoruz:
1 Her kelimenin bir hecesi üzerinde mutlaka ses baskisi (vurgu) vardir Örnegin “heyecan” kelimesinde vurgu son hecededir
2 Türkçede kural olarak vurgular son hece üzerindedir Istisnalar hariç kelimeye ekleme yapildikça vurgu son heceye dogru kayar
hece-- heceler-- hecelerde -- hecelerdeki
3 Bazen vurgu sondan önceki hecelerden birine yapilir Bu tür istisna durumlari asagida gösterelim:
--Ilk heceye: Il, bölge, semt adlari
Il: Ankara, Samsun, Erzurum, Izmir, Konya, Rize, Urfa, Paris, Sofya, Moskova
Bölge: Akdeniz, Marmara, Ege, Karadeniz
Semt: Dikmen, Çankaya, Etlik, Bahçecik, Topkapi
--Ortadaki hecelerden birine: Il, bölge, semt adlari
Erzincan, Edirne, Trabzon, Sakarya, Denizli, Anadolu, Keçiören, Dusambe,
--Zarf ve baglaçlarda ilk heceye:
Niçin, ancak, önce, sonra, ayrica, yalniz, belki, henüz, ansizin, nasil, hangi
--Türkçe kelimelerin aldigi bazi ekler vurguyu bir önceki heceye kaydirir Bu ekler: “ ce, le, me/ma, se/sa, im/sin”
“Sence, benimle, okuma, yazdirma, giderse, bilirsin”
4 Dilimizde bulunan Arapça- Farsça kökenli bazi kelimelerde uzun heceler vardir Uzun seslerde istisna bir durum, vurgu uzatilan hece üzerinde görünür Bu kelimeleri ögrenmek gerekiyor Bu uzatmalar kelimelerin basinda, ortasinda veya sonunda olabilir Bu kelimeler için genel bir kural yoktur her birinin kendine özel bir vurgusu bulunur Bu kelimelerin uzatilan hecelerinin yerine göre vurgu basta, ortada veya sonda bulunur
Vurgu basta: kâtil, câhil, sâmi
Vurgu ortada: teâmül, mukâbil, hazîne, mücâdele,
Vurgu sonda: Ziyâ, katî, denî, zekî, hafî,
5 Türkçede “g” her zaman, “y” ise bazi durumlarda vurguya benzer bir degisim olusturur “G” ünsüzü bulundugu hecede kendinden önce gelen ünlünün uzatilmasina yol açar Ayni uzatma durumu “y” için de geçerlidir Söz konusu uzatma seslendirmede vurgu gibi yansimaktadir(yan yana iki ünlü uzatmayi belirtmek için kullanilmistir)
“G” ünsüzü ile: yagmur= yaamur, ögretmen=ööretmen, ögle=ööle, agabey=aabey, kogmak=koomak
“Y” ünsüzü ile: böyle=bööle, söylemek=Söölemek, öyle=ööle
6 Sert ve gürültülü çikan bazi ünsüzler vurguyu bulunduklari heceye tasirlar Bunun için söz konusu ünsüzün hecenin son harfi olmasi gerekir Bu ünsüzler “ç, k, p, r, s, z”
kaçtim, yokmus, sapti, ordu, sasti, ezdi
7 Abarti amaciyla kullanilan bazi heceler vurguyu kendi üzerlerine alirlar
simsiki, koskoca, büsbüyük, büsbütün, bambaska, binbir
ALISTIRMA: VURGU
1Asagidaki siirde kelimeler üzerindeki vurgulu heceler alti çizili -veya koyu olarak- olarak gösterilmistir Bu vurgularin özellikleri üzerinde çalisin ve ardindan dogru vurgulari yaparak metni okuyun
HAYALIYLE CENNET OLDU BU BATAK
1)
Bir izdirap verdin bana
Iç dedin
Gözlerimden yudum yudum içmisim
Daracik dünyaya saçilmis kalbim
Saçlarimdan püfür püfür dumanlar
Tutam tutam, avuç avuç saçlarim 2)
Bir dag yaptin yollarimda
Geç dedin
Tepe taklak, bas üstünde geçmisim
Zulüm kustu zalim mahluklar bana
Yüregim kan, cigerim alev alev
Parça parça, bölük pörçük yüregim
3)
Duygulari tek tek dizdin yoluma
Seç dedin
Içlerinde sevgi vardi, kin vardi
Kan doldu gözlerim, kin doldu
Sevsem ates, sevmesem bin bir ates
Ezdi beni, yikti beni asklarim 4)
Ümitleri kapattin simsikiya
Suç dedin
Daglar ördün aramiza, diken diktin
Delinmez dag parçalari, asilmaz bu yol
Ayaklarim delik desik, kucagimda daglarim
Yapayalniz, hüngür hüngür aglarim
5)
Lanet ettim bu karanlik döngüye
Çik dedim
Iç döngüler batak gibi, çikilmaz
Al ellerimAl kan olmus yüregim
Bana beni bilen tek Rabbim yeter
Hayaliyle cennet oldu bu batak
Rahmetinde simsicacik ellerim
|