Tanzimat Öncesi Tahkiyeli Eserler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-24-2012

MASALLAR

Masallar;efsaneler,destanlar ve diğer sözlü halk ürünleri gibi, bir ulusun kültürünü yansıtan önemli anlatımlardır

Masallar

duyulan geçmiş (miş'li geçmiş), şimdiki zaman ve geniş zamanla anlatılır

Masalların başında, ortasında ,uygun yerlerinde ve sonunda söylenen yerine göre uzun, yerine göre kısa kalıplaşmış sözler vardır

Bunlara masal tekerlemesi adı verilir

Masallar iki ana çeşide ayrılır:

1

Halk Masalları

2

Sanatlı Masallar

1Halk Masalları: Kaynağı,yaratıcısı bilinmeyen masallardır

Toplumun geleneklerini, düşünüş tarzını, zevkini sözlü olrak kuşaktan kuşağa bildirir

2

Sanatlı Masallar: Yazarı, yaratıcısı bilinen masallardır

Bir düşünceyi ortaya koymak, yermek ,toplumun aksaklıklarını belirtmek için yazarlar bu türden yararlanır

MASAL ÖGELERİ

1

Olay: Gerçek dışı ve olağanüstü bir plân üzerine kurulu, olay ya da olylar bütünüdür

2

Kişiler: İnsanlar, hayvanlar ve cin, peri, dev gibi hayalî varlıklardır

3

Yer: Gerçek dışı yerlerdir

Kaf Dağı, Yedi Derya Adası, Maçin gibi masal ülkeleri ve masal yerleridir

4

Zaman : Bilinmeyen bir zaman vardır

Masal başı tekerlemeleriyle bu bilinmezlik ortaya konur

"Evvel zaman içinde

Bir varmış bir yokmuş

"

5

Dil ve Anlatım: Masallar sözlü ürünlerdir

Masalların anlatımı önemlidir

Çünkü dinleyeni masal dünyasına çekebilmek anlatıcının ustalığına bağlıdır

Masalların dili, halkın konuştuğu dildir

Bir masalda üç bölüm bulunur:

a

Döşeme :Masala giriş bölümüdür

b

Olay : Giriş, gelişme ve sonuç bölümlerine ele alır

c

Dilek :Masalın güzel bir sonuca bağlandığı bölümdür

KEREM İLE ASLI

Aşık Kerem

Meşhur "Kerem ile Aslı" hikayesinin kahramanı olarak tanınan Kerem'in 16

yüzyıl aşıklarından olduğu bilinmektedir

Hikayeye göre, Kerem İsfahan şahının oğludur

Şahın hazinedarı Ermeni keşişin kızı Aslı'ya aşık olur

Bir müslümana kızını vermek istemeyen keşiş kızını alır, kaçar

Kerem peşlerine düşer, şehir şehir, köy köy onları takip eder

Nihayet bütün engeller ortadan kalkar

Evlendikleri gece, keşişin yaptığı sihirle Aslı'nın gerdek gömleği bir türlü açılmaz

Kerem sabaha kadar gömleği çıkarmaya çalışır, başaramaz

Sonunda içinden gelen bir ateşle tutuşup yanar, kül olur

Külleri süpürmeye uğraşan Aslı da tutuşarak yanar

Ala gözlerine kurban olduğum

Hep senin derdinden yanar ağlarım

Kime arzedeyim garip halimi

Ellerin yanında görür ağlarım

Benden kaçar sevdiğim, gayrden kaçmaz

Dahi pek küçüktür, aşıkın bilmez

Yalvarsam Mevla'ya dileğim geçmez

Yüzümü yerlere sürer ağlarım

Yine düşt'ayrılık vücut şehrine

Yürek mi dayanır dilber cevrine

Sürülünce insan mahşer yerine

Hak'kın divanına durur ağlarım

Kerem der bu firkatla yanarsam

Tükenir ömrümüz bir gün ölürsem

Bu hasretle kıyamete kalırsam

Kefenim boynuma sarar ağlarım

MESNEVİLER

MESNEVİivan şiirinde,her beytinin dizeleri kendi arasında uyaklı,aruzun genellikle kısa kalıplarıyla yazılan nazım biçimine ve bu biçimde yazılmış yapıtlara mesnevi denir

Mesneviler konularına göre üçe ayrılırestansı nitelikteki mesneviler(Firdevsi'nin Şehname'si);öğretici nitelikteki mesneviler(Nabi'nin Hayriye'si);din ve tasavvufla ilgili mesneviler(Mevlana'nın Mesnevi'si, Fuzuli'nin Leyla ile Mecnun'u,Şeyh Galip'in Hüsn'ü Aşk'ı)

Ayrıca,padişahların savaşlarını anlatan manzum yapıtlar(gazavatnameler),kentleri ve kentlerdeki güzelleri anlatan yapıtlar(şehrengizler),bazı yergi türündeki yapıtlar,mesnevi nazım biçimiyle yazılmıştır

Mesnevi İran edebiyatında ortaya çıkmış(İran edebiyatında Genceli Nizami ve Cami bu türün başlıca adlarıdır)

Genceli Nizami'nin beş mesnevisinden oluşan Hamse'si,sonradan Divan edebiyatı ozanları tarafından da örnek olarak alınmıştır

Türk edebiyatında ilk mesnevi Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig adlı yapıtıdır

Kutadgu Bilig (Saadet Bilgisi = Devlet Olma Bilgisi): 1069 yılında Yusuf Hac Hacip tarafından mesnevi tarzında yazılan, 6645 beyit meydana gelen manzume bir eserdir

Site uygarlığına (İslam uygarlığına) geçiş döneminde yazılan eserlerden biridir ve dil itibariyle eski Türkçe özellikleri içermektedir

Bu nedenle İslamiyet’ten Önceki Türk Edebiyatı’ nın eseri olarak kabul edilmektedir

10-24-2012	#4
Prof. Dr. Sinsi	Tanzimat Öncesi Tahkiyeli Eserler MASALLAR Masallar;efsaneler,destanlar ve diğer sözlü halk ürünleri gibi, bir ulusun kültürünü yansıtan önemli anlatımlardır Masallar duyulan geçmiş (miş'li geçmiş), şimdiki zaman ve geniş zamanla anlatılır Masalların başında, ortasında ,uygun yerlerinde ve sonunda söylenen yerine göre uzun, yerine göre kısa kalıplaşmış sözler vardır Bunlara masal tekerlemesi adı verilir Masallar iki ana çeşide ayrılır: 1Halk Masalları 2Sanatlı Masallar 1Halk Masalları: Kaynağı,yaratıcısı bilinmeyen masallardır Toplumun geleneklerini, düşünüş tarzını, zevkini sözlü olrak kuşaktan kuşağa bildirir 2Sanatlı Masallar: Yazarı, yaratıcısı bilinen masallardır Bir düşünceyi ortaya koymak, yermek ,toplumun aksaklıklarını belirtmek için yazarlar bu türden yararlanır MASAL ÖGELERİ 1Olay: Gerçek dışı ve olağanüstü bir plân üzerine kurulu, olay ya da olylar bütünüdür 2Kişiler: İnsanlar, hayvanlar ve cin, peri, dev gibi hayalî varlıklardır 3Yer: Gerçek dışı yerlerdir Kaf Dağı, Yedi Derya Adası, Maçin gibi masal ülkeleri ve masal yerleridir 4Zaman : Bilinmeyen bir zaman vardır Masal başı tekerlemeleriyle bu bilinmezlik ortaya konur "Evvel zaman içinde Bir varmış bir yokmuş" 5Dil ve Anlatım: Masallar sözlü ürünlerdir Masalların anlatımı önemlidirÇünkü dinleyeni masal dünyasına çekebilmek anlatıcının ustalığına bağlıdır Masalların dili, halkın konuştuğu dildir Bir masalda üç bölüm bulunur: a Döşeme :Masala giriş bölümüdür b Olay : Giriş, gelişme ve sonuç bölümlerine ele alır c Dilek :Masalın güzel bir sonuca bağlandığı bölümdür KEREM İLE ASLI Aşık Kerem Meşhur "Kerem ile Aslı" hikayesinin kahramanı olarak tanınan Kerem'in 16 yüzyıl aşıklarından olduğu bilinmektedir Hikayeye göre, Kerem İsfahan şahının oğludur Şahın hazinedarı Ermeni keşişin kızı Aslı'ya aşık olur Bir müslümana kızını vermek istemeyen keşiş kızını alır, kaçar Kerem peşlerine düşer, şehir şehir, köy köy onları takip eder Nihayet bütün engeller ortadan kalkar Evlendikleri gece, keşişin yaptığı sihirle Aslı'nın gerdek gömleği bir türlü açılmaz Kerem sabaha kadar gömleği çıkarmaya çalışır, başaramaz Sonunda içinden gelen bir ateşle tutuşup yanar, kül olur Külleri süpürmeye uğraşan Aslı da tutuşarak yanar Ala gözlerine kurban olduğum Hep senin derdinden yanar ağlarım Kime arzedeyim garip halimi Ellerin yanında görür ağlarım Benden kaçar sevdiğim, gayrden kaçmaz Dahi pek küçüktür, aşıkın bilmez Yalvarsam Mevla'ya dileğim geçmez Yüzümü yerlere sürer ağlarım Yine düşt'ayrılık vücut şehrine Yürek mi dayanır dilber cevrine Sürülünce insan mahşer yerine Hak'kın divanına durur ağlarım Kerem der bu firkatla yanarsam Tükenir ömrümüz bir gün ölürsem Bu hasretle kıyamete kalırsam Kefenim boynuma sarar ağlarım MESNEVİLER MESNEVİivan şiirinde,her beytinin dizeleri kendi arasında uyaklı,aruzun genellikle kısa kalıplarıyla yazılan nazım biçimine ve bu biçimde yazılmış yapıtlara mesnevi denir Mesneviler konularına göre üçe ayrılırestansı nitelikteki mesneviler(Firdevsi'nin Şehname'si);öğretici nitelikteki mesneviler(Nabi'nin Hayriye'si);din ve tasavvufla ilgili mesneviler(Mevlana'nın Mesnevi'si, Fuzuli'nin Leyla ile Mecnun'u,Şeyh Galip'in Hüsn'ü Aşk'ı)Ayrıca,padişahların savaşlarını anlatan manzum yapıtlar(gazavatnameler),kentleri ve kentlerdeki güzelleri anlatan yapıtlar(şehrengizler),bazı yergi türündeki yapıtlar,mesnevi nazım biçimiyle yazılmıştırMesnevi İran edebiyatında ortaya çıkmış(İran edebiyatında Genceli Nizami ve Cami bu türün başlıca adlarıdır)Genceli Nizami'nin beş mesnevisinden oluşan Hamse'si,sonradan Divan edebiyatı ozanları tarafından da örnek olarak alınmıştırTürk edebiyatında ilk mesnevi Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig adlı yapıtıdır Kutadgu Bilig (Saadet Bilgisi = Devlet Olma Bilgisi): 1069 yılında Yusuf Hac Hacip tarafından mesnevi tarzında yazılan, 6645 beyit meydana gelen manzume bir eserdir Site uygarlığına (İslam uygarlığına) geçiş döneminde yazılan eserlerden biridir ve dil itibariyle eski Türkçe özellikleri içermektedir Bu nedenle İslamiyet’ten Önceki Türk Edebiyatı’ nın eseri olarak kabul edilmektedir