Milli Mücadele Döneminde Propaganda Faaliyetleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-24-2012

Tabii bu kuruluşların başka ihtiyaç ve problemleri de vardı

İrşat ve propaganda amacıyla kurulmuş olan Matbuat ve İstihbarat Müdüriyeti parasızlık, teşkilâtsızlık ve tecrübesizlik gibi sebeplerden ötürü beklenen tanıtım faaliyetlerini lâyıkıyla yapamadığı iddiası ile meclisin sert eleştirilerine hedef oluyordu

Bu kadar eleştirilen kuruma haliyle yönetici dayanmıyor ve iki buçuk ay içinde altı değişik müdür göreve getiriliyordu

Nihayet doğudaki irşat görevlerinden henüz dönmeden Ahmet Ağaoğlu, bu müdürlüğe getirilmiş (29 Kasım 1921) ve başarılı hizmetler yapmıştır

Matbuat Müdüriyeti ve Anadolu Ajansı bu dönemde idare tarafından elden geldiğince desteklenmiştir

Buna iki örnek verebiliriz: Osmanlı döneminde muhtelif hizmetler için kurulmuş vakıf gayri menkulleri, vakfiyedeki şartlara ve vakfın mantığına aykırı olsa bile bu yıllarda Anadolu Ajansının idaresine veriliyordu

İstiklâl Caddesi’ndeki bazı binalar vakıflardan kiralandığı gibi, bazı vakıf arsaları üzerine de ajans binaları yapılmıştır

Bu kuruma daha birçok alanda destekler verilmekteydi

Bir misal olarak, doğu halkını irşada giden aydınlara harcırah olarak bütçenin “İstihbarat ve irşad faslından” 200

000 kuruşluk ödenek ayrılmıştır

40 Bütçede para bulunmadığı durumlarda hazineden avanslarla da müdüriyetin desteklendiğini görüyoruz

Aynı hesaptan Moskova gibi yurt dışı merkezlerdeki tanıtım faaliyetlerini sürdürenler için ödeneklerin ayrıldığı görülmüştür

Bu malî ve siyasî desteklere rağmen gerek Anadolu Ajansı (A

A

) gerekse Matbuat Müdürlüğü ve İrşat Encümeni kendilerine verilen görevi yaparken icraat ve harcamaları nedeniyle pek çok defalar eleştirilmişlerdir

İlk Meclisin bu özgür ve demokratik yönü bu haliyle takdire şayan olmuştur

Bütün bu eleştirilere, sık sık yönetici değiştirmelerine rağmen o dönemin kıt kaynaklarına oranla önemli hizmetler de gerçekleştirilmiştir

Özellikle Meclisteki muhalif grup ciddi eleştirileriyle Meclise ve bu kurumlara bir dinamizm kazandırmıştır

Matbuat Müdürlüğünün diğer bazı icraatlarını da şöylece özetleyebiliriz: Müdürlük, malî desteğin yanı sıra kanunî olarak da güçlendirilmiş, birçok yetkiyle donatılmıştır

Devletin bu kurumları arasındaki şifre ile haberleşme yetkisi, ajanslar ve basın kuruluşları arasında geçilen bütün haberlerin telgraf şeklinde Erkan-ı Harbiye’ye verilmesi ve 9

1

1923’ten itibaren Bakanlar Kuruluna gönderilmesi, Anadolu’dan İstanbul’a hangi olayların bildirileceği ve gazetelerin gönderilmesi, gibi faaliyetleri üstlenmiştir

Ayrıca Batum Cemiyet-i İslâmiyesi’nin Anadolu ile ücretsiz haberleşmesini de müdürlüğün sağladığını görüyoruz

Matbuat Müdüriyeti ve Anadolu Ajansı zamanla güçlendirildikçe Ajans yeni gayrı menkuller almıştır

Şükrü Saraçoğlu’nun teklifi ile yarı resmî statüde Anadolu Ajansı Türk Anonim Şirketi’ne dönüşmüş (1925) hükûmetin hakimiyeti ve desteği altında daha da güçlendirilmeye çalışılmıştır

Ancak hükûmet sık sık başvurduğu gazete, dergi ve kitap yasaklama ve toplatmalarla bu basın işinin arzulanan istikamette gelişemeyeceğini gördüğünden 1931’de Türkiye’de ilk basın yasasını yaparak, basını yola getirmek isteyenlerin ve İsmet Paşanın görüşü doğrultusunda, gazeteci ve yazarları rahatsız eden bir kanunî düzenlemeye gitmeyi gerekli buldu

Bu yasa huzursuzluk kaynağı olacak maddeler içerdiğinden 18 Haziran 1933’de yeni bir yasa ile rahatsızlık veren maddeleri değiştirilmiştir

Basından bu kadar yarar umanların elbette hoşlanmadıkları yayınlar karşısındaki tavırları farklı olacaktı

Bu dönemde kitap, gazete ve dergi yasaklamaları çok sıkça görülmektedir

Bir yayının yasaklanması için komünist, şeriatçı, Türkçü, komşu ve dost ülkelerle arayı açıcı, yüz elliliklerden birinin yazmış olması ve memleketin genel siyasetine dokunur mahiyetli görülmesi gibi özellikler yetiyordu

Ancak Filiğin Emin Balta ile Nasıl Öldürüldü? gibi siyaset dışı konularda yazılmış kitapların yanı sıra Sait Faik’ in meşhur eseri Medar-ı Maişet Motoru bile yasaklanıp toplatılıyordu

Aynı şekilde Rıfat Ilgaz’ın şimdilerde herkes tarafından okunup filmi izlenen o zaman ki adı ile Sınıf adlı kitabı da piyasadan toplatılmıştı

Ayrıca Mevlid-i Şerif gibi Farzlı Büyük Namaz Hocası gibi kitaplar da yasaklanmıştır

55 Basından çok faydalanmak isterken idarenin basın hürriyeti alanını oldukça dar tuttuğu bu yasaklardan bellidir

Basın Yayın Genel Müdürlüğü sıkça “N

Atsız S

Ali davası hakkında yorum yapmayın” Soma’da veya Zonguldak’ta “maden ocaklarındaki kazaları yazmayın” gibi buyruklar yağdırıyordu

Türkiye’de basın yasakları hakkında çok güzel bir makale yazmış olan Mustafa Yılmaz bu konuyu yeterince aydınlatmıştır

Propoganda ve Tanıtımla İlgili Diğer Çalışmalar

I

Dünya Harbi ve sonrası dönemlerde Batı kamuoyunu Türkiye aleyhine etkileyen güçlerin nasıl yalanlar uydurdukları, nasıl propaganda www

frmsinsi

net yaptıkları biliniyor

Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi propaganda amaçlı olarak birçok gazete, dergi, afiş ve broşür de bastırıyor veya bu tür faaliyetlere malî destekler veriyordu

Ağaoğlu Ahmet’in müdürlüğü döneminde şu eserlerin yayınlandığı bilinmektedir: Pontus Meselesi, Ankara, 1338; Anadolu’da Yunan Zulüm ve Vahşeti, Ank

1338, 3 Cild; Sırat-ı Müstakim, Köy Hocası ve Küçük Mecmua

Sertel ise kendi döneminde Ayın Tarihi’nin çıkarıldığını ifade etmiştir

Bunlardan başka İstanbul’da yayınlanan Fransızca Echo de Turquie, İngilizce Echo of Turkey gazetelerinin çıkması için malzeme yardımı yapmış ve basım işine de yardımcı olmuştur

Aynı müdüriyet Ecnebi Matbuatı Hülasaları adlı bir süreli yayın da çıkarıyor ve yayını Yeni Gün matbaasında bastırıyordu

Bunun gibi ; Zekeriya Sertel’in müdürlüğü zamanında çıkarılmaya başlanan Ayın Tarihi dergisi de bazen aynı matbaada basılmıştır

Daha sonra “Ayın Tarihi ve La Turquie Kemaliste mecmualarının bir harici propaganda mecmuası olmak hasebiyle pek nefis resimlerle süslü bir şekilde ” kurum tarafından bastırılıp dağıtıldığını görüyoruz

(1934)

O dönemlerde benzeri destekler dış basına da www

frmsinsi

net veriliyor veya dışarıdaki lüks matbaalarda propaganda amaçlı “tarihî ve turistik resimler” bastırılıyordu

Yurtdışında bu amaçla bastırılan eserlere 19 Şubat 1928 ve 2 Eylül 1936 tarihli albüm ve gazete ihalelerini örnek olarak gösterebiliriz

Özellikle Türkiye hakkında Avrupa’da özel bir nüsha yayınlayacak olan gazetelerin Ankara’daki temsilcilerine bu iş için zaman zaman para da tahsis ediliyordu

10-24-2012	#4
Prof. Dr. Sinsi	Milli Mücadele Döneminde Propaganda Faaliyetleri Tabii bu kuruluşların başka ihtiyaç ve problemleri de vardı İrşat ve propaganda amacıyla kurulmuş olan Matbuat ve İstihbarat Müdüriyeti parasızlık, teşkilâtsızlık ve tecrübesizlik gibi sebeplerden ötürü beklenen tanıtım faaliyetlerini lâyıkıyla yapamadığı iddiası ile meclisin sert eleştirilerine hedef oluyordu Bu kadar eleştirilen kuruma haliyle yönetici dayanmıyor ve iki buçuk ay içinde altı değişik müdür göreve getiriliyordu Nihayet doğudaki irşat görevlerinden henüz dönmeden Ahmet Ağaoğlu, bu müdürlüğe getirilmiş (29 Kasım 1921) ve başarılı hizmetler yapmıştır Matbuat Müdüriyeti ve Anadolu Ajansı bu dönemde idare tarafından elden geldiğince desteklenmiştir Buna iki örnek verebiliriz: Osmanlı döneminde muhtelif hizmetler için kurulmuş vakıf gayri menkulleri, vakfiyedeki şartlara ve vakfın mantığına aykırı olsa bile bu yıllarda Anadolu Ajansının idaresine veriliyordu İstiklâl Caddesi’ndeki bazı binalar vakıflardan kiralandığı gibi, bazı vakıf arsaları üzerine de ajans binaları yapılmıştır Bu kuruma daha birçok alanda destekler verilmekteydi Bir misal olarak, doğu halkını irşada giden aydınlara harcırah olarak bütçenin “İstihbarat ve irşad faslından” 200000 kuruşluk ödenek ayrılmıştır40 Bütçede para bulunmadığı durumlarda hazineden avanslarla da müdüriyetin desteklendiğini görüyoruz Aynı hesaptan Moskova gibi yurt dışı merkezlerdeki tanıtım faaliyetlerini sürdürenler için ödeneklerin ayrıldığı görülmüştür Bu malî ve siyasî desteklere rağmen gerek Anadolu Ajansı (AA) gerekse Matbuat Müdürlüğü ve İrşat Encümeni kendilerine verilen görevi yaparken icraat ve harcamaları nedeniyle pek çok defalar eleştirilmişlerdir İlk Meclisin bu özgür ve demokratik yönü bu haliyle takdire şayan olmuştur Bütün bu eleştirilere, sık sık yönetici değiştirmelerine rağmen o dönemin kıt kaynaklarına oranla önemli hizmetler de gerçekleştirilmiştir Özellikle Meclisteki muhalif grup ciddi eleştirileriyle Meclise ve bu kurumlara bir dinamizm kazandırmıştır Matbuat Müdürlüğünün diğer bazı icraatlarını da şöylece özetleyebiliriz: Müdürlük, malî desteğin yanı sıra kanunî olarak da güçlendirilmiş, birçok yetkiyle donatılmıştır Devletin bu kurumları arasındaki şifre ile haberleşme yetkisi, ajanslar ve basın kuruluşları arasında geçilen bütün haberlerin telgraf şeklinde Erkan-ı Harbiye’ye verilmesi ve 911923’ten itibaren Bakanlar Kuruluna gönderilmesi, Anadolu’dan İstanbul’a hangi olayların bildirileceği ve gazetelerin gönderilmesi, gibi faaliyetleri üstlenmiştir Ayrıca Batum Cemiyet-i İslâmiyesi’nin Anadolu ile ücretsiz haberleşmesini de müdürlüğün sağladığını görüyoruz Matbuat Müdüriyeti ve Anadolu Ajansı zamanla güçlendirildikçe Ajans yeni gayrı menkuller almıştır Şükrü Saraçoğlu’nun teklifi ile yarı resmî statüde Anadolu Ajansı Türk Anonim Şirketi’ne dönüşmüş (1925) hükûmetin hakimiyeti ve desteği altında daha da güçlendirilmeye çalışılmıştırAncak hükûmet sık sık başvurduğu gazete, dergi ve kitap yasaklama ve toplatmalarla bu basın işinin arzulanan istikamette gelişemeyeceğini gördüğünden 1931’de Türkiye’de ilk basın yasasını yaparak, basını yola getirmek isteyenlerin ve İsmet Paşanın görüşü doğrultusunda, gazeteci ve yazarları rahatsız eden bir kanunî düzenlemeye gitmeyi gerekli buldu Bu yasa huzursuzluk kaynağı olacak maddeler içerdiğinden 18 Haziran 1933’de yeni bir yasa ile rahatsızlık veren maddeleri değiştirilmiştir Basından bu kadar yarar umanların elbette hoşlanmadıkları yayınlar karşısındaki tavırları farklı olacaktı Bu dönemde kitap, gazete ve dergi yasaklamaları çok sıkça görülmektedir Bir yayının yasaklanması için komünist, şeriatçı, Türkçü, komşu ve dost ülkelerle arayı açıcı, yüz elliliklerden birinin yazmış olması ve memleketin genel siyasetine dokunur mahiyetli görülmesi gibi özellikler yetiyordu Ancak Filiğin Emin Balta ile Nasıl Öldürüldü? gibi siyaset dışı konularda yazılmış kitapların yanı sıra Sait Faik’ in meşhur eseri Medar-ı Maişet Motoru bile yasaklanıp toplatılıyordu Aynı şekilde Rıfat Ilgaz’ın şimdilerde herkes tarafından okunup filmi izlenen o zaman ki adı ile Sınıf adlı kitabı da piyasadan toplatılmıştıAyrıca Mevlid-i Şerif gibi Farzlı Büyük Namaz Hocası gibi kitaplar da yasaklanmıştır55 Basından çok faydalanmak isterken idarenin basın hürriyeti alanını oldukça dar tuttuğu bu yasaklardan bellidir Basın Yayın Genel Müdürlüğü sıkça “N Atsız S Ali davası hakkında yorum yapmayın” Soma’da veya Zonguldak’ta “maden ocaklarındaki kazaları yazmayın” gibi buyruklar yağdırıyordu Türkiye’de basın yasakları hakkında çok güzel bir makale yazmış olan Mustafa Yılmaz bu konuyu yeterince aydınlatmıştır Propoganda ve Tanıtımla İlgili Diğer Çalışmalar I Dünya Harbi ve sonrası dönemlerde Batı kamuoyunu Türkiye aleyhine etkileyen güçlerin nasıl yalanlar uydurdukları, nasıl propaganda wwwfrmsinsinet yaptıkları biliniyor Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi propaganda amaçlı olarak birçok gazete, dergi, afiş ve broşür de bastırıyor veya bu tür faaliyetlere malî destekler veriyordu Ağaoğlu Ahmet’in müdürlüğü döneminde şu eserlerin yayınlandığı bilinmektedir: Pontus Meselesi, Ankara, 1338; Anadolu’da Yunan Zulüm ve Vahşeti, Ank 1338, 3 Cild; Sırat-ı Müstakim, Köy Hocası ve Küçük MecmuaSertel ise kendi döneminde Ayın Tarihi’nin çıkarıldığını ifade etmiştir Bunlardan başka İstanbul’da yayınlanan Fransızca Echo de Turquie, İngilizce Echo of Turkey gazetelerinin çıkması için malzeme yardımı yapmış ve basım işine de yardımcı olmuştur Aynı müdüriyet Ecnebi Matbuatı Hülasaları adlı bir süreli yayın da çıkarıyor ve yayını Yeni Gün matbaasında bastırıyordu Bunun gibi ; Zekeriya Sertel’in müdürlüğü zamanında çıkarılmaya başlanan Ayın Tarihi dergisi de bazen aynı matbaada basılmıştır Daha sonra “Ayın Tarihi ve La Turquie Kemaliste mecmualarının bir harici propaganda mecmuası olmak hasebiyle pek nefis resimlerle süslü bir şekilde ” kurum tarafından bastırılıp dağıtıldığını görüyoruz(1934) O dönemlerde benzeri destekler dış basına da wwwfrmsinsinet veriliyor veya dışarıdaki lüks matbaalarda propaganda amaçlı “tarihî ve turistik resimler” bastırılıyordu Yurtdışında bu amaçla bastırılan eserlere 19 Şubat 1928 ve 2 Eylül 1936 tarihli albüm ve gazete ihalelerini örnek olarak gösterebilirizÖzellikle Türkiye hakkında Avrupa’da özel bir nüsha yayınlayacak olan gazetelerin Ankara’daki temsilcilerine bu iş için zaman zaman para da tahsis ediliyordu