|
Prof. Dr. Sinsi
|
Atatürk'ün Samsuna Çıkışı Ve Lozan Antlaşması
İstanbul Hükümeti ve İşgal Güçlerinin Birlikte Çıkardığı Ayaklanmalar: En yaygın olanıdır İşgalcileri kendi etki alanlarındaki milli uyanışı ezmek için her çareye başvurmuşlardır Gizli ajanlarıyla İstanbul Hükümetiyle işbirliği yapıp din sömürücülüğü yoluyla halkı ayaklandırmışlardır
- Bolu - Düzce - Hendek ve Adapazarı Ayaklanmaları: Boğazları elde tutmak amacıyla çıkartılan ayaklanma Kuvayı Milliye kuvvetlerince bastırılmıştır
- Yozgat Ayaklanması: Bu ayaklanmayı Çerkez Ethem daha sonrada Milli Kuvvetler bastırmıştır
- Afyon Ayaklanması: Yunan ajanlarının kışkırtması sonucunda Çopur Musa adlı çıkar düşkününün çıkarttığı bu ayaklanma Kuvayı Milliye tarafından bastırıldı
- Konya Ayaklanması: Din duygusu kullanılarak Fransız, İngiliz, İtalyan ajanlarının kışkırtmalarıyla çıkmıştır Milli kuvvetlerce bastırılmıştır
- Milli Aşireti Ayaklanması: Urfa’da yaşayan bu aşiret Fransızlarla işbirliği yaparak ayaklanmıştır Milli kuvvetlerce bastırılmıştır
Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar:
- Fransızların desteğiyle 10 Temmuz 1920’de Adana’ya giren Ermeni İntikam Alayı’nın ayrıca doğu illeri sınırında bulunan diğer Ermenilerin ayaklanma kışkırtma ve savaş açma şeklindeki baskılarıdır
- Yunan desteğini alamayan Doğu Karadeniz Rumlarının Pontus devletini kurma amacıyla çıkarttığı ayaklanmalardır Aralık 1920 de başlayan ayaklanmalar kesin zaferin kazanılmasından sonra 1923’ de tam olarak bastırıldı
Kuvayı Milliye Yanlısı Olup Sonradan Ayaklananlar: (Düzenli Ordunun kurulmasına tepkidir)
- Demirci Mehmet Efe: Aralık 1920’de ayaklanmış, Refet Bey tarafından bastırılmıştır
- Çerkez Ethem Ayaklanması: I İnönü savaşı sırasında bastırılmıştır
Sevr Antlaşması (10 Ağustos 1920)
Osmanlı İmparatorluğu ile İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Ermenistan, Belçika, Yunanistan, Hicaz, Polanya, Romanya, Sırp - Hırvat - Sloven ve Çekoslavakya devletleri arasında imzalanan, Türk’ün ölüm fermanı olarak bilinen bu antlaşma 433 maddeden oluşuyordu
Önemli Maddeleri:
- Osmanlılar’a İstanbul dolayları ve Anadolu’nun küçük bir bölümü bırakılacak
- Boğazlar tüm devletlere açık olup Boğazlar komisyonunca yönetilecek
- İzmir dahil Ege’nin büyük bölümü ile, Midye - BÇekmece çizgisinin batısında kalan tüm Trakya Yunanlılara bırakılacak
- Doğu Anadolu’da iki yeni devlet kurulacak (Ermenistan ve Kürdistan)
- Antalya ve Konya bölgeleri ile Batı Anadolu’nun derinliklerine kadar İtalyanların nüfusuna girecek
- Mersin’den başlayarak Sivas’a kadar uzanan bölgeler Fransızlara bırakılacak
- Arapların yaşadıkları yerler İngiliz ve Fransız mandasına terk edilecek
- Osmanlılar ağır silahlardan arındırılmış küçük bir ordu ve deniz birliği bulunduracak
- Kapitülasyonlar en ağır şekilde yeniden kurulacak
- Azınlıklara çok geniş haklar verilecek
- Antlaşma hükümlerine uyulmazsa İstanbul işgal edilecek
TBMM’nin Sevr Antlaşmasına tepkisi çok sert olup, bu antlaşmayı imzalayanları ve onaylayanları vatan haini saymaya karar vermiştir
Kurtuluş Savaşı (Muharebeler ve Barış Görüşmeleri)
Savaşlar
Doğu Cephesi Savaşları:
Ermeni sorununun uluslararası bir sorun haline gelmesi, Rusların Berlin Antlaşmasına Ermenilerle ilişkili olarak hüküm koydurmasıyla başlamıştır Ermeniler Hınçak ve Taşnak adlarıyla terör örgütleri kurarak Ermeni milliyetçiliğini yaymaya, halkı silahlandırarak isyana teşvik etmeye başladılar IDünya Savaşı’nda, Kafkas cephesinin açılması üzerine Ermenilerle Ruslar işbirliğine yönelmişler ve Rusların kışkırtmalarıyla Türkleri katletmeye başlamışlardır Osmanlı İmparatorluğu’nda kışkırtmalar sonucu en son ayaklananlar Ermenilerdir Bu nedenle, Osmanlılar cephe gerisinin güvenliği için Ermenileri Suriye ve Lübnan’a mecburi göç ettirmiştir(1915) İtilaf Devletleri Sevr’i uygulamaya koyabilmek için Batıda Yunanlıları, doğuda Ermenileri kullanmışlardır İtilaf Devletleri, Akdeniz ve Karadeniz’e çıkış kapıları olacak ve sınırları Wilson tarafından çizilecek Büyük Ermenistan düşünü gerçekleştirmek için Sevr Antlaşması’na bir madde koydular
Rusya’da ihtilal gerçekleşince Ruslar, Doğu Anadolu’da işgal ettikleri yerleri Türklere bırakarak geri çekildiler Bu arada merkezi Erivan olan bir Ermeni devleti kuruldu (28 Mayıs 1918) Ruslar çekilirken daha Türk Ordusu bölgeye ulaşmadan Ermeniler, Rusların yerini aldı ve Wilson ilkelerini kendilerine göre yorumlayarak Doğu Anadolu’nun kendilerine ait olduğunu ileri sürüp, Gümrü, Iğdır, Arpaçay ve Aras’a kadar ilerlediler Ulusal Kurtuluş Savaşı başlamadan önce Doğu Anadolu’nun Ermenilerin eline geçmesine mani olmak için Doğu Anadolu Müdafaai Hukuk Derneği adıyla bir örgüt kurulmuştu TBMM Hükümeti 15 Kolordu Komutanı Kazım Karabekir’i tam yetkiyle Doğu Cephesi Komutanlığına atadı 28 eylül 19282de, Kazım Karabekir Paşa komutasındaki Türk birlikleri Ermenileri yenilgiye uğrattı 29 Eylül’de Sarıkamış, 30 Ekim’de Kars ve çevresi Ermeni işgalinden kurtarıldı
Savaşı kaybeden ve bu arada dostlarından bekledikleri yardımın gelmediğini gören Ermeniler barış istemek zorunda kaldılar Zira Türk kuvvetleri Gümrü’ye kadar gelmişlerdi 2 Aralık 1920’de Gümrü Antlaşması imzalanarak savaşa son verildi
Gümrü Antlaşması’na Göre:
- Sevr Antlaşması’nın geçersiz olduğu Ermenilerce de benimsenmiştir
- Ermeniler DAnadolu’daki her türlü isteklerinden vazgeçmişlerdir Ermenistan kurma girişimleri suya düşmüştür
- 1878’de elden çıkan Kars ve çevresi Türk topraklarına katıldı
Önemi:
- Gümrü Antlaşması TBMM’nin uluslararası alanda ilk siyasi başarısıdır
- Misak-ı Milli’nin doğu sınırları kısmen de olsa belirlendi
- Halk üzerinde ordu ve meclisin güveni artmıştır
Güney Cephesi Savaşları
- Mondros Ateşkes Antlaşması’nın koşullarına aykırı olarak İngilizler Musul, İskenderun, Kilis, Antep, Maraş ve Urfa’yı işgal ettiler Fransızlar ise Adana, Mersin ve Osmaniye’yi işgal ettiler
- Fransa ile İngiltere 15 Eylül 1919’da ikili bir antlaşma yaparak Ortadoğu’yu nasıl paylaşacaklarını belirlediler Irak ve Filistin İngiliz Mandası, Suriye, Lübnan da Fransız Mandası altına sokuldu Antep, Maraş, Urfa da el değiştirerek Fransa’ya geçtiFransızlar buralara yerleştikleri gibi Suriye ve Mısır’dan getirdikleri Ermenileri teşkilatlandırıp Türklere saldırtıyorlardı
- Ermeni saldırılarına karşı başlayan direniş hareketlerine, Sivas Kongresi’nde bu yöre için Kuvayı Milliye kurulmasına karar verilerek, halkın da katılımı sağlanmıştır
- Maraş’ta, Sütçü İmam’ın önderliğini yaptığı mücadeleye tüm Maraş halkı katıldı Maraş’ta tutunamayan düşman şehri terk etmek zorunda kaldı (12 Şubat 1920) Maraş adı TBMM kararı ile 1973’te Kahramanmaraş olarak değiştirildi
- Urfa şehrinde Ali Saip(Ursavaş) Bey tarafından teşkilatlandırılan Türk direnişi başarıyla sonuçlandı Fransızlar 11 Nisan 1920’de şehri boşalttılar Urfa’ya TBMM kararı ile 1984 yılında Şanlıurfa adı verildi
- Antep halkı 1 Nisan 1920’de Fransızlara karşı ayaklandıÜsteğmen Salih’in ‘Şahin’ takma adıyla Kuvayı Milliye Komutanlığına atanması halkı daha da örgütlü bir güç haline getirdi Hiçbir yerden yardım alamayan Anteplilerin Fransızlara karşı direnişi yaklaşık 1 yıl sürdü Antep şehri, tüm olanaksızlıkları yaşadıktan ve altı bin şehit verdikten sonra onurundan taviz vermeden 9 Şubat 1921’de düşmana teslim olmak zorunda kaldı TBMM Antep’in direnişini ödüllendirmek için kente ‘Gazi’ ünvanı verdi
- Fransızlar halkın direnişleri sonucunda askeri harekatlarını durdurduktan sonra Sakarya Zaferi’nin arkasından TBMM ile Ankara Antlaşması’nı yaptılar ve işgal ettikleri yerleri boşalttılar
- Antalya, Isparta ve Konya’yı işgal eden İtalyanlara karşı cephe açılmamıştır Türk Ordusu'nun Batı Cephesi’nde kazandığı zaferler İtalyanları etkilemiş, Sakarya Meydan Muharebesi’nden sonra Anadolu’yu tamamen terk etmişlerdir
Sonuç: Ulusal Kurtuluş Savaşımızın Güney Cephesi’ndeki başarıları halk direnişleriyle kazanılmıştır
Batı Cephesi Savaşları
Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın kaderini tayin eden cephe Düzenli ordunun kurulmasıyla Yunanlılara karşı savaşılmıştır
Çerkez Ethem Olayı
Düzenli ordu kurma çalışmaları Kuvayı Milliyecilerden bazılarını tedirgin etmiştir Bunlardan en önemlisi Çerkez Ethem’dir Çerkez Ethem Kuvayı Milliye’nin kurulmasına emek vermiş, kendisine bağlı kuvvetlerle iç ayaklanmaları bastırmış, başarılı çalışmaları görülmüştür Milli Hükümetin kendisine hoş görülü davranması onu şımartmış, TBMM içinde kendine yandaşlar edinerek Ankara Hükümeti’ni rakip olarak görmeye başlamıştır Yunanlılarla anlaşarak düzenli orduyla savaşmış, yenilerek Yunanlılara sığınmıştır
I İnönü Savaşı (6 - 10 Ocak 1921)
Çerkez Ethem’in ayaklanmasının yarattığı ortamdan yararlanmak isteyen Yunan ordusu, 6 Ocak 1921’de Bursa ve Uşak’tan hareket ederek, Eskişehir ve Afyon yönünde askeri harekata başlamıştır Amaçları, Eskişehir’i ele geçirip demiryolu ulaşımını kontrol altına almak, sonra da Ankara’ya işgal ederek TBMM’yi dağıtmaktı Türk Ordusu Yunan ordusunu İnönü’de karşılamıştır Albay İsmet (İnönü)’nün komutasındaki düzenli Türk Ordusu 10 Ocak 1921’de kendinden kat ve kat üstün olan Yunan ordusunun ileri harekatını İnönü’de durdurmuştur Sonra da Kütahya yönünden ilerleyen Çerkez Ethem kuvvetleri yenilgiye uğratılmıştır
Iİnönü Savaşı küçük çapta bir savaş olmasına rağmen önemli sonuçlar doğurmuştur
Bu savaşın önemi:
- Bu muharebenin kazanılmasıyla Türk ulusunun varlığı ve savaş gücünün tükenmediği kanıtlanmış, TBMM Hükümeti’nin yurt içinde ve dışında saygınlığı artmıştır
- Çoklukla ayaklanma odakları söndürülmüş, yurt içinde güvenlik büyük ölçüde sağlanmış bundan sonra, ülkeye yasalar egemen olmuştur
- Devlet kuruluşu işlemeye başlamış, vergi toplanması, asker alma işleri yoluna girmiş, daha önemlisi, Devlet’in kendi kaynaklarına sahip çıkması olanağı sağlanmıştır
- Ordunun geliştirilmesi ve milletin orduya güveni artmıştır- Ankara Hükümeti Saltanat Yönetimi’nden üstün olduğunu ve onun yerini alması gerektiğini göstermiştir
- İtilaf Devletleri Sevr’i tekrar görüşmek için Londra’da konferans düzenlemek zorunda kaldılar
- Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması imzalandı
- İstiklal Marşı kabul edildi (12 Mart 1921)
- Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (Anayasa) kabul edildi
Londra Konferansı (21 Şubat 1921)
Iİnönü Savaşı’ndan sonra İtilaf Devletleri Londra’da bir konferans düzenlemeye karar verdiler
- İtilaf Devletleri Sevr’in yeniden gözden geçirilmesini kararlaştırdılar
- Londra’da toplanacak konferansa Osmanlı İmparatorluğu ve Yunanistan çağrıldılar Delegeler arasında Ankara Hükümeti’nin de temsilcisinin bulunmasını şart koştular (Amaçları İstanbul Hükümeti ile Ankara Hükümeti arasında bölücülük yapmaktı)
- Mustafa Kemal çağrının TBMM’ye yapılması gerektiğini, doğrudan çağrı yapılmazsa konferansa katılmayacaklarını bildirdi
- İtalyanların aracılığıyla Ankara Hükümeti de konferansa davet edildi
- TBMM Temsilcisi Bekir Sami Bey, Türk milletinin Misak-i Milli ile belirlenmiş olan haklarını dile getirdi İtilaf Devletleri bu isteğe önem vermediler
- Konferansta Ankara Hükümeti’ne önerilen barış esasları Sevr’in biraz değiştirilmiş şekli olduğundan reddedildi Misak-i Milli ile Sevr’in uyuşması düşünülemezdi Savaşı sürdürmekten başka çare yoktu
Önemi: Yeni Türk Devleti İtilaf Devletlerince resmen tanınmıştı
Moskova Antlaşması (16 Mart 1921)
Türk Ordusu'nun İnönü Zaferi sonunda Sovyetler Birliği ile TBMM arasında imzalanmıştır Moskova Antlaşması’na göre:
- Doğu sınırımız büyük oranda kesinlik kazanmıştır (Kesin sınırımız Kars Antlaşmasıyla belirlenecektir)
- Sovyetler yeni Türk Devleti’ni ve Misak-i Milli’yi tanımıştır Böylece ilk kez büyük bir devlet TBMM’yi tanımış oluyor
- İki devlet arasında çeşitli ekonomik ve siyasi konularda karşılıklı yardım kararı alındı
- Doğu sınırımız güvenlik altına alındığı için, bu cephedeki kuvvetlerimizin diğer cephelere kaydırılma imkanı doğmuştur
II İnönü Savaşı (23 - 31 Mart 1921)
Londra Konferansı’nın barış önerilerinin TBMM Hükümeti’nce reddedilmesi üzerine, İtilaf Devletleri’nin isteklerini zorla Türklere kabul ettirmekle görevlendirilen Yunanlılar, Bursa üzerinden Eskişehir’e, Uşak üzerinden Afyon’a doğru 23 Mart’ta saldırıya geçtiler
Yunanlılar, Bilecik’i, İnönü’de Metris Tepe’yi ve Uşak’ı ele geçirmeleri üzerine, TBMM’i Muhafız Taburu cepheye gönderildi Böylece güçlenen Türk kuvvetleri karşı saldırıya geçerek Yunan saldırısını püskürttü Batı Cephesi Komutanı İsmet Bey’in savaş süresince verdiği “mevzilerin kesin olarak savunulması” emri başarının elde edilmesinde etken oldu 1 Nisan 1921’de Yunan ordusu Bursa’ya çekilmeye başladı Böylece Yunanlılar İnönü’de ikinci kez yenildiler
Sonuç:
- TBMM Hükümeti varlığını bütün Avrupa devletlerine, resmen olmasa da kabul ettirdi; içte ve dışta nüfuz ve saygınlığı yükseldi
- Avrupa ülkelerinde, İngiliz ve Yunan politikasına karşı güvensizlik ve muhalefet başladı
- Ordu mensuplarında, her bakımdan kendilerine güven arttı
- Bu durum karşısında, Fransızlar Zonguldak’tan, İtalyanlar Güney Anadolu’dan çekilmek zorunda kaldılar
- Türk Ordusu'nun kazandığı zaferler, İtilaf Devletleri’ni Türkler hakkında yararlı kararlar almaya zorladı
- IIİkinci İnönü Muharebesi’nin kazanılmasından, Sovyet Rusya ve Afganistan gibi dost devletlerde büyük bir memnunluk duyulmuş ve bu resmen Türk hükümeti’ne bildirilmiştir
Kütahya - Eskişehir Savaşları (10 - 24 Temmuz 1921)
10 Temmuz’da Yunan saldırısı İnönü-Eskişehir, Afyon ve Kütahya hattında geniş bir cephede başladı Bu durumda Mustafa Kemal Paşa fazla kayıplar verilmeden ordunun Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmesine karar verdi Ordu, Sakarya’nın doğusunda toparlanmaya başladı Yunanlılar da Sakarya Nehri kıyılarına kadar ilerlediler Yunanlılar Sakarya Nehri’nin batı tarafında durmuşlar, yeni bir saldırı için hazırlıklara başlamışlardı
|