Prof. Dr. Sinsi
|
C* Türk Dünyası C*
Azerbaycan Cumhuriyeti Haritası
__________________
Özet Bilgi Resmi Adı: Azerbaycan Cumhuriyeti
Bağımsızlık Tarihi: 18 Ekim 1991
Cumhurbaşkanı: İlham ALİYEV
Yüzölçümü: 86 600 km²
Nüfus: 8 016 200
Başkent: Bakü
Başlıca Şehirler: Gence, Sumgayıt, Mingeçevir, Ali Bayramlı, Şeki Lankeran Komşuları: Türkiye, Gürcistan, Rusya Federasyonu, Ermenistan, İran
Din: İslam
Dil: Azeri Dili
Para Birimi: Manat
Resmi Tatil Günleri:- 1 Ocak Yılbaşı
- 20 Ocak Şehitlerleri Anma Günü
- 8 Mart Uluslararası Kadınlar Günü
- 20-21 Mart Nevruz Bayramı
- 9 Mayıs Faşizm Üzerinde Zafer Günü
- 28 Mayıs Cumhuriyet Bayramı
- 15 Haziran Azerbaycan Halkının Kurtuluş Günü
- 26 Haziran Silahlı Kuvvetler Günü
- 18 Ekim Devlet Bağımsızlık Günü
- 12 Kasım Azerbaycan Cumhuriyet Anayasa Günü
- 17 Kasım Milli Uyanış Günü (Ulusal Diriliş)
- 31 Aralık Dünya Azerbaycan'lılarının Birlik Günü
- Ramazan Bayramı (1
gün)
- Kurban Bayramı (1
gün)
__________________
Azerbaycan Prof Dr İhsan GÜNEŞ
Türk lehçesi ile konuşan Türklerin ülkesi olarak adlandırılan Azerbaycan’a Türkler ilk kez M Ö 7 yüzyılda geldiler Fakat burası zamanla çeşitli kavimlerin hakim olduğu bir bölge oldu Ancak, Azerbaycan’ın tümüyle bir Türk ülkesi haline gelmesi Malazgirt Zaferi’nden sonra olmuştur Moğolların, Timurluların egemen olduğu Azerbaycan’a, Kara ve Akkoyunlu Devletleri de hakim olmuştur 16 yüzyıl başlarında Safevi Devleti’nin hakimiyeti altına girmiştir Şah İsmail’in 1514’de Çaldıran’da yenilmesi üzerine Osmanlı orduları Azerbaycan’ın önemli bir bölümünü ele
geçirmiştir Safevi Devleti zayıflamış, Azerbaycan İran ile Osmanlı İmparatorluğu arasında mücadele alanı olmuştur Bu arada Rusya'da sessiz durmamış 16 yüzyılın ikinci yarısında Azerbaycan’a doğru ilerlemiştir Hazar kıyılarına ve Kafkasya’ya hakim olmak isteyen I Petro 1715’te Kafkaslara girmiş, 1724’te bazı Azerbaycan topraklarını ele geçirmiştir Nadir Kulu’nun İran’da şah olması, Azerbaycan’ın İran egemenliği altına girmesine yol açmıştır Kulu’nun ölümü üzerine Azerbaycan’da çeşitli Hanlıklar ortaya çıktı Zayıf Hanlıklar Osmanlı imparatorluğu'ndan yardım istediler Fakat, İmparatorluk zayıf olduğu için onlara gereken ilgiyi gösteremedi Azerbaycan’daki bu durumdan Gürcü Krallığı yararlandı Fakat İran’da tahta oturan Ağa Muhammed Han’ın Kafkaslara hakim olma isteği, Gürcülerle İranlıları karşı karşıya getirdi Tiflis’i alan Ağa Muhammed Han bölgeye egemen olamadı Çünkü Rusya’ya sığınan Gürcü Kralının desteğiyle Gürcüler ve Ermeniler sürekli karışıklık ve huzursuzluk yarattılar İran’ın ve Osmanlı İmparatorluğu ‘nun zayıflığını gören Rusya, 19 yüzyıl başlarından itibaren Azerbaycan'daki Hanlıkları ortadan kaldırmaya ve bölgeyi kendine bağlamaya başladı İlk Rus işgaline uğrayan Hanlık Gence oldu Zaman zaman Ruslara karşı direnilmiş, kimi zaman Osmanlı İmparatorluğu’ndan, kimi zaman İran’dan yardım istenmiş ise de her iki devlet de gereken
yardımı yapamamış ve Azerbaycan’ın Rus işgali altına girmesine her iki devlet de seyirci kalmışlardır Gülistan (1813)ve Türkmençayı Andlaşmalarıyla (1828) Rusya Azerbaycan’daki hakimiyetini İran’a kabul ettirmiştir Bu arada Rusya, Osmanlı İmparatorluğu ve İran ile bozulan ilişkileri karşısında sınırlarını güvenceye almaya çalışmıştır Bu konuda Ermenilerden de yararlanmıştır İki devlet ile kendi arasına Ermenileri yerleştirmiştir Böylece adeta bir tampon bölge oluşturmuştur
Rusya, Azerbaycan'a yönelik nasıl bir politika izlemiştir?
Rusya işgal ettiği Kafkasları askeri yönetimle idare etmiştir 1840’da Hazar Kıyı Bölgesi adıyla bir idari birim oluşturdu 1845’te doğrudan Çar’a bağlı olan bir valinin yönetimi altında Kafkasya Valiliği kuruldu Artık Türk- Rus ilişkilerinde hep bu valiliğin kararları etkin oldu Zira bu valiliğin emrinde bir ordu kurulmuş ve bu orduya serbest hareket etme emri verilmiştir
Rusya, Azerbaycan'a yönelik nasıl bir politika izlemiştir?
Rus yönetimi kölelikten çıkardığı birçok Rus’u Azerbaycan’a yerleştirerek bölgenin demografik yapısını değiştirmeye çalışmıştır Vergiler arttırılmış, Rus yöneticilerinin pervasızca tavırları halkın tepkisinine yol açmıştır 19 yüzyılın sonlarında Rusya, Azerbaycan’ında başlayan ve İran Azerbaycan’ına da sıçrayan isyan hareketleri Rusya'nın ve İran’ın ortak çabaları ile bastırılmıştır
Azerbaycan'da ilk kez hangi alanda ulusalcı hareketler başlamıştır?
XIX yüzyılın ortalarından başlayarak Azerbaycan’da kültürel bir canlanmanın başladığı görülmektedir Tiyatro eserleri yazılmış, haftalık gazete çıkarılmaya başlanmıştır Halkın okur-yazarlık düzeyinin artırılabilmesi için Arap abc sinin ıslah edilmesi konusunu Mirzali Fethali Ahunzade gündeme getirmiş hatta latin abc sine geçilmesini önermiştir Eğitimin geliştirilmesi ulusalcı uyanışa yol açmıştır Türkçülüğü savunan birçok aydın yetişti Rusya'nın sömürgeci politikasına karşı çıkan bu aydınları sindirrmek için Çarlık yönetimi her türlü yola baş vurdu Rus baskısından kaçanlar İstanbul’a geldiler Bunların etkisiyle İkinci Meşrutiyet döneminde Pan-Türkçülük düşüncesi Osmanlı İmparatorluğu'nda hız kazanacaktır Azeriler, Rusya’da Çarlık yönetimine karşı çıkan ve meşruti bir yönetime geçme isteklerini dile getiren aydınlarla işbirliğine gittiler Azeri- Rus ittifakı kuruldu 1905 Rus-Japon Savaşı'nın yenilgiyle bitmesi Rusya’da demokratik açılıma yol açtı ve 1905’te meşruti sisteme geçildi Duma adıyla bir parlamento açıldı Azeriler Musavat Halk Partisi adıyla bir parti kurdular Partinin yayın organı Açık Söz Gazetesi, lideri ise Mehmet Emin Resulzâde idi
Azeriler, Bolşeviklerin hangi ilkesine dayanarak bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir?
Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması ve Rusya’nın bu savaşa katılması iç sorunları arttırdı Özellikle Çanakkale’de İtilaf Devletleri’nin yenilmesinden sonra Çarlığa karşı olanların etkisi daha da arttı Nitekim 1917 yılı Şubat'ında Çarlık yıkıldı Sosyal demokratlar herkese eşitlik vereceklerini söylediler Ekim 1917’de ise Bolşevikler Rusya’da yönetime hakim oldular Rusya egemenliği altında yaşayan ulusların eşit olduğunu ilân ettiler Rusya’da iç savaş başladı Bolşeviklerin siyasal iktidarlarını kurabilmek için iç savaşı kazanmaları gerekiyordu Bunun için 3 Mart 1918’de Brest Litovsk Andlaşması’nı yaparak Kafkaslardaki ordudan yararlanmaya çalıştılar Her ulusun kendi kaderini çizmesi ilkesini kabul eden Bolşevikler, 26-28 Mayıs 1918’de Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan’ın ayrı ayrı bağımsızlığını kabul etmek zorunda kaldılar
Azerbaycan Devletlerinin Kurulması
Musavat Partisi hangi noktalarda etkin politik amaçlar belirlemiştir?
1905’te Rusya’da meydana gelen ihtilâl çarlık yönetimini biraz daha demokratikleştirmiştir Duma adıyla kurulan meclise, Azerbaycan’ı temsilen 35 üye katılmıştı Azeri üyeler demokratik hakların her ulus tarafından eşit ölçüde uygulanması mücadelesini verdiler Fakat bu tavır Çar’ı rahatsız etti Azerbaycan’da kurulmuş olan Himmet Partisi kapatıldı, üyeleri tutuklandı 1911’de Musavat Partisi kuruldu Parti programında milliyet ve mezhep farkı gözetmeden tüm müslümanların birleşmesi, bağımsızlığını kaybetmiş müslüman memleketlerinin yeniden bağımsızlığını kazanması gerektiği, bu doğrultuda çalışan müslüman ülkelere maddi ve manevi yardımın yapılması, müslüman memleketlerin savunma ve taarruz güçlerinin arttırılmasına katkıda bulunulması, bu ideallerin yayılmasını engelleyen unsurların yıkılmasını istediler 1913’te af ilân edilince tutuklanmaktan kurtulmak için yurt dışına kaçan Azerbaycanlı aydınlar ülkelerine döndüler Mehmet Emin Resulzâde, Musavat Partisi’nin başına geçti
1918'de kurulan Azerbaycan Devleti'nin yönetim şekli nedir?
Çarlığa karşı savaş açan Bolşevikler, 1917’de yayınladıkları bildiride, Rusya milletlerinin kendi yazgılarını kendilerinin çizeceklerini, istedikleri takdirde Rusya’dan ayrı bağımsız devletlerini kurabileceklerini belirttiler Bunun üzerine Azeriler harekete geçtiler 28 Mayıs 1918’de Resulzâde’nin başkanlığı altında toplanan Azerbaycan Milli Şurası bağımsızlığını ilân etmeye karar verdi Milli Şura yayınladığı bildiride;
Azerbaycan’ın bağımsız bir devlet olduğunu,
yönetim şeklinin cumhuriyet olduğunu,
ülkede yaşayan herkese özgürce gelişme olanağı sağlanacağını,
Millet Meclisi toplanıncaya kadar Milli Şura’nın etkin olacağını bildirdi

Azerbaycan Milli Şurası Fethali Han başkanlığında bir hükümet kurdu Yeni hükümet bu gelişimi, 30 Mayıs 1918’de büyük devletlerin merkezlerine bir telgrafla bildirdi Azerbaycan Parlamentosu 7 Aralık 1918’de toplandı Resulzâde’nin “bir kere yükselen bayrak bir daha inmez” sözü Azerbaycanlıların kararlılığının simgesi oldu 22 Aralık 1918’de yeni bir hükümet kuruldu Bolşevik Rus yönetimi petrolüyle tanınan bu bölgeyi elden çıkarma niyetinde değildi
O nedenle demokratik yönetimi zayıflatıcı her türlü eylemi destekliyordu Bakü, hâlâ Rus denetiminde idi Ermeni saldırıları sürüyordu Azerbaycan hükümeti Türkiye’den yardım istedi Nuri Paşa kumandasında gönderilen askeri birlik Bakü’yü kurtardı ve Azerbaycanlılara teslim etti (15 Eylül 1918) Mondros Mütarekesi gereğince Türk Ordusu Azerbaycan’dan çekilince Bakü yeniden el değiştirdi
Bolşevikler, hangi yöntemle Azerbaycan'ı SSCB 'ne katmışlardır?
Bolşevikler bağımsız Azerbaycan Hükümeti'ni kendilerine bağımlı hale getirebilmek için gizli bir komite oluşturdular Nerimanov yönetimindeki bu komite, 27 Nisan 1920’de Azerbaycan yönetiminin kendilerine teslim edilmesini istedi Durumun ciddiliğini farkeden hükümet bu isteği kabul etti Başta Mehmet Emin Resulzâde olmak üzere birçok milliyetçi Azeri ülkeyi terk etti 28 Nisan 1920’de Sovyet Sosyalist Azerbaycan Cumhuriyeti kuruldu Böylece Azerbaycan’ın bağımsızlığı çok kısa sürdü Azerbaycanlılar kolay kolay Rusya’ya teslim olmadı İşgal sonrası
çıkan ayaklanmalar güçlükle bastırıldı Azeriler üzerine baskı kuruldu Kitleler halinde insanlar idam edildi
Azerbaycan'ın Yeniden Bağımsızlığını Kazanması
Azerbaycan'ın yeniden bağımsızlığına kavuşmasında hangi örgüt etkili olmuştur?
Rusya’daki sosyalist sistem giderek halkın isteklerini karşılayamaz oldu 1985’te Sovyet yönetiminin başına geçen Mikhail Gorbaçov bunu gördü Glasnost ve perestroyka adı verilen yeni bir politika belirledi Bu açıklık ve yeniden yapılanma politikasından Azerbaycanlılar da yararlandı Ebulfeyz Elçibey’in önderliğinde Halk Cephesi adıyla bir örgüt kuruldu (19 Haziran 1989) Azerbaycan’a bağımsızlık verilmesi istendi Bu durum Moskova’nın hoşuna gitmedi Ermeniler kışkırtılarak Ermeni-Azeri çatışması yaratıldı 19-20 Ocak 1990’da Kızıl Ordu Bakü’ye girdi Bu durum Halk Cephesi’nin yeraltına inmesine yol açtı Mart 1990’da seçimler yapıldı ve Ayaz Muttalibov Cumhurbaşkanı seçildi 30 Ağustos 1991’de Azerbaycan’ın bağımsızlığı ilân edildi 18 Ekim 1991’de yapılan halk oylaması ile bu karar daha da pekiştirildi Ancak, Muttalibov halkla uyuşamadı 25 Şubat 1992’de Suşa ve Hocalı’da büyük katliamlar oldu Bunun üzerine Muttalibov istifa etti Mayıs ayında tekrar cumhurbaşkanı oldu ise de halk bunu kabul etmedi İsyan çıktı Muttalibov Moskova’ya kaçtı 7 Haziran 1992’de Elçibey Cumhurbaşkanı seçildi Ancak 16 Haziran 1983’te görevinden çekilmek zorunda kaldı Yerine Haydar Aliyev getirildi Azerbaycan'daki rejimin yerine oturamamasından yararlanan Dağlık Karabağ Ermenileri Azerbaycan'dan ayrılmak istediler Bu durum Ermenistan ile Azarbaycan
arasında savaşa yol açtı Dağlık Karabağ sorunu henüz çözülememiştir
Azerbaycan - Türkiye İlişkileri
Türkiye, Azerbaycan ile her zaman yakından ilgilenmiştir Rus baskısından bunalan Azerbaycanlı Türk milliyetçileri için İstanbul, adeta sığınılacak bir liman olmuştur
Sovyet yönetimi, Azerbaycan'a yönelik nasıl bir kültür politika izlemiştir?
Yeni Türkiye Devleti kurulurken, Milli Mücadelenin başlangıcında da Azerbaycan ile iyi ilişkiler kurulmuştur Sovyet yönetimi Azerbaycan’da egemen olunca Azeri Türklerinin Türkiye ile ilişkileri kısıtlanmıştır Sovyetler, Azerbaycan'ın Türkiye ile ilişkilerini kesebilmek için her türlü önlemi almışlardır Kültürel bağı koparabilmek için 1925’te Azerbaycanlıların Latin alfabesini benimsemelerini desteklediler Türkiye ile ilişkileri yasakladılar Bunun için Sovyet eğitimini zorunlu kıldılar, Arap abc si ile basılan kitapların Azarbeycan'a girişini engellediler 1926’da Bakû’de toplanan Türkoloji kurultayında tüm Türk Cumhuriyetlerinde latin abc sinin kullanılması kararlaştırıldı Türkiye'de harf devriminin yapılması bir ölçüde Türk Cumhuriyetleriyle kopmuş olan ilişkiyi kurmak için önemli bir adım olmuştur Fakat, Sovyetler
Birliği II Dünya Savaşı sırasında Kril alfabesini zorunlu kılarak yeniden ilişkiyi koparmışlardır
Türkiye, Azerbaycan'a yönelik nasıl bir politika izlemektedir?
Sovyetler dağılıp Azerbaycan yeniden bağımsızlığına kavuşuncaya değin Türkiye ile Azeri Türkleri arasındaki zayıf olan ilişkiler, Azerbaycan’ın bağımsızlığına kavuşmasından sonra canlandı Türkiye, Azerbaycan’ın Batıya açılan penceresi oldu Çeşitli andlaşmalar imzalanarak siyasi, ticari, ekonomik ve kültürel bakımdan Azerbaycan’ın güçlenmesi için elinden geleni yaptı Eximbank kanalıyla 250 milyon dolarlık kredi açtı Bunun dışında önemli miktarda insani yardım yaptı Türk iş adamları 1 milyar dolarlık yatırım yaptı Azerbaycan halkının öğretmen ihtiyacını karşılamak üzere Türkiye’den öğretmen ve ders araç ve gereçleri gönderildi Bu öğretmenler sayesinde Azerbaycan Türkleri ile Türkiye arasında daha sıcak ilişkiler kuruldu Azarbeycan'dan gönderilen öğrenciler Türkiyenin çeşitli üniversitelerinde eğitildiler Türkiye 20 kadar resmi özel okul açmıştır Siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel alanda ki ilişkiler giderek daha da güçlenmektedir
|